Οἱ τρεῖς μεγάλοι! Θέλγουν καί τρέφουν τό πνεῦμα τῶν πιστῶν δεκαπέντε αἰῶνες τώρα. Ἐμπνέουν τήν ψυχή μέ τά συγγράμματά τους, ποταμό ἀνεξάντλητο πού ἀρδεύει γενεές γενεῶν, θησαυρό μυριάκριβο τῆς Ἐκκλησίας.
Εἶναι μεγάλοι·
γιά τήν κατά Θεόν σοφία τους,
γιά τή μεστή διδαχή τους,
γιά τόν ἅγιο βίο τους.
Διακόνησαν τό Εὐαγγέλιο καί μετάγγισαν τίς ἀλήθειές του στήν Ἐκκλησία·
μέ τό προφορικό κήρυγμα,
μέ τήν ἄγρυπνη φροντίδα γιά τίς ψυχές,
μέ τήν ἡρωϊκή ἀπόκρουση τῶν αἱρετικῶν,
μέ τήν ἀγάπη τους γιά τούς καταφρονημένους,
μέ τήν προστασία τους γιά τούς ἀδυνάτους,
μέ τά σοφά βιβλία τους.
Κι ἔγιναν αὐτοί ἡ ζωντανή παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, τό ἔμψυχο Εὐαγγέλιο τοῦ Χριστοῦ.
   Τρεῖς μικρές σταγόνες ἀπό τόν ὠκεανό τῆς σοφίας, τῆς ἁγιότητος καί τῆς ποιμαντικῆς ἐπιστήμης τους προσφέρουμε στόν ἀναγνώστη· Ἕνα ἀπόσπασμα ἀπό τόν 91ο κανόνα τοῦ Μ. Βασιλείου, στόν ὁποῖο θεσμοθετεῖ τήν ἀξία τῆς ἱερᾶς παραδόσεως· μία ἐπιστολή τοῦ Γρηγορίου, ὅπου λάμπει ἡ μακροθυμία καί ἡ ἀνοχή τοῦ ἁγίου, καί μία ἁπλή διδαχή τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου, στήν ὁποία συστήνει τήν ἁγία ζωή ὡς τό ἀκριβέστερο ἑρμηνευτικό ὑπόμνημα τῶν δογμάτων τῆς πίστεως.
  Στίς μέρες μας, ὅπου μέ τόσα μέσα καί τρόπους βάλλεται ἡ εὐσεβής ζωή καί γίνεται προσπάθεια νά ἀποπροσανατολισθοῦν οἱ πιστοί καί νά ἀπογυμνωθοῦν ἀπό τήν ἁγιότητα, οἱ τρεῖς μέγιστοι φωστῆρες τῆς τρισηλίου Θεότητος στέκουν ὁρόσημο φωτεινό πού σηματοδοτεῖ τήν πορεία μας, ἐγγύηση ὅτι θά 'μαστε ὁλόρθοι καί δυνατοί ὡς μέλη τῆς Ἐκκλησίας· ὅταν μένουμε βαθιά ριζωμένοι στήν ἁγία Γραφή καί τήν ἱερά Παράδοση, ὅταν βιώνουμε τίς ἀλήθειες τῆς πίστεώς μας, ὅταν ἐπιβεβαιώνουμε τήν ὀρθοδοξία μας μέ τήν ὀρθοπραξία.

