Νά πού ἔφτασες στήν πολυπόθητη ᾿Ιθάκη! Νά ἦταν ἄραγε μακρύς ὁ δρόμος; Νά στάθηκε γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις; Τήν ἀπάντηση ὀφείλεις νά τή δώσεις μόνος σου στόν ἑαυτό σου μέ εἰλικρίνεια. Διότι δέν ἀποκλείεται καί ἡ περίπτωση τῶν χαμένων εὐκαιριῶν. Τό βέβαιο πάντως εἶναι ὅτι ἔκλεισε ὁ πρῶτος κύκλος τῆς ζωῆς σου καί ἰδού πού ἀπό σήμερα, μέ τό ἀπολυτήριο τοῦ Λυκείου στό χέρι, περνᾶς σ᾿ ἕνα δεύτερο, δυσκολότερο καί πιό ὑπεύθυνο. ῞Ενα τέλος, λοιπόν, καί μιά ἀρχή. Τό παρελθόν καί τό μέλλον. Κι ἀνάμεσα στίς δυό διαστάσεις οἱ φευγαλέες στιγμές τοῦ παρόντος. ῞Ωρα νά σηκώσεις πανιά γιά τό ἀνοιχτό πέλαγος. Καλοτάξιδος! ῾Ωστόσο λίγες σκέψεις, σάν στερνές ὑποθῆκες, ἀπό ἕναν παλιό δάσκαλο στή νέα αὐτή περίοδο τῆς ζωῆς σου, μπορεῖ νά ἔχουν κάποια ἐπικαιρότητα καί χρησιμότητα. Δέν ἔχω τήν ἀξίωση ν᾿ ἀσκήσουν πάνω σου μιά ἄμεση ἐπίδραση. ῞Ομως διατηρῶ τήν ἐλπίδα πώς μέ τό χρόνο καί τίς συνακόλουθες ἐμπειρίες του μπορεῖ σέ μιά ὁριακή στιγμή νά ξανάρθουν στή μνήμη σου καί νά λειτουργήσουν τότε εὐεργετικά.
Τό πρῶτο πού θέλω νά σοῦ θυμίσω εἶναι ὅτι ἡ διπολική ἑλληνορθόδοξη παιδεία μας εἶναι παιδεία ἐλευθερίας. Χαρακτηριστικός εἶναι ὁ ἀρχαῖος μύθος, πού παρουσιάζει τόν ῾Ηρακλῆ «ἐξελθόντα εἰς ἡσυχίαν καθῆσθαι ἀποροῦντα ποτέραν τῶν ὁδῶν ἐπί τόν βίον τράπηται, εἴτε τήν δι᾿ ἀρετῆς εἴτε τήν διά κακίας». Καί φυσικά ὁ ῾Ηρακλῆς διάλεξε τό δρόμο τῆς ἀρετῆς σάν ὑπεύθυνος ἐλεύθερος ἄνθρωπος.
῾Η ἀνησυχία εἶναι σαφής. Πάλεψε κι ἐσύ νά κρατηθεῖς ἀληθινά ἀκέραιος· μιά ἄγρυπνη συνείδηση· μιά ὑπεύθυνη προσωπικότητα. Δέν εἶναι ρητορεῖες αὐτά. Εἶναι συγκεκριμένος τρόπος ζωῆς. ῾Ο ἀπόστολος Παῦλος, ἀπευθυνόμενος στούς ἀγαπημένους του Φιλιππησίους, προσδιορίζει πολύ συγκεκριμένα τίς προϋποθέσεις μιᾶς ἐπιτυχημένης πορείας, πού ὁδηγεῖ στήν ψυχολογική, κοινωνική καί ἠθική ὡρίμανση· «Τό λοιπόν, ἀδελφοί, ὅσα ἐστίν ἀληθῆ, ὅσα σεμνά, ὅσα δίκαια, ὅσα ἁγνά, ὅσα προσφιλῆ, ὅσα εὔφημα, εἴ τις ἀρετή καί εἴ τις ἔπαινος, ταῦτα λογίζεσθε» (4,8). Καί ὁ Πλάτων, ἀναφερόμενος κυρίως στήν πολιτική ζωή, καθορίζει δύο βασικές συνιστῶσες, τήν Αἰδώ καί τή Δίκη, πού ὁ Θεός, καθώς γράφει, «ἔνειμεν ἐπί πάντας». ᾿Απ᾿ ἐκεῖ καί πέρα ὁ καθένας κάνει τίς ἐπιλογές του ἐν ἐλευθερίᾳ.
