Τί πρέπει νά κάνετε γιά νά φτάσετε ἀπό τίς συγκρούσεις στή συνεργασία μέ τούς ἐφήβους σας;
  Τό μαγικό κλειδί εἶναι ἡ ἐπικοινωνία. Ἡ βάση τῶν ὑγιῶν σχέσεων μέ τούς ἐφήβους εἶναι ἡ ἱκανότητά σας νά ἐπικοινωνεῖτε, ν’ ἀκοῦτε καί νά μιλᾶτε ἱκανοποιητικά καί μέ τρόπο φιλικό. Μέ σεβασμό. Πρέπει νά διακρίνετε ὁρισμένους κλασικούς τύπους γονιῶν, τούς ὁποίους καί πρέπει νά ἀ­ποφεύγετε. Αὐ­τοί εἶναι οἱ γονεῖς πού διατάζουν, κάνουν κήρυγμα, διδάσκουν, ἀξιολογοῦν καί γελοιοποιοῦν.
  Βασική προϋπόθεση, γιά μία ἐπικοινωνία πού θά φέρει πιό κοντά γονεῖς καί ἐφήβους, εἶναι νά δεχτεῖτε τόν ἔφηβο ὅπως εἶναι, μέ ὅλα του τά λάθη. Ἡ παραδοχή ὅμως τῶν γονιῶν δέν πρέπει μόνο νά εἶναι μία ἁπλή στάση. Πρέπει νά εἰπωθεῖ μέ λόγια.
  Γιά καλύτερη ἐπικοινωνία πρέπει ν’ ἀκούσετε τά συναισθήματα πού συν­οδεύουν τά λόγια του. Δεῖξτε του ὅτι ὄχι μόνο ἀκοῦτε αὐτό πού λέει ἀλλά νιώθετε καί τήν ψυχική του κατάστα­ση. Tό ν’ ἀκοῦτε καί νά γίνεστε ὁ καθρέφτης τῶν συναισθημάτων του ἀ­παιτεῖ νά λέτε μέ ἀκρίβεια ὅ,τι νομίζετε πώς νιώθει ὁ ἔφηβος π.χ.:
 «Εἶσαι πολύ θυμωμένος».
 «Εἶσαι πολύ πληγωμένος».
 «Εἶσαι πολύ ἀναστατωμένος».
  Ἐπίσης ἐπηρεάζουμε θετικά τούς ἐφήβους, ὅταν συγκεντρώνουμε τήν προσοχή μας στά θετικά τους σημεῖα. Ὅταν δέν ἀναζητοῦμε τήν ἀπόλυτη τελειότητα καί τήν ὑπεροχή ἀλλά, ἀντίθετα, συγκεντρώνουμε τήν προσοχή μας στίς δυνάμεις πού βρίσκονται μέσα στόν ἔφηβο -στά χαρακτηριστικά πού καθορίζουν τή μοναδικότητα τῆς προσωπικότητάς του- τότε θά μάθουμε νά τόν ἐκτιμᾶμε ὡς ἄτομο.
  Ὁ ἔφηβος, πού δέν εἶναι βέβαια ἕνας δεξιοτέχνης, μπορεῖ νά ἐξασκηθεῖ ἐντατικά προσπαθώντας νά βελτιώσει τήν ἐπίδοσή του στή μουσική. Ἴσως δέν εἶ­ναι πολύ ἐκδηλωτικός, μπορεῖ ὅμως νά εἶναι πονετικός καί καλός φίλος. Ἴσως δέν εἶναι πρῶτος μαθητής, εἶναι ὅμως ὑπεύθυνο μέλος τῆς οἰκογένειας καί ὑπεύθυνος πολίτης.
  Βάλτε σκοπό σας νά βρεῖτε τά θετικά σημεῖα του καί νά συγχωρήσετε τίς ἀτέλειες, πού κι αὐτές ἀποτελοῦν μέρος τοῦ ἑαυτοῦ του. Δῶστε τό μήνυ­μα ὅτι ἀναγνωρίζετε καί ἐκτιμᾶτε τά θετικά του σημεῖα.
  Ζοῦμε σέ μία κοινωνία πού ψάχνει γιά λάθη. Γι’ αὐτό ἔχει μεγάλη σημασία γιά μᾶς τούς γονεῖς ν’ ἀποτελέσουμε γιά τούς ἐφήβους μας μία ἀ­στεί­ρευ­τη πηγή ἐνθάρρυνσης. Ἡ ἀπο­θάρ­ρυνση εἶναι ἡ κυριότερη αἰτία γιά τήν ἀρνητική συμπεριφορά τῶν ἐφήβων, γιά τήν ἀποτυχία τους νά λειτουργήσουν θετικά.
   Ἡ ἐνθαρρυντική σχέση πού θά καλλιεργήσουμε θά ἀναπτύξει τό θάρρος τοῦ ἐφήβου γιά ν’ ἀνταπεξέλθει στίς δυσκολίες τῆς ζωῆς (σχολικές, κοινωνικές, πνευματικές).
Ὁ γονιός πού ἐνθαρρύνει:
 1. Ἐκτιμάει καί δέχεται τόν ἔφηβο.
 2. Ἐπικοινωνεῖ μαζί του μέ τέτοιο τρόπο ὥστε τόν βοηθάει νά δημιουργήσει τό αἴσθημα τῆς ἐπάρκειας καί αὐτοεκτίμησης.
 3. Ἐκδηλώνει ἐμπιστοσύνη καί πί­στη. Δίνει τό μήνυμα: «Ξέρω πώς θά κάνεις ὅ,τι μπορεῖς, ἔχεις ὅλη τή συμπα­ρά­στα­σή μου, ἀνεξάρτητα ἀπό τό ἀ­ποτέ­λεσμα».

  Μποροῦμε νά περιγράψουμε τήν ἐπικοινωνία ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους χρησιμοποιώντας τούς ὅρους «κλειστές» καί «ἀνοιχτές» ἀπαντήσεις. Μία «κλειστή» ἀπάντηση δείχνει ὅτι ὁ ἀκροατής οὔτε ἄκουσε οὔτε κατάλαβε αὐτό πού εἰπώθηκε. Οἱ «κλειστές» ἀπαντήσεις κόβουν τήν ἐπικοινωνία. Ἀντίθετα μία «ἀνοιχτή» ἀπάντηση δείχνει ὅτι ὁ ἀκροατής ἔχει ἀκούσει αὐτό πού εἶπε ὁ συνομιλητής του. Καθρεφτίζει τό μήνυμα πού δίνει αὐτός πού μιλάει καί δείχνει καθαρά ὅτι ὁ ἀκροατής ἔχει κατανοήσει τά συναισθήματα πού κρύβονται πίσω ἀπό τίς λέξεις τοῦ ὁμιλητῆ.
  Μερικά παραδείγματα:
  Παιδί: Εἶμαι ἀπογοητευμένος μέ τόν Μιχάλη καί τ’ ἄλλα παιδιά πού δέν ἦρθαν στό γήπεδο νά παίξουμε.
