Ἡ συγχωρητικότητα εἶναι μία ἀπό τίς βασικότερες συμβουλές-ἐντολές τοῦ Εὐαγγελίου. Ἐπειδή τό Εὐαγγέλιο καί οἱ φυσικοί νόμοι ἔχουν τήν ἴδια προέλευση, δηλαδή τόν δημιουργό Θεό, εὔλογο εἶναι νά διέπονται ἀπό τήν ἴδια ἀντίληψη, καί κατά συνέπεια νά σχετίζονται μεταξύ τους.

  Ἡ θεία Οἰκονομία καί οἱ φυσικοί νόμοι
  Γιά ὅσους πιστεύουν στόν Θεό τίποτα δέν εἶναι τυχαῖο. Τά πάντα διέπονται ἀπό τή «θεία Οἰκονομία» μέ τήν ὁποία ἐκφράζεται καί πραγματοποι­εῖται τό θέλημα τοῦ Θεοῦ.
  Ὁ Θεός, ἀφοῦ πρῶτα δημιούργησε τό σύμπαν μέ συγκεκριμένους φυσικούς νόμους, τούς ὁποίους σήμερα ἀνακαλύπτουμε μέ τήν ἐπιστημονική ἔρευνα, κατόπιν προσ­έλαβε τήν ἀν­θρώπινη φύση καί μέ τό Εὐ­αγ­γέλιό του μᾶς διδάσκει πῶς πρέπει νά συμπεριφερόμαστε σέ ἕναν φυσικό κόσμο πού διέπεται ἀπό φυσικές ἀρ­χές τίς ὁποῖες ὁ ἴ­διος φρόντισε νά καθορίσει ἀπό τήν ἀρχή τῆς δημιουργίας. Αὐτές οἱ βασικές φυσικές ἀρχές δέν εἶναι τυχαῖες, ἀλλά ἡ θεία Οἰκο­νο­μία φρόντισε νά τίς καθορίσει ἀπό τό πρῶτο δευτερόλεπτο τῆς δημι­ουρ­γίας, ἔτσι ὥστε νά δημιουργοῦν τόν κατάλληλο φυσι­κό χῶρο ὅ­που θά εὐδοκιμοῦν συγκεκριμένες πνευματικές ἀρετές, ὅπως εἶναι ἡ συγ­χωρητικότητα, ἡ ὁποία σχετίζεται ἄμεσα μέ τή χριστιανική ταπεινοφροσύνη καί τή χριστιανική ἀγάπη.

  Ὁ φυσικός κόσμος διέπεται ἀπό μία ὁλιστική-ἀπειροστική ἀντίληψη
  Γιά νά ἀντιληφθοῦμε τήν ἄμεση σχέση τῆς συγχωρητικότητας τοῦ Εὐ­αγ­γελίου μέ τόν τρόπο λειτουργίας τοῦ φυσικοῦ κόσμου, θά βασιστοῦ­με σέ δύο μεγάλες ἀνακαλύψεις τοῦ 20οῦ αἰώνα: στήν ἔννοια τοῦ «οἰκο­συ­στήματος» καί στά «χαοτι­κά μή-ντετερμινιστικά φαινόμενα».
  1. Οἰκοσυστήματα: Ἐκ­φράσεις τῆς ὁλιστικῆς ἀντίληψης τοῦ Δημιουργοῦ.
  Ἡ ἔννοια τοῦ «οἰκοσυστήματος» εἰσήχθηκε ἀπό τό 1935, ἀλλά ἔγινε γνωστή στό εὐρύ κοινό μετά τή δεκαετία τοῦ 1960. Ἄν καί σή­μερα ὅλοι εἴμαστε ἐξοικειωμένοι μέ αὐτή τήν ἔννοια, εἶναι χρήσιμο νά ὑπενθυμίσουμε ὅτι κά­θε μέ­λος ἑ­νός οἰκοσυστήματος ἀλληλεπιδρᾶ καί ἀλληλο­εξαρτᾶται ἀπό τά ἄλλα μέλη τοῦ συγκεκριμένου οἰκοσυ­στή­ματος στό ὁ­ποῖο ἐντάσσεται, καί ταυτόχρονα κά­θε οἰκοσύστημα ἀλληλεπιδρᾶ καί ἀλ­ληλο­εξαρτᾶται ἀπό ἄλλα οἰκοσυστήματα.
