Ὁ ἀμερικανός Asa Jennings (Ἔιζα Τζένινγκς) ἔφτασε στή Σμύρνη τόν Ἰούλιο τοῦ 1922 ὡς ἀπεσταλμένος τῆς Χριστιανικῆς Ἕνωσης Νέων (YMCA), γιά νά ἐργαστεῖ ὡς γραμματέας στό τοπικό της παράρτημα. Ἐξωτερικά δέν προκαλοῦσε καμία ἐντύπωση, καθώς ὁ 44χρονος τότε Τζένινγκς ἦταν καμπούρης, λόγῳ τῆς φυματίωσης, καί δέν ξεπερνοῦσε τό 1,60μ. ὕψος. Λίγες μέρες μετά τήν ἄφιξή του ἀκολούθησε ἡ κατάρρευση τοῦ ἑλληνικοῦ μετώπου στή Μικρά Ἀσία καί ἡ ἄτακτη ὑποχώρηση τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ μέ χιλιάδες πρόσφυγες. Στίς 26 Αὐγούστου οἱ ἑλληνικές ἀρχές ἐγκατέλειψαν τή Σμύρνη καί ὁ χριστιανικός πληθυσμός της (Ἕλληνες κι Ἀρμένιοι), καθώς καί οἱ πρόσφυγες πού βρίσκονταν στήν πόλη βρέθηκαν στό ἔλεος τῶν τσετῶν, τῶν ἀτάκτων τοῦ Μουσταφᾶ Κεμάλ, καί τῶν ντόπιων Τούρκων, πού ἐπιδόθηκαν σ᾽ ἕνα ὄργιο σφαγῆς καί λεηλασίας. Ἀκολούθησε ἡ πυρπόληση τῆς πόλης, καθώς οἱ Τοῦρκοι θεωροῦσαν ὅτι μόνον ἔτσι θά ἀναγκάζονταν οἱ Ἕλληνες νά φύγουν καί νά πάψει νά εἶναι «ἄπιστη» ἡ Σμύρνη.
Ἡ φωτιά μαινόταν γιά 4 μέρες κι ἀνάγκασε τούς Χριστιανούς νά καταφύγουν στήν προκυμαία, ἐλπίζοντας στήν προστασία τῶν πολεμικῶν πλοίων τῶν Μεγάλων Δυνάμεων πού βρίσκονταν στό λιμάνι τῆς πόλης. Δυστυχῶς, τά πληρώματα τῶν πλοίων αὐτῶν εἶχαν ἐντολές νά μή δεχτοῦν ὅσους δέν ἦταν πολίτες τῶν κρατῶν τους κι ἔδιωχναν ὅσους πλησίαζαν μέ βάρκες. Μόνον ἕνας ἰάπωνας πλοίαρχος ἄδειασε τό φορτίο του στή θάλασσα γιά νά σώσει ὅσους μποροῦσε. Ἐπίσης, δέν ὑπῆρχαν ἑλληνικά πλοῖα, καθώς ὑπῆρχε ἐντολή ἀπό τήν ἑλληνική κυβέρνηση νά μήν ἐπιτραπεῖ ἡ φυγή τῶν Ἑλλήνων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. «Καλύτερα νά μείνουν ἐδῶ νά τούς σφάξει ὁ Κεμάλ, γιατί ἄν πᾶνε στήν Ἀθήνα θά ἀνατρέψουν τά πάντα», ἀναφέρεται ὅτι εἶπε ὁ Ὕπατος Ἁρμοστής Ἀριστείδης Στεργιάδης στόν νεαρό τότε Γεώργιο Παπανδρέου.
Μέσα σ᾽ αὐτήν τήν ἀθλιότητα ὁ Τζένινγκς ὄρθωσε τό ἀνάστημά του. Ἤδη μέχρι τότε, μαζί μέ ἐλάχιστους φιλάνθρωπους Ἀμερικανούς προσέφερε ἀνθρωπιστική βοήθεια κι ἔσωζε ὅσους μποροῦσε. Βλέποντας ὅμως ὅτι ὁ κόσμος πού ἦταν στήν παραλία πέθαινε ἀπό τήν πείνα καί τή δίψα καί μαθαίνοντας ὅτι οἱ Τοῦρκοι θά τούς ἐκτόπιζαν στό ἐσωτερικό γιά νά τούς ἐξοντώσουν, συναντήθηκε μέ τόν Κεμάλ καί τοῦ ζήτησε νά ἐπιτρέψει στούς Χριστιανούς νά φύγουν. Οἱ Τοῦρκοι τοῦ ἔδωσαν 7 μέρες διορία γιά νά φυγαδέψει τόν κόσμο, μέ ἐξαίρεση τούς ἄνδρες 17-45 ἐτῶν, πού ὄφειλαν νά ἀποκαταστήσουν τίς καταστροφές τοῦ πολέμου. Ἕνας γάλλος πλοίαρχος, πού βρισκόταν μέ τό πλοῖο του στή Σμύρνη, ἀρνήθηκε νά μεταφέρει πρόσφυγες, ἐνῶ ἕνας ἰταλός δέχτηκε νά παραλάβει 2.000 ἄτομα καί νά τούς μεταφέρει στή Μυτιλήνη μέ τό ἀντίστοιχο ἀντίτιμο. Μαζί του πῆγε κι ὁ Τζένινγκς, πού βρῆκε στό νησί πολλά ἐμπορικά πλοῖα ἀγκυροβολημένα. Ἔχοντας τήν ἐγγύηση τῶν Τούρκων καί σέ συνεργασία μέ τόν ἀμερικανό πλωτάρχη Πάουελ, πού θά παρεῖχε προστασία στά ἑλληνικά πλοῖα, ζήτησε ἐπανειλημμένα ἀπό τόν στρατηγό Φράγκου νά τοῦ διαθέσει τά πλοῖα γιά τήν ἀπομάκρυνση τῶν προσφύγων ἀπό τή Σμύρνη. Ὁ στρατηγός ὅμως ἦταν ἐπιφυλακτικός.
