ΔΥΟ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ (Α΄)

Ἡ μαρτυρία τοῦ Εὐαγγελίου
 Περιγράφοντας τή Μεταμόρφωση τοῦ Κυρίου τά Εὐαγγέλια (Μθ 17,1-9· Μρ 9,2-9· Λκ 9,28-36) μνημονεύουν καί τούς πέντε μάρτυρες τοῦ γεγονότος, δηλαδή τούς τρεῖς ἀποστόλους Πέτρο, Ἰάκωβο καί Ἰωάννη, καί τούς δύο προφῆτες Μωϋσῆ καί Ἠλία. Καί ἡ μέν παρουσία τῶν τριῶν μαθητῶν δέν μᾶς προβληματίζει, διότι καί ἄλλοτε, ὅπως π.χ. στήν ἀνάσταση τῆς κόρης τοῦ Ἰαείρου (Μρ 5,37· Λκ 8,51), καί ἀργότερα στή Γεθσημανῆ (Μθ 26,37· Μρ 14,33) ὁ Κύριος τούς ξεχωρίζει ἀπό τή συντροφιά τῶν δώδεκα καί τούς παίρνει μαζί του. «Οὗτοι τῶν ἄλλων ἦσαν ὑπερέχοντες», ἐξηγεῖ ὁ ἱερός Χρυσόστομος. Ξεχώριζαν ἀπό τούς ἄλλους, ἀποτελοῦσαν, θά λέγαμε, τόν πυρήνα τῆς συντροφιᾶς καί εἶναι φυσικό νά παρευρίσκονται μόνο αὐτοί σέ ἕνα γεγονός, τό ὁποῖο μάλιστα, ὅπως σημειώνεται στά Εὐαγγέλια, ὁ Κύριος ἤθελε νά κρατήσει μυστικό (Μθ 17,9· Μρ 9,9· Λκ 9,36).
 Ἡ παρουσία ὅμως τῶν δύο προφητῶν δημιουργεῖ ὁρισμένα ἐρωτήματα. Πρῶτα-πρῶτα, πῶς ἀναγνωρίσθηκε ἡ ταυτότητά τους. Πῶς, δηλαδή, κατάλαβαν οἱ μαθητές ὅτι οἱ δύο ἄνδρες μέ τούς ὁποίους συνομιλοῦσε ὁ Κύριος ἦταν ὁ Μωϋσῆς καί ὁ Ἠλίας; Ἔπειτα, γιατί ὁ Χριστός παίρνει ὡς μάρτυρες τῆς Μεταμορφώσεώς του ὄχι μόνο τούς μαθητές, ἀλλά καί πρόσωπα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης; Καί τρίτον, γιατί διαλέγει εἰδικά αὐτά τά δύο πρόσωπα, τόν Μωϋσῆ καί τόν Ἠλία;
 Τά παραπάνω ἐρωτήματα παρουσιάζουν ἕνα ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον, διότι ὄχι μόνο μᾶς δίνουν τήν εὐκαιρία νά ἐντρυφήσουμε στήν ἱερή ἱστορία, ἀλλά καί μᾶς βοηθοῦν νά προσεγγίσουμε τή Μεταμόρφωση, πού εἶναι ἕνας σημαντικός σταθμός τῆς πίστεώς μας.

Πῶς ἀναγνωρίσθηκαν
 Στό πρῶτο ἐρώτημα, πῶς δηλαδή ἔγινε γνωστή στούς μαθητές ἡ ταυτότητα τῶν δύο προφητῶν, προτείνονται ἀπό τούς ἑρμηνευτές τρεῖς ἀπαντήσεις. Πρῶτον, οἱ ἄνδρες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης πιθανόν νά ἐμφανίσθηκαν πάνω στό ὄρος μέ τά γνωρίσματα ἐκεῖνα πού τούς χαρακτηρίζουν στήν ἱστορία. Ὅπως στή χριστιανική εἰκονογραφία π.χ. ὁ ἅγιος Δημήτριος εἰκονίζεται καβαλάρης σέ κόκκινο ἄλογο καί ὁ ἅγιος Γεώργιος σέ ἄσπρο ἄλογο καί ὅλοι τούς ἀναγνωρίζουν ἀπό τίς παραστάσεις αὐτές, ἔτσι καί στόν ἰουδαϊκό κόσμο ὁ Μωϋσῆς καί ὁ Ἠλίας εἶχαν τή χαρακτηριστική τους παράσταση ὁ καθένας. Ὁ Μωϋσῆς εἰκονίζονταν μέ τίς θεοχάρακτες πλάκες τοῦ νόμου στίς ὁποῖες, ὅπως ἱστορεῖ τό Ἔξ 34,29, τοῦ παρέδωσε ὁ Θεός τόν νόμο στό ὄρος Σινᾶ. Τοῦ Ἠλία τό χαρακτηριστικό εἶναι τό πύρινο ἅρμα, πάνω στό ὁποῖο κατά τή μαρτυρία τοῦ Δ΄ Βα 2,11 ἀναλήφθηκε στούς οὐρανούς.
 Δεύτερον, μερικοί ἑρμηνευτές ὑποστηρίζουν ὅτι ὁ ἴδιος ὁ Ἰησοῦς κατεβαίνοντας ἀπό τό ὄρος ἀποκάλυψε στούς μαθητές τήν ταυτότητα τῶν δύο ἀνδρῶν τούς ὁποίους εἶχαν δεῖ προηγουμένως νά συζητοῦν μαζί του.
 Ἄν καί ἡ ἐκδοχή αὐτή, ὅπως καί ἡ προηγούμενη, δέν φαίνεται ἀπίθανη, ἐν τούτοις νομίζω ὅτι δέν μποροῦμε νά τίς υἱοθετήσουμε ἀνεπιφύλακτα, διότι δέν ἀναφέρει τίποτε σχετικό ἡ εὐαγγελική διήγηση.
Πιθανότερη θεωρῶ μία τρίτη πρόταση· ὅτι οἱ δύο προφῆτες ἀναγνωρίσθηκαν ἀπό τή συζήτηση πού εἶχαν μέ τόν Κύριο κατά τή Μεταμόρφωση. Ἀναφέροντας τούς δύο ἄνδρες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης οἱ εὐαγγελιστές σημειώνουν ὅτι «ὤφθησαν μετ' αὐτοῦ (τοῦ Ἰησοῦ) συλλαλοῦντες» (Μθ 17,3· πρβλ. Μρ 9,4· Λκ 9,31). Μάλιστα ὁ εὐαγγελιστής Λουκᾶς διασώζει καί τό περιεχόμενο τῆς συζητήσεως· «ἔλεγον τήν ἔξοδον αὐτοῦ ἥν ἔμελλε πληροῦν ἐν Ἰερουσαλήμ». Μιλοῦσαν, δηλαδή, γιά τό πάθος καί τήν ἀνάσταση τοῦ Κυρίου. Δέν ἀποκλείεται στή συζήτηση αὐτή νά ἀναφέρθηκαν τά ὀνόματα τῶν δύο ἀνδρῶν· μπορεῖ ὁ ἴδιος ὁ Κύριος νά τούς προσφώνησε, καθώς μιλοῦσε μαζί τους. Δέν εἶναι ἀπίθανο ἐπίσης νά ἐπανέλαβε ὁ καθένας κάτι ἀπό ἐκεῖνα πού εἶχε προφητεύσει γιά τόν Μεσσία. Ἔτσι οἱ μαθητές πού τούς ἄκουγαν, κατάλαβαν ὅτι ἔχουν μπροστά τους τόν Μωϋσῆ καί τόν Ἠλία.
 Ἐπιπλέον, δέν πρέπει νά λησμονοῦμε τή συμβολή τοῦ ἁγίου Πνεύματος, τό ὁποῖο ἐπισκίασε καί φώτισε τούς μαθητές. Ἀλλά ἐδῶ δέν πρόκειται γιά ἕναν ἁπλό φωτισμό τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Τήν ὥρα ἐκείνη τῆς Μεταμορφώσεως οἱ μαθητές ἔζησαν κάτι ἐντελῶς ἰδιαίτερο καί ἔκτακτο. Καθώς ὁ Ἰησοῦς «μικρόν παραγυμνωσάμενος τῆς θεότητος», ξεσκεπάζοντας γιά λίγο τή θεότητα, ἄφησε νά λάμψει τό θεϊκό του φῶς, κατηύγασε μέ τό φῶς αὐτό τή σκέψη τῶν μαθητῶν καί τούς μετέφερε στήν πνευματική συχνότητα. Μέ τήν ἀποκαλυπτική δύναμη ἐκείνου τοῦ φωτός, λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς, οἱ ἀπόστολοι μπόρεσαν νά ἀναγνωρίσουν τούς δύο προφῆτες.

