Μπαίνω μέ ἐνθουσιασμό στήν αἴθουσα καί ἀφήνοντας ἕνα μεγάλο βιβλίο στήν ἕδρα χαμογελῶ στό ζωηρό Γ΄2:
- Καλημέρα παιδιά! Εἶστε ἕτοιμοι γιά τό ἀφιέρωμα στόν Πόντο;
- Ναί, κυρία... ἀνυπομονοῦμε!
- Δέν φαντάζεστε, ὅμως, πῶς συνδέεται ὁ Μακεδονικός Ἀγώνας, πού εἴδαμε τήν προηγούμενη φορά, μέ τόν Πόντο! Τέτοιες μέρες ἀξίζει νά γνωρίσετε ἕνα πρόσωπο πού πάλεψε σκληρά γιά τά δίκαια τοῦ Πόντου κάποια χρόνια πρίν τήν γενοκτονία καί εἶχε ἀγωνιστεῖ μέ ὅλες του τίς δυνάμεις γιά τή Μακεδονία!
- Ποιός εἶναι, κυρία;
- Θά σᾶς βοηθήσω. Ἦταν ἱεράρχης, ἡ ψυχή τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα.
- Μήπως ὁ Γερμανός Καραβαγγέλης;
- Ναί, Νῖκο. Τό βρῆκες ἀμέσως.. Ὁ ἀρχάγγελος τῶν Κορεστείων, ὅπως τόν ἔλεγαν, βρέθηκε τό 1908 ἀπό τήν Καστοριά στήν Ἀμάσεια τοῦ Πόντου.
- Μά πῶς, κυρία; Τί τόν τράβηξε τόσο μακριά;
- Ἡ ζωή του μοιάζει πραγματικά μέ μυθιστόρημα καί εἶναι τόσο μεγάλη ὅσο καί ἡ καρδιά του.
- Θυμᾶμαι ὅτι συνεργάστηκε μέ τόν Παῦλο Μελᾶ καί τόν Ἴωνα Δραγούμη. Ἦταν ἀκαταμάχητος καί γενναῖος!
- Ἀλήθεια, ἀπό ποῦ εἶναι ἡ καταγωγή του; Ποιός τόπος ἔβγαλε ἕναν τέτοιο ἥρωα, κυρία;
- Ὁ Γερμανός Καραβαγγέλης γεννιέται στήν Στύψη τῆς Λέσβου στίς 16 Ἰουνίου τοῦ 1866, ἀλλά μεγαλώνει στό Ἀδραμύττιο τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Τό 1900 ἐκλέγεται μητροπολίτης Καστοριᾶς, σέ ἡλικία μόλις 34 ἐτῶν. Εἶχαν προηγηθεῖ οἱ σπουδές του στή Θεολογική Σχολή τῆς Χάλκης καί ἀφοῦ χειροτονήθηκε διάκονος σπούδασε Φιλοσοφία στά πανεπιστήμια τῆς Βόννης καί τῆς Λειψίας. Διστάζει ἀρχικά νά ἀποδεχθεῖ τόν διορισμό του, γιατί εἶχε ἀρχίσει τό ἔργο του στό Πέραν τῆς Κωνσταντινούπολης, μία περιοχή ὅπου Γάλλοι καθολικοί μέσῳ τῶν σχολείων τους ἀσκοῦσαν τρομερή προπαγάνδα. Ὁ Καραβαγγέλης ἐνίσχυσε τήν ἑλληνική παιδεία καί ὀργάνωσε τήν ἐκπαίδευση τῶν κοριτσιῶν ὅλων τῶν κοινωνικῶν τάξεων, ἱδρύοντας τό Παρθεναγωγεῖο «Ἑλικών», πού ὀνομάστηκε ἀπό τόν λαό Σχολεῖο τοῦ Καραβαγγέλη. Ἀκοῦστε πῶς τά διηγεῖται ὁ ἴδιος στά ἀπομνημονεύματά του, λέω. Ἀνοίγω τό βιβλίο πού ἄφησε στήν ἕδρα. “Θά γίνεις ἐπίσκοπος Καστοριᾶς”, μοῦ μήνυσε ὁ Νικόλαος Μαυροκορδάτος, “ἐπειδή τό βουλγαρικό κομιτάτο λυμαίνεται τόν τόπο καί πρέπει νά πάει ἱερέας ἄξιος τῆς ἀποστολῆς του”. Τότε δέχτηκα. Ἡ ἵδρυση ὅμως καί διατήρηση τοῦ Παρθεναγωγείου μέ εἶχε βυθίσει σέ μεγάλα χρέη, διότι εἶχα συνάψει δάνεια ἀπό διαφόρους φίλους μου. Κι ἐπειδή τώρα χρειάζονταν καί ἔξοδα τοῦ ταξιδιοῦ, τά ἐξοικονόμησα ἀπό τοκογλύφους ἐπί ὑποθήκῃ τῶν πολύτιμων ἀμφίων μου».
