Πρόβλημα ἤ εὐθύνη;  

  Ἡ ἱστορία εἶναι ἕνας καλός σύμβουλος γιά τά θέματα τοῦ σήμερα. Κι ἄν δέν προσφέρει λύση γιά τά συγκεκριμένα προβλήματα, τοὐλάχιστον διευκολύνει γιά νά τά μελετήσουμε ἀπό μία πληρέστερη ἄποψη, πιό σφαιρικά.
  Τί λέει λοιπόν ἡ ἱστορία γιά τή διαγωγή καί συμπεριφορά τῶν νέων, πού συχνά σήμερα στενοχωροῦν τούς μεγάλους; Εἶναι ἐνδιαφέρουσα μία σταχυολόγηση ἀπόψεων ἀπό τή διαδρομή τῶν τελευταίων 5000 ἐτῶν.
 «Αὐτή ἡ νεολαία εἶναι χαλασμένη ἀπό τό βάθος τῆς καρδιᾶς. Οἱ νέοι εἶναι κακοποιοί καί ὀκνηροί. Δέν θά εἶναι ποτέ ὅπως ἡ νεολαία ἄλλων ἐποχῶν. Οἱ σημερινοί δέν θά εἶναι ἱκανοί νά διατηρήσουν τόν πολιτισμό μας» (Ἐπιγραφή σ᾿ ἕνα ἀγγεῖο τῆς Βαβυλῶνος, 3000 π.Χ.).
 «Ὁ κόσμος μας ἔφθασε σ᾿ ἕνα στάδιο κρίσιμο. Τά παιδιά δέν ἀκοῦνε πλέον τούς γονεῖς τους. Τό τέλος τοῦ κόσμου δέν μπορεῖ νά εἶναι μακριά». (Ἱερογλυφική ἐπιγραφή αἰγύπτιου ἱερέα, περίπου τό 2000 π.Χ.).
 «Ἄν ἡ σημερινή νεολαία πάρει στά χέρια της τήν ἐξουσία αὔριο, δέν ἔχω πιά καμιά ἐλπίδα γιά τό μέλλον τῆς χώρας μας, γιατί αὐτή ἡ νεολαία εἶναι ἀνυπόφορη, ἀσυγκράτητη, ἁπλῶς τρομερή» (Ἡσίοδος, γεννήθηκε περίπου τό 758 π.Χ.).
 «Ἡ νεολαία μας ἀγαπᾶ τήν πολυτέλεια· εἶναι κακοαναθρεμμένη· περιπαίζει τήν ἐξουσία καί δέν ἔχει κανένα εἶδος σεβασμοῦ γιά τούς παλαιότερους. Τά παιδιά μας σήμερα εἶναι τύραννοι. Δέν σηκώνονται ὅταν ἕνας ἡλικιωμένος μπαίνει σέ μιά αἴθουσα. Ἀπαντοῦν στούς γονεῖς τους καί εἶναι, ἁπλούστατα, κακά» (Σωκράτης, 470-399 π.Χ.).
 «Ὁ πατέρας φοβᾶται τά παιδιά του. Ὁ γιός θεωρεῖ τόν ἑαυτό του ἴσο μέ τόν πατέρα του καί δέν ἔχει γιά τούς γονεῖς του οὔτε σεβασμό οὔτε φόβο. Αὐτό πού θέλει εἶναι νά εἶναι ἐλεύθερος. Ὁ δάσκαλος φοβᾶται τούς μαθητές του. Οἱ μαθητές γεμίζουν μέ προσβολές τόν δάσκαλο. Οἱ νέοι θέλουν ἀμέσως τή θέση τῶν μεγαλυτέρων. Οἱ μεγαλύτεροι, γιά νά μή φανοῦν καθυστερημένοι ἤ δεσποτικοί, συμφωνοῦν σ᾿ αὐτή τήν παραίτηση» (Πλάτων, 428-348 π.Χ. Πολιτεία, Βιβλίον VΙΙΙ).
 Ἡ ὁμολογημένα προβληματική διαγωγή τῶν νέων ἐπισημαίνει τήν εὐθύνη τῆς ἀγωγῆς τους. Κι ἐδῶ τό βάρος πέφτει στούς μεγάλους...

