«τί δὲ βλέπεις τὸ κάρφος τὸ ἐν τῷ ὀφθαλμῷ τοῦ ἀδελφοῦ σου,

τὴν δὲ ἐν τῷ σῷ ὀφθαλμῷ δοκὸν οὐ κατανοεῖς;» (Μθ 7,3)
 Πάθος πολύμορφο καί πολύφθορο ἡ κα­τά­κριση καταδικάζεται ἀπό τόν ἴδιο τόν Κύ­ριο καί τούς ἀπο­στόλους. Ἀλλά καί οἱ ἅγιοι πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας μιλοῦν μέ ἀπο­τροπιασμό γιά τό ψυ­χώ­λεθρο αὐτό πάθος. Ἕνας ἀπό αὐτούς, ὁ ἅγιος Νι­κό­δημος ὁ ἁ­γιορείτης, μέ νυ­στέρι τή θεό­πνευστη Γρα­φή, τήν τομω­τέραν «ὑ­πὲρ πᾶσαν μάχαιραν» (Ἑβ 4,12), εἰσχω­ρεῖ στά τρίσβαθα τῆς ἀν­θρώπινης ὕπαρξης καί ἐντοπίζει τά «δο­κά­ρια» καί τά «ξυλάρια» πού παρα­κωλύουν τήν οἰκοδομή τοῦ πνευματικοῦ ἀνθρώπου.
 Ὡς ἄριστος ἀναγνώστης τοῦ πνευμα­τι­κοῦ γονιδιώματος τοῦ ἀνθρώπου, ἐπι­σημαί­νει, στό βιβλίο του «Ἀόρατος Πό­λεμος», ὅτι ἡ φιλαυτία, ἡ ἀγάπη καί ἡ τι­μή πού τρέ­φου­με γιά τόν ἑαυτό μας, γεν­νᾶ τήν αὐθάδη κρί­ση καί κατάκριση τοῦ πλησίον μας. Τά δύο αὐ­τά πάθη μά­λιστα ἀλληλοστηρίζονται καί ἀλληλο­θάλπονται.
 Εἶναι γεγνονός ὅτι ὅσο μεγαλύτερη ἰδέα ἔχουμε γιά τόν ἑαυτό μας τόσο περισσότερο κατακρίνουμε τόν συνάν­θρωπό μας, θεω­ρώντας μάλιστα ὅτι ἐ­μεῖς δέν ἔχουμε σχέση μέ τέτοιου εἴδους ἐλαττώματα. Ὁ δέ διά­βολος, βλέποντας αὐτήν τήν ὀλέθρια διά­θεση τῆς αὐτο­δι­καίωσης μέσα μας, ξα­γρυ­πνᾶ καί φρον­τίζει ὥστε νά μή μᾶς δια­φύγει τό παρα­μικρό ξυλάρι-ἐλάττωμα τοῦ ἀδελ­φοῦ.
 Ἀλλά προτρέπει ὁ ἅγιος Νικόδημος:  «Ἄν ἀγρυπνεῖ ὁ σατανᾶς γιά νά σέ ζη­μιώ­σει, ἀγρύπνησε καί σύ γιά νά ἀπο­φύγεις τίς ὀλέθριες παγίδες του∙ κι ἄν σοῦ γεν­νηθεῖ ἡ ἐπιθυμία νά κρίνεις τόν ἀδελφό σου, σκέ­ψου τά λόγια τοῦ προ­φήτη• “καὶ ἕκαστος τὴν κακίαν τοῦ πλη­σίον αὐτοῦ μὴ λογίζεσθε ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν” (Ζα 8,17). Ἐξάλλου, ἡ ἐξουσία αὐτή δέν δό­θηκε σέ σένα. Πῶς νά κρί­νεις σωστά καί δίκαια ἐσύ πού εἶσαι περικυκλωμένος ἀπό πάθη;».
 Τό δραστικότερο φάρμακο γιά τήν ἀντι­μετώπιση τῆς ὀλέθριας αὐτῆς ἀσθέ­νειας, ἐπισημαίνει ὁ Ἅγιος, εἶναι τό νά ἀσχολεῖσαι μέ τίς δικές σου κακίες καί τά δικά σου πά­θη καί μάλιστα μέ κεῖνα τά ἀπόκρυφα, πού σέ κυβερνοῦν ἀθέα­τα. Ἄν ἀσχοληθεῖς μέ αὐτά, δέν θά σοῦ μένει χρόνος νά ἐξε­τάζεις τίς πράξεις τοῦ ἄλλου. Ἄν ἐρευ­νᾶς καί φροντίζεις νά καθαρίζεις τούς ὀφθαλμούς σου ἀπό τά μεγάλα δοκάρια, τά ὁποῖα σέ παρα­κινοῦν νά βλέπεις τά μικρά ξυλάρια στούς ὀφθαλμούς τοῦ ἀ­δελφοῦ σου, δέν θά σοῦ φθάσουν οἱ ἡ­μέρες τῆς ζωῆς σου νά τά θεραπεύσεις.
 Γνώριζε ἀκόμη, ὑπογραμμίζει ὁ θεο­φώ­τιστος χειρουργός τῆς ἀνθρώπινης ψυ­χῆς, ὅτι ἄν ἐξετάζεις μέ κατακριτική διά­θεση ἕνα πάθος τοῦ ἀδελφοῦ σου, κάποια ρίζα αὐτοῦ τοῦ ἴδιου πάθους κρύ­βεται καί στή δική σου καρδιά. Διό­τι, ὅ­πως λέγει ἡ Γρα­φή, ὁ πονηρός ὀ­φθαλμός βλέπει τά πονηρά (Μθ 12,35), ἐνῶ ὁ κα­θαρός δέν βλέ­πει τά πονηρά (Ἀβ 1,13). Γι’ αὐτό λοιπόν, ἀντί νά στρέ­φεσαι κατά τοῦ ἀδελ­φοῦ σου, μετα­χει­ρίσου τά ὅπλα πού θά ἔστρεφες ἐνα­ν­τίον του, γιά τή θε­ραπεία τοῦ ἑαυτοῦ σου.
 Καί ἄν ἀκόμη τό ἁμάρτημα τοῦ ἀ­δελ­φοῦ σου εἶναι δημόσιο καί φανερό, αἰτιο­λόγησέ το μέ ἀγάπη καί φιλαδελ­φία, διό­τι δέν μπορεῖς νά ξέρεις γιατί τό ἐπέ­τρε­ψε ὁ Θεός. Ἴσως ὁ ἁμαρτάνων ὠ­φε­ληθεῖ ἀπό τήν πτώση του, ἐνῶ ἐσύ, κρί­νοντας ἐπιφα­νειακά, θά κατακριθεῖς.
 Γι’ αὐτό λοιπόν, συμπεραίνει ὁ Ἅγιος τοῦ Θεοῦ, νά στέκεις μέ φόβο καί τρόμο περισ­σότερο γιά τόν ἑαυτό σου παρά γιά ὁ­ποιονδήποτε ἄλλον. Καί νά εἶσαι βέ­βαι­ος ὅτι τά καλά λόγια πού θά πεῖς γιά τόν ἀ­δελφό σου γεννοῦν μέσα σου τή χα­ρά, πού εἶναι καρπός τοῦ ἁγίου Πνεύ­ματος. Ἀντίθετα, μέ κάθε καταφρόνηση καί αὐ­θάδη κρίση πού θά ξεστομίσεις γιά τόν ἀδελφό σου, θρονιάζεις μέσα σου τό δια­βολικό θέ­λημα.

