Ἡ ἁγία οἰκογένεια τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Θεολόγου (Β΄)

   β) Ἡ προσευχή καί ἡ φιλανθρωπία, ὅπως φαίνεται ἀπό τούς λόγους τοῦ ἁγίου Γρηγορίου, ἀποτελοῦσαν δύο ἀκρογωνιαίους λίθους τῆς οἰκογενειακῆς του ζωῆς. Παρόλο πού τό φρόνημα τῶν γονιῶν του ἦταν κοινό, τήν προτεραιότητα καί πρωτοβουλία φαίνεται ἐδῶ νά εἶχε ἡ μητέρα του Νόννα, καθώς πρόκειται γιά δύο θέματα στά ὁποῖα ἐπανέρχεται πολλές φορές, ὅταν ἀναφέρεται σέ αὐτήν μέσα στά ἔργα του. Ἡ προσευχή ἐννοεῖται στή χαρισματική της διάσταση, δηλαδή ὡς ἐμπειρική κοινωνία μέ τόν Θεό ἐνσωματωμένη στήν καθημερινότητά της, καί ἡ φιλανθρωπία ὡς σταθερή οἰκογενειακή ἀξία ἀδιακρίτως καί καθ᾽ ὑπερβολήν ἀσκούμενη. Χαρακτηριστικά εἶναι τά δύο παρακάτω ἀποσπάσματα:

   «Κάποιος πού ἀγνοεῖ, ἄς ἀμφισβητεῖ τίς ἄλλες ἀρετές τῆς Νόννας, ἀλλά δέν ἐπιτρέπεται νά ἀμφισβητεῖ τά μέτρα τῆς προσευχῆς της… Ὦ στεναγμοί καί δάκρυα καί μέριμνες ὁλονύχτιες, ὦ μέλη τῆς ἅγιας Νόννας βασανισμένα ἀπό τούς κόπους! Ποῦ ἦταν λοιπόν; Στόν ναό λύγισε τό ἀλύγιστο ἀπό τούς κόπους γῆρας της… Προσευχόταν, φώναζε δίπλα στήν πανάγια Τράπεζα κι ἔπεσε ἡ Νόννα· σώπασε ἡ φωνή της καί τά τίμια χείλη τῆς γερόντισσας… Ἡ Τριάδα πού ποθοῦσες, τό ἑνιαῖο φῶς, τό κοινό σέβασμα ἀπό τόν μεγάλο ναό σ᾽ ἅρπαξε, Νόννα, στόν οὐρανό, ἐνῶ προσευχόσουν πέτυχες τέλος καθαρότερο ἀπό τή ζωή σου».

   «Ἦταν κοινά τά χρήματα καί ἡ προθυμία τοῦ νά δίδουν σέ αὐτούς πού συναγωνίζονταν γιά τό καλύτερο. Στό χέρι ἐκείνης παραχώρησε [ὁ πατέρας] τή μεγαλύτερη ἐλευθερία νά δίδει, διότι ἦταν ἄριστη καί πολύ πιστή οἰκονόμος σέ αὐτά. Σέ ποιά γυναίκα ἀναφέρομαι καί τί λογῆς, ἀφοῦ γι᾽ αὐτήν οὔτε ὁ ἀτλαντικός ὠκεανός οὔτε ἄλλος μεγαλύτερός του θά τῆς ἦταν ἀρκετός γιά νά ἀντλεῖ! Τόσο μεγάλο καί τόσο ἄπειρο ἔρωτα εἶχε γιά νά δίνει… Ὄχι μόνον ὁλόκληρη τήν περιουσία της, ὅση εἶχαν καί ὅση ἀπέκτησαν, θεωροῦσε μικρότερη ἀπό τήν ἐπιθυμία της, ἀλλά καί τόν ἑαυτό της καί τά παιδιά της θά πωλοῦσε πρόθυμα, ὥστε νά ξοδευτοῦν στούς φτωχούς».

