῾Η φυγή στήν Αἴγυπτο, ἡ σφαγή τῶν νηπίων

  Τό εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα πού διαβάζεται τήν Κυριακή μετά τήν ἑορτή τῆς  Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ (2,13-23) περιέχει τά γεγονότα πού συνέβησαν ὕστερα ἀπό τήν ἀναχώρηση τῶν μάγων. ῾Ο ᾿Ιωσήφ παίρνει μήνυμα θεϊκό νά φύγει στήν Αἰγυπτο μαζί μέ τό παιδί καί τή μητέρα του Μαρία, ἐνῶ ὁ ῾Ηρώδης διατάσσει τούς στρατιῶτες του νά φονεύσουν ὅλα τά βρέφη στή Βηθλεέμ καί στή γύρω περιοχή. Μετά τό θάνατο τοῦ ῾Ηρώδη ὁ ᾿Ιωσήφ ἐπανέρχεται στήν Παλαιστίνη καί ἐγκαθίσταται στή Ναζαρέτ μέ τόν ᾿Ιησοῦ καί τήν Παρθένο.  
 

α) ῾Η φυγή στήν Αἴγυπτο (2,13-15)

2,13. ᾿Αναχωρησάντων δέ αὐτῶν ἰδού ἄγγελος Κυρίου φαίνεται κατ᾿ ὄναρ τῷ ᾿Ιωσήφ λέγων· ἐγερθείς παράλαβε τό παιδίον καί τήν μητέρα αὐτοῦ καί φεῦγε εἰς Αἴγυπτον, καί ἴσθι ἐκεῖ ἕως ἄν εἴπω σοι· μέλλει γάρ ῾Ηρῴδης ζητεῖν τό παιδίον τοῦ ἀπολέσαι αὐτό.
   ᾿Αναχωρησάντων δέ αὐτῶν: Αὐτοί πού ἀναχώρησαν ἦταν οἱ μάγοι, δηλαδή σοφοί ἐπιστήμονες τῆς ἐποχῆς ἐκείνης ἀπό τό λαό τῶν Περσῶν ἤ τῶν  Χαλδαίων.  ῏Ηταν ἀπό ἐκεῖνες τίς ἐκλεκτές ψυχές πού παρότι ζοῦσαν μέσα στόν εἰδωλολατρικό κόσμο, διψοῦσαν γιά λύτρωση καί περίμεναν τόν Σωτήρα. Εἶχαν ἔρθει στή Βηθλεέμ ἀκολουθώντας τόν ἀστέρα πού φάνηκε στήν ᾿Ανατολή καί τίς πληροφορίες πού πῆραν ἀπό τόν ῾Ηρῴδη. Στή Βηθλεέμ προσκύνησαν τό θεῖο Βρέφος καί τήν ἁγία Μητέρα του, πρόσφεραν τά δῶρα τους καί μέ τήν καθοδήγηση τοῦ Θεοῦ ἐπέστρεψαν στή χώρα τους ἀπό ἄλλο δρόμο γιά νά μή τούς ἀντιληφθεῖ ὁ ῾Ηρῴδης.
   ῞Οταν οἱ μάγοι ἀναχώρησαν, ἄγγελος Κυρίου φανερώθηκε σέ ὄνειρο στόν ᾿Ιωσήφ. Φαίνεται ὅτι παρουσιάστηκε τήν ἴδια νύκτα πού ἔφυγαν οἱ μάγοι, πρίν προλάβει νά πληροφορηθεῖ  ὁ βασιλιάς ῾Ηρῴδης ὅτι ἀκολούθησαν ἄλλο δρόμο. ῞Ολα μαρτυροῦν τήν ἰδιάζουσα πρόνοια τοῦ Θεοῦ γιά τή διάσωση τοῦ νεογέννητου ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ.
   Παράλαβε τό παιδίον: ῾Ο Χριστός εἶναι τό παιδίον ἐκεῖνο, γιά τό ὁποῖο ὁ προφήτης ᾿Ησαΐας διακηρύττει· «Παιδίον ἐγενήθη ἡμῖν, υἱός καί ἐδόθη ἡμῖν» (9,6) καί ὁ Θεός Πατέρας λέγει· «Υἱός μου εἶ σύ, ἐγώ σήμερον γεγέννηκά σε» (Ψα 2,7). Δέν εἶναι ἕνα συνηθισμένο παιδί, ὅπως κάθε ἄνθρωπος, ἀλλά προϋπῆρχε αἰώνια. ῾Η γέννησή του δέν εἶναι ἡ ἀρχή τῆς ὑπάρξεώς του, ἀλλά ἡ ἀρχή τῆς «ἐπί γῆς παρουσίας του». Δέν γεννᾶται ἐκ σπέρματος ἀνδρός, ἀλλά ἐκ Πνεύματος ἁγίου καί ἐκ τῆς Παρθένου. Γι’ αὐτό γίνεται «σημεῖον ἀντιλεγόμενον».
   ῾Ο ἄγγελος δέν λέει στόν ᾿Ιωσήφ «τήν γυναίκα σου», ὅπως μέχρι τώρα ὀνόμαζε τήν Παναγία, ἀλλά τήν μητέρα αὐτοῦ, τοῦ παιδιοῦ. Τοῦ μιλάει  ξεκάθαρα πλέον ἀφοῦ ὅλα τά θαυμαστά γεγονότα τῆς γέννησης αὐτοῦ τοῦ παιδιοῦ ἔχουν διαλύσει κάθε ὑποψία.
   ῾Η Αἴγυπτος ἦταν ἡ πλησιέστερη γειτονική χώρα πρός τήν ᾿Ιουδαία. Βρισκόταν κι αὐτή στήν κατοχή τῶν Ρωμαίων, ἀλλά ὄχι στήν ἐξουσία τοῦ ῾Ηρώδη. Γι᾿ αὐτό ὁ ἄγγελος προστάζει τόν ᾿Ιωσήφ  φεῦγε εἰς Αἴγυπτον, νά καταφύγει στήν Αἴγυπτο. ῾Η χώρα αὐτή ἄλλωστε ὑπῆρξε συχνά τόπος καταφυγῆς γιά ὅσους κινδύνευαν ἀπό τούς ἰσχυρούς ἄρχοντες τῆς ᾿Ιερουσαλήμ (βλ. Γ´ Βα 11,40· ᾿Ιε 33,21· 48,17· 50,6). ῾Η Αἴγυπτος ἦταν γεωγραφικά κατάλληλη γιά τή μετανάστευση τῶν ᾿Ιουδαίων.
