Οἱ τρεῖς μεγάλοι! Θέλγουν καί τρέφουν τό πνεῦμα τῶν πιστῶν δεκαπέντε αἰῶνες τώρα. Ἐμπνέουν τήν ψυχή μέ τά συγγράμματά τους, ποταμό ἀνεξάντλητο πού ἀρδεύει γενεές γενεῶν, θησαυρό μυριάκριβο τῆς Ἐκκλησίας.
Εἶναι μεγάλοι·
γιά τήν κατά Θεόν σοφία τους,
γιά τή μεστή διδαχή τους,
γιά τόν ἅγιο βίο τους.
Διακόνησαν τό Εὐαγγέλιο καί μετάγγισαν τίς ἀλήθειές του στήν Ἐκκλησία·
μέ τό προφορικό κήρυγμα,
μέ τήν ἄγρυπνη φροντίδα γιά τίς ψυχές,
μέ τήν ἡρωϊκή ἀπόκρουση τῶν αἱρετικῶν,
μέ τήν ἀγάπη τους γιά τούς καταφρονημένους,
μέ τήν προστασία τους γιά τούς ἀδυνάτους,
μέ τά σοφά βιβλία τους.
Κι ἔγιναν αὐτοί ἡ ζωντανή παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, τό ἔμψυχο Εὐαγγέλιο τοῦ Χριστοῦ.
   Τρεῖς μικρές σταγόνες ἀπό τόν ὠκεανό τῆς σοφίας, τῆς ἁγιότητος καί τῆς ποιμαντικῆς ἐπιστήμης τους προσφέρουμε στόν ἀναγνώστη· Ἕνα ἀπόσπασμα ἀπό τόν 91ο κανόνα τοῦ Μ. Βασιλείου, στόν ὁποῖο θεσμοθετεῖ τήν ἀξία τῆς ἱερᾶς παραδόσεως· μία ἐπιστολή τοῦ Γρηγορίου, ὅπου λάμπει ἡ μακροθυμία καί ἡ ἀνοχή τοῦ ἁγίου, καί μία ἁπλή διδαχή τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου, στήν ὁποία συστήνει τήν ἁγία ζωή ὡς τό ἀκριβέστερο ἑρμηνευτικό ὑπόμνημα τῶν δογμάτων τῆς πίστεως.
  Στίς μέρες μας, ὅπου μέ τόσα μέσα καί τρόπους βάλλεται ἡ εὐσεβής ζωή καί γίνεται προσπάθεια νά ἀποπροσανατολισθοῦν οἱ πιστοί καί νά ἀπογυμνωθοῦν ἀπό τήν ἁγιότητα, οἱ τρεῖς μέγιστοι φωστῆρες τῆς τρισηλίου Θεότητος στέκουν ὁρόσημο φωτεινό πού σηματοδοτεῖ τήν πορεία μας, ἐγγύηση ὅτι θά 'μαστε ὁλόρθοι καί δυνατοί ὡς μέλη τῆς Ἐκκλησίας· ὅταν μένουμε βαθιά ριζωμένοι στήν ἁγία Γραφή καί τήν ἱερά Παράδοση, ὅταν βιώνουμε τίς ἀλήθειες τῆς πίστεώς μας, ὅταν ἐπιβεβαιώνουμε τήν ὀρθοδοξία μας μέ τήν ὀρθοπραξία.

