Μάθημα ἱστορίας στήν Γ΄ γυμνασίου. Μπαίνω σκεπτική στήν αἴθουσα μετά ἀπό μία συζήτηση στό γραφεῖο. Τό Γ3 ὅμως ἔχει πάντοτε τόν τρόπο νά μέ αἰφνιδιάζει. Ὁ Πέτρος εἶναι κιόλας στήν ἕδρα.
-Κυρία, διάβασα χτές στό ἴντερνετ αὐτό… τό ἔφερα νά τό δεῖτε καί σεῖς. Εἶναι ἀλήθεια;…
Χαμογελῶ. Ὁ τίτλος κεντρίζει τήν περιέργειά μου... κάτι μοῦ θυμίζει! Τόν διαβάζω δυνατά νά ἀκουστεῖ: «Μία ἀπίθανη ἱστορία ἀπό ἕνα φορτίο μέ ἀνθρώπινα ὀστᾶ».
-Γιά νά τό δοῦμε, τοῦ λέω. Παιδιά, θέλετε νά μᾶς τό διαβάσει ὁ Πέτρος;
-Ναί, κυρία. Ἀκούγεται ἐνδιαφέρον... ἄν καί λίγο... μακάβριο!
Τόν Δεκέμβριο τοῦ 1924 ἀπό τά Μουδανιά φορτώθηκαν σέ βρετανικό πλοῖο-φορτηγό πού ἔφερε τό ὄνομα «Ζάν Μ.» τετρα- κόσιοι τόνοι ἀνθρώπινα λείψανα, πού ἀντιστοιχοῦσαν σέ 50.000 ἀνθρώπους, γιά νά μεταφερθοῦν σέ γαλλικές βιομηχανίες τῆς Μασσαλίας.
-50.000 ἀνθρώπους… μά αὐτό εἶναι ἀπίστευτο, κυρία! Καί τί θά τούς κάνανε στίς βιομηχανίες τῆς Μασσαλίας;
-Τό λέει παρακάτω, μή βιάζεσαι, σπεύδει νά τοῦ ἀπαντήσει ὁ Πέτρος.
Εἶναι γνωστό τί ἀκριβῶς παρήγαγε τότε ἡ Μασσαλία: σαπούνι καί λιπάσματα. Οἱ κεμαλιστές κατάφεραν νά ἀξιοποιήσουν οἰκονομικά τά ὑπολείμματα τῶν θυμάτων τους πουλώντας τά ὀστᾶ τους γιά «βιομηχανική χρήση» στούς δυτικούς τους φίλους.
Τό θέμα φαίνεται ὅτι ἔγινε γνωστό καί προκάλεσε ἔκπληξη σέ κάποιους κύκλους. Ἡ ἐφημερίδα «New York Times» τόν Δεκέμβριο τοῦ 1924 παρουσιάζει τήν εἴδηση: «Ἡ Μασσαλία εἶναι σέ ἀναταραχή ἀπό μία ἀσύλληπτη ἱστορία, πού ὀφείλεται στήν ἄφιξη στό λιμάνι ἑνός πλοίου πού φέρει βρετανική σημαία καί ὀνομάζεται “Ζάν Μ.” καί μεταφέρει ἕνα μυστήριο φορτίο 400 τόνων ἀνθρώπινων ὀστῶν γιά νά χρησιμοποιηθοῦν στίς ἐκεῖ βιοτεχνίες. Λέγεται ὅτι τά ὀστᾶ φορτώθηκαν στά Μουδανιά, στή θάλασσα τοῦ Μαρμαρᾶ καί εἶναι τά ἀπομεινάρια θυμάτων ἀπό τίς σφαγές στή Μικρά Ἀσία. Ἐν ὄψει τῆς φήμης πού κυκλοφορεῖ ἀναμένεται νά διαταχθεῖ ἔρευνα».
Τό θέμα αὐτό πρέπει νά ἔγινε γνωστό καί στήν Ἑλλάδα. Ἡ ἐφημερίδα «Μακεδονία» ἐνημερώνει τούς ἀναγνῶστες της ὅτι τό πλοῖο «Ζάν Μ.» ἔφτασε στό λιμάνι τῆς Θεσσαλονίκης στίς 13 Δεκεμβρίου τοῦ 1924. Ὅμως δέν ἀναφέρεται τό «πένθιμο φορτίο». Παρ’ ὅλ᾽ αὐτά οἱ ἐργάτες στό λιμάνι πληροφορήθηκαν τό γεγονός.
