«Ἄλλοι μέ τό κοντύλι καί ἄλλοι μέ τό καριοφί­λι»… διάφορα μέσα, ἕνας σκοπός: ν’ ἀνάψει τῆς λευτεριᾶς τό «φιτίλι»! Στήν ἐπα­νάσταση τοῦ 1821 οἱ καπε­τα­ναῖοι πῆραν τά βουνά καί τό καριοφίλι πολεμώντας μέ μπαρούτι. Καί ἄλ­λοι πολεμώντας μέ τό κοντύλι κίνησαν γῆ καί οὐρανό καί πολέμησαν μέ τά τυ­πο­γραφικά στοιχεῖα, τά γράμματα, κά­νον­τας τόν λόγο ν’ ἀκούγεται μέχρι καί τό σήμερα...
Οἱ ἐπαναστημένοι Ἕλληνες ἀλλά καί φιλελληνικοί κύκλοι τῆς Εὐρώπης ἀπό πολύ νωρίς συνειδητοποίησαν τήν ἀ­νά­γκη νά δημιουργηθεῖ ἕνα ὄργανο ἐπικοινωνίας τῶν πρωτεργατῶν τῆς Ἐ­πα­νά­­στα­σης μέ τούς ἀγωνιστές.
Τό πόσο ἐπιτακτική ὑπῆρξε ἡ ἀ­νά­γκη αὐτή φαίνεται ἀπό τό γεγονός ὅτι ἤ­δη ἀπό τόν Μάρτιο, τόν μήνα τῆς κή­ρυ­ξης τῆς ἐπανάστασης στόν Μοριά, κυ­κλο­φορεῖ ἐφημερίδα, χειρόγραφη μάλιστα, μεταξύ τῶν Ἑλλήνων. Ἡ ὑ­περά­σπι­ση τῶν ἐ­θνικῶν δίκαιων διεκδικήσεων τῆς Ἑλ­λά­δας καί ἡ ἐνημέρωση τῶν ξέ­νων ὑ­πῆρξαν οἱ πρωτεύοντες στόχοι τοῦ ὁμο­λογουμένως δύσκολου αὐτοῦ ἐγχειρήματος.
Ὡς ἐκ τούτου, μαζί μέ τόν πόλεμο μέ τά βόλια, ἄρχισε κι ἕνας ἄλλος πόλεμος, ὁ πόλεμος τῆς ἐνημέρωσης.
Στήν ἀρχή, 1821-1822, οἱ ἐφημερίδες ἧταν χειρόγραφες. Ἀντιγραφεῖς κα­τά τόπους ἀντέγραφαν τήν ἐφημερίδα καί τήν προωθοῦσαν σέ ἄλλες πόλεις, ὅπου ἄλλοι ἀντιγραφεῖς ἔκαναν ἀκριβῶς τό ἴδιο, διότι δέν ὑπῆρχε ὑπηρεσία ταχυδρομείου1. Ἡ χειρόγραφη ἐ­φημερίδα ὑ­πῆρξε ἀσφαλῶς μία λύση ἀνάγκης. Ἡ τυ­πογραφία στήν Εὐρώπη εἶχε σημειώσει μεγάλες προόδους τήν ἐποχή ἐκείνη, ὅσον ἀφορᾶ στά τεχνικά μέσα πού χρησιμοποιοῦνταν. Στήν Ἑλ­λάδα ὅμως, λό­γῳ ἔλλειψης μέσων καί ὑποδομῶν, οἱ ἐπαναστατημένοι Ἕλληνες καί Φιλέλληνες κατέφυγαν σέ ξεπερασμένα μέσα.
Στήν κατηγορία τῶν χειρόγραφων ἐ­φημερίδων ἐμπίπτουν τά ἐξῆς ἔγ­γρα­φα:
Ἡ «Ἐφημερίδα τοῦ Γαλαξιδίου». Τό ἕνα καί μοναδικό τεῦχος πού γνωρίζου­με, ἔχει ἡμερομηνία 27 Μαρτίου τοῦ 1821! Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι ἡ συγκεκριμένη φυλλάδα πέρασε στήν ἱστορία ὡς «ψευτοεφημερίδα», διότι προκειμένου νά τονώσει τό ἠθικό τῶν Ἑλλήνων παρέθετε ψευδεῖς εἰδήσεις ὅσον ἀφορᾶ στή συνδρομή ξένων δυ­νά­μεων στόν ἀ­γώνα. Ὅπως καί νά ᾽χει, ἔστω καί μέ αὐ­τόν τόν ἀδέξιο καί ἀνορθόδοξο τρόπο, γίνεται φανερό πόσο ση­μαντική θεωροῦ­σαν τή συβολή τῆς ἐνημέρωσης στήν εὐόδωση τοῦ ἀγώνα.
Λίγους μῆνες ἀργότερα κυκλοφορεῖ μία ἄλλη χειρόγραφη ἐφημερίδα στό Μεσολόγγι, ἡ «Ἐφημερίς Αἰτωλική». Ἔχουν σωθεῖ τρία φύλλα της. Γραμμένη σέ ἁ­πλή γλώσσα παρέχει πληροφορίες σχετικά μέ τά γεγονότα στά στρατιωτικά μέ­τωπα ἀλλά καί πραγματεύεται θέματα τῆς πολιτικῆς ἐπικαιρότητας.
