Ἡ ἑορτή τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου καί Ζωοποιοῦ Σταυροῦ τοῦ Κυρίου μας ἀποτελεῖ ἀναμφισβήτητα τό σημαντικότερο λατρευτικό γεγονός τοῦ Σεπτεμβρίου. Δεσπόζει μέσα στόν λειτουργικό κύκλο τοῦ πρώτου μήνα κάθε νέου ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους καί ὄχι ἀδικαιολόγητα, καθώς ὁ Σταυρός ἀποτελεῖ ἕνα ἀπό τά μεγαλύτερα θεολογικά μεγέθη τῆς χριστιανικῆς μας πίστης. Ἕνα μέγεθος τό ὁποῖο συμπεριλαμβάνει καί ἐκπροσωπεῖ ὅλα τά μεγάλα μυστήρια τοῦ σχεδίου τῆς θείας Οἰκονομίας. Ὅλα ὅσα, δηλαδή, ἡ πανσοφία καί ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ συνέλαβε πρό κατα- βολῆς κόσμου καί πραγματοποίησε μέσα στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας. Ὅλα ὅσα ἔγιναν ὁρατά μέ ἱστορικά πρόσωπα καί γεγονότα, ἀλλά καί ὅσα παρέμειναν μυστικά καί ἀφανῆ στόν ἀνθρώπινο νοῦ. Ἄν ἤθελε κανείς νά τά ἐξηγήσει, θά ἔπρεπε νά συγγράψει μία πολύτομη ἐγκυκλοπαίδεια, ὅπου κάθε πολυσέλιδος τόμος της θά περιεῖχε ἕνα μόλις κεφάλαιο ἀπό τίς θεολογικές ἀλήθειες πού περιέχει ὁ Σταυρός. Τί θαυμαστό ὅμως! Ὁ Σταυρός ὡς μία ἁπλή ὀπτική ἀναπαράσταση, ἀκριβῶς ὅπως ὁ σύγχρονος ὀπτικός δίσκος τοῦ ἠλεκτρονικοῦ ὑπολογιστῆ, μικρός στό μέγεθος καί εὔχρηστος στήν καθημερινότητα, μπορεῖ νά ὑπομνήσει τά πάντα στόν ἄνθρωπο σέ κλάσματα δευτερολέπτου!
Γιά τόν λόγο αὐτό καί ἡ Ἐκκλησία ἐκμεταλλεύτηκε ἀμέσως τό γεγονός τῆς ἀνευρέσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἀπό τήν ἁγία Ἐλένη, τή μητέρα τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου. Καθιέρωσε τήν ἑορτή τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ καί πῆρε τήν ἀφορμή να διακηρύξει γιά ἄλλη μία φορά στόν κόσμο καί νά ὁμολογήσει τή βεβαιότητα μέ τήν ὁποία ἔχουν ἐναποθέσει τά μέλη της τήν ἐλπίδα τῆς ζωῆς τους στή σωστική ἐνέργειά του, ἡ ὁποία πηγάζει ἀπό τή λυτρωτική θυσία τοῦ Κυρίου μας ἐπάνω του.
Ἀκόμη, πολύ νωρίς ἡ Ἐκκλησία ἐφηῦρε ἕναν ἁπλό καί εὔχρηστο τρόπο γιά νά κάνει αἰσθητή τήν παρουσία του στή ζωή τῶν πιστῶν, τόν ὁποῖο ἐνέταξε στήν ἄγραφη παράδοσή της: νά τόν σχηματίζει νοερά μέ ἀνάλογες κινήσεις τῶν χεριῶν: Σημειώνει χαρακτηριστικά στό ἔργο του «Περὶ ἁγίου Πνεύματος» ὁ Μ. Βασίλειος «Ἀπό τά δόγματα καί τίς ἀλήθειες, πού φυλάσσει ἡ Ἐκκλησία, ἄλλα τά ἔχουμε πάρει ἀπό τή γραπτή διδασκαλία καί ἄλλα, πού μυστικῶς ἔφθασαν μέχρι ἐμᾶς ἀπό τήν παράδοση τά ἔκανε δεκτά,... Γιά παράδειγμα, γιά νά θυμηθῶ τό πρῶτο καί πιό συνηθισμένο ἀπ’ ὅλα, ποιός δίδαξε γραπτῶς ὅτι ὅσοι ἐλπίζουμε στό ὄνομα τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ φανερώνουμε αὐτή τήν πίστη μας μέ τό νά κάνουμε τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ;».