Νικοδήμου Ἁγιορείτου,
Ἀόρατος πόλεμος, Κεφ. ΜΔ΄.
Ἀπόδοση: Δ. Καλογεράκη

   Καταλαλιά καί κατάκριση εἶναι δύο σοβαρά πάθη, τά ὁποῖα ὑπονομεύουν τήν πνευματική ζωή τῶν πιστῶν. «Καταλαλῶ» σημαίνει «λαλῶ εἰς βάρος κάποιου», ἐνῶ «κρίνω» σημαίνει τή λήψη τῆς ἀποφάσεως, τήν ἐπιβολή τῆς ποινῆς, τοῦ κρίματος. Βέβαια ὅλη ἡ διαδικασία ἐννοεῖται ὡς ὑποκειμενική. Ὅπως ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος δέν μπορεῖ νά βλάψει κάποιον, τόν καταριέται καί εὔχεται τό κακό πού δέν μπορεῖ νά πράξει, ἔτσι καί ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος καταλαλεῖ καί κατακρίνει, ἐπειδή δέν μπορεῖ νά σύρει τόν ἀδελφό σέ πραγματικό δικαστήριο καί νά ἐπιτύχει τήν καταδίκη του, στήνει μέσα του ἕνα ὑποκειμενικό κριτήριο καί, ὅσον ἐξαρτᾶται ἀπό αὐτόν, ἀναπτύσσει τό κατηγορητήριο (καταλαλεῖ) καί ἐκδίδει τήν καταδικαστική ἀπόφαση (κρίνει) κατά τοῦ ἀδελφοῦ.

