Σεπτέμβριος! Ἀνοίγουν τά σχολειά
μέ τοῦ Σταυροῦ τή χάρη.
Γιορτάζουνε οἱ μαθητές,
γιορτάζουν κι οἱ δασκάλοι.

  Κάθε Σεπτέμβριο γιορτάζουμε ὅλοι τήν ἔναρξη τοῦ σχολικοῦ ἔτους. Σίγουρα ὅμως κανείς δέν σκέφτεται ποιός ἐγκαινίασε τούτη τήν ἀρχή, ποιός ἔβαλε τά θεμέλια ἀλλά καί τίς συντεταγμένες τῆς ἑλληνοχριστιανικῆς μας παιδείας, πού μέ τόσο μένος ὁρισμένοι προσπαθοῦν νά γκρεμίσουν.
  Πολλοί εἶναι αὐτοί πού ἔβαλαν κάποιο λιθάρι στό οἰκοδόμημα τῆς Παιδείας. Αὐτός ὅμως πού τή συστηματοποίησε, τήν ὀργάνωσε καί τήν ἐγκαινίασε εἶναι ὁ γνωστός, ἀλλά καί ἄγνωστος σέ πολλούς, ὁ πρῶτος κυβερνήτης τῆς Ἑλλάδος, ὁ κερκυραῖος κόμης Ἰωάννης Καποδίστριας.
  Ὁ μεγάλος αὐτός εὐπατρίδης εἶχε κάνει ὑπόθεση τῆς ζωῆς του τήν περίθαλψη καί τή μόρφωση τῶν νέων τῆς Ἑλλάδος παράλληλα μέ τήν ἀπελευθέρωσή της. «Εἶμαι ἀποφασισμένος νά στηρίξω τήν ἐπανόρθωση τῆς Ἑλλάδος σέ δυό μεγάλες βάσεις, τήν ἐργασία καί τή στοιχειώδη ἐκπαίδευση», ἔγραφε στόν φίλο του Ἔϋναρντ.
  Ὅταν ἔγινε κυβερνήτης τῆς Ἑλλάδος, τό θέμα τῆς Παιδείας ἀποτέλεσε τήν κορωνίδα στή σκέψη καί στά ἔργα του. Πίστευε πώς «ὁ πιό πολύτιμος θησαυρός πού ἔχει ἡ πατρίδα εἶναι οἱ νέοι, τῶν ὁποίων ἡ καλή ἀγωγή θά ἀποτελέσει τή γωνιαία πέτρα τῆς τιμῆς καί τῆς εὐτυχίας τοῦ γένους μας». Ὡς κύριους ἄξονες τῆς Παιδείας πρότεινε τήν ἑλληνική παράδοση καί τήν ὀρθόδοξη πίστη.
   Νεαρός ἀκόμα, ὅταν πρωτομπῆκε στόν πολιτικό στίβο ὡς γραμματέας τῆς ἐπικράτειας τῶν Ἰονίων Νήσων, δραστηριοποιήθηκε ἔντονα γιά τή μόρφωση ὅλων τῶν παιδιῶν ἀνεξάρτητα ἀπό τήν κοινωνική τους προέλευση, καθώς καί γιά τήν καθιέρωση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας ὡς ἐπίσημης γλώσσας τῆς Ἑπτανήσου, ἀντί τῆς ἰταλικῆς πού εἶχε ἐπιβληθεῖ ἀπό τούς κατακτητές. Ἵδρυσε 40 σχολεῖα σέ ὅλα τά νησιά τοῦ Ἰονίου, καθώς καί τή Σχολή τῆς Τενέδου στήν Κέρκυρα.