Ἀπολύτρωσις 52 (1997) 181

 Ψάχνουμε σήμερα νά βροῦμε πρότυπο γιά τούς νέους μας. Τούς νέους πού ἔμειναν χωρίς πυξίδα στούς κλυδωνισμούς τῆς ἐποχῆς μας, χωρίς στήριγμα στό σάλο τῶν ἰδεῶν, χωρίς ὁδηγό ἀνάμεσα σέ τόσες πλάνες, ἀνασφαλεῖς, ἀνερμάτιστοι, ἀκαθοδήγητοι. Κι ὅμως ὑπάρχουν πρότυπα ἄξια νά ἐμπνεύσουν τή νεανική ψυχή, ζωντανά κι ἀγέραστα στό πέρασμα τῶν αἰώνων, πού δέν θά ξεγελάσουν ποτέ ὅσους θά θελήσουν νά τά ἀκολουθήσουν. Εἶναι οἱ ἅγιες μορφές πού πυκνώνουν τούς χορούς τῆς θριαμβεύουσας Ἐκκλησίας μας. Τό μήνα αὐτό ἰδιαίτερα ἡ ἐκκλησία τῆς Θεσσαλονίκης προβάλλει ἰδανικό πρότυπο γιά τούς νέους τόν ἅγιό της. Ὁ Δημήτριος ἦταν πράγματι χαριτωμένος σέ ὅλα, ὥστε θά μποροῦσε γι’ αὐτόν νά πεῖ ὁ Θεός αὐτό πού εἶπε γιά τόν Δαβίδ· «εὗρον ἄνδρα κατά τήν καρδίαν μου». Τή σκιαγραφία του μᾶς δίνει στόν ἐγκωμιαστικό λόγο του ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, γράφοντας:

     Ἦταν ἕνας τρυφερός νέος, πολύ ὡραῖος νά τόν βλέπεις ὄχι μόνο ὡς πρός τόν ἔξω ἄνθρωπο, πού ἀντιλαμβάνεσαι μέ τίς αἰσθήσεις ἀλλά πολύ περισσότερο στόν ἐσωτερικό, πού δέν βλέπουμε. Αὐτόν σάν εἶδε ὁ Θεός, πού βλέπει στήν καρδιά, τόσο αἰχμαλωτίσθηκε ἀπό τό πνευματικό καί ἀθέατο κάλλος, ὥστε εὐδόκησε νά κατασκηνώσει σ’ αὐτόν καί νά γίνει ἕνα πνεῦμα μ’ αὐτόν καί ἔτσι νά τόν κατεργασθεῖ θεῖο σ’ ὅλα. Τόν Δαβίδ, ὅπως ξέρουμε, τόν βρῆκε «κατά τήν καρδίαν» του (Ψα 88,20) ὅταν ἦταν ἄνδρας. Τόν Δημήτριο ὅμως τόν βρῆκε ἐργάτη ἀνεπαίσχυντο, ἐκπληρωτή τῶν ἐντολῶν του, ὅταν δέν εἶχε φτάσει κἄν στήν ἀνδρική ἡλικία, πολύ νέο ἀκόμη. Βρῆκε «σκεῦος ἐκλογῆς» κατά τόν Παῦλο, γιά νά βαστάσει τό ὄνομά του μπροστά σέ εἰδωλολάτρες καί βασιλεῖς (Πρξ 9,15), βρῆκε κάτοπτρο ἀκηλίδωτο, πού δεχόταν καί ἔδειχνε τήν οὐράνια καί ἀνέκφραστη καλλονή. Ἐγώ ἀκούω ὅτι καί ἡ φωνή ἐκείνη γι’ αὐτόν λέχθηκε μυστικά· «νά, ὁ δοῦλος μου, τόν ὁποῖο διάλεξα, στόν ὁποῖο εὐχαριστήθηκε ἡ ψυχή μου. Θά βάλω σ’ αὐτόν τό Πνεῦμα μου καί θ’ ἀναγγείλει τή δικαιοσύνη στούς εἰδωλολάτρες» (Ἠσ 42,1). Καί ἄλλους θά τούς ἀλλάξει καί θά τούς κάνει ἀξίους ἀπό ἀναξίους, γιά νά εἶναι αὐτός σάν τό δικό μου στόμα (Ἰε 15,19), κι ἄλλους θά τούς ἐλέγξει καί θά τούς καταισχύνει καί θά ἀποδείξει ὅτι ἔχουν ἑτοιμασθεῖ γιά τήν καταστροφή. Ἄν καί αὐτά γράφτηκαν βέβαια γιά τόν Χριστό, μποροῦμε ὅμως νά τά χαρίσουμε σάν ἀπό μέρους του, σ’ ὅσους ζοῦν ἀκριβῶς κατά τόν τύπο του…