Τί ἐξυπηρετοῦν οἱ μάρτυρες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης
Τό δεύτερο ἐρώτημα, γιατί δηλαδή παρευρίσκονται στή Μεταμόρφωση τοῦ Κυρίου δύο πρόσωπα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, κατανοεῖται καί βρίσκει τήν ἀπάντησή του, ὅταν σταθμίσουμε σωστά τή σπουδαιότητα τοῦ γεγονότος τῆς Μεταμορφώσεως.
 Παρ' ὅλο πού ἡ Ἀνάσταση ἀποτελεῖ τό πρῶτο καί βασικό γεγονός τῆς πίστεως, ἐν τούτοις ἡ Μεταμόρφωση κατέχει τά πρωτεῖα σέ δόξα καί μεγαλεῖο μπροστά στά ἀνθρώπινα μάτια. Διότι τήν Ἀνάσταση δέν τήν εἶδε κανένας καί ὁ ἀναστημένος Χριστός ἐμφανιζόταν μπαίνοντας στή δική μας συχνότητα καί παίρνοντας τίς δικές μας διαστάσεις. Τή Μεταμόρφωση ὅμως τήν ἀντίκρυσαν οἱ μαθητές μπαίνοντας οἱ ἴδιοι στή συχνότητα τοῦ Πνεύματος. Ἔγιναν «ἐπόπται τῆς μεγαλειότητος» τοῦ Θεοῦ, ὅπως θά καταθέσει ἀργότερα ὁ ἀπ. Πέτρος (Β΄Πέ 1,16). Πρώτη φορά συμβαίνει αὐτό ἀπό καταβολῆς κόσμου, διότι «Θεόν οὐδείς ἑώρακε πώποτε» (Ἰω 1,18· πρβλ. Μθ 11,27· Κλ 1,15· Ἑβ 11,27 κ.ἄ.). Τώρα ὁ Θεός φανερώνει τόν ἑαυτό του, ἕνα μέρος βέβαια, ὅσο μποροῦσαν ν' ἀντέξουν τά ἀνθρώπινα μάτια. Καί, ἐφαρμόζοντας τό νόμο ὅτι «ἐπί στόματος δύο μαρτύρων καί ἐπί στόματος τριῶν μαρτύρων στήσεται πᾶν ρῆμα» (Δε 19,15), «μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν» (Μθ 17,2· Μρ 9,3). Σ' αὐτή τήν ἐπίσημη, τήν ἱστορική στιγμή ὁ Ἰησοῦς παίρνει μάρτυρες· μία ἀντιπροσωπεία ἀπό τούς συγχρόνους, τούς τρεῖς μαθητές του, καί μία ἀντιπροσωπεία ἀπό τούς δικαίους τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, οἱ ὁποῖοι εἶχαν ἤδη ἀπέλθει ἀπό αὐτό τόν κόσμο. Μ' αὐτό, κατά τήν ἑρμηνεία τῶν πατέρων, ὁ Χριστός δείχνει στόν κόσμο ὅτι «καί θανάτου καί ζωῆς ἐξουσίαν ἔχει». Καί σ' ἕνα τροπάριο τῆς ἑορτῆς ἀξιολογεῖται ἡ παρουσία τῶν δύο προφητῶν ὡς ἀπόδειξη ὅτι ὁ Χριστός «ζώντων καί νεκρῶν κυριεύει».
 Ἀξιοσημείωτη εἶναι ἡ παρατήρηση ἑνός ἀρχαίου διδασκάλου τῆς Ἐκκλησίας μας, τοῦ Τιμοθέου Ἀντιοχείας, ὅτι μέ τήν παρουσία εἰδικά αὐτῶν τῶν δύο προσώπων, τοῦ Μωϋσῆ καί τοῦ Ἠλία, ὁ Κύριος παίρνει μάρτυρες στή Μεταμόρφωσή του ὄχι μόνο ἀπό τή γῆ (τούς μαθητές), ἀλλά καί ἀπό τόν οὐρανό (τόν Ἠλία, πού δέν εἶχε πεθάνει) καί ἀπό τόν ἅδη (τόν Μωϋσῆ).
 Ἡ παρουσία τῶν μαρτύρων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἐπίσης, ἐγγυᾶται τή μέλλουσα δόξα, τήν κοινή ἀνάσταση, βεβαιώνει ὅτι οἱ ἅγιοι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης εἶναι ζωντανοί, καί μαρτυρεῖ ὅτι ὑπάρχει σχέση καί ἐπικοινωνία μεταξύ τῶν πνευμάτων. Γνωρίζονται καί ἐπικοινωνοῦν μεταξύ τους οἱ ψυχές στήν ἄλλη ζωή.
 Τέλος, ὁ ἱερός Χρυσόστομος δίνει καί ἕναν ἄλλο λόγο τῆς παρουσίας τῶν δύο ἀνδρῶν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης στή Μεταμόρφωση. Ἀναφερόμενος στή συζήτησή τους μέ τόν Ἰησοῦ, κατά τήν ὁποία «ἔλεγον τήν ἔξοδον αὐτοῦ» (Λκ 9,31), μιλοῦσαν γιά τό Πάθος, ἐξηγεῖ ὅτι ἡ παρουσία τους ἔχει σκοπό νά γνωστοποιήσει στούς μαθητές τόν σταυρό καί τήν ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ καί συγχρόνως νά παρηγορήσει τόν Πέτρο καί τούς ἄλλους πού δέν ἤθελαν τόν σταυρό. Ἡ ἄποψη αὐτή μαρτυρεῖται καί στήν ὑμνογραφία τῆς Ἐκκλησίας μας. Στό Κοντάκιο τῆς ἑορτῆς ψάλλουμε· «…καί ὡς ἐχώρουν οἱ μαθηταί σου τήν δόξαν σου, Χριστέ, ὁ Θεός, ἐθεάσαντο· ἵνα, ὅταν σέ ἴδωσι σταυρούμενον, τό μέν πάθος νοήσωσιν ἑκούσιον…».
 Γιατί ὅμως ἀπό ὅλους τούς μεγάλους ἄνδρες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ὁ Ἰησοῦς διαλέγει ὡς μάρτυρες τῆς Μεταμορφώσεως τόν Μωϋσῆ καί τόν Ἠλία; Στό ἐρώτημα αὐτό θά ἀπαντήσουμε στό ἑπόμενο ἄρθρο.

