Εἰσαγωγή
Συμπληρώνονται φέτος 100 χρόνια ἀπό τήν πυρπόληση τῆς Σμύρνης, ἡ ὁποία ταυτίζεται συχνά μέ τή Μικρασιατική Καταστροφή. Πολλοί τή θεωροῦν ἀποτέλεσμα τῆς ἐμπλοκῆς τῶν Ἑλλήνων στή Μικρά Ἀσία, πού ξεκίνησε μέ τήν ἀπόβαση τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ στή Σμύρνη στίς 2 Μαΐου τοῦ 1919 καί κατέληξε στήν ἥττα του τόν Αὔγουστο τοῦ 1922. Ὑπάρχουν κι αὐτοί μάλιστα πού φτάνουν στό σημεῖο -εἴτε ἀπό ἄγνοια, εἴτε ἀπό ἰδεοληψία- νά ὑποστηρίζουν ὅτι οἱ μαζικές σφαγές ἀμάχων ἦταν ἀντίποινα γιά τήν ἑλληνική ἐπίθεση, νόμιμη ἄμυνα τῶν Τούρκων. Θεωροῦν, δηλαδή, ὅτι ἡ ἐξάλειψη τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀνατολῆς προκλήθηκε ἀπό τήν ἐπέμβαση τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ. Παραβλέπουν ὅμως ὅτι οἱ σφαγές κι ἡ πυρπόληση τῆς Σμύρνης ἦταν μόνον ὁ ἐπίλογος μιᾶς τραγωδίας πού διήρκησε 8 χρόνια καί σημαδεύτηκε ἀπό ἐκτοπισμούς, πορεῖες θανάτου, λεηλασίες, στρατόπεδα συγκέντρωσης κι ἐξόντωση τῶν μή μουσουλμάνων κατοίκων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας.
Στήν πραγματικότητα ἡ Μικρασιατική Καταστροφή ἔχει δύο ὄψεις: Ἀφενός, ἀποτελεῖ τήν ταφόπλακα τῆς Μεγάλης Ἰδέας, δηλαδή τῆς προσπάθειας ἐπανένωσης τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί στίς δύο πλευρές τοῦ Αἰγαίου μέ πρωτεύουσα τήν Κωνσταντινούπολη· ἀφετέρου, τόν τερ- ματισμό τοῦ τρισχιλιετοῦς ἀδιάκοπου βίου τῶν Ἑλλήνων στή Μικρά Ἀσία. Ἡ ἐξέλιξη αὐτή, ὅπως ἀντίστοιχα καί ἡ ἐξόντωση κι ἐκδίωξη τῶν Ἀρμενίων κατοίκων της, ἀποτέλεσε σχέδιο τῶν Νεότουρκων, πού ξεκίνησε νά ὑλοποιεῖται μέ συστηματικό τρόπο τό 1914 μέ τήν εἴσοδο τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας στόν Α´ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ἀπώτερος στόχος τους ἦταν ἡ τουρκοποίηση τῆς Ἀνατολίας, τόσο Χριστιανῶν, ὅσο καί Μουσουλμάνων. Ἡ γενοκτονία αὐτή τῶν χριστιανικῶν πληθυσμῶν τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας ἀποτελεῖ μία μαύρη σελίδα στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας. Οἱ Ἀρμένιοι ἐδῶ καί χρόνια πραγματοποιοῦν μιά τεράστια παγκόσμια ἐκστρατεία ἀναγνώρισης τῆς γενοκτονίας τοῦ ἀρμενικοῦ λαοῦ. Δυστυχῶς, δέν ἔχουν γίνει ἀντίστοιχα βήματα ἀπό τήν ἑλληνική πλευρά, παρά τό ἐνδιαφέρον τῶν ἱστορικῶν μελετητῶν, πού ἔχει ἀναθερμανθεῖ τά τελευταῖα χρόνια.