Ἡ ἄγραφη παράδοση
  Τόσο ἡ γραπτή ὅσο καί ἄγραφη παράδοση ἔχουν τήν ἴδια ἰσχύ γιά τήν πίστη μας. Δέν ἔχει ἀντίρρηση γι’ αὐτό κανένας ἀπό ἐκείνους πού ἔχουν ἔστω καί μικρή πεῖρα τῶν ἐκκλησιαστικῶν θεσμῶν. Ἄν ἐπιχειρούσαμε νά ἐγκαταλείψουμε τά ἄγραφα ἔθιμα, διότι δῆθεν δέν ἔχουν μεγάλη σημασία, χωρίς νά τό καταλάβουμε θά ζημιώναμε τό Εὐαγγέλιο στή ἴδια τήν οὐσία του ἤ μᾶλλον θά μετατρέπαμε τό κήρυγμα σέ κοῦφιο ὄνομα, χωρίς νόημα. Γιά παράδειγμα, καί γιά νά θυμηθῶ τό πρῶτο καί πιό συνηθισμένο ἀπ’ ὅλα, ποιός δίδαξε γραπτά νά φανερώνουν τήν πίστη τους μέ τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ ἐκεῖνοι πού ἐλπίζουν στό ὄνομα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ; Τό νά στρεφόμαστε πρός τήν ἀνατολή, ὅταν προσευχόμαστε ποιό γραπτό μᾶς τό δίδαξε; Τά λόγια τῆς προσευχῆς κατά τόν ἁγιασμό τοῦ ἄρτου τῆς Θείας Εὐχαριστίας καί τοῦ ποτηρίου ποιός ἀπό τούς ἁγίους μᾶς τά ἄφησε γραπτά; Δέν ἀρκούμεθα, βέβαια, σ’ αὐτά πού μνημονεύει ὁ Ἀπόστολος καί τό Εὐαγγέλιο, ἀλλά καί πρίν καί μετά λέμε ἄλλα πού τά παραλάβαμε ἀπό τήν ἄγραφη διδασκαλία καί θεωροῦμε ὅτι ἔχουν μεγάλη δύναμη γιά τήν τέλεση τοῦ μυστηρίου… Ἀλλά καί ὅσα εἶναι σχετικά μέ τό βάπτισμα, ὅπως ἡ ἀποκήρυξη τοῦ σατανᾶ καί τῶν ἀγγέλων του, ἀπό ποιό σύγγραμμα διδάσκονται; Δέν προέρχονται ὅλα ἀπό ἐκείνη τήν ἀδημοσίευτη καί μυστική διδασκαλία, τήν ὁποία διατήρησαν οἱ πατέρες μας σιωπηλά, χωρίς νά τήν πολυερευνοῦν καί νά τήν περιεργάζονται, ἐπειδή σωστά εἶχαν μάθει ὅτι πρέπει μέ τή σιωπή νά προστατεύουμε τή σεμνότητα τῶν μυστηρίων; Διότι πῶς εἶναι δυνατόν νά διακηρυχθεῖ γραπτῶς τό νόημα αὐτῶν τά ὁποῖα δέν ἐπιτρέπεται οὔτε νά τά ἰδοῦν ὅσοι εἶναι ἀμύητοι;… Αὐτό εἶναι τό νόημα τῆς ἀγράφου παραδόσεως· νά μήν ἀμεληθεῖ ἡ γνώση τῶν δογμάτων καί λόγῳ τῆς συνήθειας τήν καταφρονήσουν οἱ πολλοί.

Μ. Βασιλείου,
Περί τοῦ ἁγ. Πνεύματος, PG 32,68-217

Μακροθυμία, ἡ τελειότητα
  Πληροφορήθηκα ὅτι στενοχωρέθηκες γιά τίς ὕβρεις πού δέχθηκα ἀπό τούς μοναχούς καί τούς πτωχούς. Καί δέν εἶναι καθόλου παράξενο νά δυσφορεῖς γι’ αὐτά τά πράγματα, ἀφοῦ δέν ἔτυχε ἀκόμη νά δεχθεῖς κτυπήματα καί δέν ἔχεις πεῖρα τῶν δικῶν μου παθημάτων. Ἐνῶ ἐγώ, ἐπειδή καί περισσότερα δεινά ἔχω δοκιμάσει καί τήν ὕβρι γεύθηκα, εἶναι φυσικό νά θεωρηθῶ ἀξιόπιστος συμβουλεύοντας τήν εὐλάβειά σου αὐτά πού καί τ’ ἄσπρα μου μαλλιά διδάσκουν καί ἡ λογική ὑποδεικνύει. Εἶναι φοβερά αὐτά πού ἔχουν γίνει καί περισσότερο ἀπό φοβερά, ποιός θά διαφωνήσει;… Ἀλλά ἴσως εἶναι καλύτερο νά μακροθυμοῦμε καί νά δίνουμε σέ πολλούς παράδειγμα μακροθυμίας μ’ αὐτά πού ὑποφέρουμε. Διότι δέν πείθει τόσο ὁ λόγος τούς πολλούς ὅσο ἡ πράξη, ἡ σιωπηλή παραίνεση.
  …Νά προκαταβάλουμε καλωσύνη γιά νά βροῦμε καλωσύνη… Ἔχοντας τόσα ὑποδείγματα, ἄς μιμηθοῦμε τή φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ καί νά μή θελήσουμε νά μάθουμε ἀπό τόν ἴδιο τόν ἑαυτό μας πόσο κακό πρᾶγμα εἶναι ἡ ἀνταπόδοση τῆς ἁμαρτίας… Νά μή χτυπήσουμε, λοιπόν, μέ μιᾶς διότι δέν εἶναι ἀκίνδυνο, ἀλλά νά τούς συνετίσουμε μέ τόν φόβο καί νά τούς νικήσουμε μέ τή φιλανθρωπία. Νά τούς ὑποχρεώσουμε στήν εὐλάβεια καί νά τούς παιδεύσουμε περισσότερο μέ τή συνείδηση παρά μέ τήν ὀργή. Νά μή ξηράνουμε μιά συκιά πού μπορεῖ ἀκόμη νά δώσει καρπούς, νά μή τήν καταδικάσουμε ὡς ἄχρηστη, πού κρατᾶ ἄδικα τόν τόπο, ἀφοῦ μπορεῖ ἴσως νά τή θεραπεύσει ἡ προστασία καί ἡ φροντίδα ἔμπειρου γεωργοῦ. …Νά προτιμήσουμε νά φανοῦμε φιλάνθρωποι μᾶλλον παρά τέλειοι, καί φιλόπτωχοι μᾶλλον παρά φιλοδίκαιοι…