   Ἡ κατάκριση εἶναι μία πολύπλοκη λειτουργία τῆς πτώσεως τοῦ ἀνθρώπου πού κατακρίνει· παράπτωμα πολύ βασικώτερο ἀπό ὅ,τι φαίνεται. Εἶναι κακό πού στρέφεται ἐναντίον τοῦ ἴδιου τοῦ ἀνθρώπου ὁ ὁποῖος τό καλλιεργεῖ, ἐναντίον τοῦ συνανθρώπου, τόν ὁποῖο κατακρίνει καί ἐναντίον τοῦ Θεοῦ, τοῦ ὁποίου σφετερίζεται τό ἀξίωμα, ὅπως θά ἐξηγήσω ἀμέσως.

Κακό ἐναντίον τοῦ ἑαυτοῦ του

   Στήν κατάκριση ὑπολανθάνει πάντοτε μία κρίση. Ἀποδεικνύοντας τήν ἀθλιότητα τοῦ ἄλλου, ὁ ἄνθρωπος πού κατακρίνει, λαθραῖα ἀνακηρύσσει τή δική του λαμπρότητα, αὐτοπροβάλλεται καί αὐτοεπαινεῖται. Καί ἄν δέν πείθει τούς ἀκροατές, μέ τήν κρίση του αὐτή, πείθει τόν ἑαυτό του. Μέ αὐτό τόν τρόπο καλλιεργεῖ μία δική του, φανταστική ἰδέα γιά τόν ἑαυτό του, παθαίνει μία πνευματική ὑπερτροφία, αὐταπατᾶται καί εἶναι αἰσχρό τό «φενακίζειν ἑαυτόν». Ἀλλά ὅπως μέ τήν ὑπερτροφία καταστρέφεται ὁ ὀργανισμός, ἔτσι καί μέ τήν ὑπερτίμηση τοῦ ἑαυτοῦ μας φθείρεται καί διαφθείρεται ἡ ψυχή.

Κακό ἐναντίον τοῦ συνανθρώπου

   Ἡ κατάκριση προϋποθέτει παντελῆ ἔλλειψη ἀγάπης. Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἀγαπᾶ ἔχει τή δύναμη νά καλύπτει καί νά συγχωρεῖ ἀκόμη καί τά λάθη τοῦ ἀγαπημένου προσώπου. Ἐκεῖνος ὅμως πού κατακρίνει, ἁρπάζει μία ἀδυναμία τοῦ ἄλλου -ἤ κάτι τό ὁποῖο αὐτός θεωρεῖ ἀδυναμία– καί ἀπορροφᾶται ἀπό αὐτή, χωρίς νά ἔχει τή δύναμη νά ἰδεῖ καί τόσες ἄλλες ἀρετές, πού πιθανόν ἔχει τό κατακρινόμενο πρόσωπο. Μ' αὐτόν τόν τρόπο ἀδικεῖ καί βλάπτει τό συνάνθρωπό του.

Κακό ἐναντίον τοῦ Θεοῦ

   Τό χειρότερο ὅλων εἶναι ὅτι ἡ κατάκριση θέτει σέ ἀναστολή τήν ἰσχύ τοῦ θείου νόμου καί σχεδόν ἀνατρέπει τήν ἡγεμονία τοῦ Θεοῦ, γιά νά στήσει δίκην ἐπαναστατικοῦ νόμου τό προσωπικό δίκαιο τοῦ ἀνθρώπου ὁ ὁποῖος κατακρίνει. Τό δικαίωμα τῆς κρίσεως τό ἔχει μόνον ὁ Θεός, ὁ ὁποῖος εἶναι καί ὁ δημιουργός καί γνώστης τῶν πάντων. Αὐτός ὅρισε τό νόμο καί αὐτός εἶναι ὁ μόνος ἁρμόδιος νά κρίνει ἐκείνους οἱ ὁποῖοι παραβαίνουν τό νόμο του. Τί παραφροσύνη, νά θέλουμε  νά ἀντικαταστήσουμε τόν Θεό στό ἔργο τῆς κρίσεως!

   Νά λοιπόν, πῶς ἡ κατάκριση, πού τόσο εὔκολα τήν ἀναφέρουμε σάν ἕνα ἁπλό ἁμάρτημα, εἶναι μία πολυσύνθετη λειτουργία. Εἶναι τό ἀποτέλεσμα στό ὁποῖο μᾶς ὁδηγεῖ ἡ ἔλλειψη ταπεινώσεως, ἀγάπης καί πίστεως ἤ ἔστω στοιχειώδους συναισθήσεως τοῦ Θεοῦ.

Στέργιος Σάκκος

Ἀπολύτρωσις 43 (1988) 23