   ῾Ο χρόνος τῆς ἐπανόδου στήν Παλαιστίνη δέν ἀποκαλύφθηκε στόν ᾿Ιωσήφ. ῾Ο ἄγγελος τοῦ εἶπε μόνο ἕως ἄν εἴπω σοι. ῎Επρεπε, δηλαδή νά περιμένει ἀδιαμαρτύρητα μέ ὑπομονή καί ἀφοσίωση στήν ἀποστολή του τήν ἐντολή τοῦ Θεοῦ. Στήν περίπτωση αὐτή δοκιμάστηκε καί πάλι ἡ πίστη τοῦ ᾿Ιωσήφ.
   Μέλλει γάρ ῾Ηρῴδης ζητεῖν τό παιδίον τοῦ ἀπολέσαι αὐτό: ῾Ο ῾Ηρῴδης,  ἄνθρωπος πονηρός καί σατανικός ἦταν γιά πολλά χρόνια βασιλιάς τῆς Παλαιστίνης. ῞Οταν γεννήθηκε ὁ Χριστός βρισκόταν στά 3-4 τελευταῖα χρόνια τῆς ζωῆς του. Φιλόδοξος καί πολύ καχύποπτος, φοβόταν καί ἔτρεμε γιά τή βασιλεία του, κι ἔσφαζε τόν κάθε ὕποπτο μέ τήν παραμικρή ἀφορμή. Δέν εἶχε οὔτε ἠθική οὔτε ἀνθρωπιά. ῎Εσφαξε τούς δύο γιούς του πού ἦταν διάδοχοί του, 2-3 γυναῖκες του, μιά ἀπό τίς πεθερές του καί πολλούς ἄλλους ἀπό τό συγγενικό του περιβάλλον. Τήν ἀπαίσια συμπεριφορά του στιγμάτισε ὁ Αὔγουστος μ᾿ ἕνα λόγο-λογοπαίγνιο στά ἀρχαῖα ἑλληνικά· Εἶναι προτιμότερο νά εἶναι κανείς «ὗς», παρά «υἱός» τοῦ ῾Ηρώδη. Νά εἶναι δηλαδή γουρούνα, στήν αὐλή τοῦ ῾Ηρώδη, παρά γιός του. Χωρίς ὑπερβολή ὁ ῾Ηρῴδης εἶναι ἕνας ἀπό τούς πιό αἱμοβόρους ἀνθρώπους, πού πέρασε ἀπό τήν ἱστορία. ῾Η Ρώμη γνώρισε μιά ἀπεχθῆ καί αἱμοσταγῆ περίοδο μέ αὐτοκράτορα τόν Νέρωνα καί ἡ ᾿Ιερουσαλήμ μία ἀντίστοιχη μέ βασιλιά τόν ῾Ηρώδη.
   ᾿Από τήν ἱερή ἱστορία διδασκόμαστε ὅτι πρέπει νά περιμένουμε στή ζωή μας πειρασμούς καί ἐπιβουλές·  Μέσα στή χαρά τῆς γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ ὑπάρχει καί ὁ ῾Ηρώδης ἡ ἐνσάρκωση τῆς κακίας, τοῦ φθόνου καί τοῦ μίσους. ῾Η ἁγία οἰκογένεια μετά τήν προσκύνηση τῶν ποιμένων καί τῶν μάγων εἶχε νά ἀντιμετωπίσει πολλούς πειρασμούς, ἄλλους ἀπό αὐτούς ἔπρεπε νά τούς ἀποφύγει, ἄλλους νά τούς πολεμήσει καί ἄλλους νά τούς ὑπομείνει.
   ῾Ο ἅγιος Χρυσόστομος μᾶς ἐξηγεῖ γιατί δέν σώζονται οἱ μάγοι καί τό παιδί χωρίς νά χρειαστεῖ νά φύγουν μακριά, ἀλλά οἱ μέν ἀναχωροῦν στήν Περσία τό δέ βρέφος φυγαδεύεται μέ τή μητέρα του στήν Αἴγυπτο; «᾿Εάν ἔπεφτε ὁ ᾿Ιησοῦς στά χέρια τοῦ ῾Ηρώδη, ὅπως τά ἄλλα παιδιά, ἀλλά δέν φονευόταν δέν θά γινόταν πιστευτό ὅτι ἔλαβε σάρκα· θά ὑπῆρχε δυσπιστία γιά τή μεγάλη οἰκονομία τοῦ Θεοῦ. ᾿Εάν παρόλο πού συνέβησαν αὐτά, μερικοί τόλμησαν νά ποῦν ὅτι ἦταν μύθος (δοκητισμός) ἡ πρόσληψη τῆς σάρκας του, σκεφθεῖτε σέ ποιά μεγάλη ἀσέβεια θά ἔπεφταν, ἐάν ὅλα γινόταν ἀνάλογα μέ τήν δύναμη τοῦ Θεοῦ καί ὅπως ἁρμόζει σ᾿ Αὐτόν; Φυγαδεύει ὅμως γρήγορα τούς μάγους, γιά νά τούς κάνει διδασκάλους στήν περσική χώρα, ὥστε νά θεραπεύσει τή μανία τοῦ τυράννου, νά πνίξει τό θυμό του καί νά σταματήσει τή μάταιη προσπάθειά του. Διότι δέν εἶναι ἄξιο τῆς δυνάμεως τοῦ Θεοῦ μόνο τό νά νικᾶ φανερά τούς ἐχθρούς του ἀλλά καί εὔκολα νά τούς ἐξαπατᾶ. ῞Ομοια ἐξαπάτησε καί τούς Αἰγυπτίους γιά χάρη τῶν ᾿Ιουδαίων».
   Καί ὁ Θεοτόκης συμπληρώνει ὅτι ἡ φυγή στήν Αἴγυπτο ἔγινε γιά νά μάθουμε ἐμεῖς ὅτι θέλημα τοῦ Θεοῦ εἶναι νά φεύγουμε ἀπό ἐκεῖ πού βλέπουμε κίνδυνο, δίνοντας τόπο στήν ὀργή καί νά μή γινόμαστε ριψοκίνδυνοι.

