Μετά ἀπό παρέλευση πολλῶν ἐτῶν ἡ Ἑλληνική Πολιτεία, ἀνταποκρινόμενη στήν ἀπαίτηση τῆς μνήμης καί στήν ἀληθινή καταγραφή τῆς ἱστορίας, τίμησε τούς ἐθνικούς μας εὐεργέτες, καθιερώνοντας (τό 2007) τήν 30ή Σεπτεμβρίου ὡς «Ἡμέρα μνήμης τῶν Ἐθνικῶν μας Εὐεργετῶν».
 Ὡς Ἐθνικοί Εὐεργέτες χαρακτηρίζονται οἱ πλούσιοι Ἕλληνες, πού ὑλοποιών­τας τήν προτροπή τοῦ ἀποστόλου Παύ­λου, «μηδεὶς τὸ ἑαυτοῦ ζητείτω, ἀλλὰ τὸ τοῦ ἑτέρου ἕκαστος» (Α΄ Κο 10,24) προσέφεραν μέρος ἀπό τήν περιουσία τους ἤ καί ὁλόκληρη γιά κοινωφελεῖς σκοπούς, ὅπως ἵ­δρυση εὐαγῶν ἱδρυμάτων, χρηματοδότηση ἐξαίρετων ἐκδόσεων κ.ἄ, καί συνέβαλαν ποικιλοτρόπως στήν ἀνάπτυ­ξη τῆς χώρας μας. Κίνητρό τους ὑπῆρ­ξε ἡ βαθειά πίστη στόν Θεό, ἡ ἀγάπη πρός τήν πατρίδα, ἡ νοσταλγία καί ὁ πόνος γιά τήν πάσχου­σα ὁμογένεια.
 Ἠπειρῶτες, Μακεδόνες, Θεσσαλοί, Ρουμελιῶτες, Πελοποννήσιοι, Νησιῶτες, Θρακιῶτες -στήν πλειοψηφία τους βλάχοι- παίρνουν τόν δρόμο τῆς ξενιτειᾶς. Οἱ περισσότεροι ἀπό αὐτούς ζοῦν ἀσκητικά κι ἐργάζονται σκληρά στή Βενετία, σέ ἐνετοκρατούμενες πόλεις, στή Μολδο­βλα­χία, στή Ν. Ρωσία, στήν Κωνσταντινούπολη, στή Μ. Ἀσία, στήν Αἴγυπτο, γιά νά βοηθήσουν τούς χειμαζόμενους τόπους τους καί ὅλη τή Ρωμιοσύνη. Ἡ εὔ­ανδρος Ἤπειρος κατέχει ἐξέχουσα θέση στήν παράδοση τῆς ἐθνικῆς εὐεργεσίας, ἀφοῦ ἀνέδειξε τούς σπουδαιότερους τοπικούς καί ἐθνικούς εὐ­εργέτες.
 Ἄνθρωποι ἁπλοί, ἐργατικοί, εὐφυεῖς, καί παράλληλα φλογεροί πατριῶτες, ἁ­γνοί ἰδεολόγοι, εὐεργετοῦν διακριτικά, χωρίς νά ἐπιζητοῦν δόξα, ἰδιαίτερη τιμή, ἐξουσία, κι ἀποθέτουν στά ἁπλωμένα χέ­ρια τῆς πενομένης πατρίδας ὅ,τι μέ τόν τίμιο μό­χθο τους ἀπέκτησαν. Κι ἐκείνη μέ εὐγνωμοσύνη τούς ἀντιχαρίζει τόν ἐπίζηλο τίτλο τῶν «Ἐθνικῶν Εὐεργετῶν».
 Τά φωτεινά παραδείγματα τῶν μεγάλων εὐεργετῶν καί οἱ καίριες παρεμβά­σεις τους, πού συνεχίζονται μέχρι σήμερα, ἔ­χουν τήν ἀρχή τους στόν 16ο αἰώνα. Ἀπό τότε καταγράφονται οἱ πρῶτες μεγάλες δωρεές τῶν ὁμογενῶν μας. Εὐερ­γέτες, ἐπίσης, στήριξαν τό ἔθνος ὅταν ἔ­βγαινε μπαρουτοκαπνισμένο καί πληγωμένο ἀπό τήν ἐπανάσταση τοῦ 1821. Ἔ­χτι­σαν σχολεῖα, νοσοκομεῖα καί ὀρφανοτροφεῖα. Ὅπλισαν τό κράτος (π.χ. θωρηκτό Ἀβέρωφ) σέ κρίσιμες στιγμές. Μέ δι­κά τους χρήματα ἀναβίωσαν οἱ Ὀλυμπιακοί Ἀγῶνες τό 1896, τρία χρόνια μετά τό «Δυστυχῶς, ἐπτωχεύσαμεν» τοῦ Χαρίλα­ου Τρικούπη*.