Τέλος, «Ἀχελῶος» εἶναι ἡ τρίτη χει­ρό­γραφη φυλλάδα. Κυκλοφόρησε τό 1822. Ἔχουν διασωθεῖ δύο τεύχη της. Δημοσίευε κυρίως θεσπίσματα καί ἀποφάσεις τῆς Γερουσίας τῆς Δυτικῆς Χέρσου Ἑλλάδος.
Πολύ σύντομα ὅμως ἡ ἐπανα­στα­τη­μέ­νη Ἑλλάδα ἀπέκτησε τυπογραφεῖο, τυπογραφικά στοιχεῖα καί τυπογράφους. Καί στόν τομέα αὐτό ἔπαιξε πο­λύ σημαντικό ρό­λο ἡ δράση τῶν Φι­λελλήνων, τόσο ἐκτός ὅσο καί ἐν­τός Ἑλλάδος.
Μέσα σέ τρία μόνον χρόνια, ἕξι φο­ρές μεταφέρθηκε ἐξοπλισμός τυπο­γρα­φείου στόν ἑλλαδικό χῶ­ρο. Τό πρῶ­το μάλιστα τυπογραφεῖο τό ἔφερε ὁ Δ. Ὑ­ψηλάντης ἀπό τήν Τεργέστη τό καλοκαί­ρι τοῦ 1821 στήν πόλη τῆς Καλαμάτας. Τυπογράφος ἀνέλαβε ὁ Κωνσταν­τῖ­νος Τόμπρας, ὁ ὁποῖος εἶ­χε σπου­δάσει τυπογραφία στό Παρίσι.
Ἀπό τή στιγμή πού ὑπῆρχε ὁ ἀνάλογος ἐξοπλισμός, ἐγκαταλείφθηκαν οἱ χειρόγραφες καί κυκλοφορήθηκαν οἱ πρῶ­τες ἔντυπες ἐφημερίδες. Ἡ «Σάλπιγξ Ἑλ­ληνική» τυπώνεται στήν ἐλεύθερη Καλαμάτα τήν 1η Αὐ­γούστου τοῦ 1821. Τά «Ἑλ­ληνικά Χρονικά» εἶναι ἡ διασημότερη ἐφημερί­δα τοῦ ἀγώνα. Ἐκδόθηκε στό Με­σολόγγι τήν 1η Ἰανουαρίου τοῦ 1824 καί κυκλοφόρησαν 226 φύλλα της.
Ὀκτώ μῆνες ἀργότερα ἡ Ἀθήνα ἀ­πο­κτᾶ τό δικό της τυπογραφεῖο, πού τυπώνει τήν «Ἐφημερίδα τῶν Ἀ­θη­νῶν».
«Ὁ Φίλος τοῦ Νόμου», ἡ ἐφημερίδα τῆς Ὕδρας, εἶχε τή μεγαλύτερη διάρκεια ζω­ῆς. Ἐκδιδόταν ἀπό τόν Μάρτιο τοῦ 1824 ὥς τόν Μάϊο τοῦ 1827 στήν Ὕδρα. Ἐκ­δότης της ἦταν ὁ ἰταλός φιλέλληνας Ἰω­σήφ Κιάππε.
Στό Μεσολόγγι κυκλοφόρησε ἐπίσης καί ἡ ἐφημερίδα «Ἑλληνικός Τηλέγραφος» ἀπό τόν ἰταλό φιλέλληνα κό­μη Πέ­τρο Γκάμπα. Ἡ ἐφημερίδα γραφόταν στά γαλλικά, ἰταλικά, ἀγ­γλι­κά καί γερμανικά. Τά δίκαια τοῦ ἀγώνα τῶν Ἑλλήνων ἔπρεπε νά γίνουν κατανοητά ἀπό τούς Εὐρωπαίους.
Ἡ «Γενική Ἐφημερίς τῆς Ἑλλάδος» ὑπῆρξε τό πρῶτο οὐσιαστικά ἐ­πίσημο ὄργανο τῆς Διοίκησης. Πρό­κειται γιά τό πλέον συγκροτημένο φύλλο ἐφημερίδας τῆς περιόδου αὐτῆς καί καλύπτει μία περίοδο ἑπτά ἐτῶν, ἀπό τό 1825 ἕως τό 1832. Ἡ ἐφημερίδα αὐτή θά μετονομασθεῖ δύο φορές καί θά καταλήξει μέ τήν ὀνομασία «Ἐφημερίς τῆς Κυβερνήσε­ως», πρόδρομος τῶν σημερινῶν ΦΕΚ.
Στίς παραπάνω φυλλάδες διακρίνει κανείς τόν πόθο τῆς λευτεριᾶς, ὁ ὁ­ποῖ­ος, τήν κρίσιμη ἐκείνη περίοδο τῆς ἐ­πα­νάστασης, μετῆλθε πάσης φύσεως τρό­πους καί μέσα γιά νά καταστήσει σαφῆ ἐντός κι ἐκτός Ἑλλάδας τήν παρουσία του μέσα στίς καρδιές τῶν Ἑλλήνων.

1 Ἡ πρώτη ταχυδρομική ὑπηρεσία συστήθηκε ἀπό δύο ἐκδότες, τόν Ἰάκωβο Μάγερ, ἐκ­δότη τῶν «Ἑλληνικῶν Χρονικῶν» τοῦ Με­σο­λογγίου, καί τόν Ἰωσήφ Κιάππε, τόν ἐκδότη τῆς ἐ­φημερίδας «Ὁ Φίλος τοῦ Νόμου» τῆς Ὕδρας.

Δέσποινα Καλογεράκη