῾Ο προφήτης Βαρούχ καταγόταν ἀπό εὐγενῆ οἰκογένεια τῆς ᾿Ιερου­­σα­λήμ. Ὑπῆρξε πιστός μαθητής, βοη­θός καί ἀφοσιωμένος συνεργάτης τοῦ προ­φήτη ᾿Ιερεμία. ῾Ο ᾿Ιερεμίας τοῦ ὑ­πα­γό­ρευσε τίς πρῶτες προφητεῖες καί αὐ­τός ὡς γραμματέας του τίς κατέ­γραψε. Μέ ἐντολή τοῦ διδασκάλου του τίς διά­βασε στίς αὐλές τοῦ Ναοῦ σέ ἕνα με­γάλο πλῆθος λαοῦ. ῾Ο βασιλιάς ᾿Ιωα­κείμ ἔδειξε ἐνδιαφέρον καί θέλησε κι αὐτός νά τίς γνωρίσει. ᾿Εξοργίστηκε ὅ­μως πολύ, ὅταν τίς ἄκουσε, ἐπειδή τό περιεχόμενό τους ἦταν δυσάρεστο γιά τόν ἴδιο καί γιά τό βασίλειό του. Τότε διέταξε νά κάψουν τίς προ­φη­τεῖες καί νά συλλάβουν τόν Βαρούχ καί τόν ᾿Ιε­ρεμία. Οἱ προφῆτες κρύφτηκαν καί ἀ­πέφυγαν τή σύλληψη. ᾿Αργό­τε­ρα, μέ τήν ὑπαγόρευση καί πάλι τοῦ διδα­σκά­λου του, ὁ Βαρούχ ξανάγραψε τίς προ­φητεῖες πού εἶχαν καεῖ.
Μετά τήν καταστροφή τῆς ᾿Ιε­ρου­σαλήμ ἀπό τόν Ναβουχοδονόσορα, ὁ ᾿Ιερεμίας καί ὁ Βαρούχ παρέμειναν στήν ἐρειπωμένη πόλη παρηγο­ρώ­ντας τούς λίγους κατοίκους πού ἀπέ­μειναν ἐκεῖ. ῎Επειτα ὅμως ἀπό τή δολοφονία τοῦ διοικητῆ Γοδολία, οἱ δύο προ­φῆ­τες ὁδηγήθηκαν ἀπό τούς ἐπανα­στά­τες συμπατριῶτες τους στήν Αἴγυπτο. ῾Ο Θεοδώρητος μᾶς παρα­δί­δει τήν πλη­ροφορία ὅτι ἀπό τήν Αἴ­γυ­πτο ὁ Βα­ρούχ πῆγε στή Βαβυλώνα πέντε χρόνια μετά τήν κατάκτηση τῆς ᾿Ιε­ρου­σαλήμ, γιά νά στηρίξει τούς αἰ­χμά­λω­τους συ­μπατριῶτες του. ᾿Εκεῖ συνέ­γρα­ψε καί τό βιβλίο του. Τό 582 π.Χ., τήν ἡμέρα πού ἦταν ἡ πέμπτη ἐπέ­τειος τῆς ἁ­λώ­σεως τῆς ᾿Ιερου­σα­λήμ, ὁ Βα­ρούχ συ­γκέντρωσε μεγάλο πλῆθος τῶν ἐξόριστων ᾿Ιουδαίων καί τούς διά­βασε τίς προφητεῖες του. Στή σύναξη αὐτή πα­ρευρίσκονταν ἱερεῖς, ἄρχοντες καί ὁ βασιλιάς ᾿Ιεχονίας (βλ. Βρ 1,2-4).
