Στόν αἰώνα μας εἶναι ἀλήθεια ὅτι ἡ διανόηση, ἡ ἐπιστήμη καί ἡ τέχνη καλλιεργοῦνται καί ἀνθοβολοῦν. Εἶναι ἀμφίβολο, ὅμως, κατά πόσο καρποφοροῦν καί τί εἴδους καρπούς παράγουν, μέ τούς ὁποίους τρέφεται ἡ ἀνθρωπότητα. Ἡ πνευματική καί ἠθική εἰκόνα τῆς κοινωνίας μας μαρτυρεῖ ὅτι πολύ ἔχει δηλητηριασθεῖ ἀπό σάπια καί ἄρρωστα ἰδεολογικά προϊόντα, δείχνει ὅτι δέν τρέφεται καί δέν χορταίνει φυσιολογικά, παρ’ ὅλη τή φινέτσα καί τήν ἀφθονία τῶν ἀγαθῶν τοῦ ἀνθρωπίνου πνεύματος. Δικαιώνεται ἔτσι ὁ λόγος τῆς Ἐκκλησίας μας ὅτι τό πνεῦμα τοῦ ἀνθρώπου δέν μπορεῖ ἀπό μόνο του νά ἱκανοποιήσει ἀπόλυτα τήν ψυχή του· χρειάζεται καί τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ.
 Ἀλλά ἡ Ἐκκλησία, πέρα ἀπό τόν λόγο τόν θεόπνευστο, πού ἑρμηνεύει ἀλλά καί ἐλέγχει τήν ἀνεπάρκεια καί τή διαστροφή τῆς κουλτούρας, ἔχει καί τό παράδειγμα τό ζωντανό, πού ἀποδεικνύει στόν κόσμο τί σημαίνει ἀληθινή σοφία. Μέσα ἀπό τίς τάξεις τῶν ἁγίων της προβάλλει αὐτόν τόν μήνα ἕναν καταπληκτικό διδάσκαλο τοῦ μηνύματός της πρός τούς διανοητές τοῦ αἰῶνος μας· τόν ἱερό Φώτιο. Ἄνδρας μέ φωτισμένη σκέψη καί φωτεινή ζωή, ὄνομα καί πρᾶγμα Φώτιος, ἀναλαμπή Χριστοῦ καί ἀνταύγεια τοῦ ἀκτίστου Φωτός, εἶναι ὁ πρύτανις τῶν σοφῶν καί καθηγητῶν τῆς οἰκουμένης.
 Οἱ ρίζες του τράφηκαν σέ χῶμα εὐγικό, διότι καταγόταν ἀπό ἀριστοκρατική οἰκογένεια, λιπάνθηκαν μέ τήν εὐσέβεια τῶν γονιῶν του καί τράνεψαν ἀπό τό μαρτυρικό αἷμα τοῦ πατέρα του, πού μαρτύρησε γιά τήν Ὀρθοδοξία τόν καιρό τῆς εἰκονομαχίας. Μεγαλώνοντας ὁ Φώτιος συγκέντρωσε πάνω του ὅλα τά χαρίσματα κι ὅλες τίς χάρες τοῦ Θεοῦ. Ἡ θεία πρόνοια τόν προίκισε μέ μία πλατειά καί δυνατή διάνοια, ἡ κοινωνική του θέση τοῦ χάρισε μία πολυμερῆ καί ἄρτια μόρφωση, ἀλλά κι ὁ ἴδιος δούλεψε μέ ἐπιμέλεια καί εὐθύνη πάνω στόν ἑαυτό του. Ἀξιοποίησε ὅλες τίς δυνάμεις του, συγχρόνως ὅμως δυνάμωσε καί τήν ψυχή του μέ τήν ἀρετή καί ἀσφάλισε τή σοφία του στά χέρια τοῦ Θεοῦ.