Γρ. Θεολόγου,
Ἐπιστολή οζ’, Θεοδώρῳ, PG 37, 141

Διδασκαλία μέ τά ἔργα, ἡ πιό ἀξιόπιστη
  Ἐμεῖς, παρακαλῶ,… νά ὑπακοῦμε στή θεία Γραφή καί ἐφαρμόζοντας τά λόγια της μέ περισσή φροντίδα νά ἐναποθέτουμε στίς ψυχές μας τά ὑγιῆ δόγματα, ὥστε καί ἡ ζωή μας νά ἐπιβεβαιώνει τά δόγματα καί τά δόγματα νά καθιστοῦν πιό ἀξιόπιστη τή ζωή. Ἄν ἔχουμε ὀρθά δόγματα, ἀλλά ἀμελοῦμε στή ζωή μας, δέν θἄχουμε κανένα ὄφελος. Ἀλλά κι ἄν, ἐνῶ ἔχουμε καθαρή ζωή, ἀμελοῦμε τά δόγματα, δέν θά μπορέσουμε νά κερδίσουμε κάτι χρήσιμο, πού νά συντελεῖ στή σωτηρία μας. Ἐφ’ ὅσον θέλουμε καί ἀπό τήν κόλαση νά ἀπαλλαγοῦμε καί τήν αἰώνια βασιλεία νά ἐπιτύχουμε, πρέπει νά 'χουμε καί τά δύο στολίδια· τήν ὀρθότητα τῶν δογμάτων καί τήν προσεγμένη ζωή. Ποιό τό ὄφελος, πές μου, νά 'χει τό δέντρο ὕψος πολύ καί πλούσιο φύλλωμα, ἀλλά νά 'ναι ἔρημο ἀπό καρπό; Ἔτσι καί τόν χριστιανό δέν τόν ὠφελοῦν καθόλου τά ὀρθά δόγματα, ἄν ἀμελεῖ τή συμπεριφορά του στή ζωή. Γι’ αὐτό καί ὁ Χριστός τέτοιους ἀνθρώπους μακάριζε λέγοντας· μακάριος ὁ ποιήσας καί διδάξας (Μθ 5,19).
  Ἡ διδασκαλία πού γίνεται μέ τά ἔργα εἶναι πιό ἀκριβής καί πιό ἀξιόπιστη ἀπό ἐκείνη πού γίνεται μέ τά λόγια. Ἕνας τέτοιος ἄνθρωπος κι ὅταν σιωπᾶ κι ὅταν δέν τόν βλέπουν οἱ ἄλλοι μπορεῖ νά ἐκπαιδεύει· στήν πρώτη περίπτωση μέ τή θέα, στήν δεύτερη μέ τήν ἀκοή. Ὄχι μόνο οἱ φίλοι, ἀλλά καί οἱ ἐχθροί θά σεβασθοῦν τήν περίσσια ἀρετή του. Διότι τόση εἶναι ἡ δύναμή της ὥστε νά κλείνει τά στόματα καί νά στομώνει τή γλῶσσα ἀκόμη καί ἐκείνων πού τήν πολεμοῦν.

Ἰω. Χρυσοστόμου
Εἰς τήν Γένεσιν ὁμιλία 13η, PG 53,110

 Δίκαια χαρακτηρίσθηκαν οἱ ἅγιοι Τρεῖς Ἱεραρχες ὡς οἱ κήρυκες τῆς ἐλπίδας. Στά ὑπέροχα συγγράμματά τους βρίσκουμε πλῆθος ἀναφορές σ᾽ αυτό τό θέμα πού εἶναι τόσο ἐπίκαιρο καί ἀναγκαῖο γιά τόν σημερινό ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος βιώνει τήν ἀνασφάλεια καί πολιορκεῖται ἀπό τήν ἀπελπισία. Ἄς δώσουμε τόν λόγο στή φωτισμένη πένα τους γιά νά μᾶς στηρίξουν στή μόνη «ζῶσαν ἐλπίδα» τοῦ κόσμου, τόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό.
 