2,14. ῾Ο δέ ἐγερθείς παρέλαβε τό παιδίον καί τήν μητέρα αὐτοῦ νυκτός καί ἀνεχώρησεν εἰς Αἴγυπτον.
   ῾Ο ᾿Ιωσήφ σηκώθηκε καί παρέλαβε τό παιδίον καί τήν μητέρα αὐτοῦ νυκτός. ῾Η διαταγή δέν δεχόταν καθυστέρηση. Τήν ἴδια νύχτα ὁ ᾿Ιωσήφ πῆρε τό δρόμο ἀπό τή Βηθλεέμ γιά τήν Αἴγυπτο. ῾Η εὐεργεσία πού προσφέρει ἡ νύχτα σ᾿ αὐτούς πού καταδιώκει ἡ μανία τοῦ ῾Ηρώδη εἶναι μεγάλη. Τούς δίνει τή δυνατότητα τῆς φυγῆς  χωρίς νά γίνουν ἀντιληπτοί.
   Καί ἀνεχώρησεν εἰς Αἴγυπτον· Δύο δρόμοι ὁδηγοῦσαν ἀπό τή Βηθλεέμ στήν Αἴγυπτο. ῾Ο πρῶτος διερχόταν ἀπό τήν παραλία τῆς Παλαιστίνης. Αὐτός ἦταν ὁ εὐκολότερος καί ὁ πιό συνηθισμένος δρόμος, βρισκόταν ὅμως κάτω ἀπό τήν ἐπίβλεψη τῆς φρουρᾶς τοῦ ῾Ηρώδη. ῾Ο δεύτερος δρόμος περνοῦσε νότια τῆς ᾿Ιερουσαλήμ ἀπό τίς πόλεις Χεβρών καί Βηρσαβεέ.
   Φεύγοντας ἀπό τή Βηθλεέμ ὁ ᾿Ιωσήφ καί ἡ Μαρία μέ τό παιδί, ἀναμφίβολα ἀκολούθησαν τόν δευτέρο δρόμο πού ἦταν δυσκολότερος καί μακρύτερος ἀλλά πιό ἀσφαλής ἀπό τήν ἀπειλή τοῦ ῾Ηρώδη. Μετά τή Χεβρών καί τή Βηρσαβεέ, θά προχωροῦσαν πρός τά δεξιά στόν ἐπίσημο ἀρχαῖο δρόμο τῶν καραβανιῶν, πού ἦταν κατά μῆκος τῆς Μεσογείου καί ἕνωνε τήν Παλαιστίνη μέ τήν Αἴγυπτο. Στή Βηρσαβεέ ἀρχίζει σήμερα, ὅπως καί τότε, ἡ ἀκατοίκητη καί ἀκαλλιέργητη στέππα καί πιό κάτω, πρός τό Δέλτα τοῦ Νείλου, ἐκτείνεται ἡ ἔρημος, ἡ «θάλασσα τῆς ἄμμου», ὅπως τή λένε. ᾿Εκεῖ ἐκτός ἀπό ἄμμο δέν βρίσκει κανείς τίποτα ἄλλο, οὔτε ἕνα θάμνο, οὔτε ἕνα χορταράκι, οὔτε μιά πέτρα. Τό ταξίδι στήν ἔρημο ἦταν σκληρό, ἐπίπονο καί ἐξαντλητικό, προπαντός ἐπειδή δέν ὑπῆρχε νερό. ῾Ο ᾿Ιωσήφ, ἡ Μαρία καί ὁ ᾿Ιησοῦς χρειάστηκαν περίπου ἐννέα ἕως δέκα μέρες πορεία γιά νά μεταβοῦν ἀπό τή Βηθλεέμ στά αἰγυπτιακά σύνορα.
   ῾Η χώρα αὐτή στήν ὁποία ἡ οἰκογένεια τοῦ ᾿Αβραάμ ἔγινε ἔθνος, φιλοξενεῖ τώρα τόν κατεξοχήν ἀπόγονο τοῦ ᾿Αβραάμ, τόν παντοδύναμο Κύριο ὁ ὁποῖος διώκεται καί ταλαιπωρεῖται ὡς πρόσφυγας καί μετανάστης. Δέν γνωρίζουμε σέ ποιό μέρος τῆς Αἰγύπτου ὁδήγησε ὁ ᾿Ιωσήφ τό παιδίον καί τήν μητέρα αὐτοῦ. Λέγεται ὅτι  κατέφυγε στήν Ματαρέα, κοντά στό Παλαιό Κάϊρο, ὅπου ἡ Βαβυλώνα τῆς Αἰγύπτου. ῎Αν καί ἡ παράδοση αὐτή πρωτοεμφανίζεται τόν ΙΓ´ αἰώνα.
   Εἶναι συγκινητικό καί διδακτικό νά σκεφτοῦμε ὅτι ὅπως ὁ ἰσραηλιτικός λαός ταλαιπωρήθηκε μέ τήν αἰχμαλωσία του στή Βαβυλώνα τῆς ᾿Ασσυρίας, ἔτσι καί ὁ Μεσσίας, ἀπό τόν πρῶτο χρόνο τῆς ἐπίγειας ζωῆς του, ὑπομένει ἐξορία σέ μιά ἄλλη Βαβυλώνα, στήν Αἴγυπτο.
 
2,15. καί ἦν ἐκεῖ ἕως τῆς τελευτῆς ῾Ηρῴδου, ἵνα πληρωθῇ τό ῥηθέν ὑπό τοῦ Κυρίου διά τοῦ προφήτου λέγοντος· ἐξ Αἰγύπτου ἐκάλεσα τόν υἱόν μου.
   ῾Ο εὐαγγελιστής Ματθαῖος δέν μᾶς ἔδωσε πληροφορίες οὔτε γιά τόν τόπο  ἀλλά οὔτε γιά τό χρόνο τῆς παραμονῆς τοῦ ᾿Ιησοῦ στήν Αἴγυπτο. Πολλά, βέβαια, εἶναι ἐκεῖνα πού γράφουν τά ᾿Απόκρυφα, ἀλλά πρόκειται γιά ἀποκυήματα φαντασίας.
