Ὁ μήνας Ἰανουάριος μᾶς δίνει ἀρ­κε­τές εὐκαιρίες νά τιμήσουμε τούς ἁγίους Τρεῖς Ἱεράρχες. Ἤδη ἀπό τήν 1η τοῦ μή­να ἑορτάζεται ἡ μνήμη τοῦ Μεγάλου Βα­σι­­λείου, στίς 25 ἡ μνήμη τοῦ Γρη­γο­ρίου τοῦ Θεολόγου καί στίς 27 ἡ ἀνα­κομιδή τῶν λειψάνων τοῦ Ἰω­άννου τοῦ Χρυσο­στό­μου ἀπό τά Κόμανα στήν Κωνστα­ντι­νούπολη. Τέλος, στίς 30 Ἰανουαρίου ἡ Ἐκ­­κλησία ἑ­ορτάζει τή μνήμη καί τῶν Τρι­ῶν Ἱε­ραρ­χῶν ἤ ἀκριβέστερα τή σύν­α­ξη πρός τιμή αὐτῶν, διότι πρόκειται περί κοινῆς ἑορτῆς καί ὄχι μνήμης μέ τήν ἔν­νοια ἐ­πε­τείου τῆς κοίμησης αὐ­τῶν.
  Ἡ τελευταία αὐτή ἑορτή εἶναι μετα­γενέστερη καί καθιερώθηκε κατά τόν 11ο αἰώνα ἐπί τῆς βασιλείας τοῦ Ἀλεξίου Κο­μνηνοῦ (1081-1118) ἀπό τόν μητροπο­λί­τη Εὐχαΐ­των Ἰωάν­νη τόν Μαυρόποδα. Ἐκεῖνος συνέθεσε καί τήν ἀκολου­θία τῆς ἑορτῆς αὐτῆς.
  Ἀπό τότε καθιερώθηκε καί ἡ ἀπει­κό­νιση τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν στήν ἴ­δια ἁ­γι­ογραφική παράσταση. Παράλληλα ἤ­δη εἰκονίζονταν μέ ἄλλους Ἱεράρχες στήν κόγχη τοῦ ἱεροῦ βήματος νά κυ­κλώ­νουν τήν ἁγία Τράπεζα, ἐνδεδυμέ­νοι τά ἀρχι­ε­ρατικά τους ἄμφια καί μέ τά εἰ­λητάρια τῆς θείας Λειτουργίας στά χέ­ρια. Ἡ πρα­κτική αὐτή τῆς εἰκονογρα­φίας ὑ­πενθυ­­μίζει τό γεγονός ὅτι οἱ Τρεῖς Ἱε­ράρ­χες δέν ὑπῆρξαν μόνο μεγάλοι δι­δάσκαλοι τῆς πί­στης καί τοῦ ἤθους τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας, ἀλλά καί τῆς λατρείας της. Πρά­γμα­τι οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες, ἐκτός ἀπό ἱερουργοί τῶν μυστη­ρίων τῆς Ἐκκλησί­ας, ὑπῆρξαν καί διαμορφωτές τῆς θείας λατρείας.
  Εἰδικότερα, ἀπό ἱστορικές πηγές πλη­ροφορούμαστε ὅτι ὁ Μέγας Βασί­λει­ος κα­θόρισε τήν τάξη τῆς ἀνάγνωσης τῶν εὐ­χῶν. Ἐξάλλου στόν ἴδιο ἀπο­δίδονται πλῆ­θος εὐχῶν πού περιέχονται στά λει­τουρ­γικά βιβλία. Ἐνδεικτικά ἀνα­φέρον­ται οἱ εὐχές τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος καί τοῦ μεγάλου Ἁγιασμοῦ, τῆς γονυ­κλι­σίας τῆς Πεντηκοστῆς καί τῶν ἀκο­λου­θιῶν τοῦ νυχθημέρου. Οἱ εὐχές αὐτές δια­κρί­νονται γιά τό βιβλικό τους ὑπό­βα­θρο, τή βαθειά θεολογική σκέψη καί τήν ἀρι­στοτεχνική δομή καί γλῶσσα. Τό σπου­­δαιότερο ὅμως λει­τουργικό του ἔρ­γο, ἀπό τά ὡραιότερα καί θεολογικό­τερα κείμενα τῆς θρησκευτικῆς φιλολο­γίας, εἶναι ἡ θεία Λειτουργία του.
  Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ὡς ποιη­τής συνέγραψε ἐπίσης ὕμνους καί προσευχές. Ὁ πλοῦτος τῶν αἰσθημάτων πού τά χαρακτηρίζει τά κατατάσσει με­τα­ξύ τῶν ἐκλεκτότερων ἔργων τῆς ἐκ­κλη­σιαστικῆς ποίησης. Οἱ ὕμνοι αὐτοί ὅμως δέν χρησιμοποιήθηκαν στή λα­τρεί­α, ἐπει­δή ἦταν γραμμένοι σέ ὁμηρική,  δύσκολη, γλῶσσα. Στόν ἅγιο Γρη­γόριο ἀ­πο­δίδεται καί μία θεία Λειτουργία, γραμ­μένη καί αὐτή σέ ἔμμετρο λόγο, ἡ ὁποία τε­λοῦν­ταν στήν ἐκκλησία τῆς Ἀλεξάν­δρει­ας.
  Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, σύμφωνα μέ τούς βιογράφους του, ἔκανε προσπάθειες γιά τήν ἀναπτέ­ρωση τῆς λει­­τουργικῆς ζωῆς στήν Κωνσταντινού­πο­λη, ἐνῶ σέ πολλές ὁμιλίες του ἔπαιρνε ἀφορμές γιά νά ἐξάρει τή σημασία τῶν Μυστηρίων καί νά καθοδηγήσει τούς πι­στούς στή συμμετοχή στίς λειτουργικές συνάξεις. Στόν ἴδιο ἀποδίδεται καί ποικι­λία εὐχῶν γιά διάφορες περιστάσεις καί ὧρες προσευχῆς. Πιό πολύ ὅμως εἶναι γνωστός γιά τή θεία Λειτουργία πού φέ­ρει τό ὄνομά του, ἡ ὁποία διακρίνεται γιά τή δωρική ἁπλότητα, τή συντομία καί τή συνοχή της.
  Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες, μέ τά λειτουργικά τους ἔργα, στέκονται ὡς φωτεινοί ὁδο­δεῖκτες στήν πορεία τῶν ἀνθρώπων γιά τήν «ἐν πνεύματι καί ἀληθείᾳ» λατρεία (Ἰω 4,23), ἐνῶ ἡ Ἐκκλησία χρησιμο­ποι­ώντας τά κείμενά τους συνεχίζει νά τε­λεῖ τό μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας, ἁ­γι­άζοντας τούς πιστούς ὅλων τῶν ἐπο­χῶν.