Ὁ Χρ. Ἀγγελομάτης στό βιβλίο του «Χρονικόν Μεγάλης Τραγωδίας» γράφει ὅτι σέ ἀθηναϊκές ἐφημερίδες ἡ εἴδηση δημοσιεύθηκε ὡς ἑξῆς: «Τό προσεγγίσαν εἰς τήν Θεσσαλονίκην ἀγγλικόν πλοῖον “Ζᾶν” μετέφερε τετρακοσίους τόνους ὀστῶν Ἑλλήνων ἀπό τά Μουδανιά. Οἱ ἐργᾶται τοῦ λιμένος Θεσσαλονίκης, πληροφορηθέντες τό γεγονός, ἠμπόδισαν τό πλοῖον νά ἀποπλεύση...».
-Μπράβο τους! Κι ἐμεῖς αὐτό θά κάναμε! φωνάζουν δύο-τρία παιδιά ἀπό τά τελευταῖα θρανία, πού γιά πρώτη φορά συμμετέχουν μέ τέτοια προσοχή στά ὅσα διαβάζονται.
-Μή βιάζεστε! τούς κόβει ὁ Πέτρος. Ἀκοῦστε τή συνέχεια.
«…Ἐπενέβη ὅμως ὁ Ἄγγλος πρόξενος καί ἐπετράπη ὁ ἀπόπλους». Ὁ Ἀγγελομάτης συμπληρώνει: «Ἦσαν τά ὀστᾶ Ἑλλήνων ἡρώων… Ἦσαν τά ὀστᾶ τῶν Ἑλλήνων στρατιωτῶν πού μετά τάς ὁμαδικάς σφαγάς καί ἐξοντώσεις ἀργοπέθαιναν εἰς τά στρατόπεδα αἰχμαλώτων, ἀπό τά ὁποῖα τό φοβερώτερον ἦτο τό στρατόπεδο τοῦ Οὐσάκ».
Τά παιδιά σωπαίνουν. Κάποια βούρκωσαν κιόλας. Στά μάτια τους διαβάζω τήν ἀπογοήτευση καί τήν πίκρα γιά τό ποῦ μπορεῖ νά φτάσει ἡ ἀνθρώπινη θηριωδία. Δέν ἔχω νά πῶ κάτι. Παίρνω ἀπό τή μικρή μας βιβλιοθήκη τό βιβλίο τοῦ Ἠλία Βενέζη «Τό νούμερο 31328».
-Παιδιά, θά μέ συγχωρήσετε λιγάκι. Ψάχνω νά βρῶ ἕνα ἀπόσπασμα πού νομίζω πώς θά συμπληρώσει κάπως τό περιστατικό πού μᾶς διάβασε ὁ Πέτρος. Ξέρετε πώς ὁ Ἠλίας Βενέζης τά πρῶτα χρόνια της ζωῆς του τά ἔζησε στό Ἀϊβαλί, ἀλλά τό 1922, ὅταν ἡ οἰκογένειά του ἐγκατέλειψε τή Μικρά Ἀσία δέν πρόλαβε νά ἐπιβιβαστεῖ στό πλοῖο. Αἰχμαλωτίστηκε καί σύρθηκε στά ἐργατικά τάγματα γιά 14 μῆνες. Εἶναι ἕνας ἀπό τούς ἐλάχιστους πού κατόρθωσαν νά ἐπιζήσουν. Τό βιβλίο του, «Τό νούμερο 31.328», ἀπό τόν ἀριθμό πού τοῦ ἔδωσαν στά τάγματα, περιέχει ἐξιστορήσεις βασανιστηρίων, ἐξευτελισμῶν καί φριχτῶν πόνων ἀπό τίς ἐμπειρίες του. Ἀκοῦστε λοιπόν.
«Ἕνα πρωί μᾶς παίρνουν καμιά ἑξηνταριά σκλάβους γιά μικρή ἀγγαρειά. Εἶναι λίγο ὄξω ἀπ’ τή Μαγνησά. Δίπλα στίς ράγες τοῦ σιδηρόδρομου τελειώνει μία μεγάλη χαράδρα, ἀνάμεσα στό Σίπυλο. Τή λέν “Κηρτίκ -ντερέ”. Μές σ’ αὐτήν τή χαράδρα λογαριάζαν πώς θά σκοτωθῆκαν ἴσαμε σαράντα χιλιάδες χριστιανοί ἀπ’ τή Σμύρνη καί τή Μαγνησά, ἀρσενικοί καί θηλυκοί.
