Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής καί ἡ ὁλότητα χώρου καί χρόνου
Σέ προηγούμενο τεῦχος (Φε­βρου­ά­ριος 2023) εἴδαμε ὅτι χρειάστηκε νά φτάσουμε στόν 20ό αἰώνα, γιά νά ἀ­ντιληφθεῖ ἡ ἀνθρώπινη ἐπιστήμη ὅτι χῶ­ρος καί χρό­νος ἀποτελοῦν μία ὁλότητα, τήν ὁ­ποία ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁ­μολο­γητής, ἔ­χοντας τήν ἐνόραση τοῦ Θείου, εἶχε ἀ­­- ντι­ληφθεῖ 1.300 χρόνια πρίν, βασιζόμενος ἀποκλειστικά καί μό­νο σέ θεολογικές θεωρήσεις. Ἡ Θεωρία Σχετικό­­τητας τοῦ Einstein, βασιζόμενη σέ αὐτή τήν ὁλότη­τα, δείχνει ὅτι μπορεῖ νά ὑ­πάρχουν πολ­λά παράδοξα φαινόμενα, τά ὁποῖα θε­ωροῦνται ὡς «παρά­λο­γα», ἐπειδή δέν συνάδουν μέ τή λο­γική τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου, δηλαδή τή λογι­κή πού ἀναπτύσ­σεται στή βάση τῶν ἐ­μπειριῶν μας ἀπό τόν αἰσθητό κόσμο.

Τά παράδοξα τῆς ὁλότητας χώρου καί χρόνου
Ἐνῶ ὁ χῶρος καί ὁ χρόνος ἀποτελοῦν μία ὁλότητα ἀπό τήν ἀρχή τῆς Δημιουργίας, ἡ λογική τοῦ αἰσθητοῦ κό­σμου μᾶς ἐπιβάλλει νά τά ἀντιλαμβανόμαστε ὡς διακριτά καί διαχωριζόμενα μεγέθη. Σύμφωνα μέ αὐτή τή λογική, ὁ χῶ­ρος εἶναι εὐκλείδειος, δηλαδή τρισδιάστατος -­ἔχει μῆκος, πλάτος, ὕψος- καί ὁ χρόνος εἶναι ἕνα μέγεθος πού ἐξελίσσεται γραμμικά, μεταβαλλόμενος μέ σταθερές ποσότητες, τίς ὁποῖες μετροῦν τά ρολόγια καί τά ἡμερολόγιά μας. Ὁ χρόνος, ὅπως τόν ἀντιλαμβανόμαστε μέ τίς αἰσθήσεις μας, ρέει σταθερά σέ ὁ­ποιο­δήποτε σημεῖο τῆς ὑφηλίου στα­θοῦ­με. Ἐπίσης, δέν ἐπηρεάζεται ἀπό τή βαρύτητα οὔτε ἀπό τήν ταχύτητα. Δέν μπορεῖ οὔτε νά διασταλεῖ οὔτε νά συ­στα­λεῖ. Ἀλ­λά ὅμως οἱ ἐξισώσεις τῆς Εἰ­δικῆς Θεωρίας Σχετικότητας δείχνουν ὅτι μέσα στό τετραδιάστατο χωροχρονικό συνεχές μπο­ρεῖ ἡ ταχύτητα νά ἐπηρεάζει τή ροή τοῦ χρόνου καί τό μῆκος τῶν ὑλικῶν ἀντικειμένων. Παραδείγματος χάριν μέ τήν αὔξηση τῆς ταχύτητας μπορεῖ νά ἔ­χουμε διαστολή τοῦ χρόνου καί συστο­λή τοῦ μήκους.

