Ἡμερήσια ἐφημερίδα τῶν Ἀθηνῶν προανήγγειλε ὅτι μέ τό προσεχές φύλλο τῆς Κυριακῆς θά προσέφερε καί ἀνάτυπο ἀλφαβηταρίου τῆς Α΄ τάξεως τοῦ δημοτικοῦ σχολείου, ἔκδοσης τοῦ 1919. Ἀναζήτησα τήν ἐφημερίδα περί τήν ἑνδεκάτη πρωινή γιά τό ἀνάτυπο καί μόνο. Εἶχε γίνει ἀνάρπαστη!
    Δέν ἦταν τό δικό μου ἀλφαβητάριο, ἦταν ἴσως τῶν γονέων μου. Συνεπῶς δέν μέ συνέδεαν μ’ αὐτό μνῆμες. Περισσότερο ἦταν ἡ περιέργεια νά μάθω πῶς προσέγγιζαν οἱ τότε ὑπεύθυνοι τῆς ἐκπαίδευσης μέσα ἀπό τή γλῶσσα τήν παράδοση τοῦ πολύμοχθου Γένους μας. Βέβαια, χωρίς νά εἶμαι εἰδικός, ἔχω τήν ἐντύπωση πώς οἱ στόχοι καί, κατά συνέπεια, τό περιεχόμενο τῶν ἀναγνωστικῶν δέν μεταβλήθηκε οὐσιωδῶς ὥς τήν ἐποχή τῶν δικῶν μου σχολικῶν χρόνων.
   Τί εἶχαν ἐκεῖνα τά ἀλφαβητάρια-ἀναγνωστικά, πού δέν ἔχουν τά σύγχρονα; Πρόβαλλαν τόν αὐθεντικό βίο τοῦ Γένους, παρά τήν ἀπό τότε ἅλωση τῆς ἐκπαίδευσης ἀπό παντοίους δυτικόπληκτους «διαφωτιστές». Τό Γένος εἶχε ἀκόμη δυνάμεις ἀντίστασης καί δέν τολμοῦσε κανείς νά προκαλέσει ἀτιμωρητί τήν κοινή γνώμη.
   Τό «ἀπὸ Θεοῦ ἄρξασθαι» εἶναι πολύ γνωστή ρήση. Καί τά ἀναγνωστικά τότε ἄρχιζαν ἀπό τόν Θεό. Πρόβαλλαν τόν ἐκκλησιασμό τῆς οἰκογένειας καί ὅλων τῶν ἐνοριτῶν. Πρόβαλλαν τή μητέρα πού φρόντιζε νά ξυπνᾶ τά παιδιά νωρίς καί νά τά ἑτοιμάζει κατάλληλα. Παρουσίαζαν τήν οἰκογένεια νά κάνει τήν προσευχή της γύρω ἀπό τό τραπέζι πρίν ἀπό τήν ἔναρξη τοῦ φαγητοῦ. Ἔδειχναν τή γιαγιά νά ἀνάβει τό καντηλάκι ἔχοντας στό πλάι τά ἐγγόνια της καί ὅλους μαζί νά σταυροκοπιοῦνται.
   Ἡ πατρίδα προβαλλόταν ἔντονα μέσα ἀπό τίς σελίδες τους ὡς ἰδανικό. Ἡ σημαία ἐμφανιζόταν σέ πολλές σελίδες κατά τήν παρουσίαση τῶν ἐθνικῶν ἐπετείων ἀναρτημένη στούς ἐξῶστες ἤ στά χέρια τῶν παιδιῶν πού παρήλαυναν.
   Πέρα ἀπό αὐτά, τά ἀναγνωστικά πρόβαλλαν τούς ἀνθρώπους τοῦ καθημερινοῦ μόχθου μέ τά ρυτιδωμένα πρόσωπα καί τά ροζιασμένα χέρια. Ὅλοι τους τύποι λαϊκοί, καλοσυνάτοι, ἐργατικοί, θεοφοβούμενοι, πρότυπα γιά τούς μικρούς μαθητές. Κοντά σ’ αὐτούς τό παιδί μάθαινε τή βιοπάλη στόν ἀγρό, στό κοπάδι, στό ἐργαστήρι τοῦ βιοτέχνη. Μάθαινε νά ἀγαπᾶ τή φύση καί νά χαίρεται μέ τίς ἁπλές χαρές τῆς καθημερινότητας.
