Ζυμωμένος μέ τήν ἴδια τήν ὑπόσταση καί τή ζωή τοῦ πεσμένου ἀνθρώπου ὁ πόνος δέν ἔπαυσε νά ἀποτελεῖ τό μεγάλο πρόβλημα, πού ἀναστατώνει τίς καρδιές καί ταράσσει τίς συνειδήσεις. Θλίψεις καί συμφορές δημόσιες καί ἰδιωτικές, πόλεμοι καί δουλεῖες, φυλακίσεις καί ἐξορίες, κατατρεγμοί καί βάσανα, ἀρρώστιες καί θάνατοι προκαλοῦν μία πελώρια συναυλία κραυγῶν καί παραπόνων, πού ἁπλώνεται σέ ὅλη τή γῆ, ἀπ᾿ τό καλύβι τοῦ ταπεινοῦ ξωμάχου μέχρι τό ἀρχοντικό τοῦ πλουσίου. Κανείς δέν μπορεῖ νά συμβιβασθεῖ μέ τόν πόνο, νά τόν ἀποδεχθεῖ ὡς συνοδοιπόρο ἀχώριστο τῆς ζωῆς του. Ἡ ἀπέραντη χορεία τῶν δυστυχισμένων, πού λιτανεύουν τόν πόνο τους μές στούς αἰῶνες, δέν ἔπαυσε νά ἐκφράζει τό πικρό της παράπονο γιατί νά ὑποφέρουμε; Ἀλλά ἐκεῖ πού τό πρόβλημα φαίνεται ἄλυτο, καί τό παράπονο ἐξελίσσεται σέ σκάνδαλο, εἶναι ὅταν ὁ πόνος ἐπιλέγει ἀποκλειστικά τούς εὐσεβεῖς καί θεοφοβούμενους, ἐνῶ ἀφήνει ἐλεύθερους ἀπό τήν ὀδυνηρή παρουσία του τούς ἀσεβεῖς. Γιατί οἱ ἀσεβεῖς, οἱ ἄδικοι, νά καλοπερνοῦν καί οἱ εὐσεβεῖς νά ὑποφέρουν; Τοῦτος ὁ προβληματισμός γίνεται συχνά σκληρός πειρασμός γιά τούς ἀνθρώπους τοῦ Θεοῦ. Ἔντονα διατυπώνεται ἀπό τούς δικαίους καί τούς προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὅπου δεῖγμα τῆς θεϊκῆς εὐλογίας ἦταν ἡ εὐημερία τῶν εὐσεβῶν, ἐνῶ ἔκφραση τῆς κατάρας ἡ ταλαιπωρία τῶν ἀσεβῶν.
Ἡ ρήτρα πού ἐπισφράγιζε τή συμφωνία τοῦ Θεοῦ μέ τόν Ἰσραήλ ὅριζε: «Ἐάν θέλητε καί εἰσακούσητέ μου τά ἀγαθά τῆς γῆς φάγεσθε, ἐάν δέ μή θέλητε, μηδέ εἰσακούσητέ μου, μάχαιρα ὑμᾶς κατέδεται» (Ἠσ 1,19· πρβλ. Λε 26). Ἐντούτοις, ἡ ἱστορία καί ἡ καθημερινή πραγματικότητα μέ μύρια περιστατικά ἀποδεικνύουν τό ἐντελῶς ἀντίθετο: Ὁ ἀσεβής ζῆ βολευμένος καί ἀσφαλισμένος μέσα στά πλούτη του, κι ὅσο περισσότερο εὐημερεῖ τόσο περισσότερο ἀδικεῖ. Ὅσο κυκλώνεται ἀπό τήν εὐτυχία, τόσο ἀδιάντροπα ἐκφράζει τήν ὕβρη καί τήν ἰταμότητά του ἐναντίον τοῦ διου τοῦ Θεοῦ. Καταπατᾶ τίς θεῖες ἐντολές, σχεδιάζει καί πραγματοποιεῖ ἀνεμπόδιστα τήν ἀδικία, περιφρονώντας τό θέλημα τοῦ Θεοῦ καί ἀδιαφορώντας γιά τήν ὕπαρξή του.