Μάξιμος

"Ἀπολύτρωσις", Ἰαν. 2017

  Ἐκείνη τήν ἡμέρα ὁ καιρός ἦταν ἄσχημος ἀπό τό πρωί: ἀέρας καί καταρρακτώδης βροχή. Κατευθυνόμασταν μέ τή συνάδελφό μου γιά τό σχολεῖο ὅπου ὑπηρετούσαμε· μιά ὥρα ἀπόσταση ἀπό τήν πόλη. Ὁ δρόμος εἶχε γίνει ἐπικίνδυνος καί τό ταξίδι ἀναπόφευκτα εἶχε καθυστέρηση. Ἦταν καί τά ἀπρόσμενα ἐμπόδια. Βρήκαμε τόν ἐπαρχιακό δρόμο κοντά στό χωριό κλειστό· εἶχε ξεχειλίσει τό ποτάμι. Ἀναγκαστήκαμε νά κάνουμε ἕναν μεγάλο κύκλο. Ἡ ὥρα περνοῦσε. Μέ ἀγωνία σκεφτόμασταν τί θά γινόταν μέσα στίς τάξεις μας: τά παιδιά ἀνήσυχα θά ἔτρεχαν γύρω-γύρω ἀπό τά θρανία καί θά χαλοῦσαν τόν κόσμο μέ τίς φωνές τους.
  Ὅταν -ἐπιτέλους- φτάσαμε στήν πόρτα τοῦ σχολείου, ἔνιωθα ἐξαντλημένη ἀπ᾿ τήν ὁδήγηση καί τήν ἀγωνία. Ἀνέβηκα τρέχοντας τά σκαλιά γιά τόν πρῶτο ὄροφο. Καθώς πλησίαζα στήν ἄκρη τοῦ διαδρόμου, ὅπου βρισκόταν ἡ Γ΄τάξη, εἶδα τήν πόρτα κλειστή. Πῆρα μιά ἀνάσα καί προετοιμάστηκα ψυχολογικά γιά τό τί θά ἀντίκρυζα μέσα. Μέ ἔκπληξη ὅμως ἄκουσα τά παιδιά νά τραγουδοῦν... «Κάποιος θά ᾿ναι μαζί τους», σκέφτηκα. Ποιός ὅμως; Ὁ διευθυντής ἦταν κάτω στό γραφεῖο ἀπασχολημένος· οἱ ἄλλοι συνάδελφοι βρίσκονταν ἀπό ὥρα στίς τάξεις τους. Ἔστησα γιά λίγο αὐτί...
  - Παιδιά, ἄκουσα τή φωνή ἑνός ἀπό τούς μαθητές μου, νά ποῦμε ξανά τόν ὕμνο.
  Τό τραγούδι τό διαδέχτηκε ἡ ...ψαλμωδία. Ἔψαλλαν ὅλα μαζί σάν χορωδία τό ἀπολυτίκιο τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν. Στάθηκα καί ἄκουγα τά παιδιά. Ἡ ψυχή μου εἰρήνευσε. Μόνο ὅταν τελείωσε ἡ ψαλμωδία τους, ἄνοιξα τήν πόρτα. Δέν ἤθελα νά τά διακόψω. Τά βρῆκα καθισμένα στά θρανία τους μέ τό φυλλάδιο τῶν τραγουδιῶν στό χέρι.
 - Κυρία! φώναξαν μ᾿ ἕνα στόμα, μόλις μέ εἶδαν.
 - Καλημέρα, παιδιά! Τί κάνετε τόση ὥρα μόνοι σας;
 - Κυρία, μοῦ ἀπάντησε ἡ Ἑλένη, ἐμεῖς, ὅση ὥρα σᾶς περιμέναμε, βγάλαμε τά φυλλάδια καί τραγουδούσαμε τά τραγούδια τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν.