 Ἔτσι, ὁ Φώτιος ἔγινε ὄντως φωστήρας στήν ἐποχή του, πού σκόρπισε τό φῶς τῆς ἀληθινῆς σοφίας σέ ποικίλους τομεῖς. Ὑπηρέτησε τήν ἐπιστήμη ὡς φιλόλογος, κριτικός καί θεολόγος. Σπουδαῖο εἶναι τό λεξικό, πού κατάρτισε ἀπό πολύ νέος, ἡ «Λέξεων Συναγωγή», μέ τό ὁποῖο ἀναπληρώνει δυσεύρετα ἤ χαμένα λεξικά. Πολύτιμο εἶναι τό ἔργο του «Βιβλιοθήκη ἤ Μυριόβιβλος», στό ὁποῖο ἀναφέρει περιληπτικά τό περιεχόμενο 300 περίπου (281) συγγραμμάτων τῆς κλασικῆς καί μεσαιωνικῆς περιόδου, πολλά ἀπό τά ὁποῖα δέν σώζονται σήμερα αὐτούσια, καί τά κρίνει μέ ἐξαιρετική ὀξύνοια καί εὐαισθησία. Θαυμαστή εἶναι ἡ ἑρμηνευτική του ἐργασία σέ θέματα καί χωρία δύσκολα τῆς ἁγίας Γραφῆς, πού περιέχονται στή συλλογή «Ἀμφιλόχια». Καλλιέργησε, ἐπίσης, τήν τέχνη, συνθέτοντας ἐκφραστικώτατους ὕμνους καί ποιήματα καί συντάσσοντας ὡραιότατους λόγους καί ἐπιστολές. Ἀλλά καί στήν πατρίδα ἔδωσε τήν εἰσφορά του, ἀφ’ ἑνός ὡς διδάσκαλος τῆς νεότητος καί ἀφ’ ἑτέρου ὡς κρατικός λειτουργός καί πρεσβευτής. Καί ὅταν ἔγινε πατριάρχης, προστάτευσε ἰδιαίτερα τά γράμματα καί εὐνόησε τούς λογίους.
 Αὐτόν τόν πολυτάλαντο καί χαρισματικό ἄνδρα, τόν ἀκέραιο σάν τό περιστέρι καί φρόνιμο σάν τό φίδι, χρησιμοποίησε ὁ Θεός, γιά νά ἐξαπλώσει τόν Χριστιανισμό καί σέ ἄλλους λαούς, νά εἰρηνεύσει τήν Ἐκκλησία, πού ταρασσόταν ἀπό διοικητικές ἀταξίες, καί νά ἀσφαλίσει τήν Ὀρθοδοξία ἀπό τή δικτατορία τοῦ πάπα. Ὁ Φώτιος ἀγάπησε ἀπό μικρός τήν παρθενία, ἀλλά δέν σκέφθηκε ποτέ νά ἱερωθεῖ. Θέλησε νά ζήσει καί ἔζησε τά νεανικά καί ἀνδρικά χρόνια τῆς ζωῆς του ὡς ἄγαμος λαϊκός, ἀφιερωμένος μέσα στόν κόσμο, γιά τόν Θεό καί τό ἔργο του. Ἦλθαν, ὅμως, καιροί ταραχῆς καί διασπάσεως στήν Ἐκκλησία. Ὁ κανονικός πατριάρχης Ἰγνάτιος ἐκθρονίσθηκε παράνομα καί κανείς δέν εἶχε τό θάρρος νά ἀναλάβει τό ἀξίωμα. Ἀλλά ὁ θρόνος δέν μποροῦσε νά μείνει κενός, ὁ λαός δέν μποροῦσε νά μήν ἔχει ἐπίσκοπο. Καί ὁ μόνος πού μποροῦσε νά γίνει πατριάρχης χωρίς νά δημιουργήσει κρίση καί σκάνδαλο, ἦταν ὁ Φώτιος. Ὁ ἴδιος ἀντιστάθηκε, ἔκλαψε, ἐπέμεινε, ἀλλά στό τέλος ὑπήκουσε σάν στρατιώτης Χριστοῦ καί ἐπιστρατεύθηκε στῆς ἀρχιερωσύνης τό ἔργο. Μέσα σέ πέντε μέρες ὁ Φώτιος πέρασε ἀπό ὅλα τά στάδια τῆς ἱερωσύνης -ἐκάρη μοναχός, ἔγινε ὑποδιάκονος, χειροτονήθηκε διάκονος, πρεσβύτερος-, καί ὕστερα ἀπό λίγους μῆνες ἐξελέγη ἐπίσκοπος καί οἰκουμενικός πατριάρχης. Ἡ ἐκλογή αὐτή τοῦ Φωτίου μένει στήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας μας ἕνα λαμπρό παράδειγμα, πῶς ἡ ἀξιωσύνη καί ἡ ἁγιωσύνη ἑνός ἀνθρώπου μπορεῖ νά ὑπερπηδήσει τίς τυπικές διεργασίες καί νά καταστήσει ἀμέσως ἕναν λαϊκό πατριάρχη.