᾿Από τή Βαβυλώνα ὁ Βαρούχ γύ­ρι­σε στήν ᾿Ιερουσαλήμ, γιά νά μετα­φέ­ρει μερικά σκεύη τοῦ Ναοῦ, πού οἱ Βα­βυ­λώνιοι τά ἐπέστρεψαν στούς ᾿Ιου­δαί­ους, καί νά φέρει χρηματική βοή­θεια σέ ὅσους εἶχαν ἐναπομείνει ἐκεῖ, ὥστε νά ἀγοράσουν ζῶα ἐκ μέρους τῶν ἐξο­ρί­στων καί νά τά προσφέρουν στό θυσια­στήριο τοῦ Θεοῦ (βλ. Βρ 1,10). Μετά ἀπό τό πέρας κι αὐτῆς τῆς ἀποστολῆς φαίνεται ὅτι ἐπέστρεψε πάλι στήν Αἴ­γυπτο. Κατά τόν ἅγιο Ἱε­ρώνυμο, ἐκεῖ πέθανε. ῾Η ᾿Εκκλησία μας τιμᾶ τή μνή­μη του στίς 28 Σε­πτεμ­βρί­ου.
Στούς καταλόγους τοῦ Κανόνα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἀναφέρεται πολλές φορές τό βιβλίο του μαζί μέ τίς προ­φη­τεῖες τοῦ ᾿Ιερεμία καί τούς Θρήνους ὡς ἕνα βιβλίο μέ τίτλο «᾿Ιερεμίας». Ἀ­πο­τε­λεῖται ἀπό πέντε μόνο κεφάλαια καί χω­ρίζεται σέ τέσσερα μέρη: α) Εἰ­σα­γω­γή (1,1-14), β) ἡ ἐν μετανοίᾳ προ­σευχή τῶν αἰχμαλώτων (1,15-3,8), γ) ὁ Νόμος ὡς δῶρο τοῦ Θεοῦ καί θη­σαυ­ρός σο­φίας (3,9-4,4), δ) ἔλεγχοι καί πα­ραι­νέ­σεις πρός τόν λαό· παρήγορες ἐλ­πίδες γιά τήν ἀποκατάσταση τῆς ᾿Ιε­ρουσαλήμ (4,5-5,9).
Ὁ Βαρούχ θεωρεῖ ὡς αἰτία γιά τήν ἐρήμωση τῆς ᾿Ιερουσαλήμ καί τήν αἰ­χ­μαλωσία τῶν κατοίκων της τήν παρά­βαση τοῦ Νόμου καί τήν περιφρόνηση τοῦ κηρύγματος τῶν προφητῶν. Μόνο ὁ ᾿Ισραήλ ἀπό ὅλους τούς λαούς θά μποροῦσε νά βρεῖ τόν δρόμο πρός τόν Θεό καί τήν ἀληθινή σοφία μέσα ἀπό τόν Νόμο πού ὁ ἴδιος ὁ Θεός τοῦ ἔ­δω­σε. Δυστυχῶς ὅμως δέν ἀξιολόγησε τόν θησαυρό πού κρατοῦσε· τόν περι­φρό­νησε, στράφηκε πρός τά εἴδωλα καί ἐ­ξομοιώθηκε μέ τά εἰδωλολατρικά ἔθνη.
Ἀλλά ὁ πάνσοφος καί παντοδύ­να­μος Θεός, κηρύττει ὁ Βαρούχ, κατέ­στρωσε προαιώνια ἕνα σχέδιο γιά τή σωτηρία τῶν ἀνθρώπων καί ἔρχεται ὁ ἴδιος στή γῆ! Τό γεγονός αὐτό δέν τό προαναγγέλλει ἁπλῶς ὁ προφήτης, ἀλ­λά μέ τόν φωτισμό τοῦ ἁγίου Πνεύ­μα­τος τό βλέπει καί νιώθει ἀγαλλίαση, τό ἀπολαμβάνει μέ εὐφροσύνη καί τό προφητεύει μέ δύναμη μεγάλη.
Κείμενο
36. Οὗτος ὁ Θεὸς ἡμῶν, οὐ λογι­σθήσεται ἕτερος πρὸς αὐτόν.
37. ᾿Εξεῦρε πᾶσαν ὁδὸν ἐπιστήμης καὶ ἔδωκεν αὐτὴν ᾿Ιακὼβ τῷ παιδὶ αὐ­τοῦ καὶ ᾿Ισραὴλ τῷ ἠγαπημένῳ ὑπ᾿ αὐ­τοῦ·
38. μετὰ τοῦτο ἐπὶ τῆς γῆς ὤφθη καὶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη.
