Ζοῦμε σέ μία κοινωνία πού ἡ κουλ­τούρα της δίνει μεγάλη ἀξία στήν ἐξω­στρέφεια καί στούς ἐξω­στρεφεῖς ἀνθρώπους. Σέ ἕναν κό­σμο πού δέν μπορεῖ νά σταματήσει νά μιλάει, εἶναι λίγο δύ­σκολο νά βρεῖ τή θέση του ἕνα ντρο­πα­λό καί συνεσταλμένο παιδί, καθώς αὐτό χα­ρακτηρίζεται καί ἀπό ἐκδηλώσεις ἐ­σω­στρέφειας. Ὑπάρχουν παιδιά πού χαίρον­ται νά στέκονται μπρο­στά στούς συμμα­θητές τους γιά νά παρουσιάσουν μία ἐργασία τους ἤ νά ποῦν τό μάθημά τους. Ἀλλά γιά ἕνα ντροπαλό παιδί αὐτό εἶναι ὁ χειρό­τε­ρος ἐφιάλτης .

 Στή γλῶσσα τῆς ἐπιστήμης ἡ συ­στολή εἶναι γνωστή καί ὡς «συμπε­ριφορική ἀ­ναστολή» καί δέν ταυτί­ζεται μέ τήν ἐσω­στρέφεια. Τά ἐσω­στρεφῆ παιδιά τόν ἐλεύθερο χρό­νο τους νιώθουν πιό εὐτυ­χισμένα νά περνοῦν διαβάζοντας ἤ παί­ζο­ν­τας μόνα τους παρά νά συμ­με­τέ­χουν σέ παιχνίδια μέ ἄλλα παιδιά. Τά ντρο­παλά παιδιά ἀντιθέτως ἐ­πιθυμοῦν τήν κοινωνι­κή ἀλληλε­πί­δραση. Ὅμως αὐτές οἱ κοινω­νικές ἀλληλεπιδράσεις καί σχέ­σεις εἶναι συγχρόνως πηγή κοινωνικοῦ ἄγ­χους γιά αὐτά.
Διαχρονικές μελέτες ἔχουν δεί­ξει ὅτι τά σημάδια τῆς συμπερι­φο­ρικῆς ἀνα­στολῆς, δηλαδή τῆς ντρο­- παλότητας, εἶ­ναι ἐμφανῆ πολύ πρίν ἀπό τά πρῶτα γε­νέ­θλια τοῦ παιδιοῦ. Ἤδη ἀπό τήν ἡλι­κία τῶν τεσσάρων μηνῶν, κάποια μωρά δεί­χνουν ἰ­σχυρές ἀντιδράσεις σέ νέα ἐ­ρε­θίσματα. Εἶναι πιό πιθανόν αὐτά τά μω­ρά νά γίνουν ντροπαλά παιδιά στήν τάξη ἀλλά καί ἀργότερα στή ζωή.
 Ἡ ἔρευνα σήμερα τείνει νά ἀπο­δε­χθεῖ ὅτι οἱ σπόροι τῆς συστολῆς εἶναι βιολογικοί. Θά καλλιερ­γηθοῦν ὅμως ἀ­πό περιβαλλοντικούς παράγοντες γιά νά ἀ­ναπτυχθοῦν ἤ νά παραμείνουν «ἐν ὑ­πνώσει», καθώς τό παιδί ἔρχεται σ᾽ ἕναν κόσμο τόσο πολύπλοκο.