 Ὡς ἀρχιερέας ὁ Φώτιος ἀναδείχθηκε διαλλακτικός, ἀλλά καί μαχητικός, εὔστροφος καί διορατικός, συνετός ἀλλά καί ἀποφασιστικός. Ἀποκατέστησε τήν ἑνότητα μέσα στήν Ἐκκλησία καί ὑπεράσπισε τήν ὑγιῆ παράδοση τῶν δογμάτων καί τῶν ἐθίμων τῆς πίστεως. Αὐτός ἀπέστειλε τούς ἱεραποστόλους Κύριλλο καί Μεθόδιο καί διοργάνωσε τήν Ἐκκλησία τῆς Βουλγαρίας καί ἐξεχριστιάνισε τούς Σλάβους. Τό ὄνομά του συνδέθηκε στήν ἱστορία μέ τό μεγάλο σχίσμα τῆς Δύσεως ἀπό τήν ἀνατολική ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἀλλά τό πρόσωπό του ἔμεινε σύμβολο Ὀρθοδοξίας γιά τόν εὐσεβῆ λαό. Ἐκθρονίσθηκε, ἐξορίσθηκε, ταλαιπωρήθηκε, τό φῶς του, ὅμως, δέν ἔσβησε οὔτε στιγμή καί ἡ μορφή του ἔλαμπε πάντοτε σάν τόν ἥλιο. «Τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἔμπνευσις αὐτοῦ τοιοῦτον φῶς διέδωκεν εἰς τήν καθαράν ψυχήν τοῦ ἁγιωτάτου πατριάρχου, ὅτι λαμπρύνει καί φωτίζει πᾶσαν τήν κτίσιν», ὁμολογοῦσαν καί αὐτοί ἀκόμη οἱ παπικοί τοποτηρητές τῆς Ρώμης. «Ὥσπερ γάρ ὁ ἥλιος, κἄν εἰς μόνον τόν οὐρανόν περιέχηται, ὅμως ὅλον τόν περίγειον κόσμον φωτίζει, οὕτω καί ὁ δεσπότης ἡμῶν, ὁ κύριος Φώτιος, καθέζηται εἰς Κωνσταντινούπολιν, ἀλλά καί τήν σύμπασαν κτίσιν δαδουχεῖ καί καταλάμπει».
 Μέσα στή δράση καί στά ἔργα τοῦ Φωτίου καθρεφτίζεται καθαρά ἡ λάμψη καί ἡ ὑπεροχή τῆς σοφίας, πού δέν εἶναι «ἐπίγεια, ψυχική, δαιμονιώδης», ἀλλά «ἄνωθεν κατερχομένη» (Ἰα 3,15). Μία σοφία, πού πέρα ἀπό τή γνώση καί τήν ἐπιστήμη, διαθέτει ἁγνότητα καί καθαρότητα, ἀγαπᾶ τήν εἰρήνη καί δείχνει ἐπιείκεια, ὑπακούει καί ταπεινοφρονεῖ, ἔχει ἔλεος καί καρπούς ἀγαθούς, δέν ἐπηρεάζεται ἀπό πρόσωπα καί δέν ὑποκρίνεται. Τό μήνυμα πού μᾶς στέλνει ὁ ἱερός Φώτιος, ὁ «φωτώνυμος» καί «φωτολόγος», ὅπως τόν χαρακτηρίζει ὁ ὑμνογράφος τῆς Ἐκκλησίας μας, εἶναι ὅτι ἡ σοφία ἡ ἀληθινή καί ἡ γνώση ἡ σωστή δέν συνδέεται ἁπλῶς μέ τήν ἀρετή καί τήν ἁγιωσύνη, ἀλλά εἶναι ἀπαύγασμά τους.