   Κι ὕστερα ξέσπασε ἡ θύελλα. Ἦταν τά πρῶτα χρόνια τῆς μεταπολίτευσης. Θυμοῦμαι τό ἀντιθρησκευτικό μένος κατά τά πρῶτα ἔτη ἐκείνης τῆς περιόδου. Παρακολούθησα τήν ἐνορχηστρωμένη ἐπίθεση καί κατά τῆς πατρίδας. Οἱ σχολικές γιορτές κατά τίς ἐθνικές ἐπετείους ὑποβαθμίστηκαν καί ἀτόνησαν πλήρως. Οἱ ἥρωες ἀρχικά παραμερίστηκαν μπροστά στούς σούπερ ἥρωες τῆς ὑποκουλτούρας, πού διαχέει ἡ νέα τάξη, καί στή συνέχεια ἄρχισε ἀνίερη ἐκστρατεία ἀποκαθήλωσής τους. Κατάληξη ἡ ποινικοποίηση τοῦ πατριωτισμοῦ καί ἡ ταύτισή του μέ τόν ἐθνικισμό.
   Ὅλα ὅσα προβάλλονταν στά παλαιότερα ἀναγνωστικά ἐνοχλοῦν ἀφόρητα τούς ἀσκοῦντες τήν ἐξουσία ἀλλά καί τούς ἄλλους πού τήν ὀρέγονται. Γιά τούς μέν ἡρωισμός εἶναι ἡ κατασπατάληση τοῦ ἐθνικοῦ πλούτου σέ συνεργασία μέ τά ξένα ἀφεντικά. Εἶναι ἡ διάλυση τοῦ κοινωνικοῦ ἱστοῦ, ὥστε νά ἀφανιστοῦν τά αἰσθήματα ἀδελφοσύνης (ἀλληλεγγύης, τονίζουν ὅσοι εἶναι παθιασμένοι κατά τῆς Ἐκκλησίας). Εἶναι ἡ διάλυση τῆς οἰκογένειας, τήν ὁποία πλήττουν ἀκόμη καί οἰκονομικά («ποινικοποίηση» τῆς τεκνογονίας), ὥστε νά φθάσουμε στή χορεία τῶν ἀναπτυγμένων (ποιά ἡ ἀνάπτυξή τους;) χωρῶν. Γιά τούς δέ ὑπάρχει μόνο ἡ ταξική πάλη, τίποτε ἄλλο.
   Γιατί ἔσπευσαν τόσοι πολλοί νά ἀγοράσουν τό φύλλο τῆς ἐφημερίδας, τό ἀναγνωστικό, διορθώνω, καθώς χωρίς αὐτό τά φύλλα θά ἔμεναν στά ἀζήτητα; Ἕνα ἀναγνωστικό πού κατά τήν ἐπικρατοῦσα σήμερα θέση, ἀντιπροσωπεύει μία κοινωνία ἄκρως συντηρητική, ἐχθρική πρός τήν πρόοδο καί τήν ἐλευθερία, πού διέσπειρε ἰδεολογήματα ἐχθρικά πρός τά πανανθρώπινα ἰδανικά τοῦ «διαφωτισμοῦ». «Συναισθηματικοί οἱ λόγοι», ἴσως ἀποκριθεῖ κάποιος. «Τά χρόνια πέρασαν κι ὅλοι ἀναπολοῦμε τά παιδικά μας χρόνια, τά καλύτερά μας κατά γενική ὁμολογία». Φτωχή ἡ δικαιολογία. Ὑπάρχει καί ἄλλος λόγος πιό οὐσιώδης. Ἡ ζωή μᾶς δίδαξε, ἡ πείρα πού ἀποκτήσαμε μᾶς ἔκανε πιό σοβαρούς καί λιγότερο εὔπιστους στούς κάθε εἴδους δημαγωγούς. Ἴσως καί νά μᾶς συνοδεύουν κάποιες ἐνοχές, καθώς σπαταλήσαμε τόν βίο μας καταγγέλλοντας μία κοινωνία, ἐπειδή παρέμενε γερά προσδεμένη στήν πατροπαράδοτη πίστη καί στή φιλοπατρία. Ἐμεῖς θέλαμε νά πνεύσουν ἄνεμοι τῆς ἀλλαγῆς. Καί ἦρθαν θύελλες καί σάρωσαν τά πάντα. Κι ἀπομείναμε ξεκρέμαστοι δίχως πίστη, δίχως ἰδανικά, πού φυγαδεύτηκαν πρός ἄγνωστη κατεύθυνση, θρηνώντας ἐπάνω ἀπό τά ἐρείπια τῶν ἰδεολογημάτων μας σέ μία ἀνελέητη μεταϊδεολογική ἐποχή.