Στή σειρά τῶν ἄρθρων πού θά δημοσιευθοῦν στή στήλη αὐτή θά προσπαθήσουμε νά παρακολουθήσουμε τήν ἐξέλιξη τῶν γεγονότων πού τελικά ὁδήγησαν στόν ὀδυνηρό Αὔγουστο τοῦ 1922 καί στόν τερματισμό τῆς προσπάθειας γιά τήν ἐθνική ὁλοκλήρωση. Θά ἐπικεντρωθοῦμε δηλαδή στά ὅσα διαδραματίστηκαν εὐθύς μετά τή λήξη τῶν νικηφόρων Βαλκανικῶν Πολέμων καί μᾶς ἔφεραν ἀπό τό ἄγγιγμα τοῦ ὀνείρου τῆς Μεγάλης Ἰδέας στή μεγαλύτερη καταστροφή τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Τά γεγονότα αὐτά συνδέονται βέβαια μέ τήν προσπάθεια ἐξόντωσης τῶν ἑλληνικῶν πληθυσμῶν, ὡστόσο εἶναι σημαντικό νά ξεχωρίσουμε τά μικρά ἤ μεγάλα λάθη τῶν ἑλληνικῶν κυβερνήσεων ἀπό τίς ἐγκληματικές διαθέσεις τῶν Νεότουρκων. Ἡ συγχώνευσή τους ὁδηγεῖ σέ ἐσφαλμένα συμπεράσματα, πού συσκοτίζουν ἀκόμη περισσότερο τή μελέτη τους καί ὑπονομεύουν τό μέλλον τοῦ Ἑλληνισμοῦ.
Τά γεγονότα αὐτά ἐξελίσσονται παράλληλα μέ τόν μεγαλύτερο μέχρι τότε Διχασμό τῶν Ἑλλήνων, πού ξεκίνησε τό 1915 μέ τή σύγκρουση τοῦ πρωθυπουργοῦ Ἐλευθέριου Βενιζέλου καί τοῦ βασιλιᾶ Κωνσταντίνου. Μπορεῖ νά εἶχαν προηγηθεῖ οἱ ἐμφύλιοι στήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821 καί ἔντονες πολιτικές συγκρούσεις κατά τον 19ο αἰ., ὡστόσο καμία σύγκρουση δέν πόλωσε τόσο τούς Ἕλληνες γιά δεκαετίες. Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι ἀκόμη καί σήμερα οἱ ἀπόψεις διίστανται γιά τίς εὐθύνες τῆς καταστροφῆς. Ὁ Διχασμός μάλιστα ἀποτέλεσε τήν ἀρχή μιᾶς μακρᾶς ἐμφυλιακῆς περιόδου, ἀποκορύφωμα τῆς ὁποίας ὑπῆρξε ὁ τρομακτικός Ἐμφύλιος Πόλεμος (1944-49), οἱ πληγές τοῦ ὁποίου εἶναι ἐμφανεῖς ἀκόμη καί σήμερα στόν ψυχισμό τῶν Ἑλλήνων· μιᾶς περιόδου στήν ὁποία συνεχίστηκε ἡ ἀπώλεια πατρογονικῶν ἑλληνικῶν ἑστιῶν (Κωνσταντινούπολη, Ἀλεξάνδρεια, Ἴμβρος, Τένεδος, Βόρεια Κύπρος) καί ὁδήγησε σέ μιά παρατεταμένη περίοδο παρακμῆς καί ὑποχώρησης σέ ὅλα τά ἐπίπεδα.
Εἶναι σημαντικό, λοιπόν, αὐτή τή χρονιά νά μελετήσουμε ὅσα μᾶς ὁδήγησαν στή Μικρασιατική Καταστροφή μέ ἐμβρίθεια καί ἀντικειμενικότητα. Νά ἀντιληφθοῦμε ὅτι, ἄν καί σήμερα εἴμαστε ἕνας μικρός λαός, εἴμαστε φορεῖς ἑνός οἰκουμενικοῦ πολιτισμοῦ, πού ἀναπτύχθηκε ὄχι μόνο στόν στενό ἑλλαδικό χῶρο, ἀλλά σέ ὁλόκληρη τήν Ἀνατολική Μεσόγειο γιά χιλιετίες. Μιά κληρονομιά πού ἔχουμε χρέος ὄχι μόνο νά διαφυλάξουμε, ἀλλά καί νά μεταδώσουμε στόν σύγχρονο κόσμο. Τέλος, ὀφείλουμε νά πάρουμε τά διδάγματα πού θά βοηθήσουν τόν Ἑλληνισμό νά ἐπιβιώσει σ᾽ αὐτή τή μικρή πατρίδα πού μᾶς ἀπέμεινε ἐν μέσῳ ἀπειλῶν καί προκλήσεων. Κι αὐτό θά γίνει, μόνον ἄν ἀφήσουμε πίσω τήν ἐμφύλια λογική πού μᾶς ταλάνισε γιά δεκαετίες καί δοῦμε περισσότερο αὐτά πού μᾶς ἑνώνουν -καί εἶναι τά πιό οὐσιώδη- παρά ὅσα μᾶς χωρίζουν.
Παναγιώτης Μητσόπουλος