  «Κλειστή» ἀπάντηση: Τά πράγματα δέν ἔρχονται πάντα ὅπως τά θέλουμε. Ἔτσι εἶναι ἡ ζωή.
  «Ἀνοιχτή» ἀπάντηση: Φαίνεται σάν νά μή σέ νοιάζεται κανείς καί νιώθεις ὅτι σ’ ἀφήνουν ἔξω ἀπό τήν παρέα.
  Ἡ πρώτη ἀπάντηση δέν δέχεται τά συναισθήματα τοῦ παιδιοῦ. Λέει πώς αὐτό πού νιώθει τό παιδί δέν ἔχει σημασία. Αὐτό ἐμποδίζει τήν ἐπικοινωνία καί ἴσως τό παιδί νιώθει ἀπόρριψη.
  Ἡ δεύτερη ἀπάντηση ἀναγνωρίζει αὐτό πού νιώθει τό παιδί. Δείχνει παραδοχή καί ἐνδιαφέρον. Τό παιδί ἴσως ἀποφασίσει νά σᾶς πεῖ περισσότερα. Αὐτό τό εἶδος τῆς ἀκοῆς δέν κρίνει. Ἐνθαρρύνει τό παιδί νά νιώσει ὅτι τό ἀκοῦν, τό κατανοοῦν καί τό βοηθοῦν νά ἐξακολουθήσει νά μιλάει. Χρειάζεται νά εἶστε διακριτικοί. Μήν ἀντιδρᾶτε σέ κάθε κατσούφιασμα ἤ παρατήρηση. Μέ τήν εὐαισθητοποίηση μπορεῖτε ν’ ἀντιληφθεῖτε πότε τό παιδί σας θέλει νά μιλήσει καί πότε ὄχι.
  Στήν ἐφηβεία εἶναι φυσιολογικό τά παιδιά ν’ ἀπομακρύνονται ἀπ’ τούς γονεῖς καί νά πλησιάζουν περισσότερο τούς φίλους τους. Αὐτό συμβαίνει διότι συχνά δέν ἔχουν τίποτα ἐνδιαφέρον νά συζητήσουν μέ τούς γονεῖς, ἐνῶ περνοῦν ὄμορφα μέ τούς φίλους τους ἐπειδή ἔχουν κοινά ἐνδιαφέροντα. Ἀκόμα κι ἄν οἱ ἔφηβοι δέν εἶναι μέ φίλους τους, κλείνονται στό δωμάτιό τους καί περνοῦν ὧρες ὁλόκληρες εἴτε ἀγκαλιά μέ τό τηλέφωνο εἴτε μέ τόν ἠλεκτρονικό ὑπολογιστή ἤ μέ τ’ ἀκουστικά τῆς μουσικῆς στ’ αὐτιά.
  Οἱ γονεῖς συνήθως ἀνησυχοῦν καί προβληματίζονται γι’ αὐτή τήν ἀπομάκρυνση τῶν ἐφήβων, ἄν καί αὐτό δέν εἶναι ἀνησυχητικό. Ἡ ἐπικοινωνία μέ τόν ἔφηβο μπαίνει σέ ἄλλη φάση, πιό ὥριμη, πιό ποιοτική καί καθορίζεται ἀπό τόν ἴδιο τόν ἔφηβο καί τή δική του διάθεση καί ὄχι ἀπό τούς γονεῖς του.
 Κατά τήν ἐφηβεία ἐμφανίζεται καί ἡ ἀντίρρηση, ὁπότε τά περισσότερα παιδιά γίνονται πνεύματα ἀντιλογίας.
 Βασικό γιά τούς γονεῖς εἶναι νά παραμείνουν ψύχραιμοι, ν’ ἀκοῦν ὑπομονετικά τά ἐπιχειρήματα τοῦ παιδιοῦ καί ν’ ἀπαντοῦν μέ τήν κοινή λογική. Ἔχει σημασία νά λέει τό παιδί τίς σκέψεις του ὅπως μπορεῖ. Κάποια στιγμή θά μάθει νά χρησιμοποιεῖ σωστά τά ἐπιχειρήματά του, διότι θά διδαχθεῖ ἀπ’ τή σωστή ἐπιχειρηματολογία τῶν μεγάλων (γονεῖς, δάσκαλοι κτλ.).
  Γιά νά «φρενάρετε» τό πνεῦμα ἀντιλογίας τοῦ παιδιοῦ σας, προτοῦ χάσετε τήν ὑπομονή σας καί καταλήξετε σέ καβγά, μπορεῖτε νά προφασιστεῖτε ὅτι ἔχετε μία δουλειά καί νά ἀποχωρήσετε ἀπό τή συζήτηση. Σ’ αὐτές τίς περιπτώσεις εἶναι προτιμότερο νά ἀναβάλετε μία συζήτηση γιά κάποια ἄλλη στιγμή, ὅταν καί οἱ δυό δέν θά βρίσκεστε σέ σύγκρουση. Πολλές φορές φράσεις ὅπως οἱ παρακάτω ἀκούγονται ἀπό γονεῖς καί ἐφήβους, χωρίς βέβαια καί νά ἔχουν καμιά βαθύτερη σημασία.
 Ἔφ: Ἀφῆστε με πιά ἥσυχο.
  Γον.: Μή μοῦ κλείνεις ἐμένα τήν πόρτα κατάμουτρα.
 Ἔφ: Δέ μέ καταλαβαίνει κανείς.
 Γον.: Κάνεις πάντα τοῦ κεφαλιοῦ σου.
 Ἔφ: Εἶναι δικό μου θέμα.
 Γον.: Μόνο λεφτά ξέρεις νά ζητᾶς.
 Ἔφ: Παράτα με.
  Καμιά φορά ὅμως φράσεις ὅπως «Δέ σᾶς ἀντέχω ἄλλο» καί «Ἀφῆστε με στήν ἡσυχία μου» ἀποκαλύπτουν πώς τό παιδί πιθανῶς ὑφίσταται ἐνοχλητική πίεση. Σ’ αὐτή τήν περίπτωση ἀναλογιστεῖτε μήπως ἄθελά σας πιέζετε πολύ τό παιδί. Μήπως ἔχετε ὑπερβολικές ἀπαιτήσεις ἀπ’ αὐτό. Σέβεστε τόν προσωπικό του χῶρο; Μπορεῖ ν’ ἀκούσει τή μουσική πού τοῦ ἀρέσει; Πόσο ἀπαιτητικοί εἶστε στούς βαθμούς του;
  Συχνά οἱ ἔφηβοι παραπονιοῦνται: «Κανένας δέν μέ καταλαβαίνει». Ζητῆστε νά τό συζητήσετε, ἀκοῦστε χωρίς νά ἔχετε ἕτοιμη τήν ἀπάντηση στά χείλη σας. Εἴτε ἱκανοποιήσετε τό αἴτημά του εἴτε ὄχι, θά μπορέσετε νά τοῦ πεῖτε μέ ἐπιχειρήματα ὅτι καταλάβατε τί θέλει νά σᾶς πεῖ, ἀλλά ἐσεῖς διαφωνεῖτε. Τό παιδί πρέπει νά καταλάβει καλά τή μεγάλη διαφορά τοῦ «συμφωνῶ» καί τοῦ «κατανοῶ». Ἐάν λοιπόν ἔχει κάποιο παράπονο, μπορεῖ νά λέει «ὅλοι διαφωνεῖτε μαζί μου ἐδῶ μέσα» ἀλλά ὄχι «κανένας δέ μέ καταλαβαίνει».