Μακάριος ἐκεῖνος πού ἀπομακρύνθηκε ἀπό κάθε ἐλπίδα αὐτοῦ τοῦ κόσμου καί στηρίζει τήν ἐλπίδα του μόνο στόν Θεό... Δέν δέχεται τήν ἀμφιταλάντευση ὁ Θεός οὔτε καταδέχεται ὁ Κύριος νά παραχωρήσει ὁλόκληρη τή δική του βοήθεια σ᾽ ἐκεῖνον πού ἄλλοτε ἐλπίζει στά χρήματα καί στήν ἀνθρώπινη δόξα καί στήν κοσμική δύναμη, κι ἄλλοτε προβάλλει αὐτόν (τόν Θεό) ὡς ἐλπίδα του. Πρέ­πει ἀληθινά νά ἐπαναπαύεσαι στή βοήθεια τοῦ Θεοῦ (Μ. Βασιλείου, Εἰς Ἠσαΐαν 10 PG 30,549C-D).

Σέ κάθε ἐγχείρημά σου νά προηγεῖται ἡ πίστη στόν Θεό καί μαζί της νά ἀκολουθεῖ ἡ καλή ἐλπίδα... Ἡ προσπάθεια τῶν ἀνθρώπων γιά τά καλά δέν πρόκειται νά φθάσει στό τέλος χωρίς τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Οὔτε καί ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ θά ἔλθει σ᾽ ἐκεῖνον πού δέν προσπαθεῖ. Εἶναι ἀνάγκη νά συνυπάρχουν καί τά δύο, ἡ ἀνθρώπινη προσπάθεια καί ἡ διά τῆς πίστεως συμμαχία μέ τόν Θεό, γιά νά ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἀρετή (Μ. Βασιλείου, Ἀσκητικαί διατάξεις 1• ΕΠΕ 10,472).

Ἡ ἐλπίδα εἶναι αὐτή πού κάνει τή χαρά συγκάτοικο στήν ψυχή τοῦ γενναίου (Μ. Βασιλείου, Περί εὐχαριστίας 3• ΕΠΕ 6,86).

 Ὁ Θεός ὁ ἅγιος ὑπόσχεται σ᾽ ἐκείνους πού ἐλπίζουν σ᾽ Αὐτόν τή διέξοδο ἀπό κάθε θλίψη... Ἔτσι, λοιπόν, κι ἐμεῖς, ἐνῶ ἔχουμε φθάσει στό ἔσχατο ὅριο τῶν κακῶν, δέν ἐγκαταλείπουμε τήν ἐλπίδα στόν Θεό, ἀλλά παρατηροῦμε γύρω παντοῦ, γιά  νά δοῦμε τή βοήθειά του (Μ. Βασιλείου, Ἐπιστολή 242• ΕΠΕ 2,26).

Εἶναι μεγάλη ἡ δύναμη τῆς ἐλπίδας πού στηρίζεται στόν Κύριο. Εἶναι φρούριο ἄπαρτο, κάστρο ἀκαταμάχητο, συμμαχία ἀκατανίκητη, λιμάνι γαλήνιο, πύργος ἀπόρθητος, ὅπλο ἀήττητο, δύναμη ἀκατάβλητη, πού καί μέσα στά ἀδιέξοδα βρίσκει διέξοδο (Ἰω. Χρυσοστόμου Εἰς Ψαλμόν,10• ΕΠΕ 5,516).

Ὅπως ἡ περικεφαλαία περιβάλλοντας τό κεφάλι σώζει τό πιό καίριο ἀπό τά ὄργανα τοῦ σώματός μας, ἔτσι καί ἡ ἐλπίδα δέν ἀφήνει τόν νοῦ νά πέσει σέ σφάλμα, ἀλλά τόν κρατᾶ ὀρ­θό (Ἰω. Χρυσοστόμου, Εἰς Θεσσαλονικεῖς 9,4• ΕΠΕ 22,536).

Τότε ἰδιαίτερα ἰσχύει ἡ ἐλπίδα, ὅταν ἐνῶ τά βλεπόμενα ὁδηγοῦν σέ ἀπόγνωση, ἐκείνη ἐμπνέει θάρρος γιά τό μέλλον (Ἰω. Χρυσοστόμου, Εἰς Ψαλμόν, 142• ΕΠΕ 7,380).

Πολλά ὑποφέρουμε, ἀλλά ἔχουμε μεγάλες ἐλπίδες. Ἀντιμετωπίζουμε κινδύνους καί ἐπιβουλές, ἀλλά ἔχουμε ἐκεῖνον πού μᾶς σώ­ζει. Δέν εἶναι ἄνθρωπος ἀλλά Θεός. (Ἰω. Χρυσοστόμου, Εἰς Α΄ Τιμόθεον, 1,2• Ε.Π.Ε. 23,124).

