Ἀπό τή Μεγάλη Ἰδέα στή μεγάλη καταστροφή

Ὁ Ἐθνικός Διχασμός παγιώνεται

1915 (συνέχεια)

  Δυστυχῶς, ἡ παραίτηση τοῦ Ἐλευθέριου Βενιζέλου ἀπό τήν πρωθυπουργία, τόν Φεβρουάριο τοῦ 1915, ἀντί νά ἠρεμήσει τά πνεύματα, ἀποτέλεσε τήν ἀρχή μιᾶς ὀξύτατης κλιμάκωσης στήν πολιτική ζωή τῆς χώρας. Ἡ ἄρνησή του, παρά τήν ἀρχική του πρόθεση, νά στηρίξει κοινοβουλευτικά μιά μεταβατική κυβέρνηση ὑπό τόν μετριοπαθῆ Ἀλέξανδρο Ζαΐμη εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τήν ἀνάρρηση στόν πρωθυπουργικό θῶκο τοῦ Δημητρίου Γούναρη, ὁ ὁποῖος εἶχε μόλις ἕναν ὑποστηρικτή στή Βουλή. Ἀπό ἐκείνη τή στιγμή ὁ Γούναρης ἔγινε οὐσιαστικά ὁ ἀρχηγός τῶν Ἀντιβενιζελικῶν κι ἔκανε ὅ,τι μποροῦσε γιά νά διευρύνει τό χάσμα Κωνσταντίνου-Βενιζέλου˙ δέν δίστασε νά χρησιμοποιήσει ὠμή βία ἀπέναντι στούς πολιτικούς του ἀντιπάλους. Οἱ ἐκλογές πραγματοποιήθηκαν τελικά στίς 31 Μαΐου καί τό κόμμα τῶν Φιλελευθέρων (Βενιζελικοί) κατόρθωσε νά κερδίσει 186 ἀπό τίς 316 ἕδρες. Ὁ Βενιζέλος ἔγινε καί πάλι πρωθυπουργός στίς 10 Αὐγούστου. Ὡστόσο, φαινόταν ὅτι τά περιθώρια νά ἀσκήσει τήν πολιτική του ἦταν στενά, καθώς ὁ Κωνσταντῖνος δήλωνε βέβαιος γιά τή νίκη τῆς Γερμανίας.
  Τόν Σεπτέμβριο ἦταν ἐπικείμενη ἡ ἐπίθεση τῆς Βουλγαρίας στή Σερβία. Γιά νά ἐφαρμοστεῖ ἡ ἑλληνοσερβική συνθήκη, πού προέβλεπε τήν παράταξη 150.000 Σέρβων δίπλα στούς Ἕλληνες ἔναντι τῆς Βουλγαρίας, ὁ Βενιζέλος πρότεινε στήν Ἀντάντ τήν ἀντικατάστασή τους ἀπό ἀγγλογαλλικά στρατεύματα, μιᾶς καί ἡ Σερβία πολεμοῦσε ἤδη μέ τήν Αὐστροουγγαρία. Ὁ Κωνσταντῖνος, παρά τίς διαμαρτυρίες του, δέν μπόρεσε νά ἀποτρέψει τήν ἀπόβασή τους στή Θεσσαλονίκη. Στίς 10 Σεπτεμβρίου ἔγινε ἐπιστράτευση σέ ἀπάντηση τῆς ἀντίστοιχης βουλγαρικῆς μέ τή σύμφωνη γνώμη Βενιζέλου καί Κωνσταντίνου. Ὡστόσο, ὁ Κωνσταντῖνος τήν ἔβλεπε μόνο ὡς ἀμυντικό μέτρο, ἐνῶ ὁ Βενιζέλος ἤθελε τήν ἐφαρμογή τῆς ἑλληνοσερβικῆς συνθήκης καί τή βοήθεια τῆς Σερβίας˙ ὑποστήριζε ὅτι θά εἶχε καί τή σύμπραξη τῶν ἀγγλογαλλικῶν στρατευμάτων τῆς Θεσσαλονίκης. Ὅταν ὁ Κωνσταντῖνος ἀρνήθηκε, ὁ Βενιζέλος ἐπέμεινε «ὡς ἀντιπρόσωπος τῆς λαϊκῆς κυριαρχίας». Ὁ Κωνσταντῖνος μετά τή νωπή λαϊκή ἐντολή δέν μποροῦσε νά ἀρνηθεῖ καί φαινόταν ὅτι ἡ εἴσοδος τῆς Ἑλλάδας στόν πόλεμο ἦταν ἀναπόφευκτη. Ἀκολούθησε ὅμως ὀξύτατη πολιτική σύγκρουση στή Βουλή, ὅπου ὁ Βενιζέλος στό ἐρώτημα ἄν σέ ἐνδεχόμενο πόλεμο οἱ ἕλληνες στρατιῶτες θά ἔρχονταν ἀντιμέτωποι μέ Γερμανούς, συμμάχους τῶν Βουλγάρων, ἀπάντησε θετικά. Ἡ δήλωση αὐτή ἐξόργισε τόν Κωνσταντῖνο, πού κάλεσε τόν Βενιζέλο γιά νά ἀποδοκιμάσει τίς δηλώσεις του. Ὁ Βενιζέλος παραιτήθηκε γιά δεύτερη φορά κι ὁ Κωνσταντῖνος τηλεγράφησε στόν γερμανό αὐτοκράτορα χαρούμενος πού «ξεφορτώθηκε» τόν Βενιζέλο.
  Αὐτή τή φορά δέν ἀκολούθησαν ἐκλογές, καθώς ἡ κοινοβουλευτική πλειοψηφία τῶν Φιλελεύθερων δήλωσε ὅτι θά «ἀνεχόταν» τή νέα κυβέρνηση τοῦ Ἀλέξανδρου Ζαΐμη. Ἀκολούθησε ἡ ἐπίθεση τῆς Βουλγαρίας στή Σερβία στίς 29 Σεπτεμβρίου. Ἐνόψει τοῦ κινδύνου κατάρρευσης τῆς Σερβίας, ἡ Μεγάλη Βρετανία στίς 3 Ὀκτωβρίου πρότεινε στήν Ἑλλάδα σέ ἀντάλλαγμα γιά τή βοήθεια στή Σερβία τήν ἄμεση παραχώρηση τῆς Κύπρου, ἐνῶ ἀνανέωσε τίς προηγούμενες ὑποσχέσεις γιά ἐδαφικά κέρδη στή Μικρά Ἀσία μέ τήν προσθήκη τῆς ὑπό βουλγαρική κατοχή τότε Δυτικῆς Θράκης. Ἡ πρόταση ἀπορρίφθηκε. Στή συνέχεια, ἡ κυβέρνηση Ζαΐμη παραιτήθηκε, γιά νά ὁδηγηθοῦμε σέ ἐκλογές στίς 6 Δεκεμβρίου. Οἱ Φιλελεύθεροι ἀπεῖχαν, ἐπειδή θεωροῦσαν ἀντισυνταγματική τή δεύτερη διάλυση τῆς Βουλῆς γιά τόν ἴδιο λόγο καί ἀπαράδεκτη τή διεξαγωγή ἐκλογῶν ἐν μέσῳ ἐπιστράτευσης.