Μετάφραση
36. Αὐτός εἶναι ὁ Θεός μας! Δέν μπορεῖ νά συγκριθεῖ ἄλλος μαζί του.
37. Ἐρεύνησε κάθε δρόμο γνώ­σε­ως καί τήν ἔδωσε στόν Ἰακώβ τό παιδί του καί στόν Ἰσραήλ τόν ἀγαπημένο του.

38. Μετά ἀπ’ αὐτό στή γῆ φανε­ρώθηκε καί μέ τούς ἀνθρώπους συνα­ναστράφηκε.
Ἕνας θριαμβευτικός τόνος κυρι­αρ­χεῖ σ᾽ αὐτή τήν περικοπή. Μέ τή δει­κτι­κή ἀντωνυμία «οὗτος» ὁ προ­φή­της δέν ἀναφέρεται ἁπλῶς στόν Θεό, ἀλ­λά τόν δείχνει, γιατί τόν βλέπει μπρο­στά του, καί μέ θαυμασμό ἀναφωνεῖ: «Νά­τος, ᾿Ισ­ραήλ, αὐτός εἶναι ὁ Θεός μας! ῾Ο ἕνας καί ἀληθινός Θεός! Δέν μπορεῖ νά συ­γκριθεῖ ἄλλος μαζί του. Οἱ ἄλλοι θεοί εἶ­ναι ἀνύπαρκτοι, ψεύτικοι, πλά­σματα τῆς φαντασίας».
Ἔπειτα, μέ μιά ἀνθρωπομορ­φική ἔκφραση παρουσιάζει τόν Θεό νά ἐ­ρευ­νᾶ κάθε δρόμο γνώ­σεως. Αὐτός μόνος κατέχει ὅλη τή σο­φία. Μέ ἀγάπη τή δί­δαξε στόν λαό τοῦ Ἰσραήλ· τοῦ τήν πα­ρέ­δωσε γραμμέ­νη στόν μωσαϊ­κό νό­μο. Τοῦ ἐμπι­στεύ­τηκε ἐπί­σης καί τό σο­φό σχέδιο πού προ­αι­ώ­νια κατέστρωσε γιά τή σω­τηρία τῶν ἀνθρώπων. Κάλε­σε τούς πα­τριάρχες, τούς προ­φῆ­τες, τούς δικαίους του νά τό ὑ­πηρε­τή­σουν. Καί «μετὰ τοῦτο ἐπὶ τῆς γῆς ὤ­φθη καὶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις συ­νανε­στρά­φη». Με­τά ἀπό ὅλα αὐτά, ἦλθε ὁ ἴδιος ὁ Θεός στή γῆ καί συνανα­στρά­φηκε μέ τούς ἀν­θρώ­πους!
Στήν καταπληκτική αὐτή προ­­φη­τεία τοῦ Βαρούχ, πού εἶ­ναι ἀπό τούς τελευταίους προ­φῆ­τες, συν­οψί­ζο­ν­ται οἱ προφη­τεῖες ὅλων τῶν προηγούμενων προ­φητῶν. ῾Ο Θεός, ἀφοῦ πρῶ­τα δη­­μιούρ­γησε ἕναν πανέ­μορ­φο κόσμο φα­νερώνοντας στούς ἀν­θρώπους τήν πα­ρουσία καί τή σοφία του, ἐμπι­στεύ­τηκε ὕ­στε­ρα στόν πιστό λαό τοῦ Ἰ­σρα­ήλ τήν προετοιμα­σία τοῦ σχεδίου τῆς θείας οἰκονο­μίας. Τέλος, ἦλ­θε ὁ ἴδιος στή γῆ καί συνα­να­στράφηκε τούς ἀν­θρώ­πους. Ὁ λόγος αὐ­τός, ὁ ὁποῖ­ος ξε­κά­θα­ρα ἀναφέ­ρεται στήν ἐναν­θρώ­­πηση τοῦ Θε­οῦ, ἔχει ὁμοιότητες μέ φρά­σεις τῆς Καινῆς Διαθήκης (βλ. ᾿Ιω 1,14· Ττ 2,11· 3,4).

Στέργιος Ν. Σάκκος