Ὁ ἐγκέφαλος εἶναι «τό πιό πολύπλοκο ἑνάμισι κιλό στό σύμπαν». Εἶναι τό θαῦμα τῆς Δημιουργίας. Γεννιόμαστε μέ 100 δισεκατομμύρια νευρῶνες καί προστίθενται 250.000 ἕως 500.000 νέοι, οἱ ὁποῖοι σχηματίζονται κατά τούς πρώτους μῆνες τῆς ζωῆς τοῦ βρέφους. Δέν εἶναι ὅμως μόνον ὁ τεράστιος ἀριθμός τῶν νευρώνων, ἀλλά καί ὁ ἀριθμός τῶν συνάψεων ἤ τῶν συνδέσεων μεταξύ τῶν νευρώνων πού εἶναι ἐπίσης ἐξαιρετικά μεγάλος. Οἱ πρώιμες ἐμπειρίες εἶναι ζωτικῆς σημασίας. Ἡ πιό ἔντονη ἀνάπτυξη τῶν συνδέσεων τοῦ ἐγκεφάλου παρατηρεῖται στά τρία μέ τέσσερα πρῶτα χρόνια τοῦ παιδιοῦ, διότι ὁ ἐγκέφαλος στήν ἡλικία αὐτή εἶναι πιό «πλαστικός» καί ἑπομένως εἶναι σέ θέση νά δημιουργεῖ νέες συνδέσεις.
Ἐνέργειες, πράξεις ἤ παραλείψεις ἀλλά καί προκαταλήψεις τοῦ οἰκογενειακοῦ περιβάλλοντος παίζουν πρωταρχικό ρόλο στή δημιουργία εὐνοϊκῶν συνθηκῶν ἤ μή γιά τό μικρό παιδί. Ἀπό τούς πιό σημαντικούς παράγοντες εἶναι ἡ ἀνάπτυξη τῆς γλωσσικῆς ἱκανότητας καί ἐπικοινωνίας τοῦ βρέφους μέ τούς γονεῖς καί τούς γύρω του, καθώς καί ὁ ἐμπλουτισμός τοῦ λεξιλογίου του. Εἶναι εὐρύτατα διαδεδομένο ὅτι ἡ τηλεόραση καί τά κατάλληλα DVD εἶναι ἰδανικά μέσα, γιά νά ἐξυπηρετήσουν τήν ἀνάπτυξη τῆς γλωσσικῆς ἱκανότητας τοῦ παιδιοῦ. Καί ὅμως αὐτό εἶναι μύθος, ὁ ὁποῖος ἔχει γίνει εὐχαρίστως ἀποδεκτός ὡς ἀδιαμφισβήτητη ἀλήθεια, ἡ ὁποία «κνήθει τὴν ἀκοήν» (=γαργαλᾶ τά αὐτιά) ὅλων μας. Συνέβη τελικά αὐτό πού ἀνα- φέρει ἡ Γραφή: οἱ ἄνθρωποι «ἀπὸ μὲν τῆς ἀληθείας τὴν ἀκοὴν ἀποστρέψουσιν, ἐπὶ δὲ τοὺς μύθους ἐκτραπήσονται» (Β´ Τι 4,4).
Ἄς ἀκούσουμε τούς εἰδικούς:
•Ἡ Ἀμερικανική Παιδιατρική Ἀκαδημία σέ ἀνακοίνωσή της συνιστᾶ στούς γονεῖς νά ἀποτρέπουν τά παιδιά τους, ἡλικίας κάτω τῶν δύο ἐτῶν, νά παρακολουθοῦν τηλεόραση. Τά δύο πρῶτα χρόνια της ζωῆς τους, ἐξηγεῖ, εἶναι πολύ σημαντικά γιά τήν ἀνάπτυξη τοῦ ἐγκεφάλου καί τά παιδιά χρειάζονται τήν ἐπικοινωνία καί ἀλληλεπίδραση μόνο μέ ἐνήλικες καί παιδιά.
