Τό Μουσεῖο τοῦ Καλαβρυτινοῦ Ὁ­λοκαυτώματος στεγάζεται στό κτήριο τοῦ παλαιοῦ δημοτικοῦ σχολείου, πού ἔχει χαρακτηριστεῖ ἱστορικό διατηρητέο μνημεῖο. Σέ αὐτό στίς 13 Δεκεμβρίου 1943 συγκεντρώθηκαν οἱ οἰκο­γένειες τῶν Καλαβρυτι­νῶν καί ἔλαβαν χώρα ὁ ἀπάνθρωπος διαχωρισμός καί ὁ ὀδυνηρός ἀποχωρισμός τῶν μελῶν τους, ὁ φρικτός ἐγκλεισμός τῶν γυναικόπαιδων ἐκεῖ καί ὁ βίαιος ἀπεγκλωβισμός τους. Ἡ σύνθεση πού βρίσκεται στόν περίβο­λο τοῦ τότε σχολείου ἀναπαριστᾶ τή μεταφορά τῆς σοροῦ τοῦ ἐκτελε­σθέν­τος Θόδωρου Βαρελόπουλου ἀ­πό τή σύζυγό του ὑπό τό βλέμμα τῶν δύο παιδιῶν του. Οἱ οἰκογένειες τῶν δύο παιδιῶν εἶναι καί οἱ δωρητές τοῦ ἔρ­γου, βασισμένου στίς μνῆμες πού ἔ­ζησαν τά ἴδια. Τό ἔργο φιλοτέ­χνη­σε ὁ γλύπτης Νίκος Δημόπουλος καί ὁ τίτλος του εἶναι: «Ὄχι ἄλλοι πόλεμοι».

