«Ὁ Ὀρθόδοξος ἑλληνικός κλῆρος ἀπετέλεσε πρωταρχικόν παράγοντα τῆς κηρύξεως τῆς ἐπαναστάσεως καί τῆς ἐπιτυχίας ταύτης…».

Ἀπόστολος Δασκαλάκης ἱστορικός- πανεπιστημιακός- συγγραφέας
Ὁ κλῆρος ὄχι μόνο συ­­μπα­ραστάθη­κε, ἀλλά καί πρω­το­στάτησε στόν Ἀ­γώνα τοῦ ᾽21. Αὐτό τό μαρτυροῦν ἐκτός ἀπό τούς ἕλληνες ἀγωνιστές, εὐρωπαῖοι φιλέλληνες καθώς καί τοῦρκοι ἱ­στορικοί. Οἱ ἐπίσκοποι καί οἱ ἱε­ρεῖς περιέρχονταν τά χωριά, γιατί μόνο αὐ­τούς ἐμπιστευόταν ὁ προδομένος ραγιάς, μέ σκοπό νά ἐν­­θαρρύνουν τόν λαό νά πάρει τά ὅπλα χωρίς ἀναβολή.
Ὁ τοῦρκος ἱστορικός Μώραλη Με­λίκ Μπέη γράφει: «Τόν λαόν [τῆς Πελοπον­νή­σου] ὑπεκίνησαν οἱ ἔχοντες συμ­φέρο­ντα καί σχέσεις μετά τούτων, οἱ ἔμποροι, οἱ πρόκριτοι καί κυρίως οἱ μητροπολί­ται καί γενικῶς οἱ ἀνήκοντες εἰς τόν κλῆ­ρον, δηλαδή, οἱ πραγματικοί ἡ­γέται τοῦ ἔ­θνους», ἐνῶ ὁ τοῦρκος ἱ­στο­ρικός Σανί Ζα­ντέ δέχεται ὅτι: «Τά [ἐπα­να­στα­τικά] σχέδια ἐτηροῦντο μυστικά μεταξύ τοῦ Πατριάρχου, τῶν Μητροπολιτῶν, τῶν παπάδων, τῶν δημογερόντων»1.
Ἐπίσης ὁ ἄγγλος Χάμφρεϋ ἐπισημαίνει: «Ἀνάμεσα στούς στρατιῶτες βρισκόταν καί μεγάλος ἀριθμός παπάδων. Αὐτοί εἶναι οἱ πρωτεργάτες τοῦ ξεση­κω­μοῦ».
Ὁ κορσικανός πρόξενος τῆς Ὀλ­λαν­δίας στήν Ἀθήνα, Ντομένικο Ὀριγκόνο, γράφει: «Οἱ Τοῦρκοι στήν Ἀθήνα κάνουν τά πάντα γιά νά συλλάβουν παπάδες, για­τί, ὅπως διαδίδεται, οἱ παπάδες εἶ­ναι ἀρ­χηγοί τῶν ἐπαναστατῶν».
Ὁ Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης, πού μέ τήν ἰαχή «μάχου ὑπέρ πίστεως καί πατρίδος» κήρυξε τήν ἔναρξη τῆς Ἐπανάστασης, προηγουμένως ἔστειλε ἐπι­στο­λές ζητώντας τή συμπαράσταση τῶν ἀρχιερέων.
Ὁ γάλλος ἱστορικός Πουκεβίλ ἀπαριθμεῖ τίς θυσίες τῶν ἑλλήνων κληρι­κῶν σέ 11 πατριάρχες, 100 ἐπισκόπους καί 6.000 ἱερεῖς καί καλόγερους. Ἀναφέ­ρο­νται ἐπώνυμα στίς πηγές 73 ἀρχιερεῖς πού ἔλαβαν ἐνεργό μέρος στόν Ἀγώνα. Σαρανταδύο ἀρχιερεῖς ὑπέστησαν ταπεινώσεις, ἐξευτελισμούς, φυλακίσεις, διώξεις κάθε εἴδους, βασανι­στήρια, ἐξορίες... Δύο Οἰκουμενικοί Πατρι­άρχες (Γρηγόριος Ε´, Κύριλλος ΣΤ´) καί 45 Μητροπολίτες ἐκτελέστηκαν ἤ ἔπεσαν σέ μάχες.
Μέ καημό καί ἀγανάκτηση ὁ στρατηγός Μακρυγιάννης ξεσπᾶ: «...καί βρίζουν, οἱ πουλημένοι εἰς τούς ξένους, καί τούς παπάδες μας, ὁπού τούς ζυγίζουν ἄνα­ντρους καί ἀπόλεμους. Ἐμεῖς τούς παπάδες τούς εἴχαμε μαζί εἰς κάθε μετερίζι, εἰς κάθε πόνον καί δυστυχίαν. Ὄ­χι μόνον διά νά βλογᾶνε τά ὅπλα τά ἱε­ρά, ἀλλά καί αὐτοί μέ ντουφέκι καί γιαταγάνι, πολεμώ­ντας ὡσάν λεοντάρια. Ντροπή, Ἕλληνες!».
Ἄλλωστε τά μοναστήρια ἀπετέλεσαν τίς ἐπάλξεις καί τά προπύργια τῶν ἀγώνων. Γράφει ὁ Μακρυγιάννης: «Τ᾽ ἅ­για τά μοναστήρια, ὁπού ᾽τρωγαν ψωμί oἱ δυστυχισμένοι [...] ἀπό τούς κόπους τῶν πατέρων, τῶν καλογέρων... Καί εἰς τόν ἀγώνα τῆς πατρίδος σ᾽ αὐτά τά μοναστήρια γενόταν τά μυστικοσυβούλια, συναζόταν τά ὀλίγα ἀναγκαῖα τοῦ πολέμου, καί εἰς τόν πόλεμον θυσίαζαν καί σκοτωνόταν αὐ­τεῖ­νοι οἱ ᾽περέτες τῶν μοναστηριῶν καί τῶν ἐκ­κλησιῶν»2.
