Ἦταν ἄνοιξη καί πλησίαζε τό Πάσχα, ὅταν κάποια μέρα ἡ μικρή μας Κατερίνα ἔλειψε ἀπό τήν τάξη χωρίς κάποια εἰδοποίηση ἀπό τή μητέρα της. Πρίν σχολάσουμε, κάποιος συγγενής της μέ ἐνημέρωσε τηλεφωνικῶς: Ἡ μαμά τῆς Κατερίνας, τῆς μικρῆς μου μαθήτριας τῆς Α΄ Δημοτικοῦ, πέθανε ξαφνικά! Λίγες μέρες μετά δέχτηκα στό σχολεῖο, τήν ἐπίσκεψη τῆς θείας. Μαυροφορεμένη καί ἀναστατωμένη, ἦρθε νά μέ συμβουλευτεῖ σχετικά μέ τή συμπεριφορά τῆς μικρῆς.
Προσπαθοῦσε νά σκιαγραφήσει μπροστά μου ὅλη τήν εἰκόνα τοῦ παιδιοῦ στό σπίτι, φορτισμένη κι ἐκείνη μέ τά ἀνάλογα συναισθήματα. Ἔβλεπε τήν Κατερίνα νά ξεσπᾶ σέ κλάμα γιά ὥρα, χωρίς νά λέει σχεδόν τίποτα. Ἄλλοτε νά σταματᾶ ξαφνικά καί νά τή ρωτᾶ: «Θά γυρίσει πάλι ἡ μαμά· θά ξαναζωντανέψει, ὅπως ἡ Χιονάτη. Ἔτσι δέν εἶναι; Ἡ μαμά ἦταν καλή, γι᾿ αὐτό θά ξανάρθει κοντά μας, ὄχι σάν τήν κακιά μάγισσα! Ἐκείνη πέθανε καί ἐξαφανίστηκε... Μαμά, δέ θά μ᾿ ἀφήσεις μόνη μου, τό ξέρω. Μοῦ τό εἶπε κι ὁ θεῖος Στέφανος. Ἡ μαμά πῆγε ταξίδι γιά πολλές μέρες κι ὕστερα θά γυρίσει πάλι ἐδῶ, ἔ θεία;».
- Ἄλλοτε πάλι, συνέχισε ἡ θεία, μέ θυμωμένο μουτράκι μέ κοιτᾶ, μά εἶναι σάν νά μονολογεῖ: «Ἐγώ φταίω. Ἄν δέ στεναχωροῦσα τή μαμά, δέ θά ἔφευγε. Δέν ἔτρωγα ὅλο τό φαγητό οὔτε μάζευα τά παιχνίδια μου... Καί μιά φορά ἔσπασα καί τό καλό βάζο τοῦ σαλονιοῦ. Γι᾿ αὐτό ἔφυγε ἡ μαμά. Μαμά μου, θά εἶμαι τώρα πολύ καλό παιδί, ἔλα νά δεῖς! Θά σ᾿ ἀκούω πάντα».
Μέ δάκρυα ἡ θεία προσπαθεῖ νά μοῦ περιγράψει κάθε λεπτομέρεια:
- Τήν κοιτῶ νά παίζει ἀμέριμνη κάνοντας τή μαμά στίς κοῦκλες της. «Θά πάρουμε ρόζ φορεματάκι γιά τό Πάσχα, ἐκεῖνο μέ τίς μαργαρίτες πού εἴδαμε στή βιτρίνα». Μέ συγκινεῖ τόσο πολύ, ὅταν τήν ἀκούω νά μιλᾶ ἔτσι! Λέει ἀκριβῶς ὅ,τι ἡ μαμά της ἔλεγε σ᾿ ἐκείνη. Τῆς ἀρέσει νά κάθεται μόνη στό δωμάτιο. Δέ θέλει κανέναν ἐκεῖνες τίς ὧρες. Τό βράδυ ὅμως ἐπιμένει νά κοιμᾶται μαζί μου στό κρεβάτι. Παρατήρησα ἀκόμη ὅτι κατά τή διάρκεια τοῦ ὕπνου βάζει ξανά τό δάχτυλο στό στόμα, συνήθεια πού τήν ἔκοψε ὅταν ἦταν ἀκόμη τριῶν χρονῶν.
Ἔνιωσα τόσο τόν πόνο τῆς θείας τῆς μικρῆς μας Κατερίνας! Δυό δάκρυα μοῦ ξέφυγαν ἀπό τά μάτια. «Μικρή μου Κατερίνα», σκέφτηκα, «γνώρισες κι ἐσύ τόσο νωρίς τό θάνατο!».