  Τά ὅρια πρέπει νά μπαίνουν ὅσο πιό νωρίς στή ζωή τοῦ παιδιοῦ καί μποροῦν ν’ ἀλλάζουν ἤ νά ἀναπροσαρμόζονται, καθώς τό παιδί μεγαλώνει. Οἱ κανόνες (ὅρια) πρέπει νά μπαίνουν μετά ἀπό συζήτηση καί συμμετοχή τοῦ παιδιοῦ στήν ὅλη διαδικασία, γιατί ἔτσι γνωρίζει ὅτι ρωτήθηκε καί θά δείξει μεγαλύτερη ὑπευθυνότητα στήν τήρησή τους. Ἐξηγῆστε στό παιδί ὅτι ὅταν παραβαίνει κάποιον κανόνα θά ἀντιμετωπίζει καί τίς συνέπειες. Εἶναι σημαντικό νά χρησιμοποιήσετε τή λέξη συνέπεια, γιατί ἔτσι τό παιδί ἀντιλαμβάνεται τή σχέση αἰτίας - ἀποτελέσματος, καί ὄχι τή λέξη «τιμωρία», ἡ ὁποία κάνει τό παιδί νά αἰσθάνεται ὅτι τοῦ ἐπιβάλλεται ποινή αὐταρχικά.
  Προτιμᾶτε οἱ κανόνες σας νά μήν εἶναι ἰδιαίτερα αὐστηροί, ὥστε νά ἔχετε περισσότερες πιθανότητες νά γίνουν σεβαστοί. Ἄν π.χ. πεῖτε στό παιδί ν’ ἀκούει μουσική σέ χαμηλή ἔνταση, ἴσως δέν τό τηρήσει. Ἀποφασίστε ἐξαρχῆς ποιό ὅριο εἶναι ἀνεκτό γιά σᾶς, ὥστε νά μήν ἐνοχλεῖστε οὔτε ἐσεῖς οὔτε οἱ γείτονες, καί συζητῆστε το μαζί του.
  `Ὅταν παραβιάζονται οἱ κανόνες πρέπει νά ἐφαρμόσετε ὁπωσδήποτε τίς συνέπειες πού ἔχουν συμφωνηθεῖ, ἀλλά μήν ἐπιβάλλετε ποτέ κανόνες καί συνέπειες πού μπορεῖ νά προκαλέσουν ἀπόγνωση στό παιδί σας. Ὅταν ὁ ἔφηβος νιώθει ὅτι ἀσφυκτιᾶ, μπορεῖ ν’ ἀντιδράσει ἀπρόβλεπτα.
  Ἀφῆστε κάποιους τομεῖς χωρίς ὅρια, ὥστε τό παιδί νά αἰσθάνεται ἐλεύθερο σέ κάποιες δραστηριότητες π.χ. μουσική, ἀθλητισμός, χαμηλοί βαθμοί σέ κάποιο δευτερεῦον μάθημα κτλ.
 `Ὑπάρχουν ὅμως καί τομεῖς ζωτικῆς σημασίας καί ὅρια μή συζητήσιμα. Συζητῆστε μαζί του καί ἐξηγῆστε του ὅτι εἶναι ζήτημα ζωῆς ἤ θανάτου νά μή δοκιμάσει ποτέ τσιγάρο, ἀλκοόλ, ἀναβολικά, χάπια ἤ σιρόπια γιά τό κέφι, ναρκωτικά.
Καταστῆστε σαφές ὅτι δέν θέλετε νά ἀναμειχθεῖ σέ καταστροφές ξένης περιουσίας ἤ σέ κλοπές. Βέβαια, αὐτά τά σοβαρά προβλήματα ναί μέν ἀπασχολοῦν μικρό ποσοστό ἐφήβων, ἀλλά δυστυχῶς φαίνεται ὅτι αὐτή ἡ παραβατικότητα αὐξάνει συνεχῶς.
  Τά παιδιά σας πρέπει νά γνωρίζουν ὅτι ἄν ἀντιμετωπίσουν ὁποιοδήποτε πρόβλημα θά σᾶς ἐνημερώσουν ἀμέσως, ἀκόμα κι ἄν ἔχουν παραβεῖ κάποιο σοβαρό κανόνα. Διαβεβαιῶστε τους ὅτι ὡς γονιός θά φροντίσετε νά προστατεύετε τό παιδί σας καί θά τό βλέπετε μέ ἀγάπη ἀκόμα κι ἄν ἔχει κάνει κάτι κακό.
  Γιά νά καλλιεργήσετε μία ἱκανοποιητική σχέση μέ τό παιδί σας, χρειάζεται νά μάθετε νά ἐπικοινωνεῖτε μέ θετικό τρόπο καί αὐτό σημαίνει ὅτι ἐνδιαφέρεστε ἀληθινά νά τ’ ἀκούσετε.
  Ἄν ρωτήσουμε τούς γονεῖς: «Μιλᾶτε μέ τό παιδί σας»; Θά μᾶς ἀπαντήσουν: «Φυσικά μιλάω μέ τό παιδί μου». Πόσο ὅμως ἀπ’ αὐτό τό «μιλάω μέ τό παιδί μου» ἀποτελεῖται ἀπό γκρίνια, ὑπενθύμιση, κριτική, ἀπειλή, κήρυγμα, συμβουλές, ἀξιολόγηση ἤ ἀκόμη καί γελοιοποίηση. Αὐτή ἡ τακτική, ὅσο καλοπροαίρετη κι ἄν εἶναι, μειώνει ἀντί νά βελτιώνει τήν ἐπικοινωνία. Δημιουργεῖ ἔνταση στίς σχέσεις σας.
  Ἄν οἱ περισσότεροι γονεῖς φέρονταν στά παιδιά τους ὅπως φέρονται στούς φίλους τους, οἱ σχέσεις τους μέ τά παιδιά θά βελτιώνονταν. Ἀντίθετα, ἄν φέρονταν στούς φίλους τους μέ τόν τρόπο πού φέρονται στά παιδιά τους, ἴσως νά ἔμεναν χωρίς φίλους. Σκεφτεῖτε γιά λίγο τίς συζητήσεις πού κάνετε μέ τόν ἔφηβό σας. Σίγουρα εἶναι ἴδιες μ’ αὐτές στίς περισσότερες οἰκογένειες.