Διαστολή τοῦ χρόνου
Ἐπειδή ἡ διαστολή τοῦ χρόνου δέν συνάδει μέ τή λογική τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου, πού βασίζεται στίς καθημερινές ἐμπειρίες μας, ὁ Einstein, γιά νά ἐξηγήσει τή θεωρία του στό εὐρύ κοινό, ἔ­δω­σε τό γνωστό νοητικό παράδειγμα τῶν δύο «δίδυμων ἀδελφῶν»: Ἔστω ὅτι μέ τή γέννη­ση δύο δίδυμων ἀδελφῶν, ὁ ἕνας ἐπι­- βιβάζεται σέ διαστημόπλοιο, πού μπορεῖ νά ἐπιταχύνεται σέ μεγάλες ταχύτητες, καί περιφέρεται στό διάστη­μα γιά πολλά χρόνια. Ὅταν ἐπιστρέψει, θά εἶναι βιολογικά νεότερος ἀπό ἐκεῖ­νον πού παρέμεινε στή γῆ, λόγῳ τῆς διαστολῆς τοῦ χρόνου. Ὁ χρόνος κυλά­ει πιό ἀργά γιά τόν ταχύτερο.
Ἡ Γενική Θεωρία τῆς Σχετικότητας ἀποδεικνύει κι ἕνα ἄλλο παράδοξο, ὅτι ἡ βαρύτητα ἐπηρεάζει τόν χρόνο: Αὔ­ξη­ση ἤ ἐλάττωση τῆς βαρύτητας μπορεῖ νά προκαλέσει διαστολή ἤ συστολή τοῦ χρό­­­νου, ἀντίστοιχα! Ὁ χρόνος ρέει πιό ἀργά, δηλαδή διαστέλλεται, γιά ἕνα ἄ­το­μο, ὅταν ἡ δύναμη τῆς βαρύτητας πού δέ­χεται εἶ­ναι μεγαλύτερη, π.χ. ὅταν βρίσκεται στό ἰσόγειο ἑνός οὐρανοξύστη, σέ σχέση μέ ἕνα ἄλλο ἄτομο πού βρίσκεται στήν κορυφή. Ἄν καί αὐτή ἡ διαφορά εἶναι πολύ μικρή, καί δέν μπορεῖ νά γίνει αἰσθητή ἀπό τίς ἀνθρώπινες αἰσθήσεις, εἶναι ὅμως ὑ­παρκτή. Ἐπίσης, ἐάν πλησιάζαμε μία μελανή ὀπή (ἡ ὁ­ποία παρουσιάζει τεράστιες βαρυτικές δυνάμεις), ὁ χρόνος θά δια­στελ­λόταν ὅ­λο καί περισσότερο καί θά ἔ­τεινε νά σταματήσει στά «ὅρια» τῆς ὀπῆς.
Ἡ Θεωρία τῆς Σχετικότητας, τῆς ὁ­ποίας ἡ ὀρθότητα ἔχει ἐπιβεβαιωθεῖ καί πειραματικά, δέν εἶναι σέ ἀντίθεση μέ τίς Γραφές. Σαφέστατα ὑπογραμμίζει τή σχε­­­τικότητα τοῦ χρόνου ὁ ἀπόστολος Πέτρος: «Ἓν δὲ τοῦτο μὴ λανθανέτω ὑ­μᾶς, ἀγαπητοί, ὅτι μία ἡμέρα παρὰ Κυ­ρίῳ ὡς χίλια ἔτη, καὶ χίλια ἔτη ὡς ἡ­μέρα μία» (Β΄ Πέ 3,8). Ἐπίσης, βασιζόμενοι στόν λόγο τοῦ ἀποστόλου Παύ­λου, ὅτι ὁ Θε­ός προεγνώριζε ἀνθρώπους (βλ. Ρω 8,29), μποροῦμε νά συ­μπε­ράνουμε ὅτι ὁ Θεός μᾶς γνώριζε (ὡς «λόγους τῶν ὄ­ντων») πρίν ἀκόμα τή Μεγάλη Δημιουργία, καί κατά συνέπεια τό κατ᾽ ἀνθρώ­- ­πους «παρελθόν» καί «πα­ρόν» εἶναι ἑ­νι­αῖο γιά τόν Θεό, δηλαδή εἶναι ἄχρονος (ἀθάνατος). Μέ τή γλώσ­σα τῆς ἐπιστήμης, καί λαμβάνοντας ὑπ᾽ ­ὄψιν ὅτι ὁ Θε­ός εἶναι «πανταχοῦ πα­ρὼν καὶ τὰ πάντα πλη­ρῶν», ἤτοι εἶναι ἄ­πειρος, ἡ διαστο­λή τοῦ χρόνου μπορεῖ νά εἶναι ἄπειρη, δη­λα­δή ὁ κτιστός χρόνος δέν ρέει γιά τόν Θεό.
Συστολή τοῦ μήκους
Ἐάν πλησιάζαμε ἕνα μακρινό ἀστερισμό μέ ταχύτητα αὐξανόμενη πρός τήν ταχύτητα τοῦ φωτός (λόγῳ τῶν τεράστι­ων ἀστρονομικῶν ἀποστάσεων), ὁ ἀ­στε­ρισμός θά μίκραινε γιά ἐμᾶς σάν νά ἀπο­μακρυνόταν. Κατά συνέπεια, ἡ ἀντίληψή μας γιά τόν ἀστερισμό θά ἦταν ἐ­σφαλ­μένη, καί στήν πράξη δέν θά μπο­ρούσαμε νά φτάσουμε ποτέ σ’  αὐτόν τόν ἀστερισμό, ἀνεξάρτητα ἀπό τήν ἐ­πι­τά­χυνσή μας.