   Μποροῦμε νά ποῦμε μέ βεβαιότητα ὅτι ὁ χρόνος παραμονῆς τῆς ἁγίας οἰκογένειας στήν Αἴγυπτο ἦταν σύντομος. ῎Αν ὁ ᾿Ιησοῦς γεννήθηκε στό τέλος τοῦ ἔτους 748 ἀπό κτίσεως Ρώμης, ἡ φυγή στήν Αἴγυπτο θά μποροῦσε νά τοποθετηθεῖ τήν ἄνοιξη ἤ τό θέρος τοῦ ἔτους 749. ῾Ο ᾿Ιωσήφ ἔμεινε στήν Αἴγυπτο ἕως τῆς τελευτῆς ῾Ηρῴδου. ῾Ο ῾Ηρώδης πέθανε τήν ἄνοιξη τοῦ 750 ἀπό κτίσεως Ρώμης, δηλαδή ἡ ἁγία οἰκογένεια βρισκόταν περίπου ἕνα χρόνο στήν Αἴγυπτο, ὅταν ἔφθασε ἡ εἴδηση τοῦ θανάτου τοῦ ῾Ηρώδη.
   ῞Ινα πληρωθῇ τό ῥηθέν ὑπό τοῦ Κυρίου διά τοῦ προφήτου: ῾Ο προφήτης εἶναι ὁ ᾿Ωσηέ ὁ ὁποῖος εἶπε· «ὅτι νήπιος ᾿Ισραήλ καί ἐγώ ἠγάπησα αὐτόν καί ἐξ Αἰγύπτου μετεκάλεσα τά τέκνα αὐτοῦ» (11,1). ῾Η πρώτη ἑρμηνεία τοῦ χωρίου ἐξ Αἰγύπτου ἐκάλεσα τόν υἱόν μου ἀναφέρεται στόν ἰσραηλιτικό λαό καί ἡ δεύτερη ἀποδίδεται στόν ᾿Ιησοῦ.
   Συχνά ἡ ἱστορία τοῦ ἔθνους τοῦ ᾿Ισραήλ θεωρεῖται ὡς τύπος καί προεικόνιση τῆς ζωῆς τοῦ Μεσσία. «Καί ἐάν ἀμφιβάλλουν οἱ ᾿Ιουδαῖοι γιά τήν προφητεία καί λένε ὅτι γι᾿ αὐτούς λέχθηκε ὁ λόγος, θά τούς ἀπαντήσουμε ὅτι αὐτός εἶναι ὁ νόμος τῆς προφητείας· πολλές φορές διατυπώνεται γι᾿ ἄλλα πράγματα καί ἐκπληρώνεται σέ ἄλλα», διδάσκει ὁ ἅγιος Χρυσόστομος.

β) ῾Η σφαγή τῶν νηπίων (2,16-18)

   ῾Η σφαγή τῶν παιδιῶν, πού περιγράφεται στούς στίχους 16-18, εἶναι μιά ἐνέργεια ἀπολύτως σύμφωνη πρός τό χαρακτήρα τοῦ ῾Ηρώδη καί τά ἐγκλήματα πού εἶχε διαπράξει.
2,16. Τότε ῾Ηρῴδης ἰδών ὅτι ἐνεπαίχθη ὑπό τῶν μάγων, ἐθυμώθη λίαν, καί ἀποστείλας ἀνεῖλε πάντας τούς παῖδας τούς ἐν Βηθλεέμ καί ἐν πᾶσι τοῖς ὁρίοις αὐτῆς ἀπό διετοῦς καί κατωτέρω, κατά τόν χρόνον ὅν ἠκρίβωσε παρά τῶν μάγων.
   ῞Οταν ὁ ῾Ηρῴδης διαπίστωσε ὅτι ἐνεπαίχθη ὑπό τῶν μάγων, δηλαδή χλευάστηκε, ἐξαπατήθηκε καί ξεγελάστηκε μέ ψεύτικη ὑπόσχεση, ἐθυμώθη λίαν, θύμωσε πάρα πολύ καί ἀποφάσισε νά ἐκδικηθεῖ. ῾Ο τύραννος ἀποπειράθηκε νά ἐξαπατήσει τούς μάγους καί νά ἀποσπάσει πληροφορίες γιά τό χρόνο γέννησης τοῦ νέου βασιλιᾶ, ἀποκρύπτοντας τούς ἀληθινούς του σκοπούς. Πολύ  δίκαια βρέθηκε τώρα ἐξαπατημένος ἀπό αὐτούς πού ἐξαπάτησε.
   ᾿Ανεῖλε πάντας τούς παῖδας: ῎Εστειλε στρατιῶτες καί σκότωσαν ὅλα τά ἀρσενικά παιδιά πού ἦταν στή Βηθλεέμ καί σέ ὅλη τή γύρω περιοχή. Οἱ στρατιῶτες ἔμπαιναν στά σπίτια καί ἐξέταζαν ἐάν ὑπῆρχαν ἀγόρια ἀπό διετοῦς καί κατωτέρω, ἀπό ἡλικίας δύο ἐτῶν καί κάτω καί τά ἔσφαζαν. ῾Ο ἅγιος Χρυσόστομος λέει ὅτι ὁ θυμός καί ὁ φόβος τοῦ ῾Ηρώδη τόν ἔκαναν νά προσθέσει περισσότερο χρόνο στήν ἡλικία τῶν παιδιῶν γιά μεγαλύτερη ἀσφάλεια, ὥστε νά μήν τοῦ διαφύγει ὁ Μεσσίας.
   Κατά τόν χρόνον ὅν ἠκρίβωσε παρά τῶν μάγων: ᾿Από αὐτό φαίνεται ὅτι οἱ μάγοι εἶπαν στόν ῾Ηρώδη ὅτι ὁ ἀστέρας φάνηκε στήν ᾿Ανατολή πρίν ἀπό δύο περίπου χρόνια.