Ὁ νοητός σχηματισμός τοῦ σημείου τοῦ σταυροῦ μέ τίς κινήσεις τῶν χεριῶν συνδέθηκε πολύ στενά μέ τήν προσευχή, τήν ἰδιωτική καί τήν δημόσια. Κάθε προσευχή καί κάθε ἀκολουθία τῆς Ἐκκλησίας ἀρχίζει καί τελειώνει μέ τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ. Ἡ προσευχή ἀποτελεῖ τόν κατεξοχήν τρόπο τῆς ἐπικοινωνίας τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Θεό, τό μέσο τῆς συνομιλίας μεταξύ τους. Ὁ ἅγ. Παΐσιος, ἔχοντας ὑπηρετήσει ὁ ἴδιος στό σῶμα τῶν διαβιβάσεων κατά τή στρατιωτική του θητεία, τήν παρομοίαζε μέ τόν ἀσύρματο καί τήν ὀνόμαζε «ἀσύρματο τοῦ Θεοῦ». Μέ ἀνάλογο τρόπο καί ὁ μακαριστός διδάσκαλος τῆς Ἀδελφότητάς μας Στέργιος Σάκκος παρομοίαζε τήν προσευχή μέ τήν τηλεφωνική συσκευή μέ τήν ὁποία ὁ πιστός μιλᾶ στόν Θεό, τό δέ σημεῖο τοῦ σταυροῦ τό παρομοίαζε μέ τόν τηλεφωνικό ἀριθμό πού πρέπει νά πληκτρολογήσει κανείς, προκειμένου νά συνδεθεῖ μέ τό πρόσωπο πού θέλει νά ἐπικοινωνήσει. Τόνιζε μάλιστα τή σημασία πού ἔχει ἡ ἀκρίβεια στήν πληκτρολόγηση, καθώς συνήθιζε νά λέγει: «῾Ο ἀριθμός τηλεφώνου τοῦ Θεοῦ ἔχει ἕξι νούμερα. 1ο νούμερο: τά τρία δάχτυλα ἑνωμένα. 2ο. Τά δύο δάχτυλα ἑνωμένα. 3ο. Ἡ τοποθέτηση στό μέτωπο. 4ο στόν ὀμφαλό. 5ο στόν δεξιό ὦμο. 6ο στόν ἀριστερό ὦμο. Ἄν λίγο τά δάκτυλα χαλαρώσουμε ἤ δέν πᾶνε στόν ὀμφαλό ἤ γίνουν ὅλα σωστά, ἀλλά δέν πᾶνε στά ἀριστερά, πιάνουμε ἄλλο νούμερο καί ἄς μήν παραπονούμαστε ὅτι ὁ Θεός δέν μᾶς ἀκούει. Δέν πιάνουμε ἐπαφή μέ τόν Θεό, ὅταν δέν κάνουμε σωστά τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ».
Ὁ συμβολισμός πού περιέχει τό σημεῖο τοῦ σταυροῦ μέ τόν τρόπο πού ἔχει διαφυλαχθεῖ στήν ἁγία παράδοση τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας μας εἶναι πολύ σπουδαῖος, διότι ἔχει ἀπευθείας ἀναφορά στή διττή διάσταση τῆς χριστιανικῆς ζωῆς: τήν ὀρθή ὁμολογία τῆς πίστεως, ὀρθοδοξία, καί τόν ὀρθό βίο, ὀρθοπραξία. Ἡ νοερή του σημείωση ὁμολογεῖ τή διάθεση τοῦ ἀνθρώπου νά διατηρήσει καί τά δύο μέ τήν ἀκρίβεια μέ τήν ὁποία μᾶς τά παρέδωσε ὁ ἴδιος ὁ Κύριος, καταγράφηκαν στήν ἁγία Γραφή καί τά διαφύλαξε μέ πιστότητα ἡ παράδοση τῶν ἁγίων καί τῶν πατέρων μας.
Ἀναλυτικότερα, μέ τά δάκτυλα τοῦ χεριοῦ ἑνωμένα ἀνά τρία καί δύο ὁ μαθητής τοῦ Χριστοῦ ὁμολογεῖ ὅτι κρατᾶ ἀκέραια τά δύο θεμελιώδη δόγματα τῆς πίστεως, τό τριαδολογικό καί τό χριστολογικό, γιά τά ὁποῖα οἱ πατέρες καί διδάσκαλοί μας ἔχυσαν ἀτελείωτους ποταμούς δακρύων, ἱδρώτα καί αἵματος. Ὅτι ὁ Θεός πού ὁμολογοῦμε εἶναι Τριαδικός, τρία πρόσωπα -Πατέρας, Υἱός καί ἅγιο Πνεῦμα- ὁμοούσια, ἀδιαίρετα καί ἀσύγχυτα μεταξύ τους, ἕνας Θεός. Καί ἐπίσης ὅτι ὁ Χριστός πού προσκυνοῦμε καί λατρεύουμε εἶναι Θεός καί ἄνθρωπος μαζί, τέλειος Θεός καί τέλειος ἄνθρωπος, ἀσυγχύτως, ἀτρέπτως, ἀδιαιρέτως καί ἀχωρίστως, ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, πού προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση καί ἔγινε ἄνθρωπος γιά νά γίνουμε οἱ ἄνθρωποι κατά χάριν θεοί.
Παράλληλα, μέ τή νοερή διαζωγράφισή του σέ ὁλόκληρο τό σῶμα τοῦ ἀνθρώπου ὁμολογεῖται ἡ διάθεση τοῦ πιστοῦ νά κάνει τή σταυ- ρική ζωή τοῦ Κυρίου του δική του ζωή, θυσιάζοντας μέ παρόμοιο τρόπο καί τή δική του ζωή γιά τή δική Του ἀγάπη, ξεκινώντας ἀπό τή θυσία τοῦ θελήματός του, ὑποτασσόμενος μέ ταπείνωση, ὑπακοή καί εὐ- γνωμοσύνη στό θεῖο θέλημα, τό ὁποῖο ἀποτελεῖ σταθερή πυξίδα καί ὁδό ζωῆς μέχρι τόν θάνατό του.
Ἔτσι, ὅπως ψάλλει ὑπέροχα ὁ ὑμνωδός τῆς Ἐκκλησίας, γίνεται ὁ Σταυρός τοῦ Κυρίου «ὁ φύλαξ πάσης τῆς οἰκουμένης, ἡ ὡραιότης τῆς Ἐκκλησίας, βασιλέων τὸ κραταίωμα, πιστῶν τὸ στήριγμα, ἀγγέλων ἡ δόξα καί τῶν δαιμόνων τό τραῦμα»!
Ἀθανάσιος Παπαρνάκης
Καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ.
"Ἀπολύτρωσις", Αὔγ.-Σεπτ. 2023
ΤΟ ΚΑΝΑΛΙ ΜΑΣ