Ἡ πιό μεγάλη βοήθεια γιά ἐκείνους πού δυστυχοῦν εἶναι ἡ ἐλπίδα τῆς μεταβολῆς καί τό καλύτερο στό ὁποῖο προσβλέπουν τά μάτια τους. (Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγος ΣΤ΄, 16• ΕΠΕ 1,262).

Περισσότερο σέ σένα, Χριστέ μου, στηρίζω τό θάρρος μου παρά στούς ἀγῶνες τῆς ζωῆς μου. (Γρηγορίου Θεολόγου, Ποιήματα ΟΣΤ΄, ΕΠΕ 10,396).

Ἡ εἰρήνη εἶναι τό οὐράνιο καί σωτήριο δῶρο τοῦ Χριστοῦ πού ἡ ἀνθρώπινη καρδιά τό ᾿χει ἀνάγκη γιά νά ζήσει. Δέν εἶναι μόνο ὠφέλιμο ἀλλά κι εὐχάριστο, ὅταν κατορθώσει ὁ γήινος ἄνθρωπος νά τό βιώσει.
(Μ. Βασίλειος)

 Ἄς μή βλέπουμε κι ἄς μή δίνουμε προσοχή σέ τίποτα ἄλλο ἐκτός ἀπό τήν εἰρήνη τοῦ Θεοῦ καί ὅσα ὁδηγοῦν σ᾿ αὐτή.
(Μ. Βασίλειος)

                                                   
 Ὅσοι ἐπιδιώκουν τό ἀγαθό τῆς εἰρήνης κι ὅποιοι ἀπεχθάνονται καί ἐμποδίζουν ὅ,τι καταστρέφει τήν εἰρήνη, αὐτοί εἶναι τοῦ Θεοῦ καί βρίσκονται κοντά στή θέωση.
(Γρ. Θεολόγος)

Δέν πρόκειται νά πάθουμε τίποτα, ἀκόμη κι ἄν μᾶς πολεμοῦν ὅλοι μαζί οἱ ἄνθρωποι, ἄν ἔχουμε εἰρήνη μέ τόν Θεό. Αὐτός, πού κατέχει τούτη τήν εἰρήνη, εἶναι σύμμαχος μέ τόν Θεό· καί τότε, ὄχι βάρβαρο, ὄχι ἐχθρό, ἀλλά οὔτε καί τόν διάβολο δέν φοβᾶται.
( Ἰω. Χρυσόστομος)

 
Μοιάζει νά ᾿ναι ἡ πιό τέλεια ἀπ᾿ ὅλες τίς εὐλογίες ἡ εἰρήνη πού ἔδωσε ὁ Κύριος ὡς φρουρό στίς καρδιές ὅσων εἶναι ἄξιοι νά ὀνομάζονται μαθητές του.
 (Μ. Βασίλειος)
                                                    
Ὅποιος ζητᾶ εἰρήνη, τόν Χριστό ἀναζητᾶ, διότι αὐτός εἶναι ἡ εἰρήνη.
(Μ. Βασίλειος)