᾿Επιμένω στό σημεῖο τοῦτο, γιατί ἀπροσδόκητες καμιά φορά τροπές τῆς ζωῆς μαζί μέ κάποιες προσωπικές ἀδυναμίες ἤ καί φιλοδοξίες μας συμβαίνει νά μᾶς κλονίζουν ἀπό τήν ἠθική θέση μας καί νά καταλήγουμε ἔτσι σέ μιά σειρά ἀνεπίτρεπτων συμβιβασμῶν. ᾿Εκεῖνος ὅμως πού στοχάζεται γνωρίζει ὅτι μιά διαλεκτική σχέση ρυθμίζει «τό μέσα πλοῦτος» καί τίς ἐξωτερικές ἐπήρειες κι ἔτσι προχωρεῖ σέ μιά σωστή σύνθεση, μένοντας πιστός στόν ἑαυτό του καί στά ὑψηλά ἰδανικά του. ᾿Εδῶ «τό χάσμα τῆς πληγῆς γίνεται συντριβάνι» καί διασώζεται «τό πιό τίμιον», ἡ ἀξιοπρέπεια καί ἡ ἀνθρωπιά. ᾿Αξίζει νά τονισθεῖ ὅτι οἱ ἀρετές αὐτές ἀποτελοῦν ἕνα πνευματικό κατόρθωμα, πού θεμελιώνεται πάνω σέ βάσεις μεταφυσικές· τήν πίστη καί τήν ἀγάπη στόν Θεό, πού συνεπάγονται -μόνον αὐτές- καί τήν ἀγάπη πρός τόν ἄνθρωπο.
῾Ο ὥριμος πνευματικά ἄνθρωπος δέν εἶναι ἄχρωμο καί ψυχρό ὄν, πού ὅλα τά ἀντιμετωπίζει μέ τή φλεγματικότητα τοῦ ἀδιάφορου ἤ τοῦ ἐρασιτέχνη. ᾿Αντίθετα, συμμετέχει στά προβλήματα καί τίς ἀγωνίες τοῦ καιροῦ του. Δέν περιχαρακώνεται στό «ἐγώ» του, ἀνήκει στό «ἐμεῖς»· στό «ἐμεῖς» τῆς ᾿Εκκλησίας πρῶτα-πρῶτα κι ὕστερα στό πολιτικό καί κοινωνικό «ἐμεῖς». Αὐτό θά πεῖ πορεία δημιουργικῆς ζωῆς· ὄχι τά πυροτεχνήματα καί οἱ ρεκλάμες ἀπό τίς εὔκολες ἐπιτυχίες τῆς ἐπιφάνειας.
Φίλε μου, ἡ ἑλληνορθόδοξη παράδοσή μας μέ τόν τόσο πλοῦτο πού διαθέτει σέ ἰδέες ὑψηλές, καθώς καί σέ πρότυπα ἄξια νά τά μιμηθεῖ κανείς, σοῦ ἀνοίγει τό δρόμο. Βάδισέ τον μέ συνέπεια, ἔστω κι ἄν εἶναι ἀνηφορικός σέ ὁρισμένες περιπτώσεις, καί νά εἶσαι βέβαιος ὅτι ἔτσι θά ἐκπληρώσεις τά εὐγενέστερα ὄνειρά σου.
Φίλε μου, σφίγγω μ᾿ ὅλη τή θέρμη τῆς καρδιᾶς μου τό νεανικό στιβαρό χέρι σου. Στό καλό! Καί ὁ Θεός μαζί σου...
᾿Ι. ᾿Α. Νικολαΐδης
πρ. Γενικός ᾿Επιθεωρητής Μ. Ε.
πρ. Γενικός ᾿Επιθεωρητής Μ. Ε.