  Ἄν ἀκόμη δέν παραδεχόμαστε ὅτι πήραμε τή ζωή μας λάθος, εἶναι γιατί δέν μᾶς τό ἐπιτρέπει ὁ θεριεμένος ἐγωισμός μας. Ὅμως ἡ ψυχή ἔχει τόσο μεγάλη ἀνάγκη ἀπό παραμυθία. Ἔτσι τό νά ἀποκτήσουμε τό ἀναγνωστικό, τό περιεχόμενο τοῦ ὁποίου εἴχαμε κάποτε περιφρονήσει καί λοιδορήσει, προσφέρει μία κάποια ἀνακούφιση. Εἶναι ἕνα εἶδος ἐπιστροφῆς στήν προδομένη ἀθωότητα τῶν παιδικῶν μας χρόνων. Ἀλλά δέν ἀρκεῖ!

Ἀπόστολος Παπαδημητρίου

   «῎Α! ᾿Εκπαιδευτικός! Σπουδαία δουλειά! Πᾶς - ἔρχεσαι, δέν κάνεις τίποτα...». Τήν κοίταξα γιά λίγο σιωπηλή, δίχως νά δώσω ἀπάντηση. Στά χείλη της ἄκουγα ἀκόμη μιά φορά τό σχόλιο, πού συμμερίζεται σχεδόν μιά κοινωνία ὁλόκληρη, γιά κείνους πού διδάσκουν τά παιδιά της...
    ῎Εμεινα μόνο σκεφτική μπροστά στήν ἐπιπόλαιη ἀφέλεια τοῦ κόσμου μας, πού τόσο ἀστόχαστα ξεγύμνωσε τίς λέξεις... Κάποτε «ἐκπαιδευτικός» σήμαινε «λειτουργός». Μά τώρα τούτη ἡ λέξη ἡ ὑπέροχη, πού ξεπηδᾶ κελαρυστή ἀπό τή νερομάνα τῆς ἀρχαίας γλώσσας μας κι ἀπό τό ἀλληλέγγυο πολίτευμα τῆς δημοκρατικῆς ᾿Αθήνας, μίκρυνε θλιβερά μέσα στίς ἀλειτούργητες ψυχές μας.
    Κι ὅμως -μ᾿ ὅλες τίς ἀβαρίες πού φορτώσαμε τή γλώσσα μας καί τήν ψυχή μας- θά ἤθελα νά πῶ στή νεαρή μου φίλη πώς νά ᾿σαι ἐκπαιδευτικός σημαίνει ἀκόμα νά ᾿σαι λειτουργός. Εἶναι ἡ ἀλήθεια πού μοῦ μάθανε κεῖνοι πού διάλεξαν νά μείνουνε πιστοί στήν ὀμορφιά τῆς ἑλληνίδας λέξης μας καί πρόσθεσαν σ᾿ αὐτήν ἕνα συμπλήρωμα, γιά νά φυλάγει ἀμόλευτη τούτη τήν ὀμορφιά ἀπ᾿ τή φθορά τοῦ μέσα καί τοῦ ἔξω κόσμου τους. Εἶναι ἐκεῖνοι πού μοῦ δίδαξαν, σάν μοῦ χαρίστηκε νά κοινωνήσω στήν ψυχή τους, πώς νά ᾿σαι ἐκπαιδευτικός θά πεῖ νά εἶσαι λειτουργός Θεοῦ· νά τοῦ προσφέρεις τήν ἀσίγαστη λατρεία σου· ὅλος σου ὁ ἑαυτός σάν ἕνα πρόσφορο, πού τεμαχίζεται ἀξόδευτο στό μυστικό θυσιαστήριο τῆς καρδιᾶς σου.
     Νά ᾿σαι ἐκπαιδευτικός θά πεῖ νά ξεφυλλίζουνε οἱ νύχτες σου σκυφτές τίς ἀνοιχτές σελίδες τῶν βιβλίων σου... νά ξαγρυπνοῦν σκυφτές οἱ νύχτες σου, γιά νά ἑτοιμάσουνε τόν ἥλιο, νά ζωγραφίσει μέσα στίς ψυχές μαντατοφόρους οὐρανούς στό αὔριό μας.
    Νά ᾿σαι ἐκπαιδευτικός θά πεῖ νά κουβαλᾶς στούς ὤμους σου ἐτοῦτες τίς ψυχές, βάρος γλυκό καί σταυρικό στά λυγισμένα γόνατά σου, καί νά τίς ἀκουμπᾶς στόν Κυρηναῖο σου. Νά ξεφορτώνεις ἕναν-ἕναν τούς σταυρούς σου ἀπάνω στόν δικό του· ἐκεῖνο τό παιδί πού τό σαλεύει τό κακό· κι αὐτό πού ἦρθε σήμερα ἀφρόντιστο ἀπό τά χέρια μιᾶς μητέρας· καί τ᾿ ἄλλο πού σέ ἱκέτεψε μέ πεινασμένα μάτια γιά ἕνα χαμόγελο...