Στέργιος Σάκκος
Ἀπολύτρωσις 44 (1989) 108-110

 Ἄν τό φῶς τῆς ἡμέρας, τό ὁποῖο χύνεται ἀπό τίς ἀκτίνες τοῦ αἰσθητοῦ ἥλιου, εἶναι τόσο γλυκό καί εὐχάριστο στούς ἀνθρώπους, ὥστε γι᾽ αὐτό καί μόνο οἱ περισσότεροι δέν θέλουν νά πεθάνουν, γιά νά μή στερηθοῦν τή λάμψη του -λέει ἄλλωστε ὁ σοφός Ἐκκλησιαστής˙ «Γλυκύ τό φῶς καί ἀγαθόν τοῖς ὀφθαλμοῖς τό βλέπειν τόν ἥλιον» (11,7)- ἄραγε πόσο πιό γλυκό καί πιό εὐχάριστο εἶναι τό φῶς πού ξεχύνεται σήμερα στό Θαβώριο ὄρος ἀπό τόν νοητό Ἥλιο τῆς δικαιοσύνης Χριστό τόν Θεάνθρωπο; Καί βέβαια τοῦτο τό φῶς τοῦ ὑπερούσιου Ἥλιου εἶναι τόσο ἀσύγκριτα γλυκύτερο καί ἡδονικότερο ὅσο ἀσύγκριτα διαφέρει ὁ νοητός Ἥλιος Χριστός ἀπό τόν αἰσθητό ἥλιο.
 Ἐλᾶτε, λοιπόν, ἄς γίνουμε κι ἐμεῖς ἄλλοι Πέτροι καί ἄλλοι Ἰωάννηδες καί Ἰάκωβοι καί ἄς ἀνεβοῦμε μαζί μέ τόν Σωτήρα Χριστό πάνω στό Θαβώριο ὄρος, ὅπου μεταμορφώνεται σήμερα. Ἄς δοῦμε νοερά τή δόξα καί τήν ἔλλαμψη τοῦ προσώπου του· ἄς ἐξετάσουμε τήν ἀκτινοβολία τῶν ἐνδυμάτων του καί ἄς παρακολουθήσουμε μέ προσοχή τόν Μωϋσῆ καί τόν Ἠλία πού συζητοῦν μαζί του. Ἀλλά, ἀκόμη, μπαίνοντας στή φωτεινή νεφέλη ἄς ἀκούσουμε τή βροντερή φωνή τοῦ Πατρός πού βγαίνει ἀπό αὐτήν.
 Πῶς ὅμως θά μπορέσουμε νά ἀνεβοῦμε στό Θαβώρ καί ποιοί θά μᾶς ὁδηγήσουν στό δρόμο; Νά, κοντά μας βρίσκεται δυάδα θεϊκή, ὁ ποιητικότατος ἱεράρχης Κοσμᾶς καί ὁ πανηγυρικότατος πρεσβύτερος τῶν Ἰεροσολύμων Ἰωάννης Δαμασκηνός. Αὐτοί οἱ δύο μᾶς ὑπόσχονται σήμερα νά γίνουν καθοδηγητές μας καί νά μᾶς βοηθήσουν στήν ἀνάβαση. Σάν δύο σκάλες προσφέρουν τούς ἀσματικούς τους κανόνες καί μᾶς ἀνυψώνουν στήν πιό ψηλή κορυφή τοῦ Θαβώρ...
 ...Ψάλλοντας, λοιπόν, διαβάζοντας ἤ καί ἀκούγοντας αὐτούς τούς κανόνες νά ἀκολουθήσουμε τόν Κύριο καί τούς ἱερούς του μαθητές καί ἀποστόλους· καί ἀφοῦ περιφρονήσουμε τά χαμηλά καί γήινα καί καθαριστοῦμε ἀπό τά πάθη καί τούς πονηρούς, αἰσχρούς καί βλάσφημους λογισμούς νά ἀνεβοῦμε πάνω στήν κορυφή τοῦ ὄρους Θαβώρ...
 Ἄς προσθέσουμε φῶς στό φῶς· στό λιγότερο ἄς προσθέσουμε περισσότερο καί στό θαμπό ξεκάθαρο, ὥστε νά γίνουμε φωτεινοί, γιά νά μπορέσουμε νά ἑνωθοῦμε τό δυνατόν μέ τό φῶς. Καί τότε ὄχι μόνο τό ὑπέρλαμπρο πρόσωπο τοῦ Κυρίου καί τό ἐκτυφλωτικό φῶς τῶν ἐνδυμάτων του θά ἀξιωθοῦμε νά δοῦμε, ἀλλά καί νά εἰσέλθουμε στή νεφέλη μαζί μέ τόν φωτόμορφο καί ἡλιοστάλακτο Ἰησοῦ καί νά γίνουμε ἔνθεοι. Καί γιά ὅλα αὐτά πρέπει νά ὑμνήσουμε τήν ὁμοούσιο καί ζωοποιό Τριάδα πού ἐμφανίστηκε στό Θαβώρ. Σ᾽ αὐτήν ἀνήκει ἡ δόξα καί ἡ τιμή καί ἡ προσκύνηση στούς αἰῶνες.