  Στήν ἔμβια φύση δέν ὑπάρχουν ἀπομονωμένα φυσικά συστήματα. Ἀν­τίθετα, ἐπειδή ὅλα ἀλληλοεξαρ­τῶνται ἄμεσα ἤ ἔμμεσα, διαπιστώνουμε ὅτι ἐπικρατεῖ παντοῦ μία ὁλι­στική ἀντίληψη. Ὁ ὅρος «ὁλιστι­κή» (holistic) σημαίνει ὅτι δίνεται ἔμφα­ση στό ὅλο (στό σύνολο) καί ὄχι στό μερικό (στό ἄτομο). Τό ἄτομο, πού ἀλληλεπιδρᾶ μέ τά ἄλλα ἄτομα τοῦ συν­όλου, ἐπηρεάζεται ἀπό τή συμπεριφορά τοῦ συνόλου τήν ὁποία συγχρόνως καί ἐπηρεάζει.
  Οἱ εἰδικοί σέ περιβαλλοντικά-οἰκολογικά θέματα ἀποφαίνονται ὅτι ἐάν ἐμεῖς ἐξαφανίσουμε ὅλα ὅσα ἡ πεπερασμένη ἀνθρώπινη λογική μας θεωρεῖ ὡς ἐ­χθρούς, ὅπως π.χ. φίδια, σκορπιούς, ἀ­ρου­ραίους, κουνούπια, βακτήρια κτλ., ἀργά ἤ γρήγορα θά καταρρεύσουμε καί ἐμεῖς οἱ ἴδιοι ὡς φυσικές ὀντότητες. Κά­θε ὄν ἔχει νά παίξει τόν δικό του ρόλο μέ­σα στόν κόσμο, ὅπως καθορίστηκε ἀ­πό τόν Δημιουργό του. Αὐτός ὁ ρόλος ὅ­μως δέν εἶναι πάντοτε σαφής σέ ἐμᾶς, ἐπειδή δέν ἔχου­με ἐξοικειωθεῖ μέ τήν ὁλιστική ἀντίλη­ψη τοῦ δημιουργοῦ Θε­οῦ.
   Στά οἰκοσυστήματα τῆς φύσεως δέν ὑπάρχει ἡ ἔννοια τοῦ «ἐχθροῦ» καί τῆς «κακίας» ὅπως ἐμεῖς τήν ἀντιλαμβανόμαστε σάν πεπερασμένα ὄν­τα. Ἐξάλλου ἡ «κακία» ἤ ἡ «καλοσύ­νη» ἀ­φο­ροῦν μό­νο στά ὄντα πού ἔ­χουν ψυχή (τούς ἀν­θρώπους) καί ὄχι στά ζῶα. Γενικά, δια­πιστώνουμε ὅτι στή φύση ἐπικρατεῖ μία ὁλι­στική ἀντίληψη, ὅπου ἡ ἐξισορροπημένη καί καλοζυγισμένη συνύπαρξη ὅ­λων τῶν ὄντων, μέσα στά πλαίσια μιᾶς γενι­κευ­μένης σύν + χωρητικότητας, εἶναι μία θεμελιώδης ἀρχή πού διέπει τά ἔμβια ὄντα καί συγκροτεῖ τά οἰκοσυστήματα.
   2. Χαοτικά μή-ντετερμινιστικά φαινόμενα: Ἐκφράσεις τῆς ἀπειροστικῆς ἀντίληψης τοῦ Δημιουργοῦ.