Αὐτή ἡ πραγματικότητα τῆς ζωῆς σκανδαλίζει καί ἐμπυρίζει τούς εὐσεβεῖς. Ὁ Ἰώβ, ὁ Δαυΐδ, ὁ Ἀββακούμ, ὁ Ἰερεμίας καί ἄλλοι προφῆτες μπαίνουν σέ ἀντιδικία μέ τόν Θεό, τοῦ ζητοῦν μία ἐξήγηση. Ὡστόσο, ὑποφώσκει ἡ ἐλπίδα ὅτι ὁ Θεός θά φέρει τήν ἀνάσταση καί τήν τελική ἀποκατάσταση. Συντριμμένοι ἀπό τόν πόνο ἀλλά ἐνισχυμένοι ἀπό τήν πίστη τους, οἱ δίκαιοι εἰσέρχονται προοδευτικά στό «ἁγιαστήριον τοῦ Θεοῦ» (Ψα 72,17). Ἀνακαλύπτουν τήν ἐξαγνιστική δύναμη τοῦ πόνου, τήν παιδαγωγική του ἀξία, τήν κεντρική θέση του μέσα στό σχέδιο τοῦ Θεοῦ. Μέσα στά πλαίσια τῆς θείας οἰκονομίας ἡ θλίψη γίνεται μία ὕψιστη δοκιμασία καί μεσολαβεῖ γιά τήν ἀπολύτρωση, τήν ὁποία θά πραγματοποιήσει ὁ Μεσσίας. «Αὐτός ἁμαρτίας πολλῶν ἀνήνεγκε καί διά τάς ἁμαρτίας αὐτῶν παρεδόθη» (Ἠσ 53,12). Ὁ ἀθῶος Θεάνθρωπος θά σηκώσει πάνω του ὅλο τόν πόνο πού ἔφερε ἡ ἁμαρτία, καί θά χαρίσει τή λύτρωση καί τήν εἰρήνη.
Στήν καινούργια πραγματικότητα πού ἐγκαθιστᾶ στόν κόσμο ὁ Ἰησοῦς Χριστός καταργεῖται ὁ πόνος, ἀφοῦ ἐξαλείφεται ἡ ρίζα του, ἡ ἁμαρτία, καί νεκρώνεται ὁ φοβερότερος φορέας του, ὁ θάνατος. Κι ὅμως, καί στήν πραγματικότητα τῆς Ἐκκλησίας ἐξακολουθοῦμε νά πονοῦμε, νά θλιβόμαστε μέ τόσους τρόπους, νά πεθαίνουμε. Καί μάλιστα, συνήθως πονοῦν καί θλίβονται καί διώκονται περισσότερο οἱ εὐσεβεῖς. Πῶς θά κατανοήσουμε τό πρόβλημα καί πῶς θά ξεπεράσουμε τό σκάνδαλο;
Εἶναι ἀδύνατον νά κατανοήσει κανείς τό ἀνεξερεύνητο σχέδιο τοῦ Θεοῦ μέ μόνο ὁδηγό τή λογική του. Ὅποιος ἐπιχειρεῖ κάτι τέτοιο μοιάζει μ᾿ ἐκεῖνον πού προσπαθεῖ νά χωρέσει σ᾿ ἕνα ποτήρι τόν ὠκεανό. Ὑπάρχει, ὡστόσο, διέξοδος στό ἀδιέξοδο. Ἀνοίγεται μπροστά σ᾿ ἐκεῖνον πού θά γονατίσει καί θά ζητήσει τή λύση αὐτοῦ τοῦ δράματος ἀπό τόν ἴδιο τόν Θεό: Ἡ ζωή αὐτή κατανοεῖται καί ἑρμηνεύεται μέ τήν προοπτική τοῦ ὑπερπέραν, μέ τήν προσμονή τῶν ἐσχάτων. Μ᾿ αὐτή τήν προοπτική ὁ ἀδελφόθεος Ἰάκωβος συνιστᾶ στούς χριστιανούς νά νιώθουν «πᾶσαν χαράν», ὅταν περιπέσουν σέ πειρασμούς καί θλίψεις· ἔτσι καλλιεργοῦνται στήν ὑπομονή καί γίνονται «δόκιμοι», κατάλληλοι γιά τή δόξα τοῦ οὐρανοῦ (βλ. Ἰα 1,2-11). Καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος, βιώνοντας ἤδη αὐτή τή δόξα, διαβεβαιώνει ὅτι «οὐκ ἄξια τά παθήματα τοῦ νῦν καιροῦ» γιά νά τήν ἀντισταθμίσουν (Ρω 8,18). Διότι αὐτά εἶναι πρόσκαιρα καί μικρά, ἐνῶ ἡ δόξα τοῦ οὐρανοῦ αἰώνια, ἄπειρη καί ἀπερίγραπτη (βλ. Β΄ Κο 4, 17-18).
Δοκιμασμένος σκληρά καί πολύ ἄδικα ἀπό τά βάσανα αὐτῆς τῆς ζωῆς ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, φωτισμένος ἀπό τό ἅγιο Πνεῦμα διατυπώνει ἕναν ἐνδιαφέροντα συλλογισμό, ὅπου προτείνει τρεῖς πιθανότητες προκειμένου νά ἐξηγήσει τήν ἐπικρατοῦσα ἀδικία: 1) Δέν ὑπάρχει Θεός. 2) Ὁ Θεός εἶναι ἄδικος ἤ ἀδιάφορος γιά τή ζωή τοῦ κόσμου. 3) Εἶναι δίκαιος ὁ Θεός καί ἐπιφυλάσσεται νά κάνει στό μέλλον τήν τελική κρίση. Ἀναιροῦνται οἱ δύο πρῶτοι συλλογισμοί, διότι πῶς θά δικαιολογήσουμε τήν πάνσοφη δημιουργία καί τήν ἁρμονική λειτουργία τοῦ κόσμου; Ὁπωσδήποτε, λοιπόν, ἰσχύει ἡ τρίτη πιθανότητα: Ὑπάρχει ὁ Θεός καί δέν ἀδιαφορεῖ γιά τήν τύχη τοῦ κόσμου, ἀλλά δέν ἔκανε ἀκόμη τήν τελική κρίση. Ἄς ἔχουμε, ἑπομένως, ὑπομονή! Κι ἄς μήν ἐπιτρέπουμε στήν πεπερασμένη διάνοιά μας νά σκοτίζεται ἀπό λογισμούς ἀμφιβολίας. Τό κενό μνῆμα τοῦ ἀναστημένου Χριστοῦ ρίχνει φῶς καί ξεκαθαρίζει τά πράγματα: Δέν σταματᾶ ἡ ζωή μας στό φτυάρι τοῦ νεκροθάφτη κι οὔτε τό σύνορό της τό ὁρίζει ἕνα κυπαρίσσι.