   ῾Η ἐπιβουλή τοῦ ῾Ηρώδη ἐναντίον τοῦ Χριστοῦ καί ἡ σφαγή τῶν νηπίων φανερώνει ὅτι ὁ Χριστιανισμός διώκεται ἀπό τό λίκνο του ἀκόμη. Μερικοί σκανδαλίζονται ἀπό τή σφαγή τῶν ἀθώων νηπίων καί κατηγοροῦν τόν Θεό. Αἴτιος τῆς σφαγῆς ὅμως δέν εἶναι ὁ Θεός, ἀλλά ὁ θηριώδης ῾Ηρώδης. ῾Ο Θεός ὑπολογίζει τήν ἄδικη αὐτή σφαγή ὡς μαρτύριο καί στήν ἄλλη ζωή δοξάζει τίς ψυχές τῶν νηπίων. ῾Η ᾿Εκκλησία θεωρεῖ τά σφαγιασθέντα νήπια ὡς τούς πρώτους μάρτυρες τῆς πίστεώς μας καί ἑορτάζει τή μνήμη τους τήν 29η Δεκεμβρίου.
   ῾Ο ἅγιος Χρυσόστομος διατυπώνει ἕνα σοφό κανόνα γιά νά ἑρμηνεύσουμε τίς διάφορες ἀδικίες πού βλέπουμε στή ζωή· «Εἶναι πολλοί ὅσοι ἀδικοῦν, ἀλλά δέν ἀδικεῖται κανένας... ῞Ο,τι ἄδικο καί ἄν πάθουμε ἀπό κάποιον ὁ Θεός ὑπολογίζει  τήν ἀδικία αὐτή ἤ γιά τή διαγραφή ἁμαρτημάτων ἤ γιά νά μᾶς δώσει μισθό. Αὐτή εἶναι ἡ ἐξήγηση πού μποροῦμε νά δώσουμε ἐμεῖς. ῾Υπάρχουν ὅμως καί βαθύτερες πού τίς γνωρίζει μέ ἀκρίβεια ᾿Εκεῖνος πού τά οἰκονομεῖ ὅλα αὐτά».

2,17-18. Τότε ἐπληρώθη τό ῥηθέν ὑπό ᾿Ιερεμίου τοῦ προφήτου λέγοντος· φωνή ἐν ῾Ραμᾷ ἠκούσθη, θρῆνος καί κλαυθμός καί ὀδυρμός πολύς· ῾Ραχήλ κλαίουσα τά τέκνα αὐτῆς, καί οὐκ ἤθελε παρακληθῆναι, ὅτι οὐκ εἰσίν.
   ῾Η σφαγή τῶν νηπίων δέν ἦταν ἕνα ἀπρόβλεπτο γεγονός μέσα στό σχέδιο τοῦ Θεοῦ, τό ὁποῖο δέν εἶχε τή δύναμη νά τό ἐμποδίσει. Εἶχε προφητευθεῖ ὑπό ᾿Ιερεμίου τοῦ προφήτου (38,15).
   Φωνή ἐν ῾Ραμᾷ ἠκούσθη: ῾Η λέξη ῾Ραμᾷ, σημαίνει «ὕψωμα» γι᾿ αὐτό δόθηκε σέ πολλές πόλεις τῆς Παλαιστίνης πού βρίσκονταν σέ λόφους. ᾿Εδῶ πρόκειται γιά τή ῾Ραμᾷ, πόλη τῆς φυλῆς Βενιαμίν, πού ἦταν κτισμένη ὀκτώ χιλιόμετρα βόρεια τῆς ᾿Ιερουσαλήμ, στή σημερινή τοποθεσία ᾿Ελ Ραμά. ῾Ο ᾿Ησαΐας (10,29) καί ὁ ᾿Ωσηέ (5,8) προφήτευσαν τήν καταστροφή αὐτῆς τῆς πόλεως ἐνῶ ὁ προφήτης ᾿Ιερεμίας βρέθηκε φυλακισμένος σ᾿ αὐτήν.
   Μέ τήν ἔκφραση φωνή ἐν ῾Ραμᾷ ἠκούσθη ὁ ᾿Ιερεμίας θέλει νά δείξει πόσο ἰσχυρός ἦταν ὁ θρῆνος, ὥστε ἔφθασε καί ἀκούστηκε ὡς πάνω στόν ψηλό τόπο πού λέγεται ῾Ραμᾶ.
   Κατά τήν ἰουδαϊκή παράδοση κοντά στήν πόλη ῾Ραμᾷ βρισκόταν ὁ τάφος τῆς ῾Ραχήλ. ῾Η ῾Ραχήλ ἦταν ἡ γυναίκα τοῦ ᾿Ιακώβ, μητέρα τοῦ ᾿Ιωσήφ καί τοῦ Βενιαμίν. Πέθανε στή γέννα τοῦ Βενιαμίν καί τήν ἔθαψαν στόν ἱππόδρομο πού βρισκόταν κοντά στή ῾Ραμᾶ. ᾿Επειδή καί ὁ τάφος ἦταν ἐκεῖ καί ἡ περιοχή ἀνῆκε στόν κλῆρο τοῦ παιδιοῦ της Βενιαμίν, ὁ προφήτης ἀποκαλεῖ δικά της ὅλα αὐτά τά παιδιά τῆς περιοχῆς πού σφαγιάσθηκαν. Προφητικά ὀνομάζεται ἐδῶ ῾Ραχήλ ἡ κάθε πονεμένη Βηθλεεμίτισσα γυναίκα πού ἔχασε τό παιδί της ἀπό τό μαχαίρι τοῦ ῾Ηρώδη.