Τό Πατριαρχεῖο στέλνει στή Μακεδονία νέους μητροπολίτες, μορφωμένους ἀλλά καί πατριῶτες, ὅπως τόν Πελαγονίας Ἰωακείμ, τόν Ἐδέσσης Στέφανο, τούς ἀργότερα ἐθνομάρτυρες Κορυτσᾶς Φώτιο, Γρεβενῶν Αἰμιλιανό, Ἐλευθερουπόλεως Γερμανό καί τούς μετέπειτα ἐθνομάρτυρες Σμύρνης καί Κυδωνιῶν, τόν Δράμας Χρυσόστομο καί τόν Στρωμνίτσης Γρηγόριο ἀντίστοιχα.
- Κυρία, πόσο βοήθησε ἡ Ἐκκλησία τόν ἀγώνα γιά τήν ἐλευθερία! Πόσα δέν ξέρουμε γι᾽ αὐτή τήν προσφορά της!
- Ἀργότερα, Βούλγαροι καί Τοῦρκοι πετυχαίνουν τήν ἀνάκλησή του ἀπό τή μητρόπολη. «Ἡ ἀπομάκρυνσή μου ἀπό τήν Καστοριά» γράφει, «θεωρήθηκε σάν ἕνα τραῦμα στόν Μακεδονικό Ἀγώνα, μά ὁ ἀγώνας βρισκόταν πιά σχεδόν στό τέλος του».
- Καί ποῦ πηγαίνει τώρα;
- Τό Πατριαρχεῖο τόν ἐπιφορτίζει μέ μία μεγάλη ἀποστολή ὡς μητροπολίτη Ἀμάσειας. Ἐδῶ μένει μέχρι τό 1922 καί ἐφαρμόζει μεθοδικά πρόγραμμα ἀνάπτυξης. Ἱδρύει σχολές, σχολεῖα καί ἄλλα εὐαγῆ ἱδρύματα, ἀνεγείρει ναούς καί ἐπισκέπτεται ὅλα τά χωριά τῆς ἐπαρχίας του. Τό 1915 διασώζει ἀρκετά Ἀρμενόπουλα καί τό 1916 σώζει τήν Ἀμισό ἀπό τήν καταστροφική μανία τῶν Τούρκων. Ζῆ ἀπό κοντά ὅλο τό δράμα, πρῶτα τῆς γενοκτονίας 1.500.000 Ἀρμενίων καί ἔπειτα 350.000 Ποντίων ἀπό τούς Νεοτούρκους. Ἡ θηριώδης τακτική τῆς ἐξόντωσης τῶν ἑλληνικῶν πληθυσμῶν γεννᾶ τό ἀντάρτικο τοῦ Πόντου, τό ὁποῖο ὁ Κεμάλ χαρακτηρίζει «ἔργο καί ὄργανο» τοῦ Καραβαγγέλη, ὁ ὁποῖος ἐπιδίδεται ταυτόχρονα σέ ἕναν διπλωματικό μαραθώνιο. Γιά τήν πατριωτική του δράση συλλαμβάνεται καί φυλακίζεται τό 1917. Καταδικάζεται τό 1922 σέ θάνατο, ὅπως καί οἱ συνεργάτες του, ὁ ἐπίσκοπος Ζήλων Εὐθύμιος Ἀγριτέλλης καί ὁ πρωτοσύγκελλός του Πλάτων Ἀϊβαζίδης, οἱ ὁποῖοι καί πεθαίνουν μαρτυρικά. Ὁ Γερμανός διασώζεται, καθώς τό Πατριαρχεῖο τόν ἐκλέγει ἄμεσα μητροπολίτη Ἰωαννίνων καί τόν φυγαδεύει στήν Ἀθήνα. Ὡς ἐπίσκοπος Ἰωαννίνων πηγαίνει στήν Ἤπειρο, ἀποφασισμένος νά δώσει «βιομηχανική ὤθηση στόν τόπο, ὥστε ν᾽ ἀναχαιτιστεῖ τό ρεῦμα ἐκπατρισμοῦ τῶν Ἠπειρωτῶν».