 Πῶς συμβαίνει, ὅμως, τόσοι σοφοί καί ἐπιστήμονες νά εἶναι ἄθεοι καί ἄπιστοι; Ὅποιος γνωρίζει νά κρίνει τά πνευματικά πράγματα, ἀναγνωρίζει ὅτι ἡ σοφία αὐτῶν τῶν ἀνθρώπων εἶναι γεμάτη σκιές καί σκοτάδια, γεμάτη ἀγωνία καί ἀπελπισία. Τό μόνο πού κατορθώνει, εἶναι νά μᾶς φέρνει ἀντιμέτωπους μέ τά ἀδυσώπητα προβλήματα τῆς ζωῆς καί νά μᾶς ἀφήνει ἀνίσχυρους καί νικημένους ἐκεῖ. Οἱ φιλόσοφοι τοῦ κόσμου, ὅσο ψηλά κι ἄν ἀνεβοῦν στή σύλληψη τῶν πραγμάτων, ὅσο βαθιά κι ἄν βυθιστοῦν στήν κατανόησή τους, πάντοτε προσκρούουν καί σταματοῦν μπρός σ’ ἕνα ἀξεπέραστο ὅριο καί φράγμα· στό φράγμα τοῦ θανάτου, πού ρίχνει τή σκοτεινή σκιά του πάνω σ’ ὅλα τά ἐπιτεύγματα τοῦ νοῦ τους καί τούς ἐμποδίζει νά δοῦν καί νά ἐξερευνήσουν τόν κόσμο πού ὑπάρχει καί κρύβεται ἀπό τά φυσικά μας μάτια. Ἀντίθετα, οἱ φιλόσοφοι τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ φθάνουν κι αὐτοί μέ τό πνεῦμα τους μπρός στό φράγμα τοῦ θανάτου, ἐκεῖ, «ἐπί τῶν ὁρίων», στό σύνορο τῶν δύο κόσμων, ἀποθέτουν τό δικό τους πνεῦμα καί ἐφοδιασμένοι μόνο μέ τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ πλέον, ὡσάν νά ἐπιβαίνουν πάνω σ’ ἕνα ὑπερφυσικό ὄχημα, περνοῦν τό φράγμα τοῦ θανάτου καί κατακτοῦν τή χώρα τῆς αἰώνιας ἀλήθειας. Ἐγγίζουν τήν πηγή τῆς σοφίας, πού εἶναι ὁ Θεός, καί κοινωνοῦν ἀπό τά θεϊκά νάματά της.
 Σήμερα, πού ὁ ἄνθρωπος λιμώττει γιά φῶς καί ἀλήθεια, τά σπέρματα μιᾶς τέτοιας σοφίας μποροῦν νά θρέψουν τήν πεῖνα του. Μποροῦν νά τόν στηλώσουν γερά στά πόδια του καί νά τοῦ δώσουν τή δύναμη νά ξεκαθαρίσει τή σύγχυση πού τοῦ δημιουργεῖ ἡ κουλτούρα, νά ξερριζώσει τά πάθη πού τοῦ καλλιεργεῖ ἡ ψευτοδιανόηση. Κι ἀκόμη, αὐτή ἡ σοφία, πού προβάλλει μπροστά μας ὁ ἅγιος Φώτιος, σημαίνει γιά μᾶς τή συνάντηση καί τή γνωριμία μέ τήν ἐνσαρκωμένη Σοφία καί Λόγο τοῦ Θεοῦ, μέ τόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό, πού κρατᾶ δικούς του ὅλους τούς θησαυρούς τῆς σοφίας καί τῆς γνώσεως (Κλ 2,3), γιά νά πλουτίζει μ’ αὐτούς ὅσους τόν πιστεύουν.

