Στίς βορειοανατολικές ἀκτές τῆς Μικρᾶς Ἀσίας δεσπόζει ὁ Πόντος. Στήν ἀρχαιότητα γίνεται πεδίο ἔντονου ἑλ­λη­νικοῦ ἀποικισμοῦ. Πρώτη ἡ Μίλητος τῆς Ἰωνίας ἀναπτύσσει μεγάλη ἀποι­κι­ακή δραστηριότητα τόν 8ο αἰ. π.Χ. στά πα­ρά­λια τοῦ Εὔξεινου Πόντου. Χτίζει πρῶτα τή Σινώπη, πού ἀποτελεῖ ἀφε­τη­ρία τοῦ ἐξελληνισμοῦ τῶν παρα­θα­λάσ­σιων πε­ρι­οχῶν.
  Ἡ ἐπιβλητική Σινώπη, περίτεχνα κτι­σμένη, ἀναδεικνύεται σέ ἀξιόλογο λιμάνι, ἀποκτώντας πολυάριθμο στόλο. Ὁ ρή­το­ρας Ἰσοκράτης στόν «Πανη­γυ­ρικό» του ὁριοθετεῖ: «Ἀπὸ δὲ Κνίδου μέχρι Σι­νώπης Ἕλληνες τὴν Ἀσίαν πα­ροι­κοῦ­σι».
  Ἀπό τή Σινώπη κατάγεται ὁ περί­φη­μος φιλόσοφος τοῦ 4ου αἰ. π.Χ. Διογέ­νης ὁ Κυνικός. Μ᾽ ἕνα μακρύ ραβδί κι ἕνα σάκκο κυκλοφορεῖ στούς δρό­μους τῆς Ἀ­θήνας καί κοιμᾶται κάτω ἀ­πό τήν Ἀ­κρό­πολη μέσα σ᾽ ἕνα πιθάρι. Πε­ριο­δεύει ἑλ­ληνικές πόλεις κι ὁ λαός τόν ἀ­γαπᾶ, γιατί οἱ θεω­ρίες του συν­ται­ριά­ζονται μέ τή ζωή του.
  Στό Κρανεῖο τῆς Κορίνθου τόν βλέ­πει ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος νά ἡλιάζεται.
  - Εἶμαι ὁ Ἀλέξανδρος, ὁ μέγας βα­σι­λεύς!
  - Καί ἐγώ εἶμαι ὁ Διογένης, ὁ κύων.
  - Ζήτησέ μου ὅ,τι θέλεις!
  - «Μικρὸν ἀπὸ τοῦ ἡλίου μετά­στη­θι!»
  Ὁ φιλόσοφος τοῦ ζητᾶ νά κάνει λίγο πιό πέρα, γιατί τοῦ κρύβει αὐτό πού δέν μπορεῖ νά τοῦ δώσει, τόν ἥλιο.
  Κι ὁ μέγας στρατηλάτης ἔκπληκτος ἀναφωνεῖ:
  -«Ἀλλὰ μὴν ἐγώ, εἰ μὴ Ἀλέξανδρος ἤ­μην, Διογένης ἂν ἤμην!», ἄν δέν ἤ­μουν ὁ Ἀλέξανδρος, θά ἤθελα νά ἤ­μουν ὁ Διο­γένης!
  Ὁ Διογένης ἦταν τότε μετά τόν Μέγα Ἀλέξανδρο ὁ πιό διάσημος στήν Ἑλ­λά­δα.
  Ἄλλοι ἐπιφανεῖς Σινωπίτες εἶναι ὁ κωμωδιοποιός Διόδωρος, ὁ δραμα­το­ποι­­ός Δίφιλος, ὁ Κρατεύας, βοτα­νο­λό­γος καί γιατρός τοῦ Μιθριδάτη τοῦ Εὐπά­το­ρα, γιά τόν ὁποῖο παρασκεύαζε ἀντίδοτα σέ ὅλα τά δηλητήρια. Ὁ ἐπι­στήμων Θε­όπομπος εἶναι ὁ πρῶτος πού ἔγραψε «Περί Σεισμῶν».
  Ἡ Σινώπη στό διάβα τῶν αἰώνων μά­χεται κατά ποικίλων ἐχθρῶν. Δίκαια οἱ ἱ­στορικοί τῆς δίνουν τό ἐπίθετο «ἡ ἀ­νυπό­τακτη». Στά κακοτράχαλα βουνά τοῦ Πό­ντου τά ἡρωικά ἀνταρτικά της σώ­μα­τα ἀντιστέκονται μέχρι τελευταίας ρανί­δος τοῦ αἵματός τους κατά τῶν δυ­νάμεων τοῦ Κεμάλ.