 Μπροστά σέ τοῦτο τό ταπεινό μνημεῖο ζωντανεύει ὅλη ἡ φρίκη τῆς ἀποφράδας ἡμέρας γιά τά Καλάβρυ­τα... Μίας μέρας πού φανέρωσε τό ἀ­πύ­θμε­νο βάθος πού μπορεῖ νά φτά­σει ἡ ἀν­θρώπινη θηριωδία. Ἡ αἱμάτι­νη σπονδή τῶν Καλαβρύτων μετά ἀπό 75 χρόνια μένει ζωντανή στή μνή­μη ἀνασκαλεύ­οντας τόν πόνο, ὑπογραμμίζοντας τήν ἀδικία.
 13 Δεκεμβρίου 1943: Οἱ ζωντανοί πού ἀπέμειναν μετά τό ὁλοκαύτωμα τῶν γερμανικῶν κατοχικῶν δυνάμε­ων διόλου δέν διαφέρουν ἀπό τούς νεκρούς. Ὁ χῶρος τῆς ἐκτέλεσης γίνε­ται χῶρος δακρύων καί θρήνων. Στή ράχη τοῦ Καπῆ, ὅπου ὅλοι οἱ ἄν­δρες τοῦ χωριοῦ ἐκτελέστηκαν ἀπό τά γερμανικά πυρά, τρέχουν τά γυ­ναι­κό­παι­δα ψάχνοντας νά βροῦν τούς δικούς τους, ἐνῶ τήν ἴδια ὥρα τά Καλάβρυτα καίγονται ὁλοσχερῶς. Καταματωμένα κορ­μιά, ἀγκαλιασμέ­να στόν θάνατο: πατέρες καί παιδιά, ἀδέρφια, φίλοι κείτονται στόν λόφο τοῦ αἵματος. Θρη­νών­τας καί μοιρολογώντας οἱ γυναῖκες ἀρχίζουν νά θάβουν τά κορμιά. Μή ἔχοντας καθόλου ἐργαλεῖα καί παρόλο τό τρομερό κρύο, σκάβουν μέ τά χέρια καί τά νύ­χια τους τό σκληρό χῶμα καί κουβαλοῦν πέτρες μέ τίς ποδιές τους. Ἄλ­λους τούς θάβουν ἐκεῖ, κι ἄλλους τούς κουβαλοῦν, σέρνοντάς τους μέ κουβέρτες στό νεκροταφεῖο. Γιά κάποιες μέρες ξενυχτοῦν πλάι στούς νεκρούς τους, γιά νά τούς προφυλάξουν ἀπό τά ἁρπακτικά ζῶα. Σκεπάζουν τά πτώματα μέ πέτρες καί μέ λίγο χῶμα, ἀλλά κυρίως μέ αὐτό τό αἷμα τῆς καρδιᾶς τους.
 Ἡ Καλαβρυτινή μάνα, μία τραγική καί μαζί ἡρωική φιγούρα. Στό μνημεῖο ἀποτυπώνεται τό δράμα καί συμπυκνώνεται ἡ ὀδύ­νη. Τό κεφάλι της γέρνει γιά νά ἀπο­φύ­γει λές τήν ὀπτασία τοῦ θανάτου, ἐνῶ τό σῶμα τῆς λυγίζει ἀπό τόν ἀ­βάσταχτο πόνο καί τό βάρος, καθώς κάνει τήν ὕ­στατη προσπάθεια νά σύ­ρει τόν ἀγαπημένο νεκρό. Στραγγίζει πόνο καί ἀ­­γω­νία ἡ ματιά της. Ἀγ­καλιάζει τή μοναξιά της καί ὁ πόνος της ξεχειλίζει... Εἶ­ναι ἡ ἡρωίδα μάνα πού βουβά σπαρ­ταρᾶ μπροστά στόν θά­να­το καί μαζί κραυγάζει κατά τοῦ πολέμου, τῆς βίας, τοῦ θανάτου. Ἡ μορφή της, μία σιωπη­λή διαμαρτυρία, κλαίει τό ὄνειρο καί μοιρολογάει τά καψαλισμένα της φτε­ρά.
 Εἶναι ἡ μάνα, ἡ γυναίκα, ἡ ἀδελ­φή, πού ἔζησε μέ τόν πιό σκληρό τρόπο τόν βίαιο ἀποχωρισμό ἀπό τά παιδιά, τόν ἄνδρα, τόν πατέρα καί τ’ ἀ­δέλφια της. Ἀπέμεινε μόνη, μέ τά μι­κρά παιδιά στήν ποδιά της νά τῆς θυ­μίζουν πιότερο τί ἔχασε· καί τούτη ἡ θύμηση νά τῆς καίει τά σπλάχνα. Τά μικρά της ἁπλώνουν τά χέρια μέ ἀπόγνωση καί θρηνοῦν μαζί της τόν νεκρό καί τό κάθε τους ὄνειρο πού ἔγινε στάχτη: τό σπίτι, τό σχολεῖ­ο, ἡ ἐκκλησία, τό ὄ­μορ­φο χωριό. Μέ­νει ἡ προσπάθεια ἐπιβίωσης ἀγκαλιά μέ τήν ἀ­πελπισία, ἀνά­μεσα στά ἀποκαΐδια καί τά χαλάσματα τῶν σπιτιῶν τους… Μία εἰκόνα, χίλιες λέξεις καί μύρια συναισθήματα: γιά τό χτές, τό σήμερα, τό αὔριο.
 Ἡ Καλαβρυτινή μάνα δείχνει σέ ὅλους τόν ἀγώνα γιά τό καθῆκον ὥς τό τέλος. Μέσα στό ἀνείπωτο ἄλγος της, κρατᾶ στά ματωμένα της χέρια τόν ἀγαπημένο νεκρό καί σέρνεται μαζί του γιά νά ἀνοίξει λίγο ἀργότερα τόν τάφο του μέ τά ἴδια της τά χέ­ρια... Εἶ­ναι ἡ ἀδάμαστη Ἑλληνίδα πού σέ κάθε ἐποχή ἔγραψε τή δική της ἱστορία. Μά θαρρῶ πώς τούτη ἐδῶ ἀ­ξίζει ὅλο μας τόν θαυμασμό, γιατί στά χέρια της κρατᾶ τόν θάνατο καί στή ματιά της τήν ἀπόφαση νά ζήσει! Νά ζήσει γιά νά καταθέτει τή δική της μαρτυρία πλάι στό ἀλγεινό μαρτύριο. Νά ζήσει γιά νά ἀναστήσει νέες καρδιές ἡρώων, νά πλάσει τό αὔριο τοῦ τόπου της πάνω στή στάχτη καί στό αἷμα, νά ἀναστήσει τήν ἐλπίδα μέσα ἀπό τά χαλάσματα μέ θεμέλιο τήν πί­στη στό αἰώ­νιο.
Μάνα Καλαβρυτινή, ὑποκλινόμαστε μπροστά σου… Τιμή καί δόξα σοῦ ἀξίζει!

Μακρίνα

"'Απολύτρωσις", Δεκ. 2018

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Συνολικά, κατά τή διάρ­κεια τῆς «Ἐπιχείρησης Καλάβρυτα», οἱ Γερ­μανοί σκότωσαν 1.101 ἄτομα, κατέ­στρεψαν καί λεη­λάτησαν πάνω ἀπό 1.000 σπίτια, κατάσχεσαν 2.000 αἰγο­πρόβατα καί ἀπέσπασαν 260.000.000 δραχμές. Στίς 18 Ἀπριλίου τοῦ 2000, ὁ τότε πρό­εδρος τῆς Ὁμο­σπον­δια­κῆς Δημοκρατίας τῆς Γερμανίας, Γιο­χάνες Ράου ἐπισκέ­φτη­κε τά Καλάβρυτα καί ἐξέφρασε τή βαθειά θλίψη του γιά τήν τραγωδία. Ἐν­τούτοις, δέν ἀνέ­λα­βε τήν εὐθύνη ἐξ ὀ­νόματος τοῦ γερμανικοῦ κρά­τους καί δέν ἀναφέρθηκε στό ζήτημα τῶν ἀποζη­μιώσεων.