     (Ὁ φθονερός διάβολος) κάνει μανιακούς τούς ὑπηρέτες τῆς πλάνης ἐναντίον τοῦ ἀντιπάλου τῆς πλάνης καί συλλαμβάνοντάς τον, τόν διώκτη τῆς ἀπάτης, τόν ὁδηγοῦν στόν βασιλιά τῆς ἀπάτης (δηλ. τόν Μαξιμιανό) κι ἔτσι ἀποδύεται στό στάδιο τοῦ μαρτυρίου ὁ Δημήτριος, πού ἀπό παιδί ἦταν γεμάτος μέ ἀνέκφραστες χάρες καί ἦταν σ’ ὅλα σοφός καί δίκαιος καί ὅσιος καί ἀπόστολος καί παρθένος καί πάναγνος. Καί δέν εἶναι πολύ νά ποῦμε ὅτι ἦταν καί ὁ ἀγαπημένος τοῦ Χριστοῦ μαθητής ἤ δοῦλος ἤ στενός φίλος καί παρά πολύ οἰκεῖος ἤ μᾶλλον ὅλα μαζί, γιατί ἔζησε μ’ ὅλα τά ἀγαπητά στόν Θεό, λογισμούς καί λόγους καί πράξεις.

      Ὑπάρχει μία ὑπόγεια στοά στό ναό τῆς Ἀειπαρθένου καί Θεομήτορος, πού ὀνομάζεται «Καταφυγή». Ἐπειδή ὅταν ἐπικρατοῦσε ἡ ἀσέβεια, οἱ ἐκδηλώσεις τῆς εὐσέβειας δέν μποροῦσαν νά παρουσιάζονται φανερά, ὁ μάρτυρας ἀγαποῦσε νά πηγαίνει σ’ ἐκεῖνα τά ὑπόγεια, ὅπου μετέδιδε σ’ ὅσους ἔρχονταν τήν οὐράνια διδασκαλία καί σ’ ὅσους ἀπό τήν ἀσέβεια σάν ἀπό πολυκύμαντη θαλασσοταραχή κατέφευγαν σ’ αύτόν, πού ἦταν πράγματι τό γαλήνιο λιμάνι τῆς εὐσεβείας, ἄφοβα δίδασκε καί ἐκτελοῦσε τά τῆς χριστιανικῆς πίστεως. Καί ἔτσι ἦταν πράγματι ὁ μάρτυρας τοῦ Θεοῦ, καταφυγή ὅλων ἐκείνων πού προτιμοῦσαν τήν εὐσέβεια κι ἀπ’ αὐτό ὀνομάσθηκε καί ὁ τόπος καταφυγή.

Γρ. Παλαμᾶ,

Ὁμιλία εἰς τόν ἐν ἁγίοις μεγαλομάρτυρα

καί θαυματουργόν καί μυροβλύτην Δημήτριον