   γ) Οἱ γονεῖς τοῦ ἁγίου Γρηγορίου φαίνεται ὅτι εἶχαν καθιερώσει ἕνα σταθερό πρόγραμμα πνευματικῆς ζωῆς μέσα στήν οἰκογένειά τους, μέσα ἀπό τό ὁποῖο μεταφερόταν τό πνευματικό βίωμα στά παιδιά ἀβίαστα καί ὡς φυσιολογική λειτουργία τῆς ζωῆς τῆς οἰκογένειας. Ξεκινώντας ἀπό πολύ μικρή ἡλικία καί ἀνάλογα μέ τή δεκτικότητα καί τήν ἡλικία, τό πρόγραμμα βοηθᾶ στήν ἐξοικείωση τῶν παιδιῶν μέ τό ἦθος τῆς λατρείας καί προσφέρει ἀγωγή στήν πνευματική ζωή μέ τήν καθιέρωση σταθερῶν ἐπαναλαμβανόμενων πράξεων εὐσέβειας καί εὐλαβικῆς προσφορᾶς. Ἀναστοχαζόμενος τήν παιδική του ἡλικία ὁ ἅγιος Γρηγόριος σημειώνει χαρακτηριστικά:

   «Παιδί ἀκόμα, ὅταν μέσα μου ἦταν ἀδύναμος ὁ νοῦς καί μόνο τόν ἀχνοΐσκιωτο λόγο καί τίς σοφές συνήθειες ἀκολουθοῦσα, πλησίαζα τόν θρόνο πού ἄστραφτε ψηλά μέ σταθερό βῆμα, βαδίζοντας τόν βασιλικό δρόμο. Καί τώρα πού τή γνώση μάζεψα καί στό τέρμα φθάνω τῆς ζωῆς, πηγαίνω τρεκλίζοντας ὁ δύστυχος μέ πόδια μεθυσμένου».

   Συγκρίνοντας δηλαδή τίς συνθῆκες τῆς ζωῆς τῶν παιδικῶν του χρόνων μέ ἐκεῖνες τοῦ γήρατός του, διακρίνει στόν «ἀχνοΐσκιωτο λόγο» καί στίς «σοφές συνήθειες» τά βήματα ἐκεῖνα πού μέ ἀσφάλεια κάνει ἕνα παιδί στήν πνευματική ζωή. Πίσω ἀπό τόν «ἀχνοΐσκιωτο λόγο» θά πρέπει νά ἐννοήσουμε τίς διηγήσεις γιά τίς περιπέτειες τῶν βιβλικῶν προσώπων ἤ τούς βίους τῶν ἁγίων, πού ἄκουγε ἀπό τούς γονεῖς του, καί πίσω ἀπό τίς «ἅγιες συνήθειες» τήν ἐκπαίδευσή του στό νά κάνει τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ, νά ἀνάβει τό καντήλι καί τό θυμιατό, νά συμμετέχει στίς προετοιμασίες τῶν ἑορτῶν, νά προσεύχεται καί νά ἐκκλησιάζεται, νά συμμετέχει στά μυστήρια κ.ἄ. Πρόκειται γιά ἀσφαλεῖς καί σίγουρες διόδους μέ τίς ὁποῖες διοχετεύεται ἡ πνευματική ἐμπειρία τῆς ἐπικοινωνίας μέ τόν Θεό ὄχι ὡς ἐξωτερικοί τύποι ἀλλά ὡς ἐσωτερικό βίωμα. Αὐτό τό βίωμα εἶναι ἄλλωστε ἐκεῖνο πού συγκροτεῖ τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας διά μέσου τῶν αἰώνων σέ μία ἀδιάκοπη συνέχεια ἀπό τή βιβλική ἐποχή ἕως τά ἔσχατα.