•Σέ μελέτη πού δημοσιεύτηκε στά Ἀρχεῖα Παιδιατρικῆς καί Ἐφηβικῆς Ἰατρικῆς οἱ ἐρευνητές διαπίστωσαν ὅτι τά μωρά πού παρακολουθοῦσαν τηλεόραση διέκοπταν τήν πρόοδό τους στή γλωσσική καί γνωστική ἀνάπτυξή τους. Γνωστική ἀνάπτυξη θεωρεῖται ἡ ἱκανότητα τοῦ παιδιοῦ νά μαθαίνει καί νά λύνει προβλήματα.
•Σέ παρόμοια ἀποτελέσματα κατέληξε καί μία ἀντίστοιχη μελέτη τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Οὐάσινγκτον. Ἡ παρα- κολούθηση τῆς τηλεόρασης μειώνει τήν πιθανότητα ἐκμάθησης νέων λέξεων. «Οἱ ἐνήλικες συνήθως προφέρουν περίπου 941 λέξεις ἀνά ὥρα», λέει ὁ παιδίατρος Δημήτρης Χριστάκης, καθηγητής τοῦ ὡς ἄνω Πανεπιστημίου. Καί προσθέτει: «Ἡ μελέτη μας διαπίστωσε ὅτι οἱ λέξεις τῶν ἐνηλίκων ἔχουν σχεδόν ἐξαλειφθεῖ ἐντελῶς, ὅταν ἡ τηλεόραση ἔχει ὡς ἀκροατή τό παιδί».
•Μία τρίτη μελέτη ἔδειξε ὅτι κάθε ὥρα μπροστά στήν τηλεόραση, σέ βίντεο ἤ DVD στοιχίζει στά μωρά ἕξι ἕως ὀχτώ λιγότερες λέξεις στό λεξιλόγιό τους μέ ὅ,τι αὐτό συνεπάγεται γιά τή γνωστική, γλωσσική, συναισθηματική καί κοινωνική τους ἀνάπτυξη.
Οἱ ἐρευνητές διαπίστωσαν ὅτι τή μεγαλύτερη ἀρνητική ἐπίδραση ὑφίσταντο τά βρέφη μεταξύ 8 καί 16 μηνῶν. Στήν ἡλικία αὐτή ἀρχίζουν νά σχηματίζονται οἱ γλωσσικές δεξιότητες. Τά νήπια αὐτά ὑστεροῦν κατά 10% στίς γλωσσικές δεξιότητες σέ σχέση μέ ἐκεῖνα πού ποτέ δέν παρακολούθησαν βίντεο κ.τ.ὅ.
•Ὁ Dr. Vic Strasburger, ἐκπρόσωπος τῆς Παιδιατρικῆς Ἀμερικανικῆς Ἀκαδημίας, ἐξηγεῖ: «Τά νήπια γιά νά μάθουν χρειάζονται τήν ἀλληλεπίδραση πρόσωπο μέ πρόσωπο. Δέν ὑπάρχει ἀλληλεπίδραση μέσῳ τηλεόρασης ἤ βίντεο. Ἐπιπλέον, ἡ τηλεόραση παρεμβαίνει σέ κρίσιμα ἐγκεφαλικά δίκτυα πού δημιουργοῦνται κατά τήν πρώιμη ἀνάπτυξη τοῦ ἐγκεφάλου».
•Ἡ Patricia Kuhl, Ph.D, πολυβραβευμένη καθηγήτρια τοῦ Τμήματος Λόγου καί Ἐπιστημῶν Ἀκοῆς στό Πανεπιστήμιο τῆς Οὐάσινγκτον, τονίζει μέ ἔμφαση: «Τά βρέφη μαθαίνουν τούς ἤχους τῆς γλώσσας μόνο ὅταν παίζουν μέ ἕνα ζωντανό πρόσωπο. Δέν μποροῦν νά μάθουν ἀπό ἕνα βίντεο ἤ ἀκούγοντας τούς ἤχους ἀπό CD. Στήν προσωπική ἀλληλεπίδραση, οἱ ἐνήλικες μποροῦν νά ἀνταποκριθοῦν ἄμεσα στίς ἀνάγκες καί στά ἐνδιαφέροντα τοῦ παιδιοῦ πού γεννιοῦνται στή δεδομένη στιγμή. Αὐτή ἡ ἀλληλεπίδραση βοηθάει τό βρέφος νά μάθει παρατηρώντας τό βλέμμα, τίς ἐκφράσεις καί τίς χειρονομίες τοῦ προσώπου πού τό φροντίζει. Κατ᾽ αὐτόν τόν τρόπο ὁ γονιός καί τό βρέφος χτίζουν μία σχέση πρίν κἄν ξεκινήσει ἡ ἀληθινή συνομιλία μεταξύ τους».
