1920 (συνέχεια)

  Τό 1920 ξεκίνησε μέ τούς καλύτερους οἰωνούς γιά τήν Ἑλλάδα καί τούς Ἕλληνες τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Μέ θλιβερή ἐξαί­ρεση τή σφαγή τῶν 8.000 ἑλλήνων κατοί­κων τοῦ Ἀιδινίου ἀπό τούς Τούρκους τόν Ἰούνιο τοῦ 1919, οἱ ἐξελίξεις ἦταν πολύ θετικές, καθώς ὁ ἑλληνικός στρατός, μέ τήν ἄδεια τῶν Συμμάχων, εἶχε ἐπεκτείνει γιά λόγους ἀσφαλείας τήν κυριαρχία του πέρα ἀπό τή ζώνη τῆς Σμύρνης, μέχρι τήν Προῦσα στά βόρεια, τό Οὐσάκ στά ἀνατολικά καί τό Ἀιδίνι στά νότια. Ἐπίσης, ἡ ἔλλειψη συνεργασίας τῶν τουρκικῶν ἀρ­χῶν ὁδήγησε στήν κατάληψη τῆς Κωνσταντινούπολης τό 1920 ἀπό τούς Συμμά­χους μέ συμμετοχή καί τῆς Ἑλλάδας. Ἔ­τσι, ὑπῆρχε βάσιμη αἰσιοδοξία ὅτι οἱ συζη­τήσεις στή Συνδιάσκεψη τῆς Εἰρήνης στό Παρίσι θά κατέληγαν σέ ἐκτεταμένα ἐδαφικά κέρδη ἐπί τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐ­το­κρατορίας.
  Στήν πραγματικότητα ὅμως, τόσο σέ διεθνές ὅσο καί σέ στρατιωτικό ἐπίπεδο, οἱ ἐξελίξεις ἦταν ἀνησυχητικές. Ἀρχικά, ὁ ἀμερικανός πρόεδρος Οὐίλσον, ἐμπνευστής τῆς Κοινωνίας τῶν Ἐθνῶν καί προ­στά­της τῆς νεοσύστατης Ἀρμενίας, δέν κατόρθωσε νά πείσει τή Γερουσία τῶν Η.Π.Α. γιά τήν ἔγκριση τῆς Συνθήκης Εἰ­ρήνης τῶν Βερσαλλιῶν (28 Ἰουνίου 1919) καί ἀναπόφευκτα οἱ Η.Π.Α. ἐπέστρεψαν στόν ἀπομονωτισμό. Ἔτσι, ἡ Ἀρμενία, φυ­σική σύμμαχος τῆς Ἑλλάδας, πού ἡ ὕ­παρξή της καθιστοῦσε τήν Τουρκία περικυκλωμένη, ἔμεινε ἀβοήθητη καί διαμε­λίστηκε ἀ­πό τήν Τουρκία καί τή Σοβιετική Ἕνωση. Ἡ Σοβιετική Ἕνω­ση μάλιστα ἄρ­χι­σε νά ἐνισχύει μέ χρήματα καί ἐφόδια τόν Κε­μάλ. Συγχρόνως ἡ Γαλλία, πού κατεῖχε τήν Κιλικία καί τή Συρία, δέν φαινόταν ἱκανοποιημένη ἀπό τήν πρωτοκα­θε­δρία τῆς Με­γάλης Βρετανίας, ἐνῶ ἡ ἐχθρική στάση τῆς Ἰταλίας ἐντεινόταν ὅλο καί περισσότερο. Τέλος, ἡ γεωγρα­φι­κή διαμόρφωση τῆς Δυτικῆς Μικρᾶς Ἀ­σίας δέν ἐπέτρεπε τήν ἀποτελεσματική ἄμυνά της σέ ἕναν πόλεμο διαρκείας, τή στιγμή πού οἱ Τοῦρ­κοι δέν φαίνονταν διατεθειμένοι νά ἀποδεχτοῦν τήν ὁριστική ἀπώλειά της.
  Παρόλ’ αὐτά, ἡ διπλωματική δεξιοτεχνία τοῦ Βενιζέλου εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τήν ὑπογραφή τῆς Συνθήκης Εἰρήνης τῶν Σεβρῶν ἀνάμεσα στήν Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία καί τίς νικήτριες δυνάμεις τοῦ Α´ Παγκοσμίου Πολέμου. Ἡ Συνθήκη αὐτή δημιουργοῦσε τήν «Ἑλλάδα τῶν δύο ἠ­πεί­ρων καί τῶν πέντε θαλασσῶν», καθώς ἡ Ἀνατολική Θράκη, ἡ Ἴμβρος καί ἡ Τένε­δος θά προσαρτῶνταν στήν Ἑλλά­δα, ἐνῶ ἡ εὐρύτερη περιοχή τῆς Σμύρνης θά παρέμενε γιά πέντε χρόνια ὑπό ἑλληνική διοίκηση καί στή συνέχεια θά γινόταν δη­­μοψήφισμα πού θά καθόριζε τήν τύχη της. Ἤδη μέ τή συνθήκη τοῦ Νεϊγύ μέ τή Βουλ­γαρία εἶχε προσαρτηθεῖ καί ἡ Δυτική Θράκη. Ἡ Ἑλλάδα, 100 χρόνια μετά τήν Ἐπανάσταση, ἄγγιζε τό ὄνειρο τῆς Μεγάλης Ἰδέας.