Τό 1924, δηλαδή ἕνα μόλις χρόνο μετά τήν ἄφιξή του στά Γιάννενα, τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο τοῦ κοινοποιεῖ τήν μετάθεσή του στή νεοϊδρυθεῖσα Μητρόπολη Οὐγγαρίας καί Ἐξαρχία Κεντρώας Εὐρώπης καί ἔπειτα ἀπό λίγους μῆνες τόν τοποθετεῖ ἔξαρχο στήν Μητρόπολη Κεντρώας Εὐρώπης, μέ ἕδρα τή Βιέννη, τόν «τόπο τῆς ἐξορίας» του, ὅπως τόν ὀνομάζει ὁ ἴδιος. Μέ «περίλυπη ἕως θανάτου τήν ψυχή», τελειώνει εἰρηνικά τήν ἐπίγεια ζωή του στίς 11 Φεβρουαρίου 1935.
- Πρόφτασε δηλαδή νά δεῖ νά πραγματοποιεῖται τό ὄνειρό του γιά τήν ἀπελευθέρωση τῆς Μακεδονίας ἔστω καί ἀπό μακριά!
- Ναί, καί εἶναι πολύ συγκινητικά ὅσα γράφει στή διαθήκη του. Διαβάζω μόνο αὐτό: «Δέν χρεωστῶ εἰς οὐδένα οὔτε ὀβολόν. Εἰς τό ἔθνος προσέφερα ὅ,τι ἦτο δυνατόν, ὡς Ἱεράρχης τοῦ ᾽21».
- Κυρία, στ᾽ ἀλήθεια πόσα τοῦ χρωστᾶμε!...
- Ἐκεῖνος δέν ὀφείλει σέ κανέναν τίποτε... Ἐμεῖς ὅμως τοῦ ὀφείλουμε πολλά.
- Κυρία, τώρα πού τόν γνωρίσαμε καλύτερα, νομίζω ὅτι τόν ἀγαπήσαμε καί περισσότερο. Νιώθω σάν νά συνδέομαι μαζί του.
- Ἔτσι εἶναι, παιδιά. Ὅ,τι γνωρίζει κανείς τό ἀγαπάει. Μᾶς ἑνώνει καί μᾶς δένει μέ τούς ἥρωες προγόνους μας ἕνας ἱερός δεσμός, πού εἶναι σάν ὀμφάλιος λῶρος. Αὐτή ἡ γνώση μᾶς ἑνώνει καί μέ ὅλα ὅσα χάσαμε. Τά κάνει πολύ δικά μας. Εἴμαστε ἡ συνέχεια αὐτῶν τῶν ἡρώων καί ὀφείλουμε νά τούς μοιάζουμε στόν ἁγνό πατριωτισμό καί στήν αὐτοθυσία...
- Κυρία, νομίζω πρέπει νά σᾶς παίξω τώρα στή λύρα ἕνα ποντιακό τραγούδι, τόν θρῆνο τῆς Τραπεζούντας... Εἶναι πολύ ταιριαστοί οἱ τελευταῖοι του στίχοι:
Ἡ Ρωμανία ᾽πέρασεν
ἡ Ρωμανία ᾽πάρθεν
Ἡ Ρωμανία ἄν πέρασεν
ἀνθεῖ καί φέρει κι ἄλλο.
Ἑλένη Χουρπουλιάδου
Φιλόλογος