   ῾Ο ᾿Ιερεμίας στό 38ο κεφάλαιο τοῦ βιβλίου του προφητεύει τήν αἰχμαλωσία τῶν ᾿Ισραηλιτῶν ἀπό τούς Βαβυλωνίους. Σ᾿ αὐτή τή συνάφεια παρουσιάζει τή Ραχήλ νά ὀδύρεται μέσα ἀπό τόν τάφο της γιά τήν ἐξορία πού θά ὑποστοῦν τά τέκνα της. Πράγματι οἱ ἀπόγονοι τοῦ Βενιαμίν μετά τήν ἅλωση τῆς ᾿Ιερουσαλήμ ἀπό τόν Ναβουχοδονόσορα ὑποχρεώθηκαν ἀπό τούς νικητές Βαβυλωνίους νά συγκεντρωθοῦν προσωρινά στή ῾Ραμᾶ γιά νά μεταφερθοῦν στή Βαβυλώνα ὡς αἰχμάλωτοι. Σ᾿ αὐτή τήν πορεία τῆς ἐξορίας περνοῦσαν δίπλα ἀπό τόν τάφο τῆς ῾Ραχήλ, ἡ ὁποία ἔζησε 1.700 περίπου χρόνια πρίν ἀπό τήν καταστροφή τῆς ᾿Ιερουσαλήμ. ῾Ο κλαυθμός τῆς ῾Ραχήλ γιά τήν τύχη τῶν ἀπογόνων της εἶναι συμβολικός. Προφητεύει ἐπίσης τό θρῆνο τῶν μητέρων τοῦ ᾿Ισραήλ, τῶν ὁποίων τά τέκνα παρέδωσε ὁ ῾Ηρώδης στή σφαγή, γι᾿ αὐτό τή χρησιμοποιεῖ ἐδῶ ὁ εὐαγγελιστής Ματθαῖος.
   ῾Η φράση καί οὐκ ἤθελε παρακληθῆναι ἐκφράζει τή βαθειά θλίψη, «τήν ὑπερβολήν τοῦ πάθους», ὅπως ἐξηγεῖ ὁ Ζιγαβηνός.
   Φρίκη προκαλεῖ στίς εὐαίσθητες ψυχές ἡ σφαγή τῶν ἀθώων νηπίων τῆς Βηθλεέμ. ᾿Αλλά τό ἔγκλημα τοῦ ῾Ηρώδη στίς μέρες μας ἐπαναλαμβάνεται σέ ἀσύγκριτα μεγαλύτερη ἔκταση. ῾Ο π. Αὐγουστῖνος ᾿Επίσκοπος Φλωρίνης γράφει· «Δυστυχῶς ὅμως τό ἔγκλημα ὄχι μόνο δέν ἔπαυσεν ἀλλά συνεχίζεται εἰς πολύ μεγαλυτέραν ἔκτασιν· καί τοῦτο χάρις εἰς τάς νέας ἐπιστημονικάς μεθόδους τῆς γενοκτονίας. ῾Η συνηθεστέρα δέ ἀλλά καί φρικτοτέρα ἐξ ὅλων αὐτῶν τῶν μεθόδων εἶνε αἱ ἐκτρώσεις... Δέν διστάζομεν ν᾿ ἀποκαλέσωμεν ὅσους συντελοῦν εἰς τήν διάπραξιν τοῦ εἰδεχθοῦς αὐτοῦ ἐγκλήματος, νέους ῾Ηρῴδας. Νέοι ῾Ηρῷδαι εἶνε οἱ μαιευτῆρες ἰατροί, τῶν ὁποίων τά ἰατρεῖα ἔχουν μεταβληθῆ εἰς σφαγεῖα. Νέοι ῾Ηρῷδαι οἱ γονεῖς, πατέρες καί μητέρες. Συνεργοί δέ καί οἱ νοσοκόμοι πού λαμβάνουν μέρος εἰς τό ἔγκλημα τῆς ἐκτρώσεως» (βιβλίο Χριστούγεννα σελ.361-362).

γ) ᾿Επιστροφή ἀπό τήν Αἴγυπτο καί ἐγκατάσταση στή Ναζαρέτ (2,19-23 )

2,19-20. Τελευτήσαντος δέ τοῦ ῾Ηρῴδου ἰδού ἄγγελος Κυρίου κατ᾿ ὄναρ φαίνεται τῷ ᾿Ιωσήφ ἐν Αἰγύπτῳ λέγων· ἐγερθείς παράλαβε τό παιδίον καί τήν μητέρα αὐτοῦ καί πορεύου εἰς γῆν ᾿Ισραήλ· τεθνήκασι γάρ οἱ ζητοῦντες τήν ψυχήν τοῦ παιδίου.
   Τελευτήσαντος δέ τοῦ ῾Ηρῴδου: ῾Ο ῾Ηρῴδης λίγο καιρό μετά τήν ἄδικη καί ὠμότατη σφαγή τῶν παιδιῶν πέθανε στήν ᾿Ιεριχώ, τήν ἄνοιξη τοῦ 750 ἀπό κτίσεως Ρώμης, μισούμενος ἀπό ὅλο τό λαό. ῾Ο θάνατός του προῆλθε ἀπό μιά φοβερή ἀσθένεια τῶν ἐντέρων, πού τοῦ προκαλοῦσε ἀβάσταχτους πόνους. ῾Ο Μ. ᾿Αθανάσιος, μέ βάση τίς μαρτυρίες πού εἶχε, περιγράφει τά συμπτώματα τῆς ἀρρώστιας του· ῾Υψηλός πυρετός, ἀφόρητος κνησμός, συνεχεῖς ἀλγηδόνες, οἰδήματα στά πόδια, φλεγμονή ὑπέρογκος, σήψη πού γεννοῦσε σκώληκες, δύσπνοια καί σπασμοί σέ ὅλα τά μέλη.
   Μετά τό θάνατο τοῦ τυράννου, παρουσιάστηκε ἄγγελος Κυρίου στό ὄνειρο τοῦ ᾿Ιωσήφ καί τοῦ εἶπε· Σήκω καί πάρε τό παιδίον καί τήν μητέρα αὐτοῦ καί πορεύου εἰς γῆν ᾿Ισραήλ. ῞Οταν ὁ ἄγγελος ἔστειλε τόν ᾿Ιωσήφ στήν Αἴγυπτο, τοῦ εἶπε· «Φεῦγε εἰς Αἴγυπτον», δηλαδή κάνε γρήγορα, τρέξε γιά νά διαφύγεις τόν κίνδυνο. ῞Οταν ὅμως τόν ἀνακαλεῖ νά ἐπανέλθει στή χώρα τοῦ ᾿Ισραήλ, τοῦ λέγει· Πορεύου εἰς γῆν ᾿Ισραήλ, ξαναγύρισε στήν πατρίδα σου τήν Παλαιστίνη, μέ ἄνεση καί χωρίς φόβο, ἐπειδή ὁ διώκτης τοῦ παιδιοῦ πέθανε.
