«Τά χώματα τῆς γῆς πού ἀγάπησες
ἀπό τή νέα κοιτᾶς πατρίδα,
σάν μία ἐλπίδα πού δέν χάνεται
καί λάμπει στήν καρδιά: ἡλιαχτίδα!»
Γ. Λιάκου, «Αἰολίδος νόστος»

  Ἀναπολοῦμε τήν πατρώα Γῆ τῆς Μικρασίας μέ ἀντιφατικά συναισθήματα, ἰδιαίτερα φέτος πού συ­μπληρώνονται 100 χρόνια ἀπό τή Μικρασιατική Καταστροφή. Ἀναπολοῦμε τί εἴχαμε καί τί χάσαμε! Τριῶν χιλιάδων ἐτῶν συνεχής πα­ρουσία τοῦ Ἑλληνισμοῦ τερματίστη­κε μέ τόν ξεριζωμό του ἀπό τίς πατρο­γο­νικές του ἑστίες.
  Ὑπῆρξε Ἀκριβή ἡ Μικρασία! Καί μέ τίς δύο ἔν­νοιες τῆς λέξης. Ἀκριβή κυριολεκτικά γιά τήν ἀπόκτηση καί τή διατήρησή της. Ἀνεκτίμητης ἀξίας! Γι᾽ αὐτό ἦταν τεράστιο τό τίμημα πού πλήρωσαν ἀνά τούς αἰῶνες οἱ κάτοικοί της. Ὅπως καί τό τίμημα γιά τήν προσπάθεια εὐό­δωσης τῆς Μεγάλης Ἰδέας ἦταν ἡ Κα­τα­στροφή...
  Μεταφορικά πολύ ἀγαπητή, προ­σφι­λής, λατρευτή, πολύτιμη, μοναδική, πού χάθηκε ἀλλά δέν λησμονήθηκε ἀπό τόν Ἑλληνισμό. Μπορεῖ νά χάθηκαν τά ἐδάφη, οἱ μνῆμες ὅμως παραμένουν ζω­ντανές στή σκέψη καί στήν καρδιά μας.
  Πολυαγαπημένη ἀπό τούς ἕλληνες κατοίκους της καί τούς ἀπογόνους τους, ἀλλά καί ἀπ᾽ ὅλους τούς Ἕλληνες. Ἐξ οὗ καί ὁ σπαραγμός γιά τήν ἀ­πώλεια, πού ὑφίσταται μέχρι σήμερα!
  Ἀκριβή-πολύτιμη ἡ Μικρασία γιά τήν πλούσια ἱστορία καί τόν πολιτισμό της! Μία ματιά στήν ἱστορία τό φανερώνει.
  Ὁ Ἑλληνισμός ἀπό τόν 12ο αἰ. π.Χ. πού ἄρ­χισαν νά ἱδρύονται ἀποικίες στά δυτικά παράλια τῆς Μικρᾶς Ἀσίας ἄντεξε πολλούς κατακτητές: Πέρσες, Ρωμαίους, Ἄραβες, Ὀθωμανούς. Δια­τή­ρη­σε ὅμως τήν ταυτότητά του.
  Ἀκριβή - πολύ­τι­μη ἡ Μικρασία γιά τή διάδοση τοῦ Χρι­στιανισμοῦ καί τήν ἑ­δραίωση τῆς Ὀρ­θοδοξίας. Ὁ Χρι­στι­α­νισμός ἀπό τήν ἀρ­χή βρῆκε εὔ­φο­ρο ἔ­δαφος στή Μι­κρᾶ Ἀσία. Ἡ βαθειά πνευ­ματική ὑπο­­δο­μή καί οἱ γενικό­τερες πολιτιστικές συν­­­θῆκες τῆς περι­οχῆς αὐτῆς συντέλεσαν στή διάδοσή του. Ἀκόμη ἡ διδασκαλία τῶν Ἀποστόλων εὐνοήθηκε ἀπό τίς παροικίες τῶν ἑλληνιστῶν Ἰουδαίων τῆς διασπορᾶς στίς παράλιες πόλεις τῆς Μικρᾶς Ἀσίας κα­θώς καί στό ἐσω­τερικό της.
  Ὁ ἀπόστολος Παῦλος καί οἱ συνεργάτες του ἵδρυσαν τίς χριστιανικές ἐκ­κλησίες τῆς λεγόμενης Ἀσίας, δηλαδή τῆς Δυτικῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Στήν Ἔφεσο, ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἔμεινε γιά μεγάλο διά­στη­μα. Στήν ἴδια πόλη ἔδρασε μετά γιά πολλά ἔτη καί ὁ εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεο­λόγος. Ἐκεῖ βρίσκεται καί ὁ τάφος του καί ὁ μεγαλοπρεπής ναός στό ὄνομά του.
  Ἀλλά καί ὁ ἀπόστολος Πέτρος στήν Α´ Ἐπιστολή του (βλ. 1,1) μνημονεύει τίς ἐπαρχίες τοῦ Πόντου, τῆς Γαλατίας, τῆς Καππαδοκίας, τῆς Ἀσίας (Μυσία, Λυδία, Φρυγί­α, Ἰωνία) καί τῆς Βιθυνίας, ὅπου ὑπῆρχαν χριστιανικές ἐκκλησίες.
  Ἀκόμη, οἱ ἑπτά Ἐκκλησίες τῆς Ἀποκάλυψης ἦταν στή Μ. Ἀσία καί τό γεγονός ὅτι ἡ Σμύρνη ἦταν ἡ τελευταία ἀπό αὐτές, πού τό φῶς της συνέχισε νά καίει ἕως τό 1922, ὑπογραμμίζει τή σημασία πού εἶχε γιά τήν ἐκκλησιαστική ἱστορία ἡ καταστροφή της ἀπό τούς Τούρκους.