Στέργιος Σάκκος
Ἀπολύτρωσις 40 (1985) 17-19

 Ἡ παράδοξη σκηνή στήν πρωτεύουσα τῆς ἐπαρχίας τοῦ Ἑλλησπόντου, τήν Κύζικο, συγκεντρώνει τά βλέμματα τῶν ἀνθρώπων. Ἑλκύει ὅμως συνάμα καί τήν προσοχή τῶν ἀγγέλων. Ἄνισοι οἱ δύο ἀντίδικοι. Στήν ἕδρα τή δικαστική κάθεται ἕνας λόγιος καί εὐγενής συγκλητικός, ὁ γέροντας Εὐιλάσιος. Μπροστά του στέκει ὄρθιος, ἁλυσοδεμένος ὁ κατηγορούμενος: ἕνας ἐχθρός τῆς αὐτοκρατορίας, ἕνας ἐπικίνδυνος κακοῦργος. Ποιός εἶναι αὐτός; Ἕνα κορίτσι μόλις 13 ἐτῶν!
  Ἡ κραταιά ρωμαϊκή αὐτοκρατορία δικάζει ἕνα ἀδύναμο παιδί, τήν ὀρφανή ἀρχοντοπούλα Φαύστα, μέ τήν κατηγορία ὅτι εἶναι χριστιανή. Ἡ τρυφερή παιδούλα φυλάγει θησαύρισμα ἱερό στήν ἄδολη καρδιά της τόν πολύτιμο μαργαρίτη καί εἶναι ἀποφασισμένη νά μήν τόν προδώσει. Σέ τούτη τή σκληρή μάχη θά κρατήσει στιβαρά στά ἀδύναμα χέρια της τήν ἱερή σκυτάλη τῆς πίστεως. Ἔχει πάρει τήν εὐλογία τοῦ Ἰησοῦ ἀπό τήν αἰώνια ἀγκαλιά του, τήν Ἐκκλησία. Κι Ἐκεῖνος «ὁ σοφίζων νήπια» πόση φρόνηση χαρίζει στό μικρό Του παιδί! «Ἐκ στόματος νηπίων» γιά ἄλλη μιά φορά καταρτίζεται αἶνος ὑπέροχος στόν ζῶντα Θεό.
  Ἡ ἀπολογία τῆς Φαύστας εἶναι καταπληκτική. Κι ὅταν στή συνέχεια ἡ μικρή μάρτυς δέχεται μέ ἀνδρεία ἐγκαρτέρηση τά φρικτά βασανιστήρια, ἡ καρδιά τοῦ δικαστῆ δονεῖται ἀπό συγκίνηση καί θαυμασμό. Κι ἐνῶ ἡ φωτιά δέν καίει τήν ἀθώα δούλη τοῦ Κυρίου, μία σπίθα πίστεως ἀνάβει στήν ψυχή τοῦ Εὐιλάσιου. Καί ποιός δέν ἀκούει μέ ζωηρή ἔκπληξη τόν γέροντα συγκλητικό νά ὁμολογεῖ τή χριστιανική πίστη!
  Ὁ ἔπαρχος Μάξιμος ἐπεμβαίνει μέ ἀγριότητα τότε καί ρίχνει τή Φαύστα καί τόν Εὐιλάσιο σέ ἕνα μεγάλο τηγάνι. Ἡ ὑπερκόσμια ἱλαρότητα τῶν μαρτύρων καί ἡ γλυκειά πρόσκληση τῆς Φαύστας νά πιστέψει κι αὐτός στόν Χριστό νικᾶ τήν πλάνη τοῦ Μαξίμου πού γίνεται ὁμολογητής τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ καί μάρτυρας. Στήν εἰδωλολατρική Κύζικο τοῦ 299 μ.Χ. ἡ πίστη κερδίζει νίκη περίλαμπρη!
