Ὁ ἡρωισμός δέν εἶναι μονόδρομος. Στό διάβα τῶν καιρῶν ξεδιπλώνει τίς ποικίλες πτυχές του. Ἐκεῖ στό βράχο τοῦ Ζαλόγγου, σάν ἀνεβεῖς τά 410 σκαλοπάτια, θωρεῖς ἕνα ἐπιβλητικό μνημεῖο, ἕνα σύμπλεγμα γυναικῶν. Πιασμένες χέρι-χέρι οἱ Σουλιώτισσες ζωντανεύουν μιά ἔνδοξη μά συνάμα καί τραγική πράξη τῆς ἱστορίας.Πῶς νά γλυτώσουν οἱ γυναῖκες τοῦ Σουλίου ἀπό τά αἱμοβόρα νύχια τοῦ Ἀλῆ πασᾶ; Ἅρπαξε τή γῆ τους, ρήμαξε τό βιός τους, ἀποδεκάτισε προσφιλῆ τους πρόσωπα. Καί τώρα, ἐνῶ ὑποσχέθηκε ἐλεύθερη ἀναχώρηση, παρασπονδεῖ. Διατάσσει νά κλείσουν ὅλα τά περάσματα. Ἕνα πολυάριθμο σῶμα ἀπό Τουρκαλβανούς καταδιώκει ὅσες γυναῖκες ἀπέμειναν ζωντανές. Ὁ ἀρχηγός τους Μπεκήρ Τζογαρῶρος πρέπει νά τίς πιάσει αἰχμάλωτες καί νά τίς μεταφέρει στά Γιάννενα. Ποιός ξέρει, στ᾿ ἀλήθεια, τί ὑποχθόνια σχέδια καταστρώνουν! Τί τίς περιμένει!
Ὁ κλοιός ὅλο καί πιότερο σφίγγει. Μά αὐτές ἀδούλωτες, ἀδάμαστες, «ἐλεύθερες πολιορκημένες» διαρκῶς ξεγλιστροῦν. Σκαρφαλώνουν στό ἀπόκρημνο βουνό Ζάλογγο. Πατοῦν τό βράχο τῆς κορφῆς πού λέγεται Στεφάνι. Παγερό, μουντό τό χειμωνιάτικο τοπίο.
Παραμονές Χριστουγέννων, 23 Δεκεμβρίου 1803. Οἱ στιγμές εἶναι κρίσιμες, ὁριακές. Διακρίνουν Τουρκαλβανούς νά πιάνουν τά ριζά τοῦ βουνοῦ κι ὁρμητικά ν᾿ ἀνεβαίνουν. Κι αὐτές ὁλομόναχες, ἀβοήθητες μέ τά τρυφερά τους βλαστάρια στήν ἀγκαλιά, καλοῦνται δίχως χρονοτριβή νά ἀποφασίσουν. Νά ἐπιλέξουν μιά ζωή εὐτελῆ, ταπεινωτική μές στήν ἀτίμωση, τή σκλαβιά, τό χαρέμι ἤ τόν ἀξιοπρεπῆ, τιμημένο θάνατο, πού θά τίς λευτέρωνε ἀπό τήν κακότητα καί διαφθορά τοῦ ἐχθροῦ καί θά τίς ὁδηγοῦσε στήν αἰωνιότητα; Μπορεῖ τόσα χρόνια νά πέρασε ἀπό πάνω τους ὁ ὁδοστρωτήρας τοῦ πολέμου, πού ἀγριεύει κι ἀλλοτριώνει κάθε ὕπαρξη. Μά σ᾿ αὐτές τίς γυναῖκες αὐτό εἶναι τό θαυμαστό. Καί τούτη τή φοβερή ὥρα, πού ὅσο ποτέ λειτουργεῖ δυναμικά τό ἔνστικτο τῆς αὐτοσυντήρησης, ἀκτινοβολοῦν μπροστά τους μεγέθη μεγάλα: τό ἰδανικό τῆς πατρίδας, τῆς οἰκογένειας. Φεγγοβολοῦν οἱ ἀρετές τῆς τιμῆς, τῆς εὐπρέπειας, τῆς κοσμιότητας.