Ἁγίου Νικοδήμου,
 Ἑορτοδρόμιον, τόμ. Γ΄, σσ. 221-222.277-278.
 Ἀπόδοση Β. Σ.
    

 «Καί μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν... τά δέ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο λευκά ὡς τό φῶς» (Μθ 17,2). Μέ λιτότητα ἀλλά καί ἐνάργεια καταγράφει ἡ εὐαγγελική γραφίδα τό μοναδικό γεγονός τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ.
 «Ὡς τό φῶς!»... Πῶς ἀλλιῶς θά μποροῦσε νά συλλάβει ἡ περιορισμένη ἀνθρώπινη ἀντίληψη τήν ἐμπειρία τῆς ἄπειρης καί ἀσύλληπτης θεϊκῆς παρουσίας; Καί πῶς ἀλλιῶς θά μποροῦσε νά ἐκφράσει ἡ ἀνθρώπινη γλώσσα τό φρικτό θέαμα τῆς γυμνώσεως τοῦ θείου, παρά μέ τό φῶς, πού εἶναι ἡ πιό ἐκφραστική εἰκόνα τοῦ φυσικοῦ κόσμου; Διότι φῶς εἶναι ἡ ζωή, ἡ ἀσφάλεια, ἡ χαρά, ἡ ἐλπίδα, ἡ εὐφροσύνη, ἡ δόξα...
 Θαυμάζει κανείς πῶς συναρμόζουν οἱ ὕμνοι τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας αὐτόν τόν πλοῦτο τῆς θεολογίας μέ τή γλυκύτητα τῆς πνευματικῆς ἐμπειρίας, καθώς ὑμνοῦν τό μέγα γεγονός.
 Στήν ἀποκάλυψη, πού παραχωρεῖ ἡ συγκατάβαση τοῦ Θεοῦ, ἡ ἀναλλοίωτη θεϊκή φύση του «τῇ βροτείᾳ μιχθεῖσα... ἐξέλαμψε», καθώς παρεγύμνωσε γιά λίγο «τῆς ἐμφεροῦς ἀΰλου θεότητος τό φῶς». Τά ἀνθρώπινα μάτια βλέπουν τόν Θεάνθρωπο στή θεϊκή του δόξα. Ἰλιγγιᾶ ὁ νοῦς καί συντρίβεται ἡ καρδιά μπρός στό θεϊκό μεγαλεῖο τῆς «ἀνατολῆς τοῦ Χριστοῦ». Τό συγκλονισμό ζοῦν καί τά ἄψυχα ἀκόμη. Κι αὐτός ὁ ἥλιος, τό «ὑψίδρομον σέλας», χλωμιάζει καί ὑποχωρεῖ μπρός στήν ἀποκάλυψη τοῦ «Ἡλίου τῆς δόξης».
  Ἐκστατικοί παρίστανται οἱ θεόπτες Μωυσῆς καί Ἠλίας. Ἡ σχετική ἐμπειρία τῆς θεϊκῆς παρουσίας, πού εἶχαν στό παρελθόν, γίνεται τώρα «αὐτοψία τῆς θεότητος». Μποροῦν, λοιπόν, νά βεβαιώσουν ἀξιόπιστα ὅτι ὁ Σωτήρ «ζώντων καί νεκρῶν κυριεύει». Τό φῶς του διαλύει καί τό πιό πυκνό σκοτάδι, φέρνει τήν αὐγή τῆς ἐλπίδας καί στή μεγαλύτερη ἀπελπισία, διότι αὐτός εἶναι ὁ «κρατῶν ζωῆς καί θανάτου».
  Ἀλλά δέν εἶναι μόνο ἡ θεοπτία, πού συγκλονίζει. Συγχρόνως ἀνασκιρτᾶ ἡ καρδιά, διότι νιώθει σέ ποιά ὕψη δόξας καί τιμῆς ἀνεβαίνει ἡ ἴδια ἡ δική της ἀνθρώπινη φύση. Ὁ Κύριος ἔδειξε τό ἀρχέτυπο κάλλος τῆς εἰκόνας του «ἐν ἑαυτῷ ἀναλαβών τήν ἀνθρωπίνην οὐσίαν». Μεταστοιχείωσε τό ἀνθρώπινο φύραμα στή δόξα καί λαμπρότητα τῆς δικῆς του θεότητας!
 Δοξάζεται ὁ Θεός, καθώς ἀποκαλύπτεται στή Μεταμόρφωση· δοξάζεται συνάμα καί ὁ ἄνθρωπος. Διότι «φύσιν τήν ἐξ Ἀδάμ Χριστός ἀμεῖψαι θέλων ἐν ὄρει ἀπαίρει», ὅπου «ἐλάμπρυνε» καί «ἐθεούργησε» αὐτή τή φύση μας. Φανέρωσε «τοῦ ἀρχετύπου κάλλους τήν εὐπρέπειαν», ἀλλά «καί ταύτην οὐχ ὁλόκληρον», ἀφήνοντας στόν ἄνθρωπο τήν εὐθύνη γιά τήν ἀξιοποίηση τῆς προσφορᾶς τοῦ Θεοῦ.
 Μέ τή Μεταμόρφωση τοῦ Χριστοῦ ἀνοίγονται νέοι δρόμοι. Ἀνοίγεται διέξοδος στό ὑπαρξιακό μας ἀδιέξοδο. Πλαταίνουν οἱ ὁρίζοντες, ἀνασαίνει ἡ ὕπαρξη, ζωογονεῖται ἡ ἐλπίδα. Μ᾿ αὐτή τή συνείδηση ὁμολογοῦν οἱ πιστοί: «ἐν τῷ φωτί σου ὀψόμεθα φῶς»! Γιά νά φωτισθεῖ τό σκότος μας, γιά νά γλυκάνει ἡ ὕπαρξη καί ἡ κοινωνία μας!
 