Τό ἄλλο πρωί ὁ Τζένινγκς ἐπιβιβάστηκε στό θωρηκτό «Κιλκίς», τοῦ ὁποίου ὁ κυβερνήτης, Ἰωάννης Θεοφανίδης, ἦταν πρόθυμος νά βοηθήσει στέλνοντας κωδικοποιημένα μηνύματα μέσῳ τοῦ ἀσύρματου τοῦ πλοίου στόν ἕλληνα πρωθυπουργό. Ἀρχικά ὁ πρωθυπουργός κοιμόταν. Ὅταν ὁ Τζένινγκς ζήτησε νά τόν ξυπνήσουν, ὁ πρωθυπουργός ζήτησε νά γίνει συνεδρίαση τοῦ ὑπουργικοῦ συμβουλίου. Ἡ κυβέρνηση κωλυσιεργοῦσε καί τότε ὁ Τζένινγκς, μετά ἀπό συμβουλή τοῦ Θεοφανίδη, ἀναγκάστηκε νά προχωρήσει στό ἔσχατο μέσο πού διέθετε, τόν ἐκβιασμό. Ἄν δέν τοῦ ἔδιναν τά πλοῖα γιά τή διάσωση τῶν Ἑλλήνων, τό ἑπόμενο μήνυμα ἀπό τόν ἀσύρματο θά στελνόταν ἀνοιχτά χωρίς κωδικό καί ὅλος ὁ κόσμος θά μάθαινε ὅτι ἡ ἑλληνική κυβέρνηση θά ἄφηνε στά χέρια τῶν Τούρκων ἑκατοντάδες χιλιάδες Ἕλληνες τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Ὁ ἐκβιασμός λειτούργησε κι ὅλα τά πλοῖα στήν περιοχή τέθηκαν ὑπό τόν ἔλεγχο τοῦ Τζένινγκς, καθιστώντας τον προσωπικά ὑπεύθυνο γιά κάθε πλοῖο πού θά χανόταν.
Ἡ ἐπιχείρηση ξεκίνησε μέ τόν Τζένινγκς νά βρίσκεται στό πρῶτο πλοῖο, «ναύαρχος» ἑνός ἀσυνήθιστου στόλου 26 συνολικά πλοίων. Οἱ Τοῦρκοι τελικά παρέτειναν κατά τέσσερις μέρες τήν προθεσμία καί ταυτόχρονα ἡ ἑλληνική κυ- βέρνηση κατόρθωσε νά αὐξήσει τόν ἀριθμό τῶν πλοίων σέ 55. Ἔτσι ἔγινε δυνατό νά διασωθοῦν ἀπό τό λιμάνι τῆς Σμύρνης πάνω ἀπό 350.000 ἄτομα. Στή συνέχεια οἱ Τοῦρκοι ἐπέτρεψαν στόν Τζένινγκς νά παραλάβει Χριστιανούς κι ἀπό ἄλλα λιμάνια, ἀπό τόν Εὔξεινο Πόντο ὥς τή Συρία. Τούς ἑπόμενους μῆνες ὁ Τζένινγκς συντόνισε σέ συνεργασία μέ τίς κυβερνήσεις τῆς Ἑλλάδας καί τῶν Η.Π.Α. ἕνα πραγματικά τιτάνιο ἔργο διάσωσης χιλιάδων Χριστιανῶν τῆς Τουρκίας.
Γιά τίς ὑπηρεσίες του ὁ Τζένινγκς τιμήθηκε ἀπό τήν Ἑλλάδα μέ τίς ὑψηλότερες στρατιωτικές καί πολιτικές διακρί- σεις ταυτόχρονα. Πέθανε τό 1933 καί δυστυχῶς λίγοι σήμερα θυμοῦνται τό ὄνομά του. Ἄς εἶναι αἰωνία ἡ μνήμη τοῦ εὐγενοῦς αὐτοῦ ἀνθρώπου, ἑνός πραγματικοῦ εὐεργέτη τοῦ Ἑλληνισμοῦ!
Π. Μητσόπουλος
ΤΟ ΚΑΝΑΛΙ ΜΑΣ