 - Ναί, κυρία, συνέχισε ὁ Βασίλης. Βλέπαμε τόν ἄσχημο καιρό καί ἀνησυχούσαμε γιά σᾶς. Κι επαμε νά τραγουδήσουμε καί νά ψάλουμε, γιά νά σᾶς προστατεύει ὁ Θεός καί οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες.
 - Εὐχαριστῶ, παιδιά, εἶπα συγκινημένη. Πράγματι, ἦταν πολύ ἐπικίνδυνος ὁ δρόμος σήμερα. Εἶχα ἀγωνία καί γιά σᾶς. Μά τώρα πού σᾶς βρίσκω ἥσυχους νά τραγουδᾶτε ὄμορφα, νιώθω πολύ χαρούμενη. Μέ ξεκουράσατε μέ τόν καλύτερο τρόπο. Εὔχομαι πάντα ν᾿ ἀγαπᾶτε τούς τρεῖς ἁγίους πού εἶναι οἱ προστάτες μας.
 Τά μάτια τῶν παιδιῶν ἔλαμψαν ἀπό χαρά καί ἱκανοποίηση.
 - Κυρία, πετάχτηκε ἡ Φωτεινή. Νά τά ξαναποῦμε καί μαζί σας τά τραγούδια;
  Δέν μποροῦσα νά μή συμφωνήσω... Εἴπαμε ὅλα τά τραγούδια μέ τή σειρά! Τά παιδιά δέν ἤθελαν νά παραλείψουμε τίποτε ἀπό τό φυλλάδιο. Πρίν λίγες μέρες, παραμονή τῆς γιορτῆς τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, εἴχαμε παρουσιάσει μέ τήν Γ΄ τάξη σ᾿ ὅλο τό σχολεῖο μιά σχετική γιορτή. Δέν φανταζόμουν ποτέ, ὅταν μάθαινα στά παιδιά τό ἀπολυτίκιο καί τά ἀνάλογα τραγούδια, ὅτι θά γίνονταν τά πιό ἀγαπημένα τους ὅλη τή χρονιά.
  Κάθε φορά ἀπό τότε, σάν πηγαίναμε ἐκδρομή στίς ὄμορφες πλαγιές τοῦ χωριοῦ, τό πρῶτο «τραγούδι», πού μοῦ ζητοῦσαν νά ποῦμε στή διαδρομή, ἦταν τό ἀπολυτίκιο τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν. Τό ἔψελναν δυνατά σάν νά ἦταν ὁ θούριός τους. Κι ὅταν τό ἄκουγα ἀπό τά παιδικά τους χείλη, ἔνιωθα τούς τρεῖς ἁγίους νά σκύβουν ἐπάνω μας, νά μᾶς εὐλογοῦν καί νά μᾶς προστατεύουν.
  Κάθε χρόνο σάν πλησιάζει ἡ γιορτή τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν -ἰδιαίτερα τότε- μέ συγκίνηση θυμᾶμαι τά παιδιά ἐκείνης τῆς Γ΄τάξης. Καί εὔχομαι πάντοτε νά τά προστατεύει ὁ Θεός καί οἱ ἅγιοί του!