Διαστολή τοῦ χώρου τοῦ σύμπαντος
Ἔχει ἐπιβεβαιωθεῖ πειραματικά ὅτι τό σύμπαν διαστέλλεται. Αὐτή ἡ διαστο­λή περιγράφεται μέ τήν παγκόσμια κοσμολογική σταθερά (Λ) τοῦ Einstein. Στά τέλη τοῦ 20οῦ αἰώνα βρέθηκε ὅτι ἡ διαστολή εἶναι ἐπιταχυνόμενη· τό σύμπαν εἶναι πληθωριστικό, ὅπως ἐξάλλου ἦταν τίς πρῶτες περιόδους μετά τή Μεγάλη Ἔκρηξη. Αὐτό ὁδήγησε τούς ἐπιστήμονες σέ ἀκόμα μεγαλύτερα παράδοξα, τά ὁποῖα δέν συνάδουν μέ τή λογική τοῦ αἰ­σθητοῦ κόσμου: Ὑπάρχει στό σύμπαν ἕνα εἶδος ἐνέργειας τόσο μυστηριῶδες, πού οἱ εἰδικοί τό ὀνόμασαν «Σκοτεινή Ἐ­νέργεια». Ἐπιπλέον, τό ἀκόμα πιό παράδοξο εἶναι ὅτι αὐτή ἡ ἐνέργεια ἀποτελεῖ τή μεγάλη πλειοψηφία (~73%) τῆς συνολικῆς ὑλοενέργειας τοῦ σύμπαντος, ἐνῶ ἡ γνωστή μας ὑλοενέργεια, πού περιλαμβάνει τή γῆ καί ὅλα τά ἀ­στρικά σώματα ὅλων τῶν ὑπαρχόντων γαλαξιῶν, εἶναι μόλις τό ~4% (ἤ ~5%) τοῦ σύμπαντος!
Βέβαια, τά προαναφερθέντα παράδοξα δέν ἀναφέρονται στίς Γραφές, ὄχι μόνον ἐπειδή ὁ σκοπός τῶν Γραφῶν εἶ­ναι θεολογικός, ἤτοι νά ἀποκαλύψουν καί νά γνωρίσουν τόν Θεό στούς ἀνθρώπους, ἀλλά, ἐπίσης, ἐπειδή «...(ὁ Θεός) πολλά ἀποσιώπησε..., γιά νά προκαλέσει καί νά γυμνάσει τόν νοῦ μας νά ψάξει νά τά βρεῖ, ἀρχίζοντας ἀπό λιγοστές ἀφορμές»*, κα­τά τόν Μέγαν Βασίλειο.

Ἡ ἀναθεώρηση ἐπιστημονικῶν δοξασιῶν
Μέ τή Θεωρία τῆς Σχετικότητας διαπιστώθηκε ὅτι ὁ διαχωρισμός τοῦ χρόνου καί τοῦ χώρου, τόν ὁποῖο προϋ­ποθέτει ἡ Μηχανική τοῦ Νεύτωνα, εἶναι ἐσφαλμένος. Ἐξάλλου, ἡ Μηχανική αὐ­τή ἀποδείχθηκε ἀνεπαρκής γιά τά μόρια καί τά ἄτομα, καί ἀντικαταστάθηκε στόν 20ό αἰώνα ἀπό τήν Κβαντική Μηχανική, ἡ ὁποία ἔχει ἄλλου εἴ­δους παράδοξα καί «παράλογα». Ἐπίσης, ἡ γεωμετρία τοῦ Εὐκλείδη δέν ἀρκεῖ, καί ἀντικαταστάθηκε ἀπό πολυδιάστατη γεωμετρία (Riemann), εἴτε ἀπό τή γεωμετρία Min­kowski (ἤ Poincare-Minkowski), πού εἶ­ναι μία ψευδο-εὐκλείδεια γεωμετρία κατάλληλη γιά τόν τετραδιάστατο φυσικό χῶρο τῆς γῆς μας. Ὁ Εὐκλείδης καί ὁ Νεύτωνας ἐκφράστηκαν χρησιμοποιώντας τή λογική πού βασίζεται σέ ἐμπειρίες ἀπό τόν αἰσθητό κόσμο, τίς ὁποῖες μπορεῖ νά ἔχει ὁ καθένας μας. Γενικά, ἡ ἀναθεώρηση πολλῶν ἐπιστημονικῶν δοξασιῶν στόν 20ό αἰώνα δείχνει ὅτι μέσα στή φύση, στό ἐρ­γαστήριο τοῦ Θεοῦ, ἐνυπάρχουν πολλά παράδο­ξα, τά ὁποῖα δέν συνάδουν μέ τή λογική μας, καί κατά συνέπεια θεωροῦνται «παράλογα» ἀπό ἐμᾶς. Σέ ἑπόμενο τεῦ­χος θά δοῦμε πόσο εὔκολα αὐτή ἡ λογική τοῦ αἰσθητοῦ μπορεῖ νά μᾶς ὁδηγεῖ σέ ψευδαισθήσεις.

Παντελεήμων Καραφίλογλου
(ἀφ.) Καθ. Κβαντικῆς Χημείας Α.Π.Θ.

*Εἰς τὴν Ἑξαήμερον, PG 29,33Β.