   Τό χάος καί τά συναφῆ χαοτικά φαινόμενα εἶναι λιγότερο γνωστά στό εὐρύ κοινό, ἐπειδή γιά πολύ χρονικό διάστημα ἐθεωροῦντο ὡς μαθηματι­κά κυρίως θέματα, τά ὁποῖα (ὅπως συχνά συμβαίνει μέ τά μαθηματικά) εἶναι κατασκευάσματα τῆς ἀνθρώπινης νόησης, καί δέν περιγράφουν ἀ­ναγκαστικά πραγματικά φυσικά φαι­νόμενα. Ἀπό τό 1977 καί μετά, ὅταν τό Nobel Χημείας δόθηκε στόν Prigogine γιά τήν ἀνακάλυψή του ὅτι μέσα ἀπό τήν ἀταξία μπορεῖ νά ἀναδυθεῖ δομή καί ὀργάνωση, διαπιστώθηκε ὅτι ἡ διερεύνηση χαοτικῶν φαινομένων ἀποκαλύπτει μία ἀπό τίς συγκλονιστικότερες ὄψεις τῆς λειτουργίας τοῦ φυσικοῦ κόσμου.
   Τό κατά Prigogine χάος ἐμφανίζεται σέ δυναμικά συστήματα (ἤτοι συστήματα πού ἐξελίσσονται συναρτή­­­σει τοῦ χρόνου) μακράν τῆς ἰσορ­ρο­πίας, τά ὁποῖα παρουσιάζουν ἀστά­θειες. Αὐτές ὀφείλονται στίς πολ­λαπλές δυνατότητες -πού περιγράφονται μέ τίς κατά Prigogine διακλα­δώ­σεις (bifurcations) πού παρου­­σι­άζον­ται συναρτήσει τοῦ χρόνου- τίς ὁ­ποῖ­ες ἔχει τό δυναμικό σύστημα καί τό κάνουν νά εἶναι μή-ντετερμινιστικό, δηλαδή νά μή μπορεῖ νά προσδιοριστεῖ μετά βεβαιότητας. Ὅλα αὐτά ὁ­δηγοῦν στό κατά Prigogine «Τέλος τῆς Βεβαιότητας», ἤτοι τῆς βεβαιό­τητας τῆς αἰτιοκρατικῆς ἀντιλήψεως, πού κυριάρχησε στήν ἐπιστήμη ἀπό τόν 17ο αἰ­ώνα (Descartes, Laplace, κ.ἄ.).
   Ἄν καί ὁρισμένα χαοτικά φαινόμενα μποροῦν νά θεωρηθοῦν ντετερμινιστι­κά, κυρίως ὅταν λαμβάνουν χώρα στίς ἐξιδανικευμένες συνθῆκες τοῦ ἀνθρώπινου ἐργαστηρίου (ὅπως εἶναι π.χ. τό κλασικό πρόβλημα τῶν τριῶν σωμάτων, πού ἐξαρτᾶται ἔν­τονα ἀπό τίς ἀρ­χικές συνθῆκες), ὅ­μως ὅταν λαμβάνουν χώρα σέ ἀνοι­κτά φυσικά συστήματα (δηλαδή συστήματα πού μποροῦν νά ἀνταλλάσσουν ἐνέργεια καί ὕλη) εἶναι μή-ντε­τερμινιστικά. Ἡ περιγραφή δυ­να­μι­κῶν χαοτικῶν φαινομένων γίνεται μέ τή διερεύνηση κατανομῶν πιθανοτήτων. Αὐτή ἡ πιθανολογική μελέτη εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς ἔλλειψης βεβαιότητας σέ αὐτά τά φαινόμενα.