  Κατά τή διάρκεια τῆς πολιτικῆς του σταδιοδρομίας στή Ρωσία, ὅσες φορές βρέθηκε σέ διάφορες χῶρες τῆς Εὐρώπης, ἀξιοποίησε τόν ἐλεύθερο χρόνο πού τοῦ ἀπέμενε φροντίζοντας μέ ποικίλους τρόπους γιά τήν ἑλληνική νεότητα. Ἡ γνωριμία μάλιστα μέ τούς διάσημους παιδαγωγούς τῆς Ἐλβετίας Φέλλεμπεργκ καί Πεσταλότσι ἀξιοποιήθηκε ἀργότερα ἀπό τόν Κυβερνήτη στό ἐκπαιδευτικό πρόγραμμα πού ἀκολούθησε στή νεοσύστατη Ἑλλάδα. Στή Γενεύη μέ προσωπικές του φροντίδες δημιουργήθηκε εἰδικό ταμεῖο, τό «Ταμεῖον τῶν ἐπί ξένης προσφύγων ὀρφανῶν καί πενήτων Ἑλληνοπαίδων», στό ὁποῖο ἦταν καί ὁ ἴδιος συνδρομητής.
   Ἡ ἀγωνία του γιά τά Ἑλληνόπουλα εἶναι καταφανής σέ πλῆθος ἐπιστολῶν του. «Πῶς θα συνθέσουμε το Ἔθνος;», ἀναρωτιόταν ἐναγώνια, καθώς ἔβλεπε τήν ἑλληνική νεότητα ἀνέστια, πεινασμένη, ἀσθενική νά χάνεται ἐξαιτίας τῆς προσφυγιᾶς καί τῆς ὀρφάνιας. «Χωρίς πίστη στόν Θεό, ἀγάπη πρός τήν πατρίδα τους καί διατήρηση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας χάνονται στήν ξενιτειά οἱ Ἑλληνόπαιδες», ἔλεγε.
  Χαρακτηριστικές τῆς ἄοκνης μέριμνάς του γιά τά παιδιά εἶναι καί οἱ πρῶτες ἐπιστολές του, πού ἔγραψε ἀμέσως τήν ἑπομένη τῆς παραίτησής του ἀπό τό ὑπουργεῖο τῶν ἐξωτερικῶν τῆς Ρωσίας. Ἀπευθυνόταν κατεπειγόντως πρός τόν γιατρό Τυπάλδο στήν Κρακοβία καί στόν Ἀνδρέα Μουστοξύδη στήν Ἐνετία. Τούς παρακαλοῦσε νά ψάξουν, νά βροῦν καί νά καταγράψουν σέ καταλόγους ὅλα τά Ἑλληνόπουλα πού ἦταν διασκορπισμένα στά διάφορα μέρη τῆς Εὐρώπης, μέ σκοπό τή στέγαση, τή σίτιση καί τήν ἑλληνοχριστιανική ἐκπαίδευσή τους.
  Βέβαια στά χρόνια τῆς Ἐπανάστασης ἔγιναν πολλές συγκινητικές προσπάθειες γιά τή σύσταση σχολείων μέ τήν αὐθόρμητη συμπαράσταση τῶν κατοίκων καί τῶν μοναστηριῶν, ἀλλά ἡ ἐκπαίδευση ὀργανώθηκε καί συστηματοποιήθηκε ἀπό τόν Ἰ. Καποδίστρια καί τούς συνεργάτες του. Αὐξήθηκε ὁ ἀριθμός τῶν ἀλληλοδιδακτικῶν σχολείων σέ 150 καί οἱ μαθητές σέ 8.000. Καθορίστηκε τό εἶδος τῶν διδασκομένων μαθημάτων, οἱ πόροι συντήρησης τῶν σχολείων, ὁ τρόπος τῶν προαγωγικῶν καί ἀπολυτηρίων ἐξετάσεων, τό ὡρολόγιο πρόγραμμα διδασκαλίας, οἱ ἡμέρες τῆς ἀργίας τῶν σχολείων, οἱ θερινές διακοπές καθώς καί ἡ ἀπονομή βραβείων στούς ἀριστούχους μαθητές. Τό πιό σημαντικό ἦταν ὅτι ἡ ἐκπαίδευση ἔπαψε νά εἶναι προνόμιο τῶν λίγων, καθώς παρεχόταν δωρεάν σέ ὅλους καί ἦταν ὑποχρεωτική.
   Ὁ Κυβερνήτης ἔφτιαξε σχολεῖα γιά ὅλους: γιά τούς κληρικούς, τούς στρατιωτικούς, τούς ναυτικούς, τούς γεωργούς. Ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον ἐπέδειξε γιά τήν τεχνική μόρφωση τῶν ἐπαγγελματιῶν.