 - Τί ὥρα θά ἐπιστρέψεις;
 - Τά μεσάνυχτα.
 - Πέταξες τά σκουπίδια;
 - Ὄχι ἀκόμα.
 - Ἔχεις φροντιστήριο σήμερα;
 - Ναί.
 - Συμμάζεψε τό σαλόνι.
 - Γιατί ἐγώ ;
   Αὐτές εἶναι συζητήσεις πού ἀφοροῦν τά καθημερινά θέματα τῆς οἰκογένειας καί εἶναι βέβαια ἀπαραίτητο νά μιλᾶμε καί γι’ αὐτά. Ἄν ὅμως θέλουμε νά δημιουργήσουμε μία θετική σχέση μέ τόν ἔφηβό μας, θά πρέπει οἱ συζητήσεις νά ἐπεκταθοῦν καί νά συμπεριλάβουν τά συναισθήματα, τίς γνῶμες καί τίς πεποιθήσεις, ὥστε ν’ ἀναπτυχθεῖ στενή σχέση καί ἀμοιβαῖος σεβασμός. Φανταστεῖτε ὅτι ὁ ἔφηβος γιός σας ἔρχεται καί σᾶς λέει: «Βαρέθηκα τό σχολεῖο, δέν ξαναπάω, θά βρῶ μία δουλειά». Ἐσεῖς ἀναστατώνεστε, δέν συμφωνεῖτε μαζί του, δέν θέλετε ν’ ἀφήσει τό σχολεῖο καί ἴσως καί ὁ ἴδιος δέν τό θέλει πραγματικά. Τώρα ὅμως εἶναι ἀναστατωμένος. Ἄν προσπαθήσετε νά ἔχετε μία συζήτηση μαζί του γιά τό πόσο χρήσιμο εἶναι νά τελειώσει τό σχολεῖο, σίγουρα θά νομίσει ὅτι δέν τόν καταλαβαίνετε καί ἴσως χάσετε τήν ἐμπιστοσύνη του.
  Ἄς δοῦμε τί θά γίνει ἄν δείξετε κατανόηση. Μπορεῖτε νά πεῖτε: «Φαίνεται πώς πέρασες μία δύσκολη μέρα στό σχολεῖο. Εἶσαι πολύ ἀναστατωμένος». Ἐδῶ ἀναγνωρίζετε τά συναισθήματα τοῦ γιοῦ σας. Ἐάν συνεχίσετε ἔτσι δίνοντάς του τήν εὐκαιρία νά μιλήσει καί ν’ ἀποκαλύψει τά συναισθήματά του, σιγά-σιγά θά ἠρεμήσει καί θά εἶναι ἕτοιμος νά ψάξει καί νά βρεῖ τρόπους γιά νά λύσει τά προβλήματά του.
   Ἐπιπλέον, μιλώντας του ἔτσι τόν κάνετε νά νιώθει πώς τόν καταλαβαίνετε. Ὅταν τό παιδί ἐκφράζει κάτι πού τό ἀπασχολεῖ, ρωτῆστε το τί θέλει συγκεκριμένα ἀπό σᾶς. Θέλει μόνο νά εἶστε ἀκροατής ἤ θέλει καί τή γνώμη σας; Ἄν δέν θέλει ὑποδείξεις, ἁπλῶς ἀκοῦστε το.
  Ἄς δοῦμε ἕνα ἄλλο παράδειγμα:
  Ἡ Μαρία προσπάθησε νά μπεῖ στήν ὁμάδα τοῦ βόλεϊ ἀλλά δέν τά κατάφερε. Κατσουφιασμένη λέει στή μητέρα της τί ἔχει συμβεῖ:
  Μαρία: Δέν μπῆκα στήν ὁμάδα, γιατί ἄλλα κορίτσια ἦταν καλύτερα ἀπό μένα.
  Μητέρα: Μοῦ φαίνεσαι πολύ στενοχωρημένη ἐπειδή ἀπορρίφθηκες.
  Ἐδῶ ἡ μητέρα τῆς Μαρίας καθρέφτισε τά πληγωμένα συναισθήματα τῆς κόρης της («φαίνεσαι πολύ στενοχωρημένη....») καί μετά καθρέφτισε καί τήν αἰτία πού προκάλεσε αὐτό τό συναίσθημα «...ἐπειδή ἀπορρίφθηκες».
  Ἁπλῶς ἐπανέλαβε τό μήνυμα τῆς Μαρίας ἀναγνωρίζοντας τά συναισθήματα πού ἀντιλήφθηκε καί ἄκουσε: Δέν πρόσθεσε τίποτα παραπάνω, μόνο ἔντυσε μέ λόγια αὐτό πού προσπαθοῦσε νά πεῖ ἡ κόρη της.
  Νά ἀκόμα ἕνα παράδειγμα:
  Νίκος: Ὁ δάσκαλος εἶναι ἄδικος! Ποτέ δέν θά τά πάω καλά σ’ αὐτήν τήν τάξη.
  Γονιός: Νιώθεις θυμωμένος καί ἀπογοητευμένος κι ἔχεις καταθέσει τά ὅπλα.
  Μ’ αὐτόν τόν τρόπο δείχνετε ὅτι καταλαβαίνετε αὐτό πού νιώθει καί πού θέλει νά πεῖ τό παιδί. Τό ἴδιο θά νιώσει ὅτι τό κατανοεῖτε καί τό δέχεστε. Τό βοηθᾶ νά δεῖ πιό καθαρά τόν ἑαυτό του καί τό πρόβλημα καί ἔτσι βάζει τά θεμέλια γιά τή λύση τοῦ προβλήματος.

  Πολλοί γονεῖς χαίρονται τή νηπιακή καί παιδική ἡλικία τῶν παι­διῶν τους, ἀλλά βιώνουν τήν ἐ­­φη­βεία ὡς ἐποχή συγκρούσεων. Ἡ ἐφηβεία εἶναι ἀναμφισβήτητα μιά σημαντική περίοδος στή ζωή τῶν παιδιῶν. Εἶναι τό πέρασμα ἀπό τόν κόσμο τῆς παιδικότη­τας στόν κόσμο τῶν ἐνηλίκων καί περιλαμβάνει σωματικές καί ψυχολογικές ἀλ­λαγές τοῦ παιδιοῦ.

  Ἡ ἐφηβεία εἶναι ἡ ἐποχή τῶν παρεξηγήσεων, τῆς σιωπῆς, τῶν συγ­κρού­σεων, τῶν κρίσεων, τῶν ἐπι­θυ- μιῶν, τῶν ἀποχωρισμῶν, τῆς ἀνεξ­αρ­τησίας. Εἶναι ἡ τελευταία δε­κα­ετία στήν ὁποία ὁ γονιός παίζει κρίσιμο ρόλο στή ζωή τοῦ παιδιοῦ του, κα­θώς αὐτό ἀρχίζει νά στέκεται στά πό­δια του, ὥσπου μεταμορ­φώ­νεται τελικά σέ αὐτόνομο καί ἀνεξάρτητο ἐνήλι­κα.