Πῶς ἐκδηλώνεται ἡ συστολή τοῦ παιδιοῦ
 Τά ντροπαλά παιδιά -εἶναι ἀναμε­νό­μενο- ἔ­χουν τήν τάση νά διαθέτουν λι­γό­τερο χρόνο γιά συναναστροφή μέ ἄλλα παιδιά. Οἱ σχέσεις τους ὅμως μέ συνο­μη­λίκους εἶναι πολύ σημαντικές γιά τήν ἀνάπτυξη κοι­νωνικῶν καί ἐπικοινωνιακῶν δε­ξιοτήτων.  Μαθαί­νουν πράγματα ἀπό τούς συνο­μηλίκους τους μέ ἕναν τρόπο πού δέν τά μα­θαί­- νουν ἀπό κανέναν ἄλλο. Ἔτσι, ἄν δέν συμμετέ­χουν σ᾽ αὐτή τή σχέση μπορεῖ νά χάσουν πολλά.
 Τά συνεσταλμένα παιδιά, ἀκόμη, εἶ­ναι εὐά­λω­τα σέ ἀρνητικές ἐμπειρίες, ὅταν κάνουν παρέα μέ ἄλλα παιδιά. Μπορεῖ νά παρεξη­γηθοῦν ἀπό συνο­μή­λικα, τά ὁποῖα ἑρμηνεύουν τή συστολή τους ὡς ὑπεροπτική καί ἐχθρική στάση καί μπορεῖ νά γίνουν στόχος bullying.
 Τό ἄγχος πού βιώνει τό ντροπαλό παι­δί εἶναι ὁ μεγαλύτερος κίνδυνος γιά αὐτό. Κατά ἕνα πο­σο­στό 30-40% δέν θά προ­σ­αρ­μο­σθεῖ στήν ἐνήλικη ζωή του καί κιν­δυνεύει νά ἀνα­πτύξει κοινωνικό ἄγ­χος. Ὑψηλό κοι­νωνικό ἄγχος μπορεῖ νά ὁδη­γήσει σέ δυσεπίλυτα προβλήματα: κατά­θλιψη, ἀλ­κοόλ καί ναρ­κω­τικά.
 Ἡ συ­στολή ἐπηρεάζει τίς γνωστικές ἱκανό­τη­τες τοῦ παιδιοῦ. Οἱ πρώιμες προ­γνωστικές ἱκανότητες μποροῦν νά ἐπη­ρε­ά­σουν τήν ἰδιοσυγκρασία τοῦ παι­διοῦ καί θέτουν τίς βάσεις γιά ἀλλη­λε­πίδραση μέ τό περιβ­άλλον.