Αὐτή ἡ ἀλήθεια δίνει λύση στό δράμα τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς. Ἡ ἀμοιβή γιά τόν ἐπίγειο ἀγώνα μας θά ἀκολουθήσει μετά τό θάνατο. Μ᾿ αὐτή τήν πεποίθηση ὁ πιστός βαδίζει μέ τό σταυρό στόν ὤμο τό στενό μονοπάτι, τόν ἀνηφορικό δρόμο. Καί ὄχι μόνο μένει ἀσάλευτος στίς θλίψεις, δέν σκανδαλίζεται, ἀλλά ἀναγνωρίζει ἐπίσης τή μεγάλη παιδαγωγική καί σωστική ἀξία τοῦ πόνου. Μέσα στή θλίψη καί στά παθήματα, πού σηκώνουμε μέ ὑπομονή καί πίστη, λέγει ὁ ἅγιος Μακάριος ὁ Αἰγύπτιος, εἶναι κρυμμένες οἱ ἐπαγγελίες τοῦ Θεοῦ, ἡ δόξα καί ἡ ἀπολαβή τῶν οὐρανίων ἀγαθῶν. Διότι ἡ ζωή μας μοιάζει σάν τό σιτάρι, πού ἀφοῦ πέσει στή γῆ καί σαπίσει, ἔπειτα ἀποδίδει πολλαπλάσιο καρπό. Καί ὁ ἅγιος Μᾶρκος ὁ ἀσκητής ἀποφαίνεται ὅτι οἱ ἀπροσδόκητοι πειρασμοί τῆς ζωῆς μᾶς κάνουν φιλόπονους καί μᾶς ὁδηγοῦν στή μετάνοια. Ἀλλά καί τίς θλίψεις πού «τῶν ἰδίων κακῶν εἰσίν ἔγγονα», πού τίς ἐπισύρει δηλαδή ἡ δική μας κακία καί ἁμαρτία, «ὅταν διά προσευχῆς ὑπομείνωμεν», θά καταλάβουμε ὅτι γίνονται πρόξενοι πολλῶν ἀγαθῶν. Μ᾿ αὐτό τό σκεπτικό ἕνας ἀπό τούς σύγχρονους πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, ὁ π. Σωφρόνιος τοῦ Ἔσσεξ ἔγραφε: «Τί θά γινόμασταν, ἄν δέν εχαμε τίς θλίψεις!». Καί σέ πολλούς βίους ἁγίων ἀναφέρεται ὅτι αὐτοί θεωροῦσαν τίς θλίψεις ὡς ἐπίσκεψη τοῦ Θεοῦ καί θλίβονταν πιστεύοντας ὅτι τούς ἐγκατέλειψε ὁ Θεός, ὅταν δέν εἶχαν κάποιο πρόβλημα.
Ἡ παρουσία καί ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ εἶναι γιά τόν πιστό ἡ ἀκατάβλητη δύναμη καί ἡ ἀστείρευτη χαρά τῆς ζωῆς. Γι' αὐτό δέν ξυπάζεται ἀπό τά πλούτη καί τίς ἐπιτυχίες, ἀλλά καί στήν ἀντίθετη περίπτωση δέν ἀπελπίζεται ἀπό τή φτώχια καί τήν ἀποτυχία. Ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ ἀδαπάνητος πλουτισμός του. Δέν ξεθαρρεύει ὅταν εἶναι ὑγιής, ἀλλά καί στήν ἀσθένεια νιώθει πληρότητα καί εἰρήνη, διότι ἡ παρουσία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀνώτερη ἀπό τήν ὑγεία. Δέν κομπάζει γιά τή δύναμή του, ἀλλά κι ὅταν εἶναι ἀδύναμος δέν μειονεκτεῖ ἀπέναντι στή δύναμη τῶν δυνατῶν. Προσκολλημένος στόν Κύριο, μέ τήν ἐλπίδα στηριγμένη σ᾿ Αὐτόν, ὁ πιστός ξεπερνᾶ τίς δυσκολίες αὐτῆς τῆς ζωῆς. Κάτι περισσότερο: εἰσπράττει τίς δυσκολίες ὡς πρόγευση τοῦ αἰωνίου παραδείσου.
Στέργιος Ν. Σάκκος
Ἀπολύτρωσις 59 (2004) 220-222