   Παραδείγματα χαοτικῶν μή-ντετερμινιστικῶν φαινομένων εἶναι ἡ βροχή ἤ τό χιόνι. Ἐνῶ ἡ συμπύκνωση ὑδρατμῶν σέ νερό ἤ κρυσταλλάκια πάγου εἶναι ντετερμινιστικό φαινόμενο (ἐξαρτᾶται ἀπό τή θερμοκρασία, τήν πίεση, τή συγκέντρωση τῶν ὑ­δρατμῶν), ὅταν ἐξετάσουμε πότε θά βρέξει ἤ θά χιονίσει, δη­λαδή ὅταν ὑ­πεισέρχεται ὁ χρόνος, τότε τό ἀντίστοιχο δυναμικό φαινόμενο εἶναι χαοτικό: Οἱ πολλαπλές διακλαδώσεις ἄλλων χαοτικῶν φαινομένων, πού θά καθορίσουν τή θερμοκρασία, τήν πί­εση, τή συγκέντρωση τῶν ὑδρατμῶν καί τόν συνδυασμό αὐτῶν τῶν δεδομένων εἶναι τόσο πολύπλοκες, ὥστε ἡ βροχή ἤ τό χιόνι νά ἐξαρτῶνται ἀπό ἄπειρους στήν πράξη παράγοντες καί νά εἶναι μή-ντετερμινιστικά φαινόμε­να (π.χ. ἡ χρήση πιθανοτήτων γιά τίς μετεωρολογικές προβλέψεις ἐπιβεβαιώνει τήν ἔλλει­ψη αἰτιοκρατικῆς βεβαιότητας).
   Στό ἐργαστήριο τοῦ Θεοῦ (δηλα­δή στή φύση) τά χαοτικά φαινόμενα εἶναι κατά κύριο λόγο μή-ντετερμινιστικά. Αὐτό ὀφείλεται στό ὅτι τά πραγματικά φυσικά συστήματα εἶναι ἀνοικτά, ἐπει­δή μποροῦν ἐν δυνάμει νά ἀνταλλάσσουν ἐνέργεια καί ὕλη. Κλειστά συ­στή­ματα μποροῦν νά ὑπάρξουν μόνο στό ἀνθρώπινο ἐργαστήριο. Ἀντίθετα, στό ἐργαστήριο τοῦ Θεοῦ τά ἀνοικτά συστήματα ἀλ­ληλεπιδροῦν μεταξύ τους, καί πολύ συχνά οἱ αὐτο-οργανούμενες (κατά Prigogine) δομές ἑνός χαοτικοῦ φαινομένου ἀποτελοῦν τήν ἀρχή γιά ἄλλα χαοτικά φαινόμενα κ.ο.κ.. Οἱ χαο­τικές καί αὐτοοργανούμενες λει­τουρ­γίες τῆς φύσεως εἶναι ἀποτελέσματα τῆς ὕπαρξης τῶν ἀνοι­κτῶν φυσικῶν συστημάτων καί ἀποτελοῦν ἐκ­φράσεις τῆς ἀπειροστικῆς ἀντίληψης τοῦ ἀπείρου Θεοῦ, μέ τήν ὁποία δημιούργησε τό σύμπαν.
   Συμπερασματικά, διαπιστώνουμε ὅ­τι ὅλος ὁ φυσικός κόσμος δημιουργή­θη­κε βάσει τῆς ὁλιστικῆς-ἀπειροστικῆς ἀντιλήψεως τοῦ Δημιουργοῦ, ἔτσι ὥ­στε νά λειτουργεῖ μέ μία ὁλιστική-ἀπειροστική λογική, ἡ ὁποία ὅμως δέν εἶ­ναι εὔκολα προσιτή ἀπό ἐμᾶς, ἐπειδή εἴμαστε πεπερασμένα ὄντα. Ὅπως θά δοῦμε σέ ἑπόμενο τεῦχος, τό Εὐαγγέλιο μᾶς προτρέπει νά μεθέξουμε αὐτῆς τῆς ἀντιλήψεως μέσῳ τῆς χριστιανικῆς συγχωρητικότητας.

Παντελής Καραφίλογλου

καθηγητής κβαντικῆς Χημείας τοῦ Α.Π.Θ.

"Ἀπολύτρωσις", Ἰούν.-Ἰούλ. 2020