Ἀπό τόν κόσμο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης
Ἡ περιτομή εἶναι ἕνα οἰκογενειακό τελετουργικό, γνωστό σέ ὅλο τόν ἀρχαῖο κόσμο τῆς Ἐγγύς Ἀνατολῆς, πού οἱ ρίζες του χάνονται στά βάθη τοῦ χρόνου. Οἱ ἀπαρχές του εἶναι ἄγνωστες ἀκόμη, ἀλλά πιστεύεται στή σύγχρονη ἐπιστημονική ἔρευνα ὅτι εἶχε σχέση περισσότερο μέ τήν ὑγιεινή τοῦ ἀνδρικοῦ σώματος, ἐνῶ δέν λείπουν καί οἱ συσχετισμοί μέ δεισιδαιμονίες.
Στίς διηγήσεις τῆς Π. Διαθήκης ἡ περιτομή κάνει τήν ἐμφάνισή της στήν ἀρχή τῆς ἱστορίας τοῦ Ἰσραήλ, καθώς συνδέεται μέ τόν πατριάρχη Ἀβραάμ. Παρόλο πού δέν μποροῦμε νά παρακολουθήσουμε ἱστορικά πότε καί πῶς ἔγινε αὐτή ἡ σύνδεση, λόγῳ ἔλλειψης στοιχείων τόσο ἀπό τίς βιβλικές ὅσο καί ἀπό ἐξωβιβλικές πηγές, μέ ὅσα καταγράφονται στά βιβλία τῆς Π. Διαθήκης μποροῦμε νά διαπιστώσουμε τή μεγάλη σημασία πού προσέλαβε στή ζωή τοῦ ἐκλεκτοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ. Στό 17ο κεφάλαιο τῆς Γενέσεως ὁ Θεός Γιαχβέ ἐπιβεβαιώνει γιά τρίτη φορά (βλ. 12,13· 15,18) τή διαθήκη του μέ τόν Ἀβραάμ, ὁρίζοντας τήν περιτομή ὡς σφραγίδα τῆς γνησιότητάς της. Ἡ περιτομή ἐπιβλήθηκε καί σέ ὅλους τούς ἀπογόνους τοῦ Ἀβραάμ ὡς αἰσθητό σημεῖο καί ἀπόδειξη τόσο τῆς καταγωγῆς τους ἀπό ἐκεῖνον ὅσο καί τῆς ἀποδοχῆς τῆς διαθήκης του μέ τόν Θεό, τήν ἐκπλήρωση τῶν ἐπαγγελιῶν τῆς ὁποίας προσδοκοῦσαν.
Μετά τήν ἀπελευθέρωση ἀπό τήν Αἴγυπτο καί τήν εἴσοδο στή Γῆ τῆς Ἐπαγγελίας, ἡ πρώτη ἐνέργεια τοῦ Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ ἦταν νά περιτάμει ὅλους τούς Ἰσραηλίτες πού γεννήθηκαν τήν περίοδο τῆς ἐρήμου καί δέν ἔφεραν περιτομή. Ἡ πράξη αὐτή χαρακτηρίζεται στό ἱερό κείμενο «περικάθαρσις», ἐνῶ ἡ ἀπόρριψη τῶν τεμαχίων τοῦ δέρματος, πού ἀποκόπηκε στό «βουνό τῶν ἀκροβυστιῶν» τῆς περιοχῆς τῶν Γαλγάλων, συμβόλισε τήν ἀποκάθαρση ἀπό «τόν ὀνειδισμό τῆς Αἰγύπτου» (βλ.Ἰη 5,19). Μέ τόν τρόπο αὐτό ἔκλεισε ὁριστικά τό προηγούμενο κεφάλαιο τῆς ὀδυνηρῆς αἰγυπτιακῆς δουλείας καί ὁ νέος λαός τοῦ Θεοῦ μέ ἀνανεωμένες τίς ὑποσχέσεις τῆς διαθήκης ξεκίνησε μέ τίς καλύτερες προϋποθέσεις τή νέα του ζωή στή Γῆ πού ὁ Θεός εἶχε ὑποσχεθεῖ στόν προπάτορά τους. Θά ζοῦσε σέ αὐτήν τηρώντας τίς ἐντολές τῆς Διαθήκης καί μακριά ἀπό ὁποιεσδήποτε συνήθειες ζωῆς, συμπεριφορᾶς καί θρησκευτικῆς λατρείας τῶν εἰδωλολατρικῶν λαῶν. Ἡ περιτομή ἔγινε ἔτσι τό ὁρατό σημεῖο τῆς νέας ταυτότητας τοῦ λαοῦ τῆς Διαθήκης, ἕνα εἶδος φυσικῆς ὁριοθέτησής του ἀπό τούς ἄλλους λαούς τοῦ περιβάλλοντος χώρου. Ὁρίσθηκε νά τελεῖται σέ κάθε νέο ἀρσενικό παιδί τήν ὄγδοη ἡμέρα ἀπό τή γέννησή του (βλ. Λε 12,3).
Συνεπῶς, γιά τόν Ἰσραήλ ἡ γενική πράξη τῆς περιτομῆς προσδιορίσθηκε ὡς «περιτομή Ἀβραάμ». Κάθε ἄνθρωπος πού δέν ἔφερε αὐτή τή συγκεκριμένη περιτομή ὀνομαζόταν «ἀπερίτμητος» καί ἀπαγορευόταν σχεδόν κάθε ἐπικοινωνία μαζί του (βλ. Κρ 14,3· Α´ Βα 17,36· 31,4). Ὡστόσο, καί σύμφωνα μέ τόν νόμο ἑορτασμοῦ τοῦ Πάσχα (βλ. Ἔξ 12,4350),  τῆς κορυφαίας ἑορτῆς τοῦ Ἰσραήλ, κάθε «ἀλλογενής», δηλαδή χωρίς καταγωγή ἀπό τόν Ἀβραάμ, μποροῦσε μέ τήν περιτομή νά γίνει ἰσότιμο μέλος τῆς κοινότητας τῆς Διαθήκης καί μέ τή συμμετοχή του στό πασχάλιο δεῖπνο νά ἀποκτήσει καί μερίδιο στίς μελλοντικές εὐλογίες τῆς Διαθήκης.