  Ἐλάχιστες εἶναι οἱ οἰκογένειες πού περνοῦν τήν ἐφηβεία τῶν παιδιῶν τους χωρίς νά τό καταλάβουν. Γιά τό 15-20% τῶν ἐφήβων ἡ περίοδος αὐτή εἶναι ἐπώδυνη. Μπορεῖ νά ἀντιμιλάει καί νά συγκρούεται μέ τούς γονεῖς του ὁ ἔφηβος, ἀλλά τοῦ εἶναι ἀδύνατον ν’ ἀντιληφθεῖ τήν ἀγωνία τοῦ πατέρα ἤ τῆς μητέρας. Προσπα­θῆστε νά τό θυμάστε αὐτό στίς δύσκολες στιγμές τῆς ἐφηβεί­ας. Γι’ αὐ­τό, ὅταν ξε­σπά­ει ἕνας καβ­γάς θυμηθεῖτε ὅτι τό παιδί σας δέν μπορεῖ νά ἔρθει στή θέ­ση σας. Ἐσεῖς ὅμως μπορεῖτε νά μπεῖτε στή δική του.
  Σκεφτεῖτε γιά λίγο τή δική σας ἐ­φηβεία. Θυμηθεῖτε πῶς νιώθατε σάν μετέωρος ἀνάμεσα στήν παιδική καί ἐφηβική ἡλικία. Οἱ σημερινοί ἔφηβοι εἶναι στήν ἴδια θέση, ἄν καί γι’ αὐ­τούς οἱ πιέσεις καί οἱ προκλήσεις εἶναι ἀκόμα μεγαλύτερες. Οἱ διαφημίσεις, ὁ κινηματογράφος, ἡ τηλεόραση, τά βιβλία καί τά περιοδικά, τό ραδι­όφω­νο, τά τηλεοπτικά παιχνίδια, ὁ ὑπολογιστής καί τό διαδίκτυο στέλ­νουν μη­­νύματα στόν ἔφηβο καί συναγωνίζονται ποιός θά κερδίσει τήν προσ­ο­χή καί τά χρήματά του. Ἐπη­ρεάζουν ἀφάνταστα τή ζω­ή του.

  Καλή ἐπικοινωνία μέ τόν ἔφηβο
  Γιά νά καλλιεργήσετε μία ἱκανοποιητική σχέση μέ τό παιδί σας, χρειάζεται νά μάθετε νά ἐπικοινωνεῖτε μέ θετικό τρόπο. Ὑπάρχουν μερικά πρά­γματα πού ὁ γονιός πρέπει νά κάνει ὥστε νά καταφέρει τήν περιπόθητη καλή ἐπικοινωνία μέ τόν ἔφηβο. Κα­ταρ­χήν μέχρι τώ­ρα ἀποφασίζατε ἐ­σεῖς γιά κάθε τί πού τόν ἀφοροῦσε. Ἀπό ’δῶ καί ὕστερα πρέπει νά εἶστε ἕτοιμοι ν’ ἀναλάβετε καί δευτερεύοντες ρόλους.
  Εἶναι σίγουρο ὅτι τήν ἐποχή αὐτή τό παιδί θά στραφεῖ στούς συνομηλίκους του. Χρειά­ζεται ἁ­πλῶς τή δική σας διακριτική παρακολούθηση. Ἐ­σᾶς θά σᾶς πλησιάζει γιά νά ἐκφράσει τίς πικρίες του καί τίς ἀπογοητεύσεις του. Γιά τίς χα­ρές του θά ἔχει τούς συμ­μαθητές ἤ τούς φίλους του. Ἐσᾶς θά σᾶς ἀναζητάει μόνο ὅταν σᾶς ἔχει ἀ­νάγκη. Γι’ αὐτό πρέπει νά προσαρμοστεῖτε σ’ αὐ­τή τήν ἀλλα­γή. Τοῦ  δώσατε μέ­χρι τώρα τά θεμέλια. Συνεχίστε νά τό στηρίζετε, τώρα πού σταδια­κά βγαίνει στόν «ἔξω κό­σμο». Δέν μπο­ρεῖτε νά τό κρατᾶτε πάντοτε ἀπ’ τό χέρι, γιατί τότε δέν θά μπορέσει νά σταθεῖ ποτέ στά πόδια του.

• Καθώς τό παιδί μεγαλώνει, οἱ δι­κές σας παρεμβάσεις πρέπει νά εἶναι ὅλο καί πιό διακριτικές. Διαφορετικά τό παιδί τό ἴδιο θά σᾶς τό ἀ­παιτήσει καί ἴσως καί μέ ἄσχημο τρόπο (π.χ. «παράτα με πιά!»).
• Ὅταν ὁ γονιός λέει αὐθόρμη­τα: «Πῶς τήν ἀκοῦς αὐτή τή μουσι­κή;», νομίζει ὅτι δέν λέει τίποτα κακό. Γιά τόν ἔφηβο ὅμως αὐτό ἀ­ποτελεῖ κριτική ἀκόμα καί γιά τή μουσική πού θ’ ἀκούσει.
• Ὅταν ὁ γονιός ρωτάει τό παιδί «Χαζεύεις τώρα;», αὐτό καταλαβαίνει ὅτι τοῦ λέει ἀκόμα καί τί θά κάνει στόν ἐλεύθερο χρόνο του.

   Ἡ ἐφηβεία τοῦ παιδιοῦ προκαλεῖ στούς πιό πολλούς γονεῖς ἀνησυχία. Φοβοῦνται τίς κακές παρέ­ες, τούς χαμηλούς βαθμούς, τά ναρκωτικά κτλ. Ἀλλά οἱ πιό οὐ­σιαστι­κοί κίνδυνοι στή ζωή ξεκινοῦν καί τελειώνουν στά ὅ­ρια.
  Τό παιδί πρέπει νά ἐκπαιδευτεῖ νά βάζει ὅρια στόν ἑαυτό του καί στούς ἄλ­λους. Εἶναι αὐτό τό «μέ­χρι ἐκεῖ», πού θά τό προφυλάξει ἀ­πό σοβαρούς καί ἀκραίους κινδύνους. Τά ὅ­ρια δημιουργοῦν τήν ἀσφάλεια πού χρειάζονται τόσο τά παιδιά ὅσο καί οἱ γο­νεῖς καί εἶναι καλό νά καταλάβουν τά παιδιά ὅτι τό ὅριο δέν εἶναι κάτι δυσάρεστο, ἀλλά ἁπλῶς κάτι ἀναγκαῖο.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ

  ῎Εφηβος πρέπει νά θεωρηθεῖ τό ἀγόρι ἤ τό κορίτσι, πού ἐγκατέλειψε τήν παιδική ἡλικία καί βρίσκεται ἤδη σέ μιά περίοδο σωματικῆς καί ψυχικῆς ἀνάπτυξης, μετά τήν ὁποία θά περάσει στή νεότητα καί ἀργότερα στήν ὡριμότητα. ῞Υστερα ἀπό τό φαινομενικό γκρέμισμα ὁρισμένων μορφῶν ζωῆς, θά οἰκοδομηθεῖ ἕνα ἄλλο σχῆμα, νεώτερο, δυναμικώτερο, αὐθεντικώτερο. ῾Ο νέος θά ἀποκτήσει τή δική του ταυτότητα.