Τίς πρῶτες μέρες τῆς καταστροφῆς. Τά κορμιά λιώσανε τό χειμώνα, καί τό νερό τῆς χαράδρας πού κατέβαινε ἀπό ψηλά ἔσπρωξε τά κουφάρια πρός τά κάτω… Λοιπόν ἡ δουλειά ὅλη τή μέρα ἦταν νά σπρώξουμε τά κουφάρια, πού ἀτάχτησαν, πρός τή μέσα. Νά μή φαίνουνται.
... ... ...
Μεσημέρι. Βαρεμένοι ἀπ’ αὐτό τό πάνε-ἔλα. Περπατοῦμε ἀργά, ναρκωμένοι ἀπό τόν φρέσκο ἥλιο. Κ’ οἱ κουβέντες, τ’ ἄγαρμπα ἀστεῖα ἔχουν σταματήσει. Κανένας δέ βγάζει μιλιά. Μοναχά ὅταν ἕνας βρῆκε ἕνα μικρό κρανίο τό ἔδειξε στούς ἀλλουνούς.
– Γιά δέστε, εἶπε. Ἦταν παιδάκι.
Σάν πέσαμε στό δρόμο νά γυρίσουμε στό στρατόπεδο ὁ νοῦς μας δέν μποροῦσε νά φύγη ἀπ’ τόν τόπο πού ἀφήσαμε. Ἡ χαράδρα μέ τούς σκελετούς βάραινε κυριαρχικά -κάτι κουνιόταν, μᾶς παρακολουθοῦσε βῆμα μέ βῆμα.
Σέ μία πηγή σταθήκαμε. Πλύναμε τά χέρια μας, τά πρόσωπά μας. Σά ν’ ἀλαφρώσαμε.
– Τί θά γίνουν τόσα κόκαλα; Ἀναρωτιέται μία στιγμή ἕνας.
Ὁ Μίλτος τόν κοιτάζει ἤρεμα.
– Δέν ξέρεις τί γίνεται μέ τά κόκαλα;
– Ὄχι.
– Κοπριά, σύντροφε.
– Τί ἔκανε, λέει;
– Κοπριά, σύντροφε. Θά δεῖς μία μέρα πού θά μοσκοπουληθοῦν. Θά δῆς… Ἦταν ταξιδεμένος ὁ Μίλτος. Ἤξερε».
«Θά δῆς μία μέρα θά μοσκοπουληθοῦν...», διάβασα ξανά τονίζοντας τίς λέξεις!
-Δέν μποροῦσα, παιδιά, νά φανταστῶ ὅτι αὐτό τό ἀπόσπασμα θά εἶχε τήν ἀντιστοιχία του στό ἀποτρόπαιο αὐτό ἔγκλημα πού μᾶς διάβασε ὁ Πέτρος. Βλέπω ὅτι καί ἐσεῖς ἔχετε συγκλονισθεῖ. Νομίζω πώς ὁ ἐθνικός μας ποιητής ἀποδείχτηκε ἀκόμα μία φορά προφήτης. «Ἀπ᾽ τά κόκκαλα βγαλμένη» ἡ ἐλευθερία μας...
Ἀλήθεια, ἔχετε ποτέ ζωγραφίσει μέσα σας αὐτή τήν εἰκόνα ὅταν λέμε τόν ἐθνικό μας ὕμνο;… Ἑκατομμύρια ὀστᾶ ἡρώων -γνωστῶν καί ἄγνωστων- πού ἑνωμένα ζωντανεύουν μία μορφή, αὐτήν πού ἐνσαρκώνει τήν ἐλευθερία, τήν ἴδια δηλαδή τήν Ἑλλάδα…
Στήν τάξη ἁπλώθηκε νεκρική σιγή… Μέσα στά βουρκωμένα μάτια τῶν παιδιῶν διάβασα τή λέξη πού ψιθύριζα ὥρα μέσα μου: Γιατί;… Γιατί τόση κακία νά χωρᾶ σέ ἀνθρώπων καρδιές; Σώπασα. Σήμερα τό μάθημα τῆς ἱστορίας μίλησε τόσο δυνατά πού ἐπιπλέον λέξεις θά ἦταν περιττές.
Μ.Ε.Χ.
"Ἀπολύτρωσις", Δεκ. 2017