  Ἐκείνη τήν ἡμέρα ὁ καιρός ἦταν ἄσχημος ἀπό τό πρωί: ἀέρας καί καταρρακτώδης βροχή. Κατευθυνόμασταν μέ τή συνάδελφό μου γιά τό σχολεῖο ὅπου ὑπηρετούσαμε· μιά ὥρα ἀπόσταση ἀπό τήν πόλη. Ὁ δρόμος εἶχε γίνει ἐπικίνδυνος καί τό ταξίδι ἀναπόφευκτα εἶχε καθυστέρηση. Ἦταν καί τά ἀπρόσμενα ἐμπόδια. Βρήκαμε τόν ἐπαρχιακό δρόμο κοντά στό χωριό κλειστό· εἶχε ξεχειλίσει τό ποτάμι. Ἀναγκαστήκαμε νά κάνουμε ἕναν μεγάλο κύκλο. Ἡ ὥρα περνοῦσε. Μέ ἀγωνία σκεφτόμασταν τί θά γινόταν μέσα στίς τάξεις μας: τά παιδιά ἀνήσυχα θά ἔτρεχαν γύρω-γύρω ἀπό τά θρανία καί θά χαλοῦσαν τόν κόσμο μέ τίς φωνές τους.
  Ὅταν -ἐπιτέλους- φτάσαμε στήν πόρτα τοῦ σχολείου, ἔνιωθα ἐξαντλημένη ἀπ᾿ τήν ὁδήγηση καί τήν ἀγωνία. Ἀνέβηκα τρέχοντας τά σκαλιά γιά τόν πρῶτο ὄροφο. Καθώς πλησίαζα στήν ἄκρη τοῦ διαδρόμου, ὅπου βρισκόταν ἡ Γ΄τάξη, εἶδα τήν πόρτα κλειστή. Πῆρα μιά ἀνάσα καί προετοιμάστηκα ψυχολογικά γιά τό τί θά ἀντίκρυζα μέσα. Μέ ἔκπληξη ὅμως ἄκουσα τά παιδιά νά τραγουδοῦν... «Κάποιος θά ᾿ναι μαζί τους», σκέφτηκα. Ποιός ὅμως; Ὁ διευθυντής ἦταν κάτω στό γραφεῖο ἀπασχολημένος· οἱ ἄλλοι συνάδελφοι βρίσκονταν ἀπό ὥρα στίς τάξεις τους. Ἔστησα γιά λίγο αὐτί...
  - Παιδιά, ἄκουσα τή φωνή ἑνός ἀπό τούς μαθητές μου, νά ποῦμε ξανά τόν ὕμνο.
  Τό τραγούδι τό διαδέχτηκε ἡ ...ψαλμωδία. Ἔψαλλαν ὅλα μαζί σάν χορωδία τό ἀπολυτίκιο τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν. Στάθηκα καί ἄκουγα τά παιδιά. Ἡ ψυχή μου εἰρήνευσε. Μόνο ὅταν τελείωσε ἡ ψαλμωδία τους, ἄνοιξα τήν πόρτα. Δέν ἤθελα νά τά διακόψω. Τά βρῆκα καθισμένα στά θρανία τους μέ τό φυλλάδιο τῶν τραγουδιῶν στό χέρι.
 - Κυρία! φώναξαν μ᾿ ἕνα στόμα, μόλις μέ εἶδαν.
 - Καλημέρα, παιδιά! Τί κάνετε τόση ὥρα μόνοι σας;
 - Κυρία, μοῦ ἀπάντησε ἡ Ἑλένη, ἐμεῖς, ὅση ὥρα σᾶς περιμέναμε, βγάλαμε τά φυλλάδια καί τραγουδούσαμε τά τραγούδια τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν.
 - Ναί, κυρία, συνέχισε ὁ Βασίλης. Βλέπαμε τόν ἄσχημο καιρό καί ἀνησυχούσαμε γιά σᾶς. Κι επαμε νά τραγουδήσουμε καί νά ψάλουμε, γιά νά σᾶς προστατεύει ὁ Θεός καί οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες.
 - Εὐχαριστῶ, παιδιά, εἶπα συγκινημένη. Πράγματι, ἦταν πολύ ἐπικίνδυνος ὁ δρόμος σήμερα. Εἶχα ἀγωνία καί γιά σᾶς. Μά τώρα πού σᾶς βρίσκω ἥσυχους νά τραγουδᾶτε ὄμορφα, νιώθω πολύ χαρούμενη. Μέ ξεκουράσατε μέ τόν καλύτερο τρόπο. Εὔχομαι πάντα ν᾿ ἀγαπᾶτε τούς τρεῖς ἁγίους πού εἶναι οἱ προστάτες μας.
 Τά μάτια τῶν παιδιῶν ἔλαμψαν ἀπό χαρά καί ἱκανοποίηση.
 - Κυρία, πετάχτηκε ἡ Φωτεινή. Νά τά ξαναποῦμε καί μαζί σας τά τραγούδια;
  Δέν μποροῦσα νά μή συμφωνήσω... Εἴπαμε ὅλα τά τραγούδια μέ τή σειρά! Τά παιδιά δέν ἤθελαν νά παραλείψουμε τίποτε ἀπό τό φυλλάδιο. Πρίν λίγες μέρες, παραμονή τῆς γιορτῆς τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, εἴχαμε παρουσιάσει μέ τήν Γ΄ τάξη σ᾿ ὅλο τό σχολεῖο μιά σχετική γιορτή. Δέν φανταζόμουν ποτέ, ὅταν μάθαινα στά παιδιά τό ἀπολυτίκιο καί τά ἀνάλογα τραγούδια, ὅτι θά γίνονταν τά πιό ἀγαπημένα τους ὅλη τή χρονιά.
  Κάθε φορά ἀπό τότε, σάν πηγαίναμε ἐκδρομή στίς ὄμορφες πλαγιές τοῦ χωριοῦ, τό πρῶτο «τραγούδι», πού μοῦ ζητοῦσαν νά ποῦμε στή διαδρομή, ἦταν τό ἀπολυτίκιο τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν. Τό ἔψελναν δυνατά σάν νά ἦταν ὁ θούριός τους. Κι ὅταν τό ἄκουγα ἀπό τά παιδικά τους χείλη, ἔνιωθα τούς τρεῖς ἁγίους νά σκύβουν ἐπάνω μας, νά μᾶς εὐλογοῦν καί νά μᾶς προστατεύουν.
  Κάθε χρόνο σάν πλησιάζει ἡ γιορτή τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν -ἰδιαίτερα τότε- μέ συγκίνηση θυμᾶμαι τά παιδιά ἐκείνης τῆς Γ΄τάξης. Καί εὔχομαι πάντοτε νά τά προστατεύει ὁ Θεός καί οἱ ἅγιοί του!