Ὀλυμπιάδα
    
     

 Ὥρα μοναδική στήν ἱστορία τοῦ κόσμου. Τά μάτια τά σάρκινα τῶν μαθητῶν μπαίνουν στήν πνευματική διάσταση κι ἀτενίζουν τό ἄκτιστο φῶς. Ἐκεῖ στό ὑψηλό ὄρος, ὅπου τούς εἶχε ἀνεβάσει ὁ Ἰησοῦς Χριστός καί «μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν», οἱ τρεῖς ἀπόστολοι (Πέτρος, Ἰάκωβος καί Ἰωάννης) γίνονται θεαταί καί μάρτυρες τοῦ ὑπερκοσμίου, «ἐπόπται τῆς θεότητος» καί «κοινωνοί τῆς θείας φύσεως». Βλέπουν τήν οὐράνια δόξα σ᾿ ὅλη τή λάμψη καί τό μεγαλεῖο της!
 Κλήση καί πρόκληση ἱερή γιά τόν κάθε ἄνθρωπο -καί γιά τή δική σου ψυχή, ἀδελφέ μου-, ἡ ἐνόραση τοῦ Θεοῦ, ἡ κοινωνία μαζί του· αὐτή ἡ ἅγια συντροφιά, πού διώχνει τή μοναξιά, νικᾶ τό φόβο καί ἐμπνέει γιά τά μεγάλα καί ὑψηλά στή ζωή. Ρωτᾶς πῶς θά τήν ἐπιτύχεις; Ἄκουσε τί ὁ Πατέρας ἀποκαλύπτει, τήν ὥρα πού γίνεται ἡ Μεταμόρφωση ἐπάνω στό ὑψηλό ὄρος· «Οὗτός ἐστιν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητός, αὐτοῦ ἀκούετε». Ὁ Ἰησοῦς Χριστός εἶναι ὁ ἀγαπητός Υἱός τοῦ Θεοῦ καί ὅποιος θέλει νά ἐγγίσει τή θεϊκή μακαριότητα ὀφείλει νά ὑπακούει σ᾿ Αὐτόν, νά ὑποτάσσεται στό θέλημά του καί νά συμμορφώνει τή ζωή του πρός τίς ἐντολές του.
 Ἡ ἐλεύθερη ὑποταγή στήν ἐντολή τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ ἀδιάψευστη ἐγγύηση τῆς γνησιότητας τοῦ ἀνθρωπίνου πόθου γιά τή συνάντηση μέ τόν Θεό καί ἡ ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιά τήν πραγματοποίηση τῆς συνάντησης. Ἐλεύθερα πλάσματα μᾶς ἔπλασε ὁ Θεός καί σέβεται τήν ἐλευθερία μας «γιά νά ἐξαρτᾶται ἀπό μᾶς καί ἡ ἐπιθυμία γιά τά ἀνώτερα καί ἡ ἀποχή ἀπό τά κατώτερα», διδάσκει ὁ ἅγιος Μακάριος ὁ Αἰγύπτιος.
 Ἡ ἐλεύθερη ὑποταγή καί πλήρης ὑπακοή στόν Ἰησοῦ Χριστό εἶναι τό γνώρισμα τῶν μαθητῶν του, τῶν πρώτων, πού «ἀφέντες ἅπαντα ἠκολούθησαν αὐτῷ», ἀλλά καί ὅλων τῶν ἄλλων, πού τόν ἀκολούθησαν ἀνά τούς αἰῶνες. Αὐτό εἶναι τό κατ᾿ ἐξοχήν παράδειγμα πού μᾶς παραδίδει ἡ πρώτη καί καλύτερη μαθήτριά του, ἡ Παναγία Μητέρα του. Ταπεινά ὑποτάχθηκε ἀπό τήν πρώτη στιγμή στό μήνυμα τοῦ ἀρχαγγέλου Γαβριήλ· «ἰδού ἡ δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατά τό ρῆμά σου». Κι ἔγινε αὐτή ἡ ταπεινή κόρη τῆς Ναζαρέτ ὄχι μόνο κοινωνός, ἀλλά καί συνεργός τῆς θεότητος καί ἡ μεγαλύτερη εὐεργέτιδα τῆς ἀνθρωπότητος. «Διότι αὐτά τά λόγια της μετέτρεψαν τή γῆ σέ οὐρανό... συνέπλεξαν τό οὐράνιο καί τό ἀνθρώπινο γένος σ᾿ ἕναν μοναδικό χορό γύρω ἀπ᾿ Αὐτόν, πού ὄντας Θεός ἔγινε καί ἄνθρωπος», σχολιάζει ὁ ἅγιος Νικόλαος Καβάσιλας.
 Τό μήνυμα τῆς Παρθένου πρός τήν κάθε θεοφιλῆ ψυχή ταυτίζεται πρός τή φωνή τοῦ Θεοῦ Πατέρα καί διατυπώνεται ἐπιγραμματικά σ᾿ ἐκείνη τήν ἀπαράμιλλη σκηνή τοῦ ἐν Κανᾶ γάμου. Ἀφοῦ μετέφερε τό πρόβλημα τῶν ἀνθρώπων στόν Υἱό της, ἀποσύρεται διακριτικά προτρέποντας τούς διακόνους· «ὅ,τι ἄν λέγῃ ὑμῖν ποιήσατε». Ἡ συμμόρφωσή τους πρός τῆς Παρθένου τήν προτροπή τούς ἀξίωσε νά δοῦν τό θαῦμα· τό νερό νά γίνεται κρασί. Ἡ συμμόρφωσή μας πρός τῆς Παρθένου τήν προτροπή καί τό παράδειγμα θά μᾶς ἀξιώσει νά ζοῦμε τό θαῦμα τῆς μεταμορφωμένης ζωῆς μας. Καί θά ᾿ναι αὐτή ἡ μεταμόρφωση ἡ καλύτερη τιμή στήν Παναγία μας, ἀλλά καί ἡ οὐσιαστικότερη προσφορά στόν ἑαυτό μας.