Πῶς μποροῦμε νά διαχειριστοῦμε τό θέμα
✔Δέν «κολλᾶμε» στά παιδιά τήν τα­μπέ­λα τοῦ «ντροπαλοῦ». Εἶναι πολύ ἀρ­νη­τικό. Τά παιδιά αἰσθάνονται τόσο ἄσχημα, ἀλ­λά εἶ­ναι ἄμεσος καί ὁ κίνδυνος νά προσπαθήσουν νά τό ἀποδείξουν.
✔Ἀποφεύγουμε νά τά ἐμπλέκουμε σέ καταστάσεις πού αἰσθάνονται ἄβολα. Πολ­λές φορές κάνουμε προσπά­θειες ἀ­δέ­­ξιες γιά νά διορθώσουμε τή συστολή τοῦ παιδιοῦ, ἐνῶ ἐκεῖνο ἀντι­λαμβάνεται ὅτι τό ἴδιο δέν εἶναι ἐντάξει. Ἀντί νά ἐνερ­γοῦ­με κατ᾽ αὐτόν τόν τρόπο, θά πρέπει νά τό πεί­σουμε ὅτι εἶναι φυ­σιολογικό, ἔστω κι ἄν δέν εἶναι ὅμοιο μέ τά ἄλλα παιδιά• νά τοῦ το­νίσουμε τή διαφορετικότητα ἀλλά καί μο­ναδικότητά του, ὅπως καί τοῦ κάθε παι­διοῦ.
✔Ὅταν ὡς γονεῖς εἴμαστε ὑπερπρο­στα­τευτικοί, τά παιδιά χάνουν τήν εὐ­και­ρία νά ρυθμίσουν στήν πράξη τά συναισθή­ματα τῆς ντροπῆς καί αὐξάνεται ὁ κίνδυ­νος τοῦ ἄγχους. «Πέφτουμε» ἐπά­νω τους, γιά νά τά προστατεύσουμε νά μήν πλη­γω­θοῦν! Ὅμως μία διακριτική ὑπο­στη­ρικτική συμπε­ριφορά μας δίνει τό προ­βάδισμα στό παιδί μας, πού μπο­ρεῖ νά κάνει μικρά βήματα καί νά χειρι­στεῖ τήν κατάσταση μό­νο του.
✔Πρόωρες κοινωνικές συναντήσεις εἶ­ναι πάρα πολύ σημαντικές. Μελέτες ἔ­χουν δείξει ὅτι τά ντροπαλά παιδιά πού πη­γαί­νουν νωρίς σέ παιδικό σταθμό ἔ­χουν λι­γό­τερο ἄγχος ἀπό ἐκεῖνα πού μένουν στό σπίτι μέ τόν γονιό, τούς παπ­ποῦδες ἤ ἄλλα ἐνήλικα πρόσωπα πού τά προσέ­χουν.
✔Βοηθοῦμε τό παιδί μας νά οἰκοδο­μή­σει τήν ἐμπιστοσύνη στόν ἑαυτό του καί νά κάνει ἕνα βῆμα παραπέρα, ὅταν προσ­κα­λοῦμε συμμαθητές του στό σπίτι, ὅπου τό περιβάλλον εἶναι ἄνετο καί ἀξι­οποιοῦμε τήν ἐπιτυχία του μέ τήν εἰσα­γωγή νέων κοι­νωνικῶν στοιχείων προ­οδευτικά• συν­αν­τήσεις σέ φιλικά σπίτια ὅπου ὑπάρχουν παιδιά τῆς ἴδιας ἡλικίας, ἐπισκέψεις σέ παιδικές χαρές εἶναι ἐπίσης βοηθητικές.
✔Δίνουμε στό παιδί μας τή δυνατό­τη­τα νά ἀποκτήσει ποικιλία κοινωνικῶν ἐμπει­ριῶν ἐπισκεπτόμενο διάφορους δημό­σι­­- ους χώρους: βιβλιοπωλεῖα, ταχυδρο­μεῖα, τράπεζες ἤ σοῦπερ-μάρκετ, ὅπου μπορεῖ νά συνεργασθεῖ μέ ἄλλους ἀν­θρώπους καί νά ἐκπληρώσει διάφορες μικροϋπο­χρεώσεις μέ τήν ἐπίβλεψή μας.
✔Τό παράδειγμα τῶν γονιῶν του εἶ­ναι πολύ ὑποστηρικτικό γιά τό ἴδιο τό παιδί. Παρατηρεῖ τήν κοινωνικότητά τους καί πῶς αὐτή ἐκδηλώνεται -χαιρετισμός, ὁμι­λία, συμ­περιφορά- κυρίως ὅταν δέχονται φί­λους καί συγγενεῖς στό σπίτι τους. Αὐ­τό τό βοηθάει καί τό ἐνθαρρύνει γιά νά ξεπε­ράσει εὐκολότερα τίς δυσκολίες καί ἀνα­στολές πού τοῦ δημιουργεῖ ἡ συ­στο­λή του. Ὅλα ὅμως πρέπει νά γίνονται μέ χα­ρού­μενη διάθεση καί ὑπομονή ἀπό τούς γο­νεῖς.
✔Ἄν τό παιδί μας δέν ἐκδηλώνει ἁ­πλῶς ἐσωστρέφεια, ἀλλά ἀδυνατεῖ νά ὑ­περ­νικήσει συγκεκριμένο φόβο, κλαίει χωρίς λόγο ἤ ἀπομονώνεται συχνά καί ἔχει συν­αισθηματικές ἐκρήξεις, τότε μᾶλ­λον βι­ώνει ἔντονη ἀγχώδη κοινωνική διαταρα­χή καί θά πρέπει νά ἀπευ­θυνθοῦμε σέ εἰδι­κό.

Ἀθαν. Ἀστ. Γκάτζιος

Ἀπολύτρωσις 71 (2016) 146-147