Ἐκπαιδευτικός

Ἀπολύτρωσις 56 (2001) 17-18

  Τά ἴχνη πού ἄφησε τό πέρασμά της πάνω ἀπ᾿ αὐτή τή γῆ ἀποτελοῦν δεῖκτες πορείας γιά τίς γυναῖκες καί μητέρες κάθε ἐποχῆς. Διότι ἡ ἁγία Νόννα ἀνήκει στή χορεία τῶν χριστιανῶν γυναικῶν οἱ ὁποῖες μέ τό φῶς τοῦ Ναζωραίου λάμπρυναν τό στερέωμα τῆς ἱστορίας. Μέ γνήσια εὐσέβεια καί χαρακτήρα ἀδαμάντινο, μέ προσευχή καί μελέτη τῶν Γραφῶν, μέ γνώση τῶν δογμάτων καί τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ ἀναδείχθηκε ἄγγελος γιά τό περιβάλλον της, στυλοβάτης τῆς οἰκογένειάς της. Οἱ δακρύβρεχτες προσευχές καί ἡ ἁγία της ὑπομονή ὁδήγησαν τόν σύζυγό της Γρηγόριο στό δρόμο τῆς Ὀρθοδοξίας ἀπό τήν περιπλάνησή του στά σκοτεινά μονοπάτια τῆς αἵρεσης τῶν Ὑψισταρίων. Ἡ ζωντανή της πίστη καί οἱ θερμές της δεήσεις νίκησαν ἀκόμα καί τή φυσική στειρότητα καί ἡ εὐσεβής Νόννα ἀπέκτησε τρία παιδιά, τά ὁποῖα γαλούχησε καί ἀνέθρεψε μέ τά νάματα τῆς Ἀλήθειας. Μέ τό φωτεινό της παράδειγμα παρέδωσε στά παιδιά της τή φιλόχριστη κληρονομιά τῆς ἀρετῆς πού ἡ ἴδια ἔλαβε ἀπό τούς προγόνους της. Δικός της βλαστός ὁ κορυφαῖος θεολόγος Γρηγόριος. Δικό της θρέμμα καί ὁ Καισάριος, ὁ ξακουστός γιατρός τῆς αὐτοκρατορικῆς αὐλῆς, πού γιά νά μείνει ἀδούλωτος ἀπό τίς παγίδες τοῦ κόσμου ἔφυγε στήν ἔρημο. Δίπλα στούς δυό της γιούς στέκει στεφανωμένη μέ τό φῶς τῆς ἁγιοσύνης καί ἡ κόρη της, ἡ σεμνή πολύτεκνη ἀρχόντισσα Γοργονία. Ὑπέροχα μεγαλειώδης ὑπῆρξε ὄντως ἡ Νόννα ὡς σύζυγος καί μητέρα. Ἀξιώθηκε νά καμαρώσει ἐν Κυρίῳ ὅλη της τήν οἰκογένεια νά διακονεῖ τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τήν Ἐκκλησία. Στά χέρια τοῦ Θεοῦ ἀπόθεσε ὅ,τι πιό ἀκριβό Αὐτός τῆς εἶχε δωρίσει, τά παιδιά της, κι Ἐκεῖνος στεφάνωσε τόν ἀγώνα τους μέ τό ἀτίμητο στεφάνι τῆς ἁγιότητας.
  Θαυμαστή ὅμως ὑπῆρξε ἡ Νόννα καί ὡς ψυχή ἀφοσιωμένη στήν ἀγάπη τοῦ Κυρίου. Μιά ὀμορφιά ἀγάπησε, ἐκείνη τῆς ψυχῆς πού ἀγωνίζεται νά διατηρεῖ καί νά καλλύνει τή θεία εἰκόνα. Μία ἀπόλαυση διάλεξε γιά τόν ἑαυτό της ἡ ἀνδρεία ἀρχόντισσα, τήν προσφορά καί τή θυσία. «Ποιός ἔδειξε τόσο μεγάλο σεβασμό στό πρόσωπο τῶν ἱερέων ἤ τίμησε τόσο κάθε εἶδος ἀσκητικοῦ βίου; Ποιός μέ νηστεῖες καί ἀγρυπνίες δάμασε τό σῶμα περισσότερο; Ποιά θαύμαζε περισσότερο τήν παρθενία, παρ᾿ ὅλο πού τιμοῦσε τό δεσμό τοῦ γάμου της; Ποιά συμπαραστάθηκε τόσο πολύ στίς χῆρες καί στά ὀρφανά, καί ποιά ξαλάφρωσε τόσο ἀπό τίς συμφορές ἐκείνους πού πενθοῦσαν;», σημειώνει τό χέρι τοῦ ἁγίου γιοῦ της Γρηγορίου.