Ἐκπαιδευτικός

Ἀπολύτρωσις 56 (2001) 17-18

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ: Ἡ δημιουργία

Στέκεσαι μπροστά στόν κόσμο...
Ρίξε ἕνα βλέμμα γύρω σου.
Πόσο θαυμαστή εἶναι ἡ τάξη πού ἐπικρατεῖ στήν κτίση!
Ἔρχεται ἡ ἄνοιξη· καί ἡ γῆ ἡ δαρμένη ἀπό τή χειμωνιάτικη παγωνιά     
πετάει ἀπό πάνω της τό πένθιμο ροῦχο, ντύνεται τό λαμπρό             
καί καμαρώνει γιά τά κοσμήματά της.
Ἀπό τόν ταπεινό τό σπόρο βλέπεις νά ξεπετιέται τό φύτρο
κι ἀπό ἐκεῖ ν᾿ ἀναδύεται ἡ χλόη
κι ὅταν ἔρθει ὁ κατάλληλος καιρός, νά δένει ὁ καρπός
καί νά μεστώνει.
Πῶς στ᾿ ἀλήθεια νά μή θαυμάζει κανείς τόση σοφία
κρυμμένη μές στό χῶμα!...
Γιά ὅλα αὐτά καί γιά χιλιάδες ἄλλα ἐκπληκτικά, κρυφά καί φανερά,
μήν κάνεις κόπο.
Ἄν πεῖς νά τά γνωρίσεις τέλεια,
θά εἶναι σάν νά προσπαθεῖς νά λογαριάσεις τά κύματα τῆς θάλασσας
ἤ νά μετρήσεις τό νερό της μέ μιά κούπα.
Μά κι ἄν τό κατορθώσεις,
κι ἄν μάθεις ἔστω καί τό «πῶς»,
δηλαδή τόν τρόπο πού ὑπάρχουν τά ὄντα,
μήν καυχηθεῖς πώς νίκησες·
διότι κι ἔτσι ἀκόμη δέν θά μάθεις ποτέ σου τό «ποιός»·
ποιός εἶναι Ἐκεῖνος πού τά δημιούργησε,
ποιός εἶναι Ἐκεῖνος πού ἅρμοσε τόν κόσμο
μέ ὀμορφιά καί τελειότητα ἀνέκφραστη.
Ποιός εἶναι Ἐκεῖνος πού ἔφερε τά πάντα στήν ὕπαρξη γιά σένα...
Τέτοια γνώση εἶναι ἀδύνατον νά τή συλλάβει νοῦς ἀλαζών,
ἀκάθαρτος καί ἐμπαθής,
πού ξέρει νά τ᾿ ἀγγίζει ὅλα μόνο μέ τήν πεπερασμένη λογική του.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ: Ὁ ἄνθρωπος