- Σᾶς εὐχαριστῶ κατ᾿ ἀρχήν, εἶπα στή θεία, γιατί μοῦ ἐμπιστεύεστε τήν ἀγωνία καί τόν πόνο σας. Τά φαινόμενα στή συμπεριφορά τῆς Κατερίνας εἶναι γνώριμα στά παιδιά πού βιώνουν τό θάνατο προσφιλῶν προσώπων σέ μικρή ἡλικία. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ἡ ἴδια ἡ παιδική ἡλικία δυσκολεύει τήν κατανόηση τοῦ θανάτου, μιά καί τά παιδιά δέν ἔχουν ἀποδεχτεῖ τήν ἔννοια τοῦ φθαρτοῦ τῆς ἀνθρώπινης φύσης. Ἐκπλήσσονται, ὅταν βροῦν ἕνα νεκρό ζῶο ἤ παίζουν σκοτώνοντας ἔντομα. Ὁ θάνατος ὑπάρχει μέσα στά παραμύθια καί στά παιχνίδια τους, ἀλλά εἶναι γεγονός ἀναστρέψιμο καί μάλιστα συμβαίνει μόνο στούς κακούς.
- Γι᾿ αὐτό καί ἡ Κατερίνα μου πιστεύει πώς ἡ μαμά, ἐπειδή ἦταν καλή, θά ζωντανέψει ὅπως ἡ Χιονάτη.
-Ἀκριβῶς! Ἐπίσης, πρέπει νά ὑπογραμμίσω κάτι πολύ βασικό: Τό παιδί στή μικρή ἡλικία νιώθει τό θάνατο ἀλλά καί ὁποιοδήποτε ἀποχωρισμό ὡς ἐγκατάλειψη. Ἔτσι παλινδρομεῖ σέ κινήσεις ἀνασφάλειας, πού ἔκανε σέ προηγούμενες ἡλικίες.
- Ὅπως τό δάχτυλο στό στόμα καί τό νά κοιμᾶται μαζί μου, ὅπως παλαιότερα μέ τή μαμά της... Μικρό μου ἀγγελούδι, τί πόνο κουβαλᾶς στήν παιδική σου καρδούλα!
- Πρέπει γι᾿ αὐτό νά προσέξουμε τί λέμε γιά τό θάνατο στό παιδί. Ἡ αἴσθηση τῆς ἐγκατάλειψης ἐνισχύεται ἀπό ψευδεῖς πληροφορίες πού δίνουμε οἱ μεγάλοι, ὅπως αὐτό πού εἶπε ὁ θεῖος τῆς Κατερίνας: «Ἡ μαμά πῆγε ταξίδι». Ὑπάρχει ἀκόμη ὁ κίνδυνος, ἄν ἐνισχύσουμε τήν ἐγωκεντρική σκέψη τοῦ παιδιοῦ ὅτι ἡ ἀπουσία τοῦ προσώπου συνδέεται μέ κάποια δική του κακή συμπεριφορά, νά δημιουργηθεῖ μιά ἐνοχική προσωπικότητα. Οἱ ἀντιδράσεις ἀναζήτησης, ἄρνησης, διαμαρτυρίας, θυμοῦ εἶναι ἀναμενόμενες ἀπό κεῖ καί πέρα.
- Νά σᾶς ρωτήσω καί γιά μιά πρωτοβουλία πού πῆρα στήν κηδεία τῆς ἀδελφῆς μου: Ἐπέμεινα νά παρευρίσκεται ἡ μικρή στή νεκρώσιμη ἀκολουθία. Τό οἰκογενειακό μας περιβάλλον ὅμως στάθηκε ἀρνητικά ἀπέναντί μου καί θά ᾿θελα τή γνώμη σας ὡς παιδαγωγοῦ.
- Ξέρετε, εἶναι προτιμότερο τό παιδί νά ἔρθει ἀντιμέτωπο μέ τήν ἀλήθεια, παρά νά μεγαλώνει σ᾿ ἕνα ψέμα, κι ἐμεῖς, οἱ θεατές, μέ κομμένη τήν ἀνάσα νά περιμένουμε τή στιγμή πού τό παιδί θά βρεθεῖ μπροστά στήν ἀδυσώπητη πραγματικότητα. Μ᾿ αὐτό τόν τρόπο τό παιδί θά ἀσκηθεῖ ἀπό μικρό στήν ἀντιμετώπιση ὁποιασδήποτε δύσκολης κατάστασης. Γι᾿ αὐτό, σᾶς συγχαίρω γιά τήν ἀπόφασή σας. Κινηθήκατε πολύ σωστά. Ἔχει τώρα στή σκέψη της ἡ Κατερίνα, καί μπορεῖ νά τήν ἐπαναφέρει, τήν εἰκόνα τῆς μαμᾶς, ὅταν δέν ἦταν πιά ζωντανή.
Στό ἑπόμενο βῆμα θά ἦταν καλό νά τῆς μιλήσετε ἁπλά γιά τήν αἰώνια ζωή μετά τό θάνατο, πού μᾶς χαρίζει ὁ ἀναστημένος Κύριος. Τίποτα ἄλλο δέν μπορεῖ νά παρηγορήσει πιό πειστικά ἀπό ὅ,τι ἡ θεϊκή ἀλήθεια. Αὐτή θά σταλάξει βάλσαμο στήν πονεμένη καρδούλα τῆς μικρῆς ὅπως κάποτε, ξέρετε, καί στή δική μου...
Φ. Γεωργιάδου
παιδαγωγός
παιδαγωγός