  Σύμφωνα μέ πηγές ὁ ἀπόστολος Ἀν­δρέας κήρυξε τό εὐαγγέλιο στόν Πόντο καί ἰδιαίτερα στίς παραευξείνιες μικρασι­ατικές πόλεις, Σινώπη, Ἀμισό, Τραπεζού­ντα, καθώς καί στή Φρυγία, τή Μυσία, τή Βιθυνία καί στό Βυζάντιο*.
  Τό ἔργο τῶν ἀποστόλων στή Μικρά Ἀσία συνέχισαν οἱ ἀποστολικοί πατέρες καί οἱ διάδοχοί τους, ὅπως οἱ ἅγιοι ἱε­ράρ­χες Ἰγνάτιος Ἀντιοχείας, Πολύκαρπος Σμύρνης καί οἱ: Μελίτων Σάρδεων, Παπίριος, διάδοχος τοῦ Πολυκάρπου, Σάγα­ρις Λαοδικείας, Θρασέας Εὐμενεί­ας τῆς Φρυ­γίας, Ἀπολλινάριος Ἱεραπόλεως, ὁ ἅγιος Εὐγένιος Ἐπίσκοπος Τραπεζού­ντας κ.ἄ. Οἱ διωγμοί τῶν ρωμαίων αὐ­τοκρατόρων στρέφονται, προπάντων, κα­τά τῶν ἐκκλησιῶν τῆς Ἀνα­τολῆς, γεγονός πού ἀποδεικνύει ὅτι ἐκεῖ εἶχε διαδοθεῖ περισσότερο ὁ Χριστιανισμός. Οἱ περισσότεροι μάρτυρες τοῦ Χριστιανισμοῦ ἦταν Μικρασιάτες.
  Στήν ἀρχή τοῦ 4ου αἰώνα ὁ μισός τουλάχιστον πληθυσμός τῆς Μικρᾶς Ἀ­σίας ἦταν χριστιανικός. Στίς ἐπαρχίες τῆς Κι­λι­κίας, τῆς Πισιδίας, τῆς Λυκαονίας καί τῆς Καπ­παδοκίας, στούς τρεῖς πρώτους αἰ­ῶνες, οἱ χριστιανοί πολλαπλασιάστηκαν μέ γεωμετρική πρόοδο. Τό ἴδιο ἔγινε καί στίς παράλιες πόλεις τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Τόν 4ο αἰώνα, πού θεωρεῖται ὁ «Χρυσός αἰ­ώνας τοῦ Χριστιανισμοῦ», στήν Καπ­πα­δοκία καί στόν Πόντο παρουσιάζονται ἅγιοι καί σοφοί μέ καταπληκτική δράση, ὅπως ὁ Μ. Βασίλειος, ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, ὁ Γρηγόριος Νύσσης, ὁ Ἀμ­φι­λό­χιος κ.ἄ.
  Οἱ περιοχές αὐτές γέννησαν τά σμή­νη τῶν ἁγίων Μαρτύρων, Ὁσίων, Ὁμο­λο­γητῶν, Διδασκάλων, Πατέρων καί Μη­­τέρων τῆς Ἐκκλησίας, πού ἀποτελοῦν τήν πλειοψηφία τοῦ ἀριθμοῦ τῶν ἁγίων.
  Ἑκατοντάδες χιλιάδες ἔνδοξοι μικρασιάτες νεομάρτυρες, ἱεράρχες, ἱε­ρεῖς, μο­ναχοί καί λαϊκοί, ἄνδρες, γυ­ναῖ­κες καί παιδιά μαρτύρησαν στή Μικρά Ἀσία κατά τά ἔτη 1918-1922, μέ ὕπατους ἱερομάρτυρες τόν ἅγιο Χρυσόστο­μο Σμύρνης καί τούς σύν αὐτῷ ἱεράρχες Γρηγόριο Κυδωνιῶν, Ἀμβρόσιο Μοσχονησίων, Προκόπιο Ἰκονίου καί Εὐθύμιο Ζήλων. Ἡ Ἐκκλησία μας ὅρισε νά ἑορτάζουμε τή μνήμη τους τήν Κυριακή πρό τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ.
  Θαυμάζουμε τή φλόγα τῆς πίστης πού ἔκαιγε στά στήθη τῶν μικρασιατῶν προγόνων μας καί τῆς ἀγάπης γιά τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ μας, γιά τήν ὁποία κοπίασαν, ὑπέμειναν μέ καρτερία θλίψεις καί πόνους, ἔχυσαν ποταμούς δακρύων, ἀλλά καί τό αἷμα τους.
  Ἀναλογιζόμαστε ἄν εἶχαν σωθεῖ οἱ χρι­στιανοί τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, πόσο εὐ­νοϊκά θά ἦταν τά ἀποτελέσματα γιά τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, γιά τόν Ἑλληνισμό ἀλλά καί τόν παγκόσμιο πολιτισμό!

Γεώργιος Ἐλ. Κυρίζογλου

"Ἀπολύτρωσις", Ἰούν.-Ἰούλ. 2022

* (Β.Ἰωαννίδη, «Ἀπ. Ἀνδρέας», Ἀθῆναι 1963).