 Ἀτέλειωτος εἶναι ὁ κατάλογος τῶν εὐ­εργεσιῶν τους καί ἀνεξίτηλα χαραγμένη στή μνήμη τῶν Ἑλλήνων ἡ προσφο­ρά καί ἡ δράση τῶν σπουδαίων αὐ­τῶν μορφῶν.
Ἀρκετά ἀπό τά ἔργα τους μέχρι καί σήμερα δεσπόζουν στόν ἑλληνικό χῶρο ἀγέρωχα καί εὐθυτενῆ, μνημειώνοντας καί μεταλαμπαδεύοντας τόν ψυχικό πλοῦ­­το, τά εὐγενῆ συναισθήματά τους γιά τήν ἀνθρώπινη ψυχή καί τήν ἀμέ­ριστη γενναιοδωρία τους πρός τόν ἑλληνικό πολιτισμό.
 Οἱ φιλογενεῖς εὐεργέτες ἰδιαίτερα φροντίζουν νά κοσμήσουν, νά «χρυσώ­σουν» τήν πρωτεύουσα τοῦ νεαροῦ κράτους, τήν Ἀθήνα, κι ἄς μήν τήν εἶχαν πολλοί ἀπ᾽ αὐτούς οὐδέποτε ἐπισκεφθεῖ. Σχεδόν κάθε μεγάλο δημόσιο ἔργο στό «κλει­νόν ἄστυ» κρύβει στά γερά του θε­μέλια κάποιον δωρητή, κάποιον ἐθνικό εὐεργέτη. Ἀμέτρητα χρήματα ἔστειλαν οἱ Ἕλ­ληνες τῆς διασπορᾶς, γιά νά χτιστοῦν καί νά λειτουργήσουν ἡ Ἀκαδημία Ἀθη­νῶν, τό Πολυτεχνεῖο, τό Ἀρχαιολογικό Μουσεῖο, ἡ Ἐθνική Βιβλιοθήκη, ἡ Ριζάρειος Ἀκαδημία, τό Ὠδεῖο Ἀθηνῶν, τό Βαρβάκειο Ἀρρεναγωγεῖο, τό Ἀρσάκειο, ἡ Φοιτητική Ἑ­στία Κηφισιᾶς, τό Παναθηναϊκό Στάδιο, τό Ζάππειο Μέγαρο, τό Ἐ­θνικό Ἀστεροσκο­πεῖο, τά μεγάλα ὀρ­φανοτροφεῖα Ἀμαλιεῖο καί Χατζηκώνστα, ἡ Μητρόπολη Ἀθηνῶν, τό Ὀφθαλμιατρεῖο, ἡ Σχολή Εὐελπίδων, τό Ἐφηβεῖο ἤ Φυλακές Ἀβέρωφ, τά ἄσυλα ἀνιάτων καί ἀστέγων, τά Νοσοκομεῖα, τά Πτωχοκομεῖα, τά Γηροκομεῖα καί τά Βρεφοκομεῖα, καθώς καί δεκάδες κτήρια πού ἐξασφάλισαν φροντίδα γιά τήν ψυχαγωγία καί ὁδήγησαν στήν πνευματική καλλιέργεια τῶν Ἀ­θηναίων. Δικαιολογημένα γράφτηκε ὅτι «αἱ Ἀθῆναι χρεωστοῦν τό ἄρι­στον καί ὠ­φελιμότατον αὐτῶν κόσμον εἰς τήν Ἤ­πειρον».