Στέργιος Ν. Σάκκος

Ἀπολύτρωσις 54 (1999) 147

 Συνέβη τότε, στά χρόνια τῆς ἐπίγειας δράσεως τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, ἀλλά ἡ ἀκτινοβολία της, ὅπως ἄλλωστε καί ὅλων τῶν γεγονότων τῆς θείας Οἰκονομίας, διασχίζει τοῦς αἰῶνες και φθάνει ὥς τις μέρες μας, στό ἐδῶ καί τώρα. Σάν τόν φυσικό ἥλιο πού δημιουργήθηκε τότε στήν ἀρχή τοῦ κόσμου, ἀλλά ἔκτοτε φωτίζει καί ζωογονεῖ τήν πλάση, ἔτσι ἡ Μεταμόρφωση τοῦ Κυρίου (6 Αὐγούστου) διαχέει τό φῶς της διαχρονικά καί πανανθρώπινα.
 Μέσα σέ τοῦτο τό ὑπερκόσμιο, τό ἄκτιστο φῶς ἀποκαλύπτεται ἡ φωνή τοῦ Πατέρα, οὗτος ἐστιν ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητός ἐν ὧ εὐδόκησα αὐτοῦ ἀκούετε… (Μθ 17,5) προβάλλει ἡ θεότητα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ μέσα ἀπό τό ἀνθρώπινο σῶμα του ἡ παρουσία τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἐπισκιάζει τό ὄρος καί τυφλώνει τά μάτια τῶν μαθητῶν γιά νά τά φωτίσει στήν ἄλλη διάσταση, ὥστε νά δοῦν τίς ἄκτιστες ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ.
 Ἀλλά μέσα στό φῶς τῆς Μεταμορφώσεως φανερώνεται, ἐπίσης, ἡ δόξα τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου, καθώς «ἡ βροτεία (=ἀνθρώπινη) ἅπασα φύσις προλάμπει θεϊκῶς». Ὁ μεταμορφούμενος Ἰησοῦς Χριστός «ἔδειξε τό ἀρχέτυπον κάλλος τῆς εἰκόνος», τήν προπτωτική παραδείσια κατάσταση τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως, «μεταστοιχειώσας αὐτήν, εἰς τήν τῆς θεότητος δόξαν τε καί λαμπρότητα», ὅπως παιανίζει ὁ ἐκκλησιαστικός ὑμνογράφος. Αὐτό τό κάλλος καί τή δόξα προβάλλει σέ μᾶς ἡ γιορτή τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος.
  Ἐπίκαιρο ὅσο ποτέ και ἄμεσα ἀναγκαῖο τό μήνυμα μᾶς καλεῖ σε αὐτοέλεγχο: Ἡ κοινωνία μας, ἡ πατρίδα μας, ἡ οἰκογένεια. ἡ καρδιά μας καταυγάζονται ἀπό το φῶς τῆς Μεταμορφώσεως; Ὁ σημερινός ἄνθρωπος διατηρεῖ ἐκείνη τήν αἴγλη στήν ὁποία τόν ἀνύψωσε ἡ Μεταμόρφωση τοῦ Σωτῆρος; Ἡ ἀπάντηση ἀρνητική, ἐπιβεβαιώνεται καθημερινά ἀπό πράξεις καί ἔργα ἀπάνθρωπα, πού ἀποκαλύπτουν τό παραμορφωμένο πρόσωπο τῆς κοινωνίας μας ὁμολογεῖται μυστικά στά μύχια τοῦ καθενός πού νιώθει τή μοναξιά νά τόν πληγώνει, καθώς τό σκοτάδι διαποτίζει τήν καρδιά του ἐπιμαρτυρεῖται ἀπό τίς ἔρευνες καί τίς διαπιστώσεις τῶν εἰδικῶν, πού κρούουν τόν κώδωνα τοῦ κινδύνου γιά ταἠν ἐπαυξανόμενη ἐξαχρείωση καί ἐξαγρίωσή μας. Πόσο θλιβερά ἐπίκαιρο ἠχεῖ τό μοιρολόγι τοῦ ποιητῆ: «ἰδού ἐγώ μέ τόσα φῶτα τυφλός, τυφλός ὅπως καί πρῶτα»!
 Μήπως γι’ αὐτό, ἀδελφέ μου, θά ἀπελπισθοῦμε; Ὄχι! Ὥρα νά ἀποδεχθοῦμε τό φῶς τῆς Μεταμόρφωσεως. Τό χορηγεῖ φιλάνθρωπα ὁ Κύριος σ’ ἐκείνους πού θά τολμήσουν «τήν κρείττονα ἀλλοίωσιν», τήν ἀλλαγή τοῦ νοῦ, τοῦ φρονήματος, τήν ὁποία προτείνει ἡ μετάνοια καί πραγματώνει ἡ εἰλικρινής συμμόρφωση πρός τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Εἶναι ὁ σίγουρος δρόμος γιά νά ’ρθει ἡ μεταμόρφωση μέσα μας καί γύρω μας.