   ῾Ο ἄγγελος καθόρισε στόν ᾿Ιωσήφ τή χώρα τῆς διαμονῆς του, ἀφήνοντας τόν ἴδιο νά διαλέξει τήν πόλη ἤ τήν περιφέρεια στήν ὁποία ἤθελε νά ἐγκατασταθεῖ.
   Οἱ ζητοῦντες τήν ψυχήν τοῦ παιδίου: «Ζητῶ τήν ψυχήν τινός» εἶναι ἑβραϊσμός καί σημαίνει «θέλω νά τόν σκοτώσω». ῾Ο ἄγγελος μιλάει γενικά γιά τούς διῶκτες. Τό ἄρθρο οἱ δείχνει ὅτι τούς θεωρεῖ γνωστούς στόν ᾿Ιωσήφ. ᾿Εννοεῖ φυσικά τόν ῾Ηρῴδη τόν ὁποῖο ἀνέφερε προηγουμένως στό στ. 13. Αὐτός ἔχει πεθάνει καί δέν ὑπάρχουν τώρα  ἄλλοι ἐχθροί πού νά ἐπιζητοῦν τήν ἐξόντωση τοῦ παιδιοῦ.
   ῾Η ἱστορία ἐπαναλαμβάνεται διά μέσου τῶν αἰώνων μέ τόν ἴδιο τρόπο. ῞Ολοι οἱ ἄρχοντες πού ὕψωσαν τό ξίφος τους ἐναντίον τοῦ Χριστοῦ, νικήθηκαν. Μπορεῖ νά φαινόταν ὅτι εἶχαν θριάμβους καί ἐπιτυχίες, νά ἀπέσπασαν τιμές καί δόξες ἀπό τούς ἀνθρώπους, νά τούς προσκύνησαν οἱ ὑπόδουλοι λαοί καί οἱ σκλάβοι τους, ὅμως τά τρόπαιά τους ἦταν προσωρινά καί φαινομενικά. ῾Ο ᾿Ιησοῦς εἶναι ὁ αἰώνιος νικητής. Αὐτοί σφετερίστηκαν τήν ἐξουσία ἀπό τόν πραγματικό βασιλιά τοῦ κόσμου τόν Κύριο ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστό, ὅπως ἔκανε ὁ πρῶτος ἐπαναστάτης ὁ διάβολος, ὅταν θέλησε νά στήσει τό θρόνο του πάνω ἀπό τόν Θεό. Σέ κάθε  ἐποχή οἱ φανεροί ἀλλά καί οἱ ὕπουλοι ἐχθροί τοῦ παιδίου συντρίβονται καί ἀφανίζονται, κάτω ἀπό τήν ἀλήθεια καί τή δύναμή του. Δέν πρέπει νά μᾶς καταλαμβάνει φόβος οὔτε ἀπογοήτευση ἀπό τό διαρκῆ καί σκληρό πόλεμο τῶν ἀντιπάλων τῆς πίστεως. ᾿Αρχηγός μας εἶναι ὁ παντοδύναμος Κύριος πού ἐδῶ καί 2.000 χρόνια τώρα διώκεται, ἀλλά τελικά θριαμβεύει.

2,21-22. ῾Ο δέ ἐγερθείς παρέλαβε τό παιδίον καί τήν μητέρα αὐτοῦ καί ἦλθεν εἰς γῆν ᾿Ισραήλ. ᾿Ακούσας δέ ὅτι ᾿Αρχέλαος βασιλεύει ἐπί τῆς ᾿Ιουδαίας ἀντί ῾Ηρῴδου τοῦ πατρός αὐτοῦ, ἐφοβήθη ἐκεῖ ἀπελθεῖν· χρηματισθείς δέ κατ᾿ ὄναρ ἀνεχώρησεν εἰς τά μέρη τῆς Γαλιλαίας.
   ῞Οταν πέθανε ὁ ῾Ηρώδης Α´ τό βασίλειό του μοιράστηκε καί δόθηκε στούς γιούς του. Τήν ᾿Ιουδαία, περιοχή τῶν ᾿Ιεροσολύμων ὅπου ἀνῆκε καί ἡ Βηθλεέμ, τήν πῆρε ὁ ᾿Αρχέλαος, ὁ πιό ἄγριος ἀπό τούς γιούς του πού ἔμοιαζε στή θηριωδία μέ τόν πατέρα του. ῾Ηγεμόνας στή Γαλιλαία καί Περαία ἔγινε ὁ ῾Ηρώδης ᾿Αντίπας ὁ τετράρχης, γιός καί αὐτός τοῦ ῾Ηρώδη. ῾Ο Φίλιππος, ὁ τρίτος γιός, ἔγινε τετράρχης τῆς Γαυλωνίτιδος καί Τραχωνίτιδος καί Παναιάδος.
   ᾿Εφοβήθη ἐκεῖ ἀπελθεῖν: Βέβαια ὅπου καί ἄν πήγαινε ὁ ᾿Ιωσήφ θά βρισκόταν στήν κυριαρχία ἑνός ἀπογόνου τοῦ φοβεροῦ σφαγέα. ῾Η Βηθλεέμ ὅμως καί ὅλη ἡ περιοχή της εἶχε στιγματιστεῖ καί πιθανόν τό «παιδίον» νά κινδύνευε καί πάλι. Γι᾿ αὐτό ἐφοβήθη ὁ ᾿Ιωσήφ νά ἐγκατασταθεῖ ἐκεῖ. Τήν ὥρα τοῦ προβληματισμοῦ του παίρνει ἀπάντηση χρηματισθείς κατ᾿ ὄναρ. Μέ ὄνειρο καί πάλι ὁ Θεός τοῦ ἀποκαλύπτει τό μέρος πού  θά ἐγκατασταθεῖ.