Ἡ ἄγραφη παράδοση
  Τόσο ἡ γραπτή ὅσο καί ἄγραφη παράδοση ἔχουν τήν ἴδια ἰσχύ γιά τήν πίστη μας. Δέν ἔχει ἀντίρρηση γι’ αὐτό κανένας ἀπό ἐκείνους πού ἔχουν ἔστω καί μικρή πεῖρα τῶν ἐκκλησιαστικῶν θεσμῶν. Ἄν ἐπιχειρούσαμε νά ἐγκαταλείψουμε τά ἄγραφα ἔθιμα, διότι δῆθεν δέν ἔχουν μεγάλη σημασία, χωρίς νά τό καταλάβουμε θά ζημιώναμε τό Εὐαγγέλιο στή ἴδια τήν οὐσία του ἤ μᾶλλον θά μετατρέπαμε τό κήρυγμα σέ κοῦφιο ὄνομα, χωρίς νόημα. Γιά παράδειγμα, καί γιά νά θυμηθῶ τό πρῶτο καί πιό συνηθισμένο ἀπ’ ὅλα, ποιός δίδαξε γραπτά νά φανερώνουν τήν πίστη τους μέ τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ ἐκεῖνοι πού ἐλπίζουν στό ὄνομα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ; Τό νά στρεφόμαστε πρός τήν ἀνατολή, ὅταν προσευχόμαστε ποιό γραπτό μᾶς τό δίδαξε; Τά λόγια τῆς προσευχῆς κατά τόν ἁγιασμό τοῦ ἄρτου τῆς Θείας Εὐχαριστίας καί τοῦ ποτηρίου ποιός ἀπό τούς ἁγίους μᾶς τά ἄφησε γραπτά; Δέν ἀρκούμεθα, βέβαια, σ’ αὐτά πού μνημονεύει ὁ Ἀπόστολος καί τό Εὐαγγέλιο, ἀλλά καί πρίν καί μετά λέμε ἄλλα πού τά παραλάβαμε ἀπό τήν ἄγραφη διδασκαλία καί θεωροῦμε ὅτι ἔχουν μεγάλη δύναμη γιά τήν τέλεση τοῦ μυστηρίου… Ἀλλά καί ὅσα εἶναι σχετικά μέ τό βάπτισμα, ὅπως ἡ ἀποκήρυξη τοῦ σατανᾶ καί τῶν ἀγγέλων του, ἀπό ποιό σύγγραμμα διδάσκονται; Δέν προέρχονται ὅλα ἀπό ἐκείνη τήν ἀδημοσίευτη καί μυστική διδασκαλία, τήν ὁποία διατήρησαν οἱ πατέρες μας σιωπηλά, χωρίς νά τήν πολυερευνοῦν καί νά τήν περιεργάζονται, ἐπειδή σωστά εἶχαν μάθει ὅτι πρέπει μέ τή σιωπή νά προστατεύουμε τή σεμνότητα τῶν μυστηρίων; Διότι πῶς εἶναι δυνατόν νά διακηρυχθεῖ γραπτῶς τό νόημα αὐτῶν τά ὁποῖα δέν ἐπιτρέπεται οὔτε νά τά ἰδοῦν ὅσοι εἶναι ἀμύητοι;… Αὐτό εἶναι τό νόημα τῆς ἀγράφου παραδόσεως· νά μήν ἀμεληθεῖ ἡ γνώση τῶν δογμάτων καί λόγῳ τῆς συνήθειας τήν καταφρονήσουν οἱ πολλοί.

Μ. Βασιλείου,
Περί τοῦ ἁγ. Πνεύματος, PG 32,68-217

Μακροθυμία, ἡ τελειότητα
  Πληροφορήθηκα ὅτι στενοχωρέθηκες γιά τίς ὕβρεις πού δέχθηκα ἀπό τούς μοναχούς καί τούς πτωχούς. Καί δέν εἶναι καθόλου παράξενο νά δυσφορεῖς γι’ αὐτά τά πράγματα, ἀφοῦ δέν ἔτυχε ἀκόμη νά δεχθεῖς κτυπήματα καί δέν ἔχεις πεῖρα τῶν δικῶν μου παθημάτων. Ἐνῶ ἐγώ, ἐπειδή καί περισσότερα δεινά ἔχω δοκιμάσει καί τήν ὕβρι γεύθηκα, εἶναι φυσικό νά θεωρηθῶ ἀξιόπιστος συμβουλεύοντας τήν εὐλάβειά σου αὐτά πού καί τ’ ἄσπρα μου μαλλιά διδάσκουν καί ἡ λογική ὑποδεικνύει. Εἶναι φοβερά αὐτά πού ἔχουν γίνει καί περισσότερο ἀπό φοβερά, ποιός θά διαφωνήσει;… Ἀλλά ἴσως εἶναι καλύτερο νά μακροθυμοῦμε καί νά δίνουμε σέ πολλούς παράδειγμα μακροθυμίας μ’ αὐτά πού ὑποφέρουμε. Διότι δέν πείθει τόσο ὁ λόγος τούς πολλούς ὅσο ἡ πράξη, ἡ σιωπηλή παραίνεση.
  …Νά προκαταβάλουμε καλωσύνη γιά νά βροῦμε καλωσύνη… Ἔχοντας τόσα ὑποδείγματα, ἄς μιμηθοῦμε τή φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ καί νά μή θελήσουμε νά μάθουμε ἀπό τόν ἴδιο τόν ἑαυτό μας πόσο κακό πρᾶγμα εἶναι ἡ ἀνταπόδοση τῆς ἁμαρτίας… Νά μή χτυπήσουμε, λοιπόν, μέ μιᾶς διότι δέν εἶναι ἀκίνδυνο, ἀλλά νά τούς συνετίσουμε μέ τόν φόβο καί νά τούς νικήσουμε μέ τή φιλανθρωπία. Νά τούς ὑποχρεώσουμε στήν εὐλάβεια καί νά τούς παιδεύσουμε περισσότερο μέ τή συνείδηση παρά μέ τήν ὀργή. Νά μή ξηράνουμε μιά συκιά πού μπορεῖ ἀκόμη νά δώσει καρπούς, νά μή τήν καταδικάσουμε ὡς ἄχρηστη, πού κρατᾶ ἄδικα τόν τόπο, ἀφοῦ μπορεῖ ἴσως νά τή θεραπεύσει ἡ προστασία καί ἡ φροντίδα ἔμπειρου γεωργοῦ. …Νά προτιμήσουμε νά φανοῦμε φιλάνθρωποι μᾶλλον παρά τέλειοι, καί φιλόπτωχοι μᾶλλον παρά φιλοδίκαιοι…