Ἐντούτοις, τό σημεῖο τῆς περιτομῆς δέν ἀποδείχθηκε ἐπαρκές, γιά νά διαφυλάξει τόν Ἰσραήλ μακριά ἀπό τίς εἰδωλολατρικές συνήθειες τῶν γειτόνων του, πιστό στήν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ ὡς πρός τή λατρεία καί τήν ἠθική ζωή. Ἐκεῖνοι πού ἐπισήμαναν αὐτήν τήν ἀνακολουθία σημαίνοντος καί σημαινομένου ἦταν οἱ προφῆτες, οἱ ὁποῖοι καί ἔλεγξαν σκληρά τόν λαό γι’ αὐτό· δέν δίστασαν νά χαρακτηρίσουν ὅλους τούς Ἰσραηλίτες πού παραβίαζαν τίς ἐντολές «ἀπερίτμητους» καί νά τούς τοποθετήσουν στήν ἴδια μοίρα ἀπαξίωσης καί καταδίκης· «ὅτι πάντα τὰ ἔθνη ἀπερίτμητα σαρκί, καὶ πᾶς οἶκος Ἰσραὴλ ἀπερίτμητοι καρδίαις αὐτῶν», θά πεῖ ὁ Ἰερεμίας (9,26). Γιά τόν λόγο αὐτό ὁ προφήτης ἐπισήμανε τήν ἀνάγκη τέλεσης τῆς πραγματικῆς περιτομῆς, ὄχι σαρκικῆς ἀλλά πνευματικῆς, τήν ὁποία ὀνόμασε «περιτομή καρδίας» καί ἀφοροῦσε στήν ἐπέμβαση στόν ἐσωτερικό χῶρο τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου, ἐκεῖ ὅπου παίρνει τίς ἀποφάσεις του ἐλεύθερα, προκειμένου νά καταστεῖ ἱκανός νά ὑπακούει στό θέλημα τοῦ Θεοῦ κάτω ἀπό ὁποιεσδήποτε συνθῆκες.
Ἡ εὐκαιρία δόθηκε στά χρόνια μετά τή βαβυλώνια αἰχμαλωσία, ὅταν ἡ πολιτική ἐξουσία βρέθηκε πλέον σέ εἰδωλολατρικά χέρια καί ἡ περιτομή μαζί μέ τήν τήρηση τοῦ μωσαϊκοῦ Νόμου ἔδιναν στόν λαό τοῦ Θεοῦ τήν ἰδιαίτερη ἐθνική καί θρησκευτική του ταυτότητα μέσα στά ἀχανῆ πολυφυλετικά βασίλεια τῶν Βαβυλωνίων, Περσῶν, Ἑλλήνων καί Ρωμαίων. Στά πέτρινα χρόνια τῆς ἑλληνιστικῆς κατάκτησης καί σέ περιόδους ἔντασης ἡ περιτομή ἀπαγορεύτηκε. Τό ἀποτέλεσμα ἦταν ἄλλες φορές οἱ Ἰουδαῖοι νά προσπαθοῦν νά τήν ἀποκρύψουν (βλ. Α´ Μακ. 1,15), ἄλλες νά τήν τελοῦν μέ κίνδυνο τῆς ζωῆς τους (βλ.1,61) καί ἄλλες νά τήν ἐπιβάλλουν μέ τή βία στούς διστακτικούς (βλ. 2,46).
Ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός ἔλαβε τήν περιτομή τήν ὄγδοη ἡμέρα ἀπό τή γέννησή του, ὅπως κάθε γνήσιος Ἰουδαῖος τῆς ἐποχῆς του. Ἔτσι ἀπέκτησε τήν πλήρη ταυτότητα πού θά τοῦ ἐπέτρεπε νά ἐπιτελέσει τό ἔργο του ἐντός τοῦ ἰουδαϊκοῦ κόσμου. Τήν ἴδια ὅμως στιγμή ἔθεσε τέλος στό ἀρχαῖο ἔθιμο τῆς Διαθήκης, διότι καθιέρωσε αὐτό πού "ἔδειχνε" ἡ περιτομή· τήν ὑπακοή στό θεῖο θέλημα: «ἡ περιτομὴ οὐδέν ἐστι, καὶ ἡ ἀκροβυστία οὐδέν ἐστιν, ἀλλὰ τήρησις ἐντολῶν Θεοῦ» (Α´ Κο 7,19). Ὁ ἴδιος τέλεσε τήν «περιτομή τῆς καρδίας», τό χειρουργεῖο τῆς ἀνοιχτῆς καρδιᾶς πού εἶχε ὁραματιστεῖ ὁ προφήτης Ἰερεμίας, δίνοντας τό δικαίωμα στούς μαθητές του, ἀνεξαρτήτως καταγωγῆς καί προέλευσης, νά ἔχουν τήν πεποίθηση ὅτι «ἡμεῖς γάρ ἐσμεν ἡ περιτομή, οἱ Πνεύματι Θεοῦ λατρεύοντες καὶ καυχώμενοι ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ καὶ οὐκ ἐν σαρκὶ πεποιθότες» (Φι 3,3).

Ἀθανάσιος Γ. Παπαρνάκης
Καθ. Βιβλικῆς Θεολογίας Α.Π.Θ.