  ῾Η κοινωνία, ἀπό τή μεριά της, θά παύσει νά τόν θεωρεῖ παιδί, ὄχι ὅμως καί ἐνήλικο. ῎Ετσι ὁ ἔφηβος μένει σ᾿ ἕνα χῶρο ἔξω ἀπό ἐκεῖνον τοῦ παιδικοῦ παραδείσου, ἀλλά καί ἐκείνου πού τοῦ ὑπόσχεται ἡ ὡριμότητα μέσα στήν ὀργανωμένη κοινωνία. ῾Επομένως, πρέπει νά θεωρηθεῖ λανθασμένη κάθε προσπάθεια ἀντιμετώπισής του ὡς παιδιοῦ ἤ ὡς ὡρίμου ἀπό τό περιβάλλον του. Οὔτε τό ἕνα οὔτε τό ἄλλο εἶναι ἀληθινό. ῾Ο ἔφηβος εἶναι ἕνας ἄνθρωπος πού περνᾶ μιά φάση ζωῆς μέ δική της νομοτέλεια.
  ῾Η ἐφηβεία θεωρήθηκε ἀνέκαθεν ὡς ἡ πιό δύσκολη ἡλικία τοῦ ἀνθρώπου. ῞Οσα γνωρίζουμε σήμερα δικαιώνουν ἀπόλυτα τήν ἄποψη τοῦ Ε. Spranger ὅτι «τόν ἔφηβον διακρίνει πείσμων αὐτοτέλεια, ἡ ὁποία πηγάζει ἐξ ἰδίου ἐσωτερικοῦ κόσμου καί ἡ ὁποία τόν πρός ἀνατροφήν πόθον αὐτῆς ἱκανοποιεῖ κατ᾿ ἰδίαν ἐκλογήν».
  Οἱ διάφορες ἀναπτυξιακές ἀλλαγές θά ὁδηγήσουν τελικά τόν ἔφηβο στήν ὡριμότητα καί τή δημιουργία μιᾶς ταυτότητας, δηλαδή μιᾶς εἰκόνας ἀτομικῆς καί κοινωνικῆς παρουσίας. ῎Εχω μιά ταυτότητα σημαίνει ὅτι ἔχω κάνει τίς ἐπιλογές μου σέ ἐπίπεδο ἰδεῶν καί τρόπων ζωῆς. ῾Η δημιουργία τῆς ταυτότητας αὐτῆς προϋποθέτει σωστό ξεπέρασμα ὅλων τῶν ἀναπτυξιακῶν κρίσεων πού ἀντιμετωπίζει ὁ ἔφηβος. ῎Αν δέν συμβῆ αὐτό, ἡ ταυτότητα αὐτή θά εἶναι συγκεχυμένη καί μάλιστα προβληματική.
  Μέ ἄλλα λόγια, ὁ ἔφηβος πρέπει νά περάσει τίς ἀναπτυξιακές του κρίσεις χωρίς ζημιά. Πρέπει νά δημιουργήσει μιά ὁλοκληρωμένη ταυτότητα, μέ γνήσια ἀτομικά καί κοινωνικά χαρακτηριστικά. Στήν ἀντίθετη περίπτωση, ἡ ταυτότητα τοῦ ἐφήβου θά εἶναι ἀρνητική, δηλαδή ἡ παρουσία του ὡς ἀτόμου καί ὡς μέλους τοῦ ὀργανωμένου κοινωνικοῦ συνόλου δέν θά εἶναι πλήρης καί ἁρμονική.
  ῾Επομένως, ἡ ἐφηβική ἡλικία προσδίδει στόν ἄνθρωπο μιά ἰδιαίτερη σφραγῖδα. Κι ἀκόμη, χωρίς τήν ἐφηβεία δέν θά εἴχαμε νεότητα οὔτε ὡριμότητα. Μέ ἄλλα λόγια, χωρίς τίς ἀναπτυξιακές κρίσεις τῆς ἐφηβικῆς ἡλικίας ὁ ἄνθρωπος δέν θά μποροῦσε νά φθάσει στή δημιουργία μιᾶς ὁλοκληρωμένης προσωπικότητας. ῎Ετσι, οἱ ἐφηβικές κρίσεις πρέπει νά θεωρηθοῦν εὐεργετικές, ἀναπτυξιακές διαδικασίες. Εἶναι τά στενά κανάλια πού θά ὁδηγήσουν τό σκάφος κάθε προσώπου στόν ὠκεανό τῆς γαλήνιας ἀτομικῆς καί κοινωνικῆς ζωῆς. ῾Η εὐτυχία τῆς ὡριμότητας θά περάσει ἀπό καμίνι δοκιμασιῶν, ἀπό κρίσιμες φάσεις ζωῆς καί ἀπό προσωπικούς κλυδωνισμούς. ῎Αν κατά τίς κρίσεις αὐτές τό ἄτομο ὑποστεῖ ζημιές καί ἀπώλειες, ἡ νεότητά του θά εἶναι προβληματική, μέ ὀδυνηρές συνέπειες γιά τό ἴδιο καί τόν περίγυρό του.

Γεώργιος Κρασανάκης
Καθηγητής Ψυχολογίας
Πανεπιστημίου Κρήτης

Η ΗΛΙΚΙΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ

  ῾Η ψυχική ἀνάπτυξη τοῦ ἀνθρώπου περνᾶ ἀπό ὁρισμένες χαρακτηριστικές φάσεις, κατά τίς ὁποῖες τό πνεῦμα ἐμφανίζει μιά ἰδιαίτερη συγκρότηση. Οἱ φάσεις αὐτές λέγονται στάδια. Κάθε στάδιο προσθέτει καί κάτι νέο, βασικό καί θεμελιακό στό ὅλο ψυχικό οἰκοδόμημα τοῦ ἀνθρώπου. ῾Επομένως τά στάδια ἔχουν λειτουργική ἀξία. Εἶναι βαθμίδες στήν πορεία τῆς ψυχικῆς ἐξέλιξης τοῦ κάθε ἀνθρώπου.
  Εἶναι εὐνόητο ὅτι τά στάδια ἐντάσσονται σέ ὁρισμένα χρονικά ὅρια. Αὐτό εἶναι μιά πρακτική ἀπαίτηση τοῦ πνεύματος. Θέλουμε νά ξέρουμε πότε συμβαίνει τοῦτο καί πότε ἐκεῖνο ἀπό τά ψυχικά φαινόμενα τῆς ἐξελισσόμενης ἀνθρώπινης συμπεριφορᾶς. Τά χρονικά αὐτά ὅρια, μέσα στά ὁποῖα ἐντάσσονται τά στάδια, λέγονται ἡλικίες. Πρόκειται γιά εὐδιάκριτες τομές τῆς πορείας τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς, ἀπό τή γέννηση ὥς τό θάνατο.