  Μετά ὅμως ἀπό τό μαρτυρικό 1922 οἱ Σινωπίτες ἐξορίζονται ἀπό τήν ἀρ­χαία κοιτίδα τους. Μέ τό ὄνομα τῆς μά­νας-πατρίδας τους χτίζουν τή Νέα Σι­νώπη Πρεβέζης. Σήμερα, κάθε νέος Σι­νωπίτης ἔχει πάνω ἀπό τέσσερα παι­διά. Εἶναι ἐλ­πιδοφόρο, γιατί μέ τήν τε­κνο­γο­νία τους ἀπαντοῦν στό μεῖζον πρόβλη­μα τῆς Ἑλ­λάδας, τήν ὑπογεν­νητικό­τητα.
  Στήν παραλιακή πόλη Κοτύωρα*, ἀ­ποικία τῆς Σινώπης, ἠχεῖ τό 400 π.Χ. ἡ κραυγή «θάλαττα, θάλατ­τα!», ζητωκραυ­γή χαρᾶς κι ἀνακούφισης τῶν στρα­τιω­τῶν μέ ἀρχηγό τόν Ξενοφώντα. Εἶναι ἡ περίφημη «κάθοδος τῶν Μυρί­ων», δέκα χιλιάδων ἑλλήνων μισθο­φόρων. Ὕστερα ἀπό ἀπίστευτες κα­κουχίες, πού ἀντι­με­τωπίζουν στόν δρό­μο τοῦ γυρισμοῦ τους ἀπό τή Βαβυ­λώ­να στόν Εὔξεινο Πόντο, σταθμεύουν σα­ρα­πέντε μέρες στά Κοτύ­ωρα. Ἡ ἐκστρατεία καί τό ταξίδι «τῆς κι­νού­μενης ἑλληνικῆς πόλης», ὅπως χα­­ρα­­κτηρίστηκαν οἱ «Μύριοι», κατα­γρά­φε­ται ἀπό τόν ἱστορικό Ξενοφώντα στό ἔρ­γο του «Κύρου Ἀνάβασις».
  Στούς βόρειους πρόποδες τῶν Πο­ντιακῶν Ἄλπεων βρίσκεται τό διαμάντι τῆς Μαύρης Θάλασσας, ἡ ὡραιότερη πό­­λη τοῦ Πόντου, ἡ Τραπεζούντα, ἀ­ποι­κία τῆς Σινώπης κι αὐτή, μεγάλο ἀ­στικό καί πολιτιστικό κέντρο τῶν Ἑλλήνων. Ζεῖ δόξες καί καταστροφές, μά παραμένει ἑλληνική γιά 2.678 χρόνια μέχρι τό 1922. Εἶναι ἡ πρωτεύουσα τῆς αὐτο­κρατορίας τῶν Μεγάλων Κομνηνῶν, τό λιμάνι γιά τόν Δρόμο τοῦ Μεταξιοῦ (δί­κτυο ἐμπο­ρι­κῶν δρόμων), ἡ συνάντηση τῆς Δύσης μέ τήν Ἀνατολή, τό κατα­φύ­γιο τοῦ Ἑλληνι­σμοῦ.
  Ὁ ἅγιος Εὐγένιος εἶναι πολιοῦχος τῆς Τραπεζούντας. Ἐδῶ γεννιέται, δι­δά­σκει καί ἀποκεφαλίζεται γιά τή βαθειά του πίστη στόν Χριστό κατά τόν σκληρό δι­ωγμό τοῦ Διοκλητιανοῦ.
Χρονιά ὁρόσημο γιά τήν Τραπε­ζού­ντα εἶναι τό 1204 μ.Χ. Λόγῳ τῆς κατάληψης τῆς Πόλης ἀπό τούς σταυροφόρους τοῦ πάπα, ὁ Ἀλέξιος Κομνηνός ἱδρύει τήν αὐτοκρατορία τῆς Τραπεζούντας, πού πρωτοπορεῖ στό ἐμπόριο καί στά γράμματα. Καραβάνια ἀπό χίλιες καμῆ­λες διοχετεύουν σ᾽ αὐτήν τά ἄριστα ἐ­μπο­ρεύ­μα­τά τους.