Ἐπιπλέον, καί στούς νάρθηκες τῶν ἐκκλησιῶν ὁ παπάς καί ὁ καλόγερος κρατοῦσαν ἀναμμένη τή φλόγα τῆς λευτεριᾶς καί προετοίμαζαν τίς καρδιές γιά τόν μεγάλο ξεσηκωμό. Κάτω ἀπό τό φῶς τοῦ φεγγαριοῦ μυστικά καί ἀθόρυβα προετοιμαζόταν ἡ ὑποστολή τῆς ἡμισελήνου.
«Μόνοι των οἱ Ἕλληνες ἐφρόντιζαν διά τήν παιδείαν, ἡ ὁποία συνίστατο εἰς τό νά μανθάνουν τά κοινά γράμματα, καί ὀλίγην ἀριθμητικήν ἀκανόνιστον. Ἐν ἐλ­λείψει δέ διδασκάλου ὁ ἱερεύς ἐφρόντιζε περί τούτου. Ὅλα αὐτά ἐγίνοντο ἐν τῷ σκότει καί προφυλακτά ἀπό τούς Τούρκους»3.
Ποιός μπορεῖ νά ἀμφισβητήσει τή θυ­σία τοῦ Πατροκοσμᾶ; Ἕνας φτωχός καλόγερος τοῦ Ἁγίου Ὄρους ἦταν. Ἕ­να λιανοκέρι. Ἀκούγοντας ὅμως πόσο βασανίζονται οἱ Ἕλληνες ἀπό τόν Ὀ­θωμανό, πώς ἄρχισαν νά ξεχνοῦν τή γλώσσα τους, νά μήν ἔχουν σχολεῖα, νά ἐξισλαμίζονται καί νά ξεχνοῦν τήν ἑλληνική καταγωγή τους, ἄφησε τήν ἡσυχία του καί ρίχτηκε σέ μία μαρτυρική περιπέτεια γιά τό σκλά­βο γένος του. Ἡ δική του σπίθα ἄναψε πυρκαγιά στά στήθη τῶν ραγιάδων γιά τή λευτεριά.
Σ’ ἐκείνους τούς δύσκολους καιρούς, ἀδιαφορώντας γιά τή ζωή του, γιά 20 ὁ­λόκληρα χρόνια περιδιάβαινε τήν ἠπειρωτική καί νησιωτική Ἑλλάδα καί ξε­σήκωνε τούς Ἕλληνες. Μέ τή δική του προτροπή χτίστηκαν 200 σχολειά, ἄρχισαν νά βαπτίζονται οἱ ραγιάδες, νά μιλοῦν τή γλώσ­σα τῶν προγόνων τους καί νά νιώθουν Ἕλ­ληνες. Καί σφράγισε αὐτή τήν προσφορά του μαρτυρικά μέ τό ἴδιο του τό αἷμα.
Ἡ κυρά τῶν Ἀθηνῶν, ἡ μοναχή ἁγία Φιλοθέη, πρωτοστατεῖ διαθέτοντας τήν τεράστια περιουσία της γιά τήν ἀνακούφιση καί τή λευτεριά τῶν σκλαβωμένων Ἑλλήνων καί μουσουλμάνων. Κάτω ἀπό τή μύτη τοῦ βάρβαρου κατακτητῆ δέν δειλιάζει. Ἐπιδίδεται σέ ἕνα παγκοσμί­-­ως πρωτοποριακό ἔργο. Μετατρέπει τόν παρθενώνα τοῦ μοναστηριοῦ της σέ καταφύγιο, ἐργοτάξιο, χῶρο τεχνῶν καί σχολεῖο τοῦ γυναικείου φύλου. Τέλος βρίσκει μαρτυρικό θάνατο ἀπό τούς Τούρκους.
«Μέ τή βοήθεια τοῦ Παντοδυνάμου, ἐκάμαμε ὅ,τι ὁ κόσμος δέν ἐκαρτέρηγε ἀπό ἡμᾶς», ἔλεγε ὁ γενναῖος ὁπλαρχηγός Ὀδυσσέας Ἀνδροῦτσος. Ὁ δέ Κωνστα­ντῖνος Οἰκονόμος ὁ ἐξ Οἰκονόμων τόνιζε: «Τό θαῦμα τοῦ 1821 εἶναι ἔργο τῆς Ἐκ­κλησίας καί τῆς Ἑλληνικῆς Παιδείας».

Δέσποινα Δαμιανίδου

1.    Νικ. Μοσχόπουλου, Ἱστορία τῆς Ἑλληνι­κῆς Ἐπαναστάσεως κατά τούς Τούρκους ἱ­στο­ριογράφους, Ἀθῆναι 1960, παρά Ἰω­. Παπαϊωάννου, Ἱστορικές γραμμές, Λάρισα 1979, σ. 240.
2.    Στρατηγοῦ Μακρυγιάννη, Ὁ­ρά­ματα καί θά­μα­τα, Ἀθήνα 2002, σ. 164-165.
3.    Φωτάκου, Ἀπομνημονεύματα περί τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως, Ἀθῆναι 1960, σ. 44.