   δ) Τό ἐνδιαφέρον γιά τά μέλη τῆς οἰκογένειας καί οἱ μηχανισμοί ἀλληλοϋποστήριξης διατήρησαν τή συνοχή τῆς οἰκογένειας καί συγχρόνως ἔδωσαν τή δυνατότητα νά ξεπεραστοῦν τά ἐμπόδια, ὅταν αὐτή εἴτε ἀπειλήθηκε συνολικά εἴτε κινδύνευσαν κάποια ἀπό τά μέλη της. Τό ἰσχυρό ὑποστηρικτικό πλαίσιο, πού δημιούργησαν οἱ γονεῖς γιά τό κάθε ἕνα παιδί τους ξεχωριστά μέ σεβασμό στίς ἰδιαιτερότητες τοῦ χαρακτήρα τους καί χωρίς νά παραβιάζεται ἡ ἐλευθερία τῶν ἐπιλογῶν τους (ὅσο ἐσωστρεφής ἦταν, γιά παράδειγμα, ὁ ἅγιος Γρηγόριος, τόσο ἐξωστρεφής ἦταν ὁ ἀδελφός του Καισάριος), ἡ συνεχής προσευχητική μέριμνα τῆς μητέρας, πού τά συνόδευε, σέ συνδυασμό μέ ἐνέργειες γιά τήν ἐξασφάλιση ὑγιοῦς περιβάλλοντος, οἱ παρακλητικές καί συμβουλευτικές ἐπιστολές τοῦ ἑνός ἀδελφοῦ πρός τόν ἄλλο, εἶναι κάποια ἀπό τά μέσα καί τίς μεθόδους πού ἐπιστρατεύτηκαν, προκειμένου νά διαφυλαχθεῖ ἡ πνευματική ἀκεραιότητα καί προκοπή κυρίως τῶν παιδιῶν.

   Γράφει κάπου ὁ ἅγιος Γρηγόριος: «Ἔκαμε εὐχή ἡ μητέρα μας, εὐχή μητρική πού μαρτυροῦσε τήν ἀγάπη της, ὅπως μᾶς κατευόδωνε καί τούς δύο, μαζί καί στήν ἐπιστροφή νά μᾶς δεχθεῖ… Καί ἀφοῦ ἔτσι ἔθεσε σέ κίνηση τό πράγμα ὁ Θεός, πού ἀκούει τή δίκαιη προσευχή καί τιμᾶ τήν ἀγάπη τῶν γονέων πρός τά παιδιά, χωρίς κανένα σχέδιο ἤ συνεννόηση, ὁ ἕνας ἀπό τήν Ἀλεξάνδρεια καί ὁ ἄλλος ἀπό τήν Ἑλλάδα τόν ἴδιο καιρό στήν ἴδια πόλη φθάσαμε, ὁ ἕνας ἀπό τήν ξηρά καί ὁ ἄλλος ἀπό τή θάλασσα. Ἡ πόλη ἦταν τό Βυζάντιο, ἡ πρώτη τώρα πόλη τῆς Εὐρώπης…».

   Ἄνθρωποι τοῦ καιροῦ τους οἱ ἅγιοι ἀντιμετώπισαν τίς προκλήσεις τῆς ἐποχῆς τους μέ ἐπιτυχία. Ὁ βίος τους εἶναι ἀποθησαυρισμένος στήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας ὡς ἀνεκτίμητος θησαυρός, διαθέσιμος γιά ἀξιοποίηση ἀπό τούς χριστιανούς οἰκογενειάρχες σέ κάθε ἐποχή, γιά νά διεξάγουν μέ ἐπιτυχία τόν δικό τους προσωπικό καί οἰκογενειακό ἀγώνα. Ἐκεῖ βρίσκεται καί ἡ πετυχημένη «συνταγή» τῆς οἰκογένειας τοῦ ἁγίου Γρηγορίου, ὅπως τή συνοψίζει ὁ ὅσιος Πορφύριος: «Αὐτό πού ζεῖς, αὐτό καί ἀκτινοβολεῖς. Ἀκτινοβολεῖ μέσα σου ὁΧριστός; Αὐτό πηγαίνει στό παιδί σου».

Ἀθανάσιος Παπαρνάκης, Καθηγητής Α.Π.Θ.

“Ἀπολύτρωσις”, Φεβρ. 2019