   ᾿Ανεχώρησεν εἰς τά μέρη τῆς Γαλιλαίας: ῾Η Παλαιστίνη ὅπως γνωρίζουμε, διασχιζόταν ἀπό τόν ᾿Ιορδάνη ποταμό. ῾Η περιοχή ἀνατολικά τοῦ ᾿Ιορδάνη ὀνομαζόταν Περαία, ἐνῶ ἡ χώρα δυτικά τοῦ ποταμοῦ χωριζόταν σέ τρεῖς περιοχές. Στά βόρεια ἦταν ἡ Γαλιλαία, στή μέση ἡ Σαμάρεια καί στά νότια ἡ ᾿Ιουδαία μέ τήν ᾿Ιερουσαλήμ. ῾Ο ᾿Ιωσήφ πῆγε καί ἐγκαταστάθηκε ψηλά στή Ναζαρέτ πού ἦταν ἕνα χωριό τῆς Γαλιλαίας, ἐκεῖ ὅπου κατοικοῦσε πρίν ἀπό τήν ἀπογραφή.
   ῾Η φροντίδα τοῦ ᾿Ιωσήφ γιά τήν προστασία τοῦ ᾿Ιησοῦ,  ἀλλά καί ἡ ἐπέμβαση τοῦ Θεοῦ, δείχνει ὅτι ὁ Θεός ἀφήνει στόν ἄνθρωπο τήν πρωτοβουλία νά δράσει καί νά φροντίσει γιά τήν ἀσφάλειά του. ῞Οταν ὅμως αὐτός βρίσκεται σέ ἀδιέξοδο καί ἀδυνατεῖ νά προστατεύσει τόν ἑαυτό του, τότε ἀναλαμβάνει νά τόν βοηθήσει, τόν ἐνισχύει καί γίνεται συμπαραστάτης του. ῎Ετσι κάθε καλό εἶναι ἀποτέλεσμα πρῶτα τοῦ Θεοῦ καί ὕστερα τοῦ ἀνθρώπου.

2,23. καί ἐλθών κατῴκησεν εἰς πόλιν λεγομένην Ναζαρέτ, ὅπως πληρωθῇ τό ῥηθέν διά τῶν προφητῶν ὅτι Ναζωραῖος κληθήσεται.
   Ναζωραῖος κληθήσεται: ῾Η προφητεία αὐτή ἐπί λέξει δέν εἶναι γραμμένη σέ κανένα σημεῖο στήν Παλαιᾶς Διαθήκης. ᾿Εκφράζει ὅμως τό πνεῦμα της καί σημαίνει ὅτι ὁ ᾿Ιησοῦς ἐνῶ θά εἶναι βασιλιάς καί Θεός, θά φαίνεται σάν ἕνας φτωχός καί ἁπλός χωρικός.
   ῾Ο ἅγιος ῾Ιερώνυμος παρατηρεῖ ὅτι ὁ εὐαγγελιστής Ματθαῖος χρησιμοποιώντας πληθυντικό, διά τῶν προφητῶν, ἀφήνει νά ἐννοηθεῖ ὅτι πῆρε ἀπό τήν ἁγία Γραφή ὄχι τά λόγια, ἀλλά τό πνεῦμα. Δέν ἔχει κατά νοῦ ἕνα συγκεκριμένο χωρίο, μέ ὁρισμένες λέξεις ἀλλά μιά ἔννοια πού ὑπάρχει σέ πολλά προφητικά κείμενα.
   ῾Ο ᾿Ιησοῦς ἐξαιτίας τῆς διαμονῆς του στή Ναζαρέτ ὀνομάστηκε πράγματι  Ναζωραῖος. Οἱ ᾿Ιουδαῖοι ἐκεῖνοι πού δέν παραδέχονταν τόν Χριστό ὡς Μεσσία, τόν ὀνόμαζαν περιφρονητικά Ναζωραῖο ἤ Ναζαρηνό (Μθ 26,71· Μρ 10,47· Λκ 18,37), διότι ἔβλεπαν μέ περιφρόνηση τή Ναζαρέτ. ῎Αλλωστε γνώριζαν ὅτι ὁ Χριστός θά κατάγεται ἀπό τή Βηθλεέμ (βλ. ᾿Ιω 7,41-42) καί ὄχι ἀπό τή Γαλιλαία, ἀπό τήν ὁποία δέν προέρχεται κανένας προφήτης (βλ. ᾿Ιω 7,52). Σκοπός τους ἦταν νά ἀποδείξουν ὅτι ὁ ᾿Ιησοῦς τοῦ ὁποίου ἡ καταγωγή εἶναι ἀπό τή Ναζαρέτ δέν εἶναι ὁ ἀναμενόμενος Μεσσίας, γι᾿ αὐτό καί τόν ἀποδοκίμαζαν. ῎Ετσι πληρώθηκαν ὅλες οἱ προφητεῖες, πού ἀναφέρονται στήν περιφρόνηση τήν ὁποία θά ὑπέμενε ὁ Μεσσίας, ὁ ὁποῖος ἔγινε πράγματι ὄνειδος ἀνθρώπων καί ἐξουθένημα λαοῦ (βλ. Ψα 21,7).
   Τό γεγονός ὅτι ἡ πρόνοια τοῦ Θεοῦ προστατεύει τό θεῖο βρέφος ἀπό τήν ἀπειλητική μανία τοῦ πονηροῦ καί ἐγκληματικοῦ ῾Ηρώδη, τό καθοδηγεῖ σέ ἀσφαλές μέρος καί εἰδοποιεῖ γιά τή δυνατότητα τῆς ἐπιστροφῆς του στήν πατρίδα, ἀποτελεῖ γιά τόν πιστό μιά ἐνθάρρυνση καί μιά ἐνίσχυση στήν ἀντιμετώπιση τῶν κινδύνων τῆς ζωῆς. Παρά τόν φαινομενικό θρίαμβο τοῦ κακοῦ, τοῦ μίσους καί τῆς θηριωδίας μέσα στήν ἱστορία τῶν ἀνθρώπων, τελικά ἐπιβάλλεται ἡ δύναμη τῆς ἀγάπης. Τό ὅτι ὁ Θεός γεννιέται ὡς βρέφος μέσα στήν ἱστορία ἀποτελεῖ τή μεγαλύτερη ἀπόδειξη γιά τό στοργικό ἐνδιαφέρον τοῦ Θεοῦ πρός τόν ἄνθρωπο καί τόν πόθο Του νά τόν λυτρώσει ἀπό τίς δαιμονικές δυνάμεις πού τόν ἀπειλοῦν.

Στεργίου Σάκκου, Εὐαγγελικές περικοπές (Βοήθημα γιά κυκλάρχες)