Αὐτή ἡ ἀπαραίτητη σχέση εἶναι τό μυστικό τῆς ἐπιτυχημένης καί ἰσορροπημένης συναισθηματικῆς ἀνάπτυξης τοῦ παιδιοῦ, πού ἡ παρακολούθηση τῆς τηλεόρασης ἀδυνατεῖ νά ἐξασφαλίσει. Ὁ καθηγητής Χριστάκης θά τονίσει: «Ἡ τηλεόραση κινεῖται σέ ἕνα σουρεαλιστικό ρυθμό. Τά προγράμματα αὐτά εἶναι πολύ πολύ γρήγορα. Τά νήπια νομίζουν ὅτι τόσο γρήγορος εἶναι ὁ πραγματικός κόσμος. Ἡ ὑπερδιέγερση κατά τή βρεφική ἡλικία μπορεῖ νά ὁδηγήσει σέ προβλήματα τοῦ ἐγκεφάλου. Ὁ ἐγκέφαλος τῶν μικρῶν παιδιῶν εἶναι διαφορετικός ἀπό τῶν μεγάλων. Τά βρέφη δέν ἐπεξεργάζονται τό περιεχόμενο. Ἁπλῶς δέχονται βομβαρδισμό εἰκόνων καί ἤχων».
Ἄν δέν ἔχει ἀκόμη καταρρεύσει μέσα μας ἡ… «ἀλήθεια», ἴσως μᾶς βοηθήσει μία εἴδηση ἀπό τή μή συντηρητική Γαλλία:
Ἀπό τό 2008, ἡ Γαλλική Ραδιοτηλεοπτική Ἀρχή ἀπαγόρευσε στά γαλλικά κανάλια νά προβάλλουν τηλεοπτικές ἐκπομπές πού ἀπευθύνονται σέ παιδιά ἡλικίας κάτω τῶν τριῶν ἐτῶν. Τό Ἀνώτατο Ὀπτικοακουστικό Συμβούλιο δικαιολόγησε τήν ἀπόφαση αὐτή μέ τήν ἐπισήμανση ὅτι «ἡ παρακολούθηση τῆς τηλεόρασης λειτουργεῖ ἐπιζήμια στήν ἀνάπτυξη τοῦ παιδιοῦ ἡλικίας κάτω τῶν τριῶν ἐτῶν, ἐνῶ παράλληλα ἐγκυμονεῖ μία σειρά κινδύνων, καθώς ἐνθαρρύνει τό πνεῦμα ἀδράνειας, τήν ἀργή ἐκμάθηση τῆς γλώσσας, τήν ὑπερδιέγερση, τήν ἐμφάνιση διαταραχῶν στόν ὕπνο καί στή συγκέντρωση, καθώς καί τήν ἐξάρτηση ἀπό τίς ὀθόνες».
Ὅταν τό παιδί ἤ τό ἐγγόνι μας χαμογελάει στήν τηλεόραση, ἐκείνη δέν τοῦ χαμογελᾶ. Αὐτό μπορεῖ νά τό ἐπηρεάσει κοινωνικά καί ψυχολογικά! Ἄς τοῦ ἀνταποδώσουμε τό δικό μας χαμόγελο βγαλμένο ἀπ᾽ τήν καρδιά μας!
Ἀθαν. Ἀστ. Γκάτζιος
Ἀπολύτρωσις 70 (2015) 208-210