Σέ δημιούργησε μέ τιμή ἐξαιρετική!
Δέν εἶπε, ὅπως γιά ὅλα τ᾿ ἄλλα, «γενηθήτω»
ἀλλά «ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα ἡμετέραν
καί καθ᾿ ὁμοίωσιν».
Ποιός εἶσαι σύ, λοιπόν; Ποιός εἶσαι σύ, πού ὁ Θεός γιά νά σέ φτιάξει
σκέφτηκε τόσο κι ἀποφάσισε;
Μά δέν εἶναι νά ἀπορεῖ κανείς:
Εἶσαι τό πιό πολύτιμο ἀπ᾿ ὅλα ὅσα ἔγιναν
ἤ μᾶλλον ἐκεῖνο τό ὄν γιά τό ὁποῖο καί μόνον ὑπάρχει ὁ κόσμος!
Σέ ὅρισε κυβερνήτη τοῦ κόσμου Του.
Τί πιό μεγάλο ἀπ᾿ αὐτό;
Ὅμως τήν ποδοπάτησες τούτη τή χάρη.
Ἐκεῖνος σοῦ ἔδωσε τά πάντα.
Μά ἐσύ τά δῶρα Του τά κλώτσησες.
Πῶς μπόρεσες;
Πῶς μπόρεσες ν᾿ ἀνοίξεις ἀφύλαχτα συζήτηση
μέ τόν ἀρχαῖο ἐχθρό Του -τόν δικό σου ἐχθρό στήν πραγματικότητα;
Πῶς δέν πρόσεξες κι ἄφησες ἕρμαιο τοῦ Σατανᾶ
τό νοῦ καί τήν καρδιά σου;
Σήκωσε, λοιπόν, τώρα τά μάτια σου καί δές τί ἔκανες.
Ἀπό τήν ὥρα τῆς παρακοῆς ἡ ἁμαρτία σου
σ᾿ ἔκανε, ἐσένα τόν πανελεύθερο, δοῦλο.
Κομμάτια τά ὄνειρά σου γιά ἰσοθεΐα,
καί ὅλη σου ἡ εὐγένεια, κομμάτια κι αὐτή.
Ὅλα στερέψαν κι ἀγριέψαν γύρω σου.
Ἁπλώνεις σάν τόν μυθικό τόν Τάνταλο νά πιάσεις,
μά τίποτε δέν στέκεται.
Κι ἄν μές στήν ἀγωνία σου ἀναρωτιέσαι
ποῦ εἶναι ἐκεῖνος πού ἐπίστεψες,
τί ψάχνεις; Γελάει καί καγχάζει σέ βάρος σου -δέν τόν ἀκοῦς;

ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ: Ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ

Ὁ αἰώνιος καί παντοδύναμος Θεός
δέν ξέχασε τό πλάσμα του, ἐσένα.
Ἔκανε τό πᾶν, γιά νά σέ σώσει·
προσπάθησε νά σέ ξυπνήσει ἀπό τό λήθαργο
τῆς πλανερῆς αὐτάρκειας μέ χίλιους τρόπους.
Ἔστειλε δικαίους καί προφῆτες, σοῦ ἔδωσε νόμο,
ἐμφάνισε σημεῖα σέ οὐρανό καί γῆ.
Ὡστόσο, τό κακό εἶχε προχωρήσει.
Χρειαζόσουν ἄλλο φάρμακο, ἰσχυρότερο.
Τότε κι Αὐτός, ὁ ἴδιος ὁ προαιώνιος Θεός Λόγος,
ὁ δημιουργός σου, ἀφοῦ ἄλλη λύση δέν ὑπῆρχε,
γίνεται γιά χάρη σου ἄνθρωπος
καί γιά χάρη σου γεννιέται ἀδύναμο βρέφος,
καί γιά σένα καί μόνο, ἐνῶ εἶναι πάμπλουτος,
πτωχεύει, ἀδειάζει...
Ὥστε ἐσύ νά πλουτίσεις τή φύση σου μέ τή θεότητά Του,
κι ἔτσι νά ἐπανέλθεις στήν ἀρχαία ἐκείνη ὀμορφιά...
Αὐτό λέγεται τέλεια κι ἀκατάσχετη ἀγάπη.
Ἀληθινά δέν ξέρω πῶς ἀλλιῶς νά τό ἐκφράσω.
Καί ὁ Θεός δέν ἀποφάσισε
νά σέ γλυτώσει σάν βασιλιάς τόν δοῦλο του,
μά σάν ὁ ἀδελφός τόν ἀδελφό.
Δέν εἶσαι ζῶο νά σοῦ βάλει χαλινάρι.
Ἐλεύθερο σέ θέλει γιά δικό Του.
Νά τ᾿ ἀψηφήσεις ὅλα
καί νά τοῦ πεῖς μ᾿ ἀπόφαση παλληκαρίσια
κι ἀγύριστη: «Ἰδού ἐγώ, Κύριε...»
...καί νά γυρίσεις στό σπίτι τοῦ Πατέρα σου πού ἄφησες.
Πρῶτο κι αἰώνιο κι ἀπύθμενο,
πού σ᾿ ὅλα δίνει νόημα κι ἀξία, εἶναι ἕνα:
ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ.
Καί πόσο ἄραγε εἶσαι ἕτοιμος νά τή δεχτεῖς;...

                                                        Ἀπολύτρωσις 60 (2005) 8-10