  Καί τό τέλος της ἦταν ὄντως μακάριο! Παρέλαβε ὁ Θεός τήν ἁγία ψυχή της καθώς προσευχόταν γονατιστή μπροστά στήν ἁγία Τράπεζα. «Πῶς ἦρθε τό τέλος τῆς μητέρας μου; Ἐνῶ προσευχόταν, ἡ ψυχή της πέταξε ψηλά στόν Θεό», ἀναφωνεῖ συγκλονισμένος ὁ ἅγιος Γρηγόριος. «Ἤσουνα πάντοτε στραμμένη στόν τόπο τῆς προσευχῆς, γι᾿ αὐτό κι ἄφησες στό ναό τό σῶμα σου τό ἅγιο». «Ἐνῶ προσευχόταν, σφάγιο ἁγνό ἀπό κεῖ ὑψώθηκε, καί τώρα ἀναπαύεται ἀνάμεσα στίς ἅγιες γυναῖκες, τή Σάρρα, τήν Ἄννα καί τήν Ἐλισάβετ». «Ὅρμησε, μέ ἅρμα της τήν προσευχή, στόν οὐρανό πού ποθοῦσε, ἀποθέτοντας τό σῶμα της στό ναό τρισευτυχισμένη». Ἔφυγε ἀπό τούτη τή γῆ, ὅπως εἶχε ζήσει, προσευχόμενη. Ἀδιάψευστη ἡ μαρτυρία τοῦ Γρηγορίου: «Προσευχές καί στεναγμοί καί νύχτες δίχως ὕπνο καί τοῦ ναοῦ τό δάπεδο στά δάκρυα μουσκεμένο ὅλη της τή ζωή». «Καί ἄν κάποιος θά ᾿θελε νά ἀμφισβητήσει ἄλλες ἀρετές της, ἕνα πράγμα δέν μπορεῖ νά ἀμφισβητήσει, τήν προσευχή της. Καί τήν ἀξίωσε ὁ Θεός στό ναό νά λυγίσει τ᾿ ἀλύγιστο γῆρας της». «Ποθοῦσε μέσα στήν προσευχή νά τελειώσει τή ζωή αὐτή· τέλος ἁγνότερο ἀπό κάθε θυσία». Ὁ Γρηγόριος συνδεδεμένος τρυφερά μέ τή μητέρα του, τῆς ἀφιερώνει τριανταπέντε ἐπιτάφια ποιήματα πού φανερώνουν τήν ἀγάπη καί τήν εὐγνωμοσύνη πρός ἐκείνην πού τοῦ χάρισε τή ζωή ἀλλά καί τοῦ ἐνέπνευσε τήν ἀγάπη στόν Θεό.
  Λάτρεψε τόν Κύριο ἡ Νόννα «ἐν πνεύματι καί ἀληθείᾳ». Μέσα στό ναό ὅπου ἱερουργοῦσε ὁ σύζυγός της, μέσα στό σπίτι της πού τό μετέτρεψε σέ ἐργαστήριο ἁγιότητας, μέσα στήν δια της τήν ὕπαρξη.
   Ἔτσι ζοῦν κι ἔτσι πεθαίνουν οἱ ὡραῖες, οἱ μεγάλες ψυχές. Ποιός στ᾿ ἀλήθεια δέν θά μακάριζε τήν ἡρωική ζωή της καί δέν θά ζήλευε τό ὁσιακό της τέλος; «Εἶναι ἡ Νόννα τοῦ Φιλτάτιου. Ποῦ πέθανε; Μέσα στό ναό. Πῶς; Ἐνῶ προσευχόταν. Σέ τί ἡλικία; Γερόντισσα. Ὤ εὐτυχισμένη ζωή, ὤ ἅγιος θάνατος!». Ἄς ζητήσουμε τήν πρεσβεία της στίς 5 Αὐγούστου, μέρα πού ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τή μνήμη της, καί ἄς δεηθοῦμε κι ἐμεῖς μέ ἅγιο πόθο, ὅπως ὁ Γρηγόριος, ὁ ὁποῖος γράφει: «Παρακαλῶ τόν Βασιλιά τέτοια ζωή καί τέτοιο θάνατο νά ἔχω».