Σύσσωμες, λοιπόν, διαλέγουν τό δρόμο τῆς θυσίας. Ποιός εἶπε πώς αὐτοκτονοῦν; Οἱ ἄρρωστοι, οἱ διχασμένες προσωπικότητες θέτουν ξαφνικά κι ἀσυλλόγιστα τέρμα στή ζωή τους. Τά κίνητρα ὅμως τούτων τῶν γυναικῶν δέν εἶναι νοσηρά. Γνωρίζουν πολύ καλά πώς ἡ λευτεριά δέν χαρίζεται, ἀλλά κατακτιέται μέ αἵματα, θυσίες καί ὁλοκαυτώματα. Γι᾿ αὐτό μέ πλήρη συνείδηση τῆς κατάστασής τους, κρατώντας ψηλά τά ἰδανικά τῆς φυλῆς τους, ἀποφασίζουν τό ὑπέρλογο, τήν αὐτοθυσία.
Λιτά ὁ ἱστορικός Χριστόφορος Περραιβός ἐξιστορεῖ τό δραματικό γεγονός: «Γυναῖκες ὡσεί ἑξήκοντα, ἀναβᾶσαι ἐπί κρημνώδους ὕψους κατέρριπτον πρῶτον τά τρυφερά καί φίλτατα αὐτῶν τέκνα καί ἡ μία κατόπιν τῆς ἄλλης ἐρρίπτοντο αὐθορμήτως καί αὐταί ἀπό τοῦ κρημνοῦ». Μάλιστα ἀναφέρεται ὅτι πέντε γυναῖκες σώθηκαν, ἐπειδή ἔπεσαν πάνω σέ τρυφερά σώματα. Ἀπό τά μωρά ξέφυγαν τό θάνατο πέντε ἀγοράκια κι ἕνα κοριτσάκι.
Κι ὁ αὐτόπτης Τοῦρκος Σουλεϊμάν, ἀξιωματικός τοῦ Ἀλῆ πασᾶ, μαρτυρεῖ: «Οἱ γυναῖκες πιάσθηκαν ἀπό τά χέρια καί ἄρχισαν ἕνα χορό, πού τά βήματά του τά κινοῦσε ἕνας ἀσυνήθιστος ἡρωισμός καί ἡ ἀγωνία τοῦ θανάτου τόνιζε τό ρυθμό του. Στό τέλος τῶν ἐπωδῶν οἱ γυναῖκες βγάζουν μιά διαπεραστική καί μακρόσυρτη κραυγή, πού ὁ ἀντίλαλός της σβήνει στό βάθος ἑνός τρομακτικοῦ γκρεμοῦ ὅπου ρίχνονται μαζί μέ ὅλα τά παιδιά τους». Ἡ μαρτυρία τοῦ αὐτόπτη Τούρκου ἀποστομώνει καθέναν πού ἀμφισβητεῖ «τό χορό τοῦ Ζαλόγγου».
Ἁγνές γυναῖκες τῆς δουλειᾶς καί τῆς φαμίλιας, ἡρωίδες τοῦ Ζαλόγγου, αἰωνία σας ἡ μνήμη!Ἐκεῖ στήν αἰωνιότητα πού ζῆτε καί ἀπολαμβάνετε, συγχωρῆστε μερικούς μικρόψυχους τοῦ σήμερα, πού ἀμαυρώνουν τή θυσία σας. Πραγματικά, πῶς νά ψηλαφήσουν τέτοιες ὑπέρλογες πράξεις, ὅταν συνεχῶς εἶναι ἐγκλωβισμένοι μές στόν ἀτομισμό καί τό συμφέρον τους καί ζοῦν σέ μιά ἐποχή καθαρά ὑλιστική καί λογικοκρατούμενη, ὅπου οἱ ἀξίες καί τά ἰδανικά ποδοπατοῦνται καί πουλιοῦνται ὅσο-ὅσο;
Ἑλληνίς