  Μιά ἀπό τίς σπουδαιότερες ἡλικίες εἶναι ἐκείνη πού συνδέει τήν παιδική μέ τή νεανική ἡλικία. Μιά ἡλικία κατά τήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ὑφίσταται οὐσιαστικές ψυχοσωματικές ἀλλαγές, τέτοιες πού γοητεύουν καί ἑλκύουν ὄχι μόνο τούς εἰδικούς ψυχολόγους καί παιδαγωγούς, ἀλλά καί κάθε ἄνθρωπο.
  ῾Η ἡλικία αὐτή εἶναι γνωστή στήν παγκόσμια βιβλιογραφία μέ ἕνα ξεχωριστό ὄνομα. Λέγεται ἐφηβεία. ῾Η λέξη αὐτή ἑρμηνεύεται ἀπό τά ἑλληνικά λεξικά ὡς ἐφηβική ἡλικία.
  ῾Ο χρονικός προσδιορισμός τῆς ἐφηβείας δέν εἶναι εὔκολος. Διάφοροι παράγοντες, καί μάλιστα τό φῦλο, ἡ ἰδιοσυγκρασία καί οἱ ἰδιαίτερες συνθῆκες ζωῆς κάθε ἀτόμου, καθορίζουν τήν ἀρχή καί τό τέλος τῆς ἐφηβείας του. ῎Εχουμε, ἑπομένως, τόσες μορφές ἐφηβείας, ὅσα εἶναι καί τά ἄτομα. Φυσικά αὐτό ἰσχύει γιά ὅλες τίς ἡλικίες, ἰδιαίτερα ὅμως γιά τήν ἐφηβική, τήν ἡλικία τῶν μεγάλων ἀλλαγῶν καί τῶν μεταμορφώσεων.
  Τήν ἐμφάνιση τῆς ἐφηβείας προσδιορίζουν, συνήθως, οἱ ἔντονες σωματικές ἀλλαγές, πού κάνουν τόν ἔφηβο νά ξεχωρίζει ἀπό τό παιδί. Τό τέλος τῆς ἡλικίας αὐτῆς καθορίζει ἡ ἱκανότητα τοῦ ἀτόμου νά ἀναλαμβάνει τά καθήκοντά του μέ ὑπευθυνότητα.
  Σύμφωνα μέ τήν πιό γενική διαίρεση, ἡ ἐφηβεία διαρκεῖ ὀκτώ περίπου χρόνια καί ἐκτείνεται ἀπό τό 12ο ὥς τό 18ο ἤ καί τό 20ό ἔτος τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου. Πιό συγκεκριμένα, γύρω στά δώδεκά του χρόνια τό κορίτσι ἀφήνει αὐτό πού συνήθως ὀνομάζουμε «τρίτη παιδική ἡλικία» καί περνᾶ στήν ἐφηβεία. ᾿Αντίθετα τό ἀγόρι θά κάνει τό ἴδιο ὕστερα ἀπό ἕνα ἤ δυό χρόνια. Παρόμοια καί στό χρόνο λήξεως τῆς ἐφηβείας θά ἔχουμε μιά διαφορά ἑνός ἤ δυό ἐτῶν.
  Σημειώνουμε, ἐπίσης, ὅτι ὑπάρχουν ἐφηβεῖες πρώιμες καί ἐφηβεῖες καθυστερημένες. Τά κορίτσια ὡριμάζουν νωρίτερα ἀπό τά ἀγόρια. ῾Η ἐξέλιξη τῶν κοριτσιῶν προηγεῖται ἐκείνης τῶν ἀγοριῶν κατά δυό περίπου χρόνια. Οἱ γονεῖς καί οἱ δάσκαλοι διαπιστώνουν εὔκολα τίς διαφορές αὐτές. Τό πρόωρο «ἄνθισμα» τῶν κοριτσιῶν εἶναι μιά πραγματικότητα.
  Κατά τή διάρκεια τῆς ἐφηβείας συμβαίνουν πολλές καί οὐσιαστικές μεταβολές στό σῶμα καί τήν ψυχή τοῦ ἐφήβου. ῞Οσα συνέβαιναν κατά τήν παιδική ἡλικία ἀλλάζουν. Τά χαρακτηριστικά τοῦ ἀτόμου παίρνουν ἄλλο χρῶμα. ῎Εντονες μεταμορφώσεις παρατηροῦνται στή σκέψη καί τή συμπεριφορά τοῦ ἐφήβου. Οἱ σχέσεις του μέ τόν κοινωνικό περίγυρο (οἰκογένεια, σχολεῖο, κοινωνία) γίνονται ἐντονώτερες, ὀξύτερες ἤ καί προβληματικές.
  ῾Ο ἔφηβος ἔρχεται σέ ἀντίθεση μέ τό ἄμεσο κυρίως περιβάλλον του. Οἱ σχέσεις του μέ τούς πραγματικούς γονεῖς του, ἀλλά καί μέ τίς ἀσυνείδητες εἰκόνες τους, ἐντείνονται. Πολύ περισσότερο, ὅμως, ἡ ἐφηβεία θά φέρει τόν ἔφηβο σέ σύγκρουση μέ τόν ἑαυτό του. Εἶναι πράγματι ἡ ἐφηβεία ἡλικία μεγάλων ψυχικῶν ἐντάσεων. Τήν κατάσταση αὐτή περιγράφουν οἱ ἴδιοι οἱ ἔφηβοι.