Γρ. Θεολόγου,
Ἐπιστολή οζ’, Θεοδώρῳ, PG 37, 141

Διδασκαλία μέ τά ἔργα, ἡ πιό ἀξιόπιστη
  Ἐμεῖς, παρακαλῶ,… νά ὑπακοῦμε στή θεία Γραφή καί ἐφαρμόζοντας τά λόγια της μέ περισσή φροντίδα νά ἐναποθέτουμε στίς ψυχές μας τά ὑγιῆ δόγματα, ὥστε καί ἡ ζωή μας νά ἐπιβεβαιώνει τά δόγματα καί τά δόγματα νά καθιστοῦν πιό ἀξιόπιστη τή ζωή. Ἄν ἔχουμε ὀρθά δόγματα, ἀλλά ἀμελοῦμε στή ζωή μας, δέν θἄχουμε κανένα ὄφελος. Ἀλλά κι ἄν, ἐνῶ ἔχουμε καθαρή ζωή, ἀμελοῦμε τά δόγματα, δέν θά μπορέσουμε νά κερδίσουμε κάτι χρήσιμο, πού νά συντελεῖ στή σωτηρία μας. Ἐφ’ ὅσον θέλουμε καί ἀπό τήν κόλαση νά ἀπαλλαγοῦμε καί τήν αἰώνια βασιλεία νά ἐπιτύχουμε, πρέπει νά 'χουμε καί τά δύο στολίδια· τήν ὀρθότητα τῶν δογμάτων καί τήν προσεγμένη ζωή. Ποιό τό ὄφελος, πές μου, νά 'χει τό δέντρο ὕψος πολύ καί πλούσιο φύλλωμα, ἀλλά νά 'ναι ἔρημο ἀπό καρπό; Ἔτσι καί τόν χριστιανό δέν τόν ὠφελοῦν καθόλου τά ὀρθά δόγματα, ἄν ἀμελεῖ τή συμπεριφορά του στή ζωή. Γι’ αὐτό καί ὁ Χριστός τέτοιους ἀνθρώπους μακάριζε λέγοντας· μακάριος ὁ ποιήσας καί διδάξας (Μθ 5,19).
  Ἡ διδασκαλία πού γίνεται μέ τά ἔργα εἶναι πιό ἀκριβής καί πιό ἀξιόπιστη ἀπό ἐκείνη πού γίνεται μέ τά λόγια. Ἕνας τέτοιος ἄνθρωπος κι ὅταν σιωπᾶ κι ὅταν δέν τόν βλέπουν οἱ ἄλλοι μπορεῖ νά ἐκπαιδεύει· στήν πρώτη περίπτωση μέ τή θέα, στήν δεύτερη μέ τήν ἀκοή. Ὄχι μόνο οἱ φίλοι, ἀλλά καί οἱ ἐχθροί θά σεβασθοῦν τήν περίσσια ἀρετή του. Διότι τόση εἶναι ἡ δύναμή της ὥστε νά κλείνει τά στόματα καί νά στομώνει τή γλῶσσα ἀκόμη καί ἐκείνων πού τήν πολεμοῦν.

Ἰω. Χρυσοστόμου
Εἰς τήν Γένεσιν ὁμιλία 13η, PG 53,110