    Νά ᾿σαι ἐκπαιδευτικός θά πεῖ νά στέκεσαι ἀνοχύρωτος μέσα σέ τόση πεινασμένη ὀδύνη μέ μόνο σου ἐφόδιο ἕνα ἀπροσμάχητο χαμόγελο, πού τό ταΐζεις θρυμματίζοντας στά μάτια τῶν παιδιῶν· μά τόση πείνα γιά στοργή πῶς νά χορτάσει;
    Κι ἐσύ ἀκουμπᾶς τό ἐλάχιστό σου ἀντίδωρο στά χέρια του κραυγάζοντας τή βασανιστική σου ἔνδεια· «Κύριε, τί ἐστι ταῦτα εἰς τοσούτους;», προσμένοντας νά δεῖς μέσα στό θαῦμα του πολλαπλασιασμένα τά χαμόγελα στά πεινασμένα μάτια τῶν παιδιῶν ἀπό τό ἐλάχιστο μοιράδι τῆς ψυχῆς σου.
    Νά ᾿σαι ἐκπαιδευτικός θά πεῖ νά περπατᾶς μέ τήν καρδιά ξεγύμνωτη στ᾿ ἀγκάθια τῆς ἀχάριστης ἀναίδειας ἐκείνου τοῦ παιδιοῦ, πού τό κουβάλαγες στούς ὤμους σου... καί σύ νά δέχεσαι ἀγόγγυστα ἐτοῦτες τίς πληγές, ὅπως ὁ Κύριός σου τίς δικές του, εὐγνωμονώντας μοναχά π᾿ ἀξιώθηκες νά μοιραστεῖς τ᾿ ἀκάνθινο στεφάνι του, γιά ν᾿ ἁπαλύνεις τόν δικό του πόνο.
    Νά ᾿σαι ἐκπαιδευτικός θά πεῖ νά κοινωνᾶς ἐσύ στόν πόνο τοῦ σταυροῦ, γιά νά γευτοῦν ἐκεῖνα τήν ἀνάσταση· νά λιγοστεύεις μέρα-μέρα μές στήν τάξη σου, σάν τό κερί πού τό κυρτώνει ἡ φλόγα, γιά ν᾿ ἀτενίσουνε ἐκεῖνα πάνω ἀπό σένα, πίσω ἀπό σένα, πού ξοδεύεσαι στόν πίνακα, Αὐτόν πού τά προσμένει μέ τά χέρια ἀνοιχτά, γιά νά σκορπίσει τή μετέωρη εὐλογία του.
    Νά ᾿σαι ἐκπαιδευτικός θά πεῖ νά  τοῦ τά πᾶς ἐσύ στήν ἀγκαλιά, ὅπως τίς πρῶτες ἀγκαλιές τῆς καρποφόρας γῆς. Κι ἄν τώρα ἀνώφελα προσμένουνε τά χέρια σου νά δεματιάσουν ἀγκαλιές ἀπό τήν πεισματάρα γῆ πού ξεπετάει ἀγκάθια, νά ᾿χεις τήν πίστη πώς θ᾿ ἀτενίσεις κάποτε μέ δάκρυα κάτω ἀπ᾿ τό χρυσωμένο δειλινό χρυσός νά λαμπυρίζει ὁ καρπός πάνω στά θημωνιασμένα στάχυα σου.
    Σάν γέρνει ὁ ἥλιος μές στά μάτια σου, νά ᾿χεις τήν πίστη πώς θά σέ πάρουν ἀγκαλιά χέρια παιδιῶν στόν οὐρανό, θά σέ κυκλώσουνε σάν ἄγγελοι μέ τά λευκά φτερά στό νοερό θυσιαστήριο, γιά νά ντυθεῖς ἐκεῖ τά ἄμφια τῆς λαμπροφόρου Κυριακῆς ἐσύ, ὁ λειτουργός τοῦ ῎Ορθρου τῆς Μ. Πέμπτης, καί ν᾿ ἀνακράξεις ἀναστάσιμα προσφέροντας τή λειτουργία τῆς σταυρωμένης σου ζωῆς· «᾿Ιδού ἐγώ καί τά παιδία, ἅ μοι ἔδωκεν ὁ Θεός».

Μαρία Παστουρματζῆ
Φιλόλογος