1916

  Στίς 27 Ἰανουαρίου τοῦ 1916 ὁρκίστηκε ἡ κυβέρνηση τοῦ Στέφανου Σκουλούδη (266 ψῆφοι ὑπέρ σέ σύνολο 272). Τό ἴδιο διάστημα ἡ Σερβία κατέρρευσε καί οἱ Ἀγγλογάλλοι κατέλαβαν τήν Κέρκυρα, ὅπου κατέφυγε ὁ σερβικός στρατός μέ τόν Βασιλιά τῆς Σερβίας. Στίς 13 Μαΐου τό ὀχυρό τοῦ Ροῦπελ παραδόθηκε στούς Βουλγάρους, γεγονός πού προκάλεσε τήν κατάληψη τῆς Θάσου, τήν ἐπιβολή στρατιωτικοῦ νόμου στή Θεσσαλονίκη καί μερικό ναυτικό ἀποκλεισμό στή Νότιο Ἑλλάδα ἀπό τήν Ἀντάντ. Στίς 8 Ἰουνίου μέ κοινή διακοίνωση οἱ σύμμαχοι τῆς Ἀντάντ ζήτησαν τήν ἀποστράτευση τῆς Ἑλλάδας, ἐπειδή δέν ἐμπιστεύονταν στά νῶτα τους τόν γερμανόφιλο Κωνσταντῖνο. Συγχρόνως, μέ μιά ὠμή παρέμβαση στά ἐσωτερικά τῆς χώρας ἀπαίτησαν τή διάλυση τῆς Βουλῆς καί διενέργεια ἐκλογῶν. Ἡ ἄστοχη εὐνοϊκή ἀποδοχή τῆς διακοίνωσης ἀπό τούς Φιλελεύθερους ὄξυνε τά πνεύματα.
  Ἡ νέα κυβέρνηση Ζαΐμη ἀποδέχτηκε τίς ἀπαιτήσεις τῆς Ἀντάντ. Ἡ ἀποστράτευση ὅμως ὁδήγησε στήν ἄμεση δημιουργία, ὑπό τήν ἐποπτεία τοῦ Ἐπιτελείου, συνδέσμων Ἐπιστράτων, ἑνός ἀνεπίσημου «ἰδιωτικοῦ» στρατοῦ πιστοῦ στόν Κωνσταντῖνο. Οἱ Ἐπίστρατοι ἐπιδόθηκαν στήν τρομοκράτηση τῶν Φιλελεύθερων ἐνόψει τῶν ἐκλογῶν πού προαναγγέλθηκαν. Στίς ἀρχές Αὐγούστου ὅμως, γερμανοβουλγαρικές δυνάμεις εἰσέβαλαν καί κατέλαβαν τήν Ἀνατολική Μακεδονία. Οἱ Φιλελεύθεροι ἀντέδρασαν μέ μαζικά συλλαλητήρια, ὅπου ὁ Βενιζέλος ὑποστήριξε τήν ἀναβολή τῶν ἐκλογῶν καί τή διατήρηση τῆς μετριοπαθοῦς κυβέρνησης Ζαΐμη μέ εὐμενῆ ἀπέναντι στήν Ἀντάντ οὐδετερότητα. Ἀκολούθησαν ἀντισυλλαλητήρια τῶν Ἀντιβενιζελικῶν. Ἡ κατάσταση εἶχε ἐκτραχυνθεῖ καί ἡ διεξαγωγή ἐκλογῶν ἦταν ἀδύνατη. Ὁ Ἐθνικός Διχασμός ἦταν γεγονός.

Παναγιώτης Μητσόπουλος

Φιλόλογος - Θεολόγος

"Ἀπολύτρωσις", Μάιος 2022