  Τό «Φροντιστήριον» τῆς Τραπε­ζού­ντας ἀπό τό 1682 ὥς τό 1922 ἀποτελεῖ πνευματικό φάρο τῆς Ἀνατολῆς. Στήν ἀνέγερσή του βο­ήθησαν μεγάλοι εὐερ­γέ­τες. Χτισμένο σέ ἰωνικό ρυθμό, μέ λευκά κιονόκρανα, δια­θέτει 40 φωτεινές αἴ­θου­σες διδα­σκαλίας πού βλέπουν πρός τόν Εὔ­ξει­νο Πόντο. Στέγαζε δύο Δημοτικά, δύο Γυμνάσια, μία ἐ­μπορική σχολή, κλει­στό γυμνα­στή­ριο καί ἐργαστη­ρια­κούς χώ­ρους. Ἀ­πό τά ἕδρανά του ἀπο­φοί­τη­σαν ἄνθρω­ποι τοῦ πνεύματος, πού μέ τή σο­φία καί τά συγ­γρά­μματά τους συνέ­βα­λαν στήν ἀναγέννηση τοῦ πο­ντι­ακοῦ Ἑλ­λη­νισμοῦ.
  Θαυμάσιο δεῖγμα βυζαντινῆς ἀρχι­τε­κτο­νι­κῆς εἶναι ἡ ἐκκλησία τῆς Πανα­γί­ας Χρυσοκε­φά­λου, ὁ πρῶτος μητροπολι­τι­κός ναός καί αὐ­το­κρατορικός τα­φι­κός ναός τῶν Κομνηνῶν. Ἀλλά καί τά ὑ­πέ­ρο­χα ἀνάγλυφα τοῦ αὐτο­κρα­τορι­κοῦ ναοῦ τῆς Ἁγίας Σοφίας, 13ου αἰώνα, εἶ­ναι ἔ­μπνευση καί τέχνη ἀπο­κλειστικά βυ­ζα­ντινή. Οἱ ἀξιό­λογες τοι­χογραφίες του ἀ­πει­­κονίζουν πάνω ἀπό 50 βιβλικές σκηνές.
  Μιά ἀτέλειωτη ἁλυσίδα μέ πανέ­μορφες πόλεις, γραφικά χωριουδάκια μέ εἰδυλλιακά τοπία, κατακλύζει τόν Εὔ­ξει­νο Πόντο. Ἀπ᾽ ὅ­λες τίς περιόδους τῆς ἱ­στορίας του -τῆς ἀρ­χαίας ἑλληνι­κῆς, ἑλλη­νι­στικῆς, ρωμαϊκῆς, βυ­ζα­ντι­νῆς καί τῆς ὀθωμανοκρατίας- κρατᾶ ὑ­πο­λείμ­ματα τοῦ με­γαλείου του. «Βαθεῖα Ἑλ­λάδα» ὀνό­μαζαν τόν Πόντο, πού ὥς τή Γε­νο­­κτο­νία τοῦ Ἑλληνισμοῦ μεταλαμπάδευε ἀπό γενιά σέ γενιά τήν ὀρθόδοξη πίστη καί τήν ἑλλη­νική παιδεία. Ἡ Ἐθνεγερσία τοῦ 1821 μέ πρωτοπόρο Πό­ντιο ξεκινᾶ, τόν Ἀλέξανδρο Ὑ­ψη­λά­ντη, καί λήγει πάλι μέ Πόντιο ἐπι­κε­φα­λῆς, τόν ἀ­δελ­φό του Δημήτριο, πού δίνει στήν Πέτρα τῆς Βοι­ωτίας τήν τελευ­ταία μάχη τοῦ ἐθνικο­α­πε­λευθερωτι­κοῦ Ἀ­γώ­να, τόν Σεπτέμ­βριο τοῦ 1829.
  Μά κι ἄν ἔσβησε ὁ Πόντος, δέν χά­θηκε ὁ ποντιακός Ἑλ­ληνισμός κι ἡ Ρωμιοσύνη. Ἔ­χουμε ἀνά­μεσά μας τήν ψυχή τοῦ Πό­ντου, τούς Πόντιους ἀδελφούς μας. Ἡ παρουσία τους ἐμφυσᾶ πνοή δημι­ουρ­γική κι ἀσί­γα­στα μᾶς θυμίζει, 100 χρόνια μετά, τά φίλ­τατα χώ­μα­τα τῆς Ἀνατολῆς, τίς παν­­άρ­χαιες ρίζες τῆς φυλῆς μας.

Ἑλληνίς

* Πρόκειται γιά τήν ὁμηρική Κύτωρο καί τώ­ρα Ὀρντού, πού σημαίνει στρατόπεδο, γιατί σ᾽ αὐτή τήν πόλη ὁ Μωάμεθ Β΄ ὀργάνωνε τόν στρατό του.