Στέργιος Ν. Σάκκος

 Μεγάλη Δεσποτική γιορτή ἡ Μεταμόρφωση∙ μέσα στήν κάψα τοῦ καλοκαιριοῦ μᾶς μεταφέρει τήν δροσιά τοῦ οὐρανοῦ. Δυναμικό, θεϊκό τό μήνυμά της διασχίζει τούς αἰῶνες. Σκιρτοῦνε οἱ ἄγγελοι καθώς τό ἀκοῦνε. Κατανύσσονται οἱ τρεῖς μαθητές πού συνοδεύουν τόν Κύριο στό ὄρος. Ἀλλά καί ὅλη ἡ ἀνθρωπότητα ἔχει τήν δυνατότητα νά προσεγγίσει αὐτό τό οὐράνιο μήνυμα, πού καταγράφεται στό ἅγιο Εὐαγγέλιο καί μέσῳ αὐτοῦ ἐξαγγέλλεται διαχρονικά καί αἰώνια: «Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα∙ αὐτοῦ ἀκούετε» (Μθ 17,5).
 Μέσα στίς τρεῖς αὐτές προτάσεις περικλείεται ἡ ἀλήθεια τῆς πίστεώς μας: τό δόγμα καί ἡ ποιότητα τῆς χριστιανικῆς ζωῆς, τό ἦθος. Τό δόγμα διακηρύττει ὅτι ὁ ἀγαπητός Υἱός τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁμοούσιος μέ τόν Πατέρα, ἔγινε ἄνθρωπος καί ζῆ ἀνάμεσά μας. Πρακτική συνέπεια αὐτοῦ εἶναι ὅτι τό ἦθος τοῦ πιστοῦ διαμορφώνεται ἀπό τήν θεϊκή προτροπή νά ἀκοῦμε ὅσα μᾶς λέγει ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι θά ὁδηγηθοῦμε στήν σωτηρία, στήν δική μας πορεία πρός τήν θέωση. Ἔτσι θά βιώσουμε σέ προσωπικό ἐπίπεδο τήν Μεταμόρφωση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ.
 Εἶναι ἀλήθεια ὅτι μία εἰλικρινής αὐτοεξέταση τῆς σύγχρονης χριστιανικῆς κοινωνίας μᾶς πείθει ὅτι μᾶλλον δέν μποροῦμε νά καυχηθοῦμε ὡς ἐφαρμοστές ἤ ἔστω ἀναζητητές τοῦ θείου θελήματος, ὡς ἄνθρωποι πού βιώνουμε στήν καθημερινότητά μας τήν Μεταμόρφωση, πού ἐπιδιώκουμε ὅ,τι θά μᾶς χαρίσει τόν οὐρανό. Ἐμᾶς περισσότερο μᾶς ἑλκύει ἡ ἐνδογήινη μόρφωση. Ἐντυπωσιαζόμαστε ἀπό τά ἐπιτεύγματα τοῦ ἀνθρώπινου μυαλοῦ καί αὐτά ποθοῦμε νά κατακτήσουμε καί νά ἐκμεταλλευθοῦμε, ὥστε νά γίνει ἡ ζωή μας πιό εὔπορη, πιό εὔκολη, πιό εὐδαιμονιστική.
 Μά εἶναι αὐτό κακό; Ἀσφαλῶς ὄχι! Μέχρις ἑνός σημείου, φυσικό εἶναι νά θέλουμε ἄνετη καί ὄμορφη τήν ζωή μας στήν γῆ. Τό κακό ἀρχίζει ἀπό τήν στιγμή πού αὐτοπεριοριζόμαστε στήν γῆ καί ἐγκλωβίζουμε στά γήινα ὅλα τά ἐνδιαφέροντά μας. Λησμονοῦμε ὅτι τό χρῆμα, π.χ., γιά τό ὁποῖο συνήθως παλεύουμε, μπορεῖ νά ἀγοράσει πολλά πράγματα, ὄχι ὅμως τήν εὐτυχία. Οἱ ἡδονές καί οἱ ἀπολαύσεις, πού ἑλκύουν τίς ἐπιδιώξεις μας, δέν εἰρηνεύουν τήν συνείδηση, δέν χορταίνουν τήν πείνα μας γιά ἀγάπη, δέν σβήνουν τῆς ψυχῆς τήν δίψα. Τά τεχνολογικά «θαύματα» τῶν ἡμερῶν μας δέν ἐξουδετερώνουν τήν μοναξιά, μᾶλλον τήν ἐντείνουν· δέν ζεσταίνουν τίς ἀνθρώπινες σχέ- σεις· δέν ἐξασφαλίζουν τήν ψυχική μας εἰρήνη καί ἰσορροπία· δέν περιορίζουν τό κακό, μᾶλλον τό ἁπλώνουν· δέν ἀναμορφώνουν τήν ζωή μας, μᾶλλον τήν παραμορφώνουν.
 Χρειαζόμαστε μεταμόρφωση! Ἄς ἀνοίξουμε τά αὐτιά μας γιά νά συλλάβουμε τό θεϊκό μήνυμα «αὐτοῦ ἀκούετε»! Ἡ ὑπακοή στόν Ἰησοῦ Χριστό εἶναι ἡ μόνη ἐλπίδα γιά τό πέρασμα ἀπό τήν παραμόρφωση στήν μεταμόρφωση, ἡ μόνη ἐγγύηση γιά τήν ἐξυγίανση καί τήν ἀναβάθμιση τῆς κοινωνίας μας.