Γεώργιος Κρασανάκης
Καθηγητής Ψυχολογίας
Πανεπιστημίου Κρήτης

   Ἡ ἐφηβεία εἶναι ἡ πιό ὄμορφη ἡλικία τῆς νιότης, κι ὅμως ἐμεῖς οἱ γονεῖς τή βιώνουμε σάν πρόβλημα πού μᾶς βάζει σέ ἀγωνία, μᾶς πληγώνει πολλές φορές καί μᾶς γεμίζει ἐρωτηματικά: Καλά, ἐμεῖς δέν περάσαμε ἐφηβεία; Κι ὅμως... καί τούς γονεῖς μας ἀκούγαμε καί ἀπό νωρίς μαζευόμασταν στά σπίτια μας. Τώρα ὅμως λέξη δέν τολμοῦμε νά ποῦμε καί δές πῶς μᾶς ἀπαντοῦν. Ὅσο γιά τίς ὧρες πού γυρίζουν στό σπίτι μετά ἀπό μία νυχτερινή διασκέδαση... ὅλο τό βράδυ σέ ἀγωνία γιά νά ὑποδεχτοῦμε τόν/τήν κανακάρη/κανακάρισσα, πού χωρίς ἄλλη κουβέντα θά πέσει νά κοιμηθεῖ ὥς τό μεσημέρι. Ποῦ διάλογος, ποῦ ἐπικοινωνία μαζί τους;
   Κι ὅμως, ἡ ἐφηβεία εἶναι ἡ ἡλικία κατά τήν ὁποία τό παιδί μας ἑτοιμάζεται νά μπεῖ στό στίβο τῆς ζωῆς, νά ἀνεξαρτητοποιηθεῖ καί νά ἀναλάβει στά δικά του χέρια τό τιμόνι τῆς πορείας του. Γι᾿ αὐτό εἶναι ὄμορφη ἡλικία. Εἶναι ὄμορφη, ὅταν τό παιδί μας ξέρει νά τή ζῆ, ὅταν ξέρει νά ἐνεργεῖ ὄχι σά μέλος μιᾶς «ἀγέλης», ἀλλά ὅταν ἔχει ὁράματα, θέτει στόχους καί ἀγωνίζεται νά τούς ὑλοποιήσει. Κι ἄς μήν ξεχνᾶμε... τό παιδί μας δέν ἔφτασε ἀπό τό πουθενά στό στάδιο αὐτό. Ἐμεῖς οἱ μητέρες ἐννιά ὁλόκληρους μῆνες τό κυοφορήσαμε, καί εἶναι γνωστό ὅτι τό ἔμβρυο δέχεται τά πρῶτα ἐρεθίσματα ἀπό τή στιγμή τῆς σύλληψής του. Ἀργότερα, μέ τήν ἔνταξή του στήν οἰκογένεια τό παιδί ἀναλαμβάνει ρόλους πού ἐμεῖς οἱ ἴδιοι τοῦ ἀναθέτουμε. Γίνεται τόσο ὑπεύθυνο ἤ ἀνεύθυνο ὅσο ἐμεῖς τοῦ ἐπιτρέπουμε. Ἀλίμονο, ἄν τό παιδί μας μάθει, ἀπό τήν κούνια του ἀκόμη, ὅτι ὅλοι καί ὅλα στρέφονται γύρω ἀπό αὐτό καί ὅσο εἶναι μικρό ὅλα τοῦ ἐπιτρέπονται· «παιδί εἶναι, δέ βαριέσαι, ὅταν μεγαλώσει θά μάθει...». Μπορεῖ ὁ γεωργός νά πεῖ γιά τό σπόρο πού σπέρνει στό χῶμα «δέ βαριέσαι, σποράκος εἶναι... ὅταν μεγαλώσει θά φροντίσω νά δώσει καλούς καρπούς»; Πόσο ἀργά θά εἶναι τότε... Τό παιδί μας ἀπό μικρό θά μάθει τί τοῦ ἐπιτρέπεται καί τί ὄχι. Ἀπό μικρό χρειάζεται προστατευτικά μέτρα γιά νά ὀρθοποδήσει στή ζωή, καί ὅσο θά μεγαλώνει τόσο λιγότερα θά γίνονται. Ὅταν δέν ἀφήνουμε τό παιδί μας νά κυκλοφορήσει μόνο του σέ δρόμους ταχείας κυκλοφορίας, χωρίς τή λήψη τῶν ἀπαραίτητων προστατευτικῶν μέτρων, πῶς εἶναι δυνατόν νά μήν πάρουμε ἀνάλογα μέτρα, ὅταν ἀρχίζει νά διασχίζει τόν ταχίστης κυκλοφορίας δρόμο τῆς ζωῆς;
  Θά μάθει νά κινεῖται εὔκολα καί σωστά στή ζωή, ὅταν μάθει μέσα ἀπό τό παιχνίδι ὅτι χρειάζεται ἀγώνας καί συντονισμένη προσπάθεια, προγραμματισμός, σκέψη καί προσεκτικές κινήσεις γιά νά νικήσει. Ὅταν μάθει ὅτι ἡ ζωή δέν παλεύεται μέ τό νά ξαπλώνεις σέ ἕναν καναπέ, νά πατᾶς τά πλῆκτρα ἐνός τηλεχειριστηρίου περιμένοντας ἀπό τούς ἄλλους νά σοῦ φέρουν ἐκεῖ τό φαγητό ἤ τό νερό, ἀλλά ὅταν κι ἐσύ συμβάλλεις στό νά σταθεῖ ὄρθιο τό σπιτικό.
 Ἀρωγός καί σύμμαχος σέ αὐτή μας τήν προσπάθεια εἶναι ἡ σύνδεση τοῦ παιδιοῦ μας μέ ἄλλα παιδιά πού ἔχουν τούς ἴδιους στόχους, τά ἴδια ὄνειρα, τά ἴδια ἰδανικά, προκειμένου νά μή νιώσει περιθωριοποιημένο καί ἀποκομμένο ἀπό τά παιδιά τῆς ἡλικίας του. Τέτοια παιδιά θά βρεῖ μέσα στίς χριστιανικές ὁμάδες. Μαζί τους θά χαράξει κοινή πορεία πλεύσης πρός τόν οὐρανό. Θά χαρεῖ τίς ὄμορφες στιγμές τῆς νιότης του καί θά ἀντλήσει δύναμη γιά νά ἀντισταθεῖ στά ὀργανωμένα συμφέροντα πού τό θέλουν ἀνελεύθερο, ὑποταγμένο στόν «σύγχρονο τρόπο ζωῆς καί διασκέδασης». Ἄς μή φοβόμαστε! Τό παιδί μας μέ τήν ἔνταξή του σέ μιά χριστιανική ὁμάδα δέν πρόκειται νά «καλογερέψει», ἄν δέν εἶναι «δεδομένο ἄνωθεν». Θά μάθει νά ἀντιμάχεται σέ ὅλα ἐκεῖνα πού προσπαθοῦν νά ἀπομυζήσουν τούς ὄμορφους χυμούς τῆς νιότης του, νά τοῦ στερήσουν τό δικαίωμα νά ὁρίζει τό ἴδιο τή ζωή του, νά χαίρεται τήν ἐλευθερία του καί νά μήν ἐπιτρέψει νά τό πετάξουν σέ μιάν ἄκρη ἀδύναμο καί ἀπογοητευμένο.
  Ὅταν τό παιδί μας ἀσφαλιστεῖ στήν ἀγκαλιά τῆς χριστιανικῆς ὁμάδας, περιφρουρηθεῖ ἀπό τήν ἀγάπη τῶν ἀδελφῶν, θά γίνει δυνατό, θά γίνει λεβέντης. Θά εἶναι ἕτοιμο σάν ὑψιπέτης ἀετός νά ἀνοίξει τίς φτεροῦγες του γιά νά πετάξει σέ νέους κόσμους ὄμορφους, σέ κόσμους πού τό ἴδιο ὁραματίζεται. Κι ἐμεῖς ἀπό δίπλα συναγωνιστές καί συμπαραστάτες του, χωρίς πολλές κουβέντες ἀλλά μέ πολλή, πάρα πολλή προσευχή...

Σουλτάνα Τσιάρα - Λιάπτση