 Τό προσκλητήριο τοῦ Γένους, στό ὁ­ποῖο ἀνταποκρίθηκαν μέ ἀτόφια ἀγάπη καί περίσσευμα ψυχῆς, εἶναι μεγάλο καί βροντερό. Ὁ τεράστιος κατάλογός τους ἀ­ποτελεῖται ἀπό ὀνόματα βαριά, πού ἔγραψαν ἱστορία, ὅπως οἱ ἀδελφοί: Ζωσιμά­δες, Ἀναστάσιος καί Κωνσταντῖνος Σισμανόγλου, Γεώργιος καί Μάνθος Ριζάρης, Εὐάγγελος καί Κωνσταντῖνος Ζάπ­πας• Λέων καί Ἰωάννης Μελᾶς, Ἐμμανουήλ καί Ἀντώνης Μπενάκης, Σίμων καί Γεώργιος Σίνας, Γρηγόριος καί Γεώργιος Μαρασλῆς καί οἱ Ἀπόστολος Ἀρσάκης, Ἀνδρέας Συγγρός, Γεώργιος Χατζη­κώνστας, Εὐγένιος Εὐγενίδης, Ἰωάννης Βαρβάκης, Παναγῆς Χαροκόπος, Διονύσιος Αἰγινήτης, Θεόδωρος Ἀρεταῖος, Ζώης Καπλάνης, Βασίλειος Σιβιτανίδης, Ἰωάννης Δομπόλης, Μιχαήλ Τοσίτσας, Γε­ώρ­γιος Σταύρου κ.ἄ.
 Δίπλα στούς ἐπώνυμους, ἀξίζει νά μνη­μονεύονται καί τόσοι ἀνώνυμοι εὐεργέτες· ἐκείνους δέν μπόρεσε νά τούς καταγράψει ἡ ἱστορία. Εἶχαν, ὅμως, τή δική τους χρυσή εὐεργετική διαδρομή. Ἕνας καί μόνον ἀριθμός ἀρκεῖ, γιά νά φωτιστεῖ ἡ προσφορά τους: Στήν ἀρχή τοῦ προηγούμενου αἰώνα, μέσα σέ δύο δεκαετίες (1900–1920) καταγράφονται 3.962 δωρεές καί κληροδοτήματα γιά τήν ἐνίσχυση τῶν ἐθνικῶν ἀγώνων καί τήν κατασκευή κοινωφελῶν ἔργων.
 Ἀπίστευτο, ἀλλά ἀληθινό! Πορεύθηκαν οἱ εὐγενεῖς αὐτοί εὐπατρίδες μέ σαφῆ ἐπίγνωση ὅτι «σήμερον ἐμοῦ, αὔριον ἑτέρου καί οὐδέποτε τι­νός». Ἡ ζωή τους, τό λαμπρό τους παράδειγμα, ἡ γεμάτη αὐτοθυσία σεμνή προσφορά τους ἐμ­πνέουν, ἐλέγχουν, ἀποτελοῦν φάρο καί ὁδηγό γιά τίς γενιές πού ἔρχονται καί στερεή βάση γιά τήν ἐθνική μας αὐτογνωσία καί ἐγρήγορση. Οἱ στίχοι τοῦ Καβάφη «Ὅταν θέλουν οἱ Ἕλληνες νά καυχηθοῦν “Τέτοιους βγάζει τό Ἔθνος μας”, θά λένε», βρίσκουν ἐδῶ ἀπόλυτη ἐφαρμογή. Πράγματι, οἱ εὐεργέτες ἀποτελοῦν γιά τό ἔ­θνος μας μέγα ἠθικό κεφάλαιο καί δι­καιοῦνται τήν τιμή καί τήν εὐγνωμοσύνη ὅλων μας. Ἄς μή λησμονοῦμε ποτέ τή μεγάλη προσφορά τους. Μέ τό μεγάλο τους ἔργο στήριξαν τή σύγχρονη πορεία τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί σήκωσαν ψηλά τήν Ἑλλά­δα.
 Στή συγκυρία πού ζοῦμε, οἱ Ἐθνικοί Εὐεργέτες μᾶς δείχνουν καί πάλι τόν δρόμο γιά τή δημιουργία καί τήν ἐθνική ἀνάταση, ἡ ὁποία -ἐλ­πίζουμε- ὅτι δέν θά ἀργήσει, ἄν μετουσιώσουμε τήν κληρονομιά τους σέ νοοτροπίες καί πρακτικές, πού ὑπηρετοῦν θυσιαστικά τό συλλογικό συμφέρον, καί ἄν ἀναδείξουμε καί σήμερα, ὅσο ποτέ, τήν ἀξία τῆς ἀνιδιοτελοῦς προσφορᾶς καί τῆς χριστιανικῆς ἀλληλεγγύης.
Αἰωνία ἡ μνήμη τῶν Ἐθνικῶν μας Εὐεργε­τῶν!

Εὐδοξία Αὐγουστίνου

* Δικαιολογημένος ὁ συνειρμός λόγῳ ἀντίστροφης πορείας: Ὀλυμπιακοί Ἀγῶνες. 2004 Ἀρκετοί ἰδιῶτες πλουτίζουν καί μετά ἀπό λίγα χρόνια τό κράτος μας πτωχεύει.