Στέργιος Ν. Σάκκος

Ἀπολύτρωσις 65 (2010) 195

 Πόθος καυτός καί ἵμερος βαθύς τοῦ ἀνθρώπου ἡ συνάντησή του μέ τή θεϊκή δόξα. Δεμένος μέ τό χῶμα στενάζει κάτω ἀπό τό βάρος τῆς φθαρτότητος καθημερινά, μά δέν ἔπαυσε ποτέ ν᾿ ἀναρριγᾶ στή σκέψη τοῦ ᾿Αφθάρτου, νά συγκλονίζεται ἀπό τήν ἰδέα τῆς ἐπικοινωνίας καί κοινωνίας του μέ τόν οὐράνιο Πατέρα.
    Αὐτήν τήν ποθητή καί φοβερή συγχρόνως κοινωνία γεύθηκαν οἱ τρεῖς ἐκλεκτοί μαθηταί τοῦ Κυρίου, Πέτρος, ᾿Ιάκωβος καί ᾿Ιωάννης, ἐπάνω στό «ὑψηλόν ὄρος», ὅπου τούς εἶχε ἀνεβάσει «κατ᾿ ἰδίαν», μόνους αὐτούς, ὁ Διδάσκαλος. ᾿Εκεῖ «μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν». ῎Ανοιξαν τά χοϊκά τους μάτια στό ἄκτιστο φῶς κι εἶδαν τόν ἄυλο Θεό, τόν Θεάνθρωπο ᾿Ιησοῦ Χριστό, ὄχι ὅμως ὅπως τόν ἔβλεπαν μέχρι τότε, ὡς ταπεινό ἄνθρωπο. Τόν εἶδαν στή θεϊκή του δόξα. ῎Εγιναν αὐτοί, οἱ ταπεινοί ψαράδες, αὐτόπτες τῆς θείας αὐτοῦ μεγαλειότητος. Καί θαμπωμένοι τότε ὁμολόγησαν μέ τό στόμα τοῦ Πρωτοκορυφαίου· «καλόν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναι...»!
    Ἀλλά δέν εἶναι θέμα τόπου ἡ προσέγγιση τῆς θεϊκῆς μακαριότητος. Εἶναι κυρίως θέμα ἐσωτερικῆς τοποθετήσεως τοῦ ἀνθρώπου. ῾Η ὑπερκόσμια φωνή τοῦ Πατέρα αὐτό μαρτυρεῖ, καθώς συνιστᾶ τόν Μονογενῆ του Υἱό καί ὑποδεικνύει τή λατρευτική ἀφοσίωση στό ἅγιο θέλημά του· «Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός... αὐτοῦ ἀκούετε». ῾Η συγκατάβαση τοῦ Θεοῦ θά μείνει ἀτελέσφορη χωρίς τοῦ ἀνθρώπου τήν κατάφαση. Μέ τήν ὑπακοή στό θεῖο θέλημα καί τήν πειθαρχία στίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ -καί μόνο μ᾿ αὐτά- θά γίνει δεκτικός τῆς θείας χάριτος, ἡ ὁποία θά τόν ἀνεβάσει στή θέωση.
    Καί προσφέρεται ἄπλετη ἡ θεία χάρη ἀπό τήν ἁγία τοῦ Χριστοῦ ᾿Εκκλησία. Μέσα σ᾿ αὐτήν ἐπιτελεῖται ἡ συνάντηση Θεοῦ καί ἀνθρώπου. Διότι ἡ ᾿Εκκλησία κρατᾶ μές στούς θησαυρούς της χειροπιαστή τήν ἐμπειρία τῆς θεϊκῆς δόξας καί προσκαλεῖ τόν κάθε ἄνθρωπο νά ᾿ρθεῖ κοντά της καί νά τή γευθεῖ. Τοῦ δίνει τή δυνατότητα νά μεταμορφωθεῖ ὁ ἴδιος κι ἀπό χοϊκός καί ψυχικός νά γίνει πνευματικός καί θεοτικός. Χωρίς νά χάσει τίποτε ἀπό τήν ὕπαρξή του, θά κερδίσει τήν παραδείσια δόξα πού εἶχε πρίν χωρισθεῖ ἀπό τόν Θεό καί ἄλλα ἀκόμη περισσότερα· τήν ἕνωση μαζί του, τή θέωση.
    Ἀπό πλευρᾶς Θεοῦ τό θέμα εἶναι λυμένο. Τό βάρος πέφτει στή στάση τοῦ ἀνθρώπου, στήν εἰλικρινῆ διάθεση μέ τήν ὁποία θά ὑπακούσει στό θεϊκό παράγγελμα, στή φιλότιμη προσπάθεια μέ τήν ὁποία θά ἐνστερνισθεῖ τήν ἐντολή τῆς ᾿Εκκλησίας. Ζῆ τότε ὁ χοϊκός ἄνθρωπος τή Μεταμόρφωση ὡς γεγονός τῆς προσωπικῆς του ζωῆς καί ψηλαφᾶ μέσα στό ἴδιο τό εἶναι του τή «θαυμαστή ἀλλοίωση τῆς δεξιᾶς τοῦ ῾Υψίστου». Νιώθει τό θεῖο φῶς νά καταυγάζει τήν ψυχή του, ὅταν σπάζει τόν κλοιό τῆς φιλαυτίας, ὅταν ξεπερνᾶ τό μῖσος καί τήν ἐκδικητικότητα, ὅταν μετά ἀπό μάχες σκληρές στῆς ψυχῆς του τήν κονίστρα καταθέτει ὑποτακτικά στόν Κύριο· «γενηθήτω τό θέλημά σου». Τό βλέπει ἱλαρό νά τόν περιβάλλει, κυρίως ὅταν ξεπλένοντας τά μάτια του μέ τά δάκρυα τῆς μετανοίας γονατίζει μπροστά στόν πνευματικό, γιά νά ἀποθέσει κάτω ἀπό τό πετραχήλι του τῆς ψυχῆς τά βάρη, ὅταν «μετά φόβου Θεοῦ, πίστεως καί ἀγάπης» προσέρχεται στό φρικτό μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας. Κι εὐγνώμονα τότε ἐπαναλαμβάνει τήν ὁμολογία τῶν τριῶν μαθητῶν· «καλόν ἐστιν ἡμᾶς ὧδε εἶναι»!

 Στέργιος Ν. Σάκκος