  Ὡστόσο, ἀφενός ἡ ἐπαναστατική κυβέρνηση τοῦ Κεμάλ ἀπέρριψε τή Συνθήκη πού εἶχε ὑπογράψει ἡ ἀδύναμη σουλ­τανική κυβέρνηση κι ἀφετέρου ἡ ἐχθρική διάθεση τῶν περισσότερων εὐρωπαϊκῶν δυνάμεων (Ἰταλία, Γαλλία, Σοβιετική Ἕ­νωση) ἐντάθηκε, ἐνῶ οἱ Η.Π.Α. παρέμειναν ἀδιάφορες. Ἀκόμη κι ἡ Μ. Βρετανία, πού συνέβαλε πολύ στή διαμόρφωση τῆς Συνθήκης, ἐξαντλημένη ἀπό τόν Α΄ Πα­γκόσμιο δέν εἶχε διάθεση νά βοηθήσει στρα­τι­ωτικά στήν ἐπιβολή τῶν ὅρων τῆς Συνθήκης. Συγχρόνως, παρά τήν τεράστια διπλωματική αὐτή ἐπιτυχία, πραγματο­ποι­ήθηκε δολοφονική ἀπόπειρα κατά τοῦ Βενιζέλου ἀπό Κωνσταντινικούς στή Λυ­ών. Παρά τήν ὑπογραφή τῆς Συνθήκης, ὁ Διχασμός δέν εἶχε ὑποχωρήσει.
  Ἀκολούθησε ἡ προκήρυξη ἐκλογῶν ἀπό τόν Βενιζέλο γιά τήν 1η Νοεμβρίου. Συνέβη τότε ἕνα ἀπρόοπτο γεγονός πού ἔπαιξε καθοριστικό ρόλο στίς ἐξελίξεις. Στίς 12 Ὀκτωβρίου, λίγες μέρες πρίν τίς ἐκλογές, ὁ Βασιλιάς Ἀλέξανδρος πέθανε ἀπό σηψαιμία σέ ἡλικία μόλις 27 ἐτῶν, ἀπό τή μόλυνση πού τοῦ προκάλεσε τό δάγκωμα ἑνός πιθήκου στό βασιλικό ἀ­γρό­κτημα τοῦ Τατοΐου. Ἡ Ἡνωμένη (Ἀντιβενιζελική) Ἀντιπολίτευση ὑποστήριξε τό­τε ὅτι ἔπρεπε νά ἐπιστρέψει ὡς Βασιλιάς ὁ Κωνσταντῖνος, ὁ ὁποῖος δέν εἶχε παραιτηθεῖ, ἀλλά εἶχε φύγει προσωρινά. Ὁ Βενιζέλος, αἰφνιδιασμένος ἀπό τήν ἀπρό­σμενη αὐτή ἐξέλιξη, δέν εἶχε κάποια ἀντιπρόταση καί τοποθέτησε τόν ναύαρχο Κουντουριώτη ὡς Ἀντιβασιλέα. Αὐτόματα οἱ ἐκλογές πολώθηκαν σέ μεγάλο βαθμό καί μετατράπηκαν σέ δημοψήφισμα γιά τήν ἐπιστροφή ἤ μή τοῦ, συμπαθοῦς σέ μεγάλο τμῆμα τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ, Κωνσταντίνου στόν θρόνο κι ὄχι σέ ἐπιβρά­βευση τῆς ὑπογραφῆς τῆς Συνθήκης τῶν Σεβρῶν. Οἱ εὐρωπαϊκές δυνάμεις πάντως φρόντισαν νά ἐνημερώσουν τίς ἀντιμαχόμενες παρατάξεις ὅτι ἐνδεχόμενη ἐπι­στρο­φή τοῦ ἀνεπιθύμητου λόγῳ τῆς στά­σης του στόν Α´ Παγκόσμιο Πόλεμο Κωνσταντίνου θά σήμαι­νε τήν ἄρση τῆς ὑποστήριξής τους, ἰδιαίτερα τῆς οἰκονομικῆς, στήν Ἑλλάδα.
  Τελικά, ἡ ὀργανωτική ὑπεροχή τῶν Ἀντιβενιζελικῶν, ἡ μαζική ἀντιβενιζελική ψῆφος τῶν συμπαγῶν μαζῶν ἀλλοεθνῶν τῆς Μακεδονίας, ἡ δυσαρέσκεια καί οἱ στερήσεις πού εἶχαν προκληθεῖ ἀπό τόν ναυτικό ἀποκλεισμό τοῦ 1916-7 καί τή συντήρηση ἑνός μεγάλου στρατοῦ, καθώς καί τά σκληρά μέτρα τῶν Βενιζελικῶν τό διάστημα 1917-1920 ὁδήγησαν στήν αἰ­φ­νιδιαστική ἥττα τοῦ Βενιζέλου. Οἱ νικητές μάλιστα, παρά τήν προειδοποίηση τῶν Συμμάχων, ἐπανέφεραν ἄμεσα μέ -ἀναμφισβήτητα νόθο- δημοψήφισμα τόν Βασιλιά Κωνσταντῖνο στόν θρόνο τῆς Ἑλλά­δας.
Τά δύσκολα μόλις ἄρχιζαν…

Παναγιώτης Μητσόπουλος