  Ἡ μικρή Φαύστα ὑπεύθυνα καί ὥριμα πρόσφερε τό θάνατό της δῶρο σ᾿ Ἐκεῖνον πού εἶναι ἡ ζωή καί δέχθηκε ὡς ἀντίδωρο τό στέφος τῆς αἰωνιότητας. Μέσα στή χειμωνιά τῆς εἰδωλολατρίας σάν ἕνα μικρό πουλάκι γλυκοκελάηδησε καί σήμανε τήν αἰώνια ἄνοιξη στίς παγωμένες ψυχές τῶν δύο δικαστῶν της.
 Τά ἀδύναμα παιδικά της χέρια ἅρπαξαν ἀπό τόν πονηρό καί πρόσφεραν στόν λατρευτό Κύριο δύο ἰσχυρά λάφυρα.
 Ὁ Εὐιλάσιος καί ὁ Μάξιμος τιμῶνται ὡς μάρτυρες ἀπό τήν Ἐκκλησία μας μαζί μέ τήν ἡρωική Φαύστα στίς 6 Φεβρουαρίου.

Ἰχνηλάτης

- Γιόρταζες τήν Παρασκευή, Φώτη.
 - Ὄχι, κυρία, τῶν Φώτων γιορτάζω.
 - Γιατί τῶν Φώτων;
 - Ἔ, ἀφοῦ μέ λένε Φώτη, πότε νά γιορτάζω;
 Δέν ἤθελα μέσα στά λίγα λεπτά τοῦ διαλείμματος νά τοῦ συστήσω τόν ἄγνωστο ἅγιό του, διότι κι ἐγώ μᾶλλον θά τόν ἀδικοῦσα σάν ἐκείνους τούς πολλούς οἱ ὁποῖοι εἴτε ἀπό ἡμιμάθεια, εἴτε ἀπό σκοπιμότητα ἐπιμένουν νά κρατοῦν στό σκοτάδι μία ἀπό τίς πιό φωτεινές μορφές ὅλων τῶν ἐποχῶν.
  Ἕνας ἄνθρωπος μέ πολυμερῆ καί βαθειά μόρφωση, μέ ἀληθινό ζῆλο γιά τή διάδοση τῶν φώτων και ὑπερβολική ἀγάπη στήν κλασική παιδεία, ὁ σπουδαιότερος λόγιος ὁλόκληρης τῆς μεταπατερικῆς ἐποχῆς, συνειδητά ταγμένος στόν ἀθόρυβο βίο τῆς μελέτης καί τῆς φιλοσοφίας, κλήθηκε ἄκων νά ἀποτελέσει τόν κυματοθραύστη πάνω στόν ὁποῖο θά διαλύονταν ἀφρίζοντας τά μανιασμένα κύματα τῆς ὑπερφίαλης Δύσης.
 Ὁ καίσαρας Βάρδας (θεῖος τοῦ ἀνήλικου αὐτοκράτορα), γιά προσωπικούς λόγους, καθαιρεῖ τόν πατριάρχη Κων/πόλεως Ἰγνάτιο καί μέ σύνοδο ἐκλέγεται νέος πατριάρχης ὁ λαϊκός Φώτιος (858 μ.Χ.). Ἡ ἐκλογή του ὑπῆρξε ἡ ἀπαρχή μιᾶς ἀπό τίς σοβαρότερες ἀναταραχές πού γνώρισε ἡ ἀνατολική Ἐκκλησία.
 Οἱ ὀπαδοί τοῦ Ἰγνατίου καταφεύγουν στόν πάπα Ρώμης ἐνισχύοντας ἔτσι τήν ἀξίωσή του νά ἀναγνωρισθεῖ ὡς ὑπέρτατη ἀρχή τῆς παγκόσμιας Ἐκκλησίας. Ἡ συγκρότηση ὅμως τοῦ «ἁγίου ρωμαϊκοῦ κράτους», ἤδη ἀπό τό 800 μ.Χ., εἶχε μεταβάλει ὁριστικά τίς σχέσεις τῶν δύο πρωτευουσῶν τῆς χριστιανοσύνης. Ἡ ἱστορική ἀναγκαιότητα ἐπέβαλλε στό Βυζάντιο νά ἀπορρίψει τήν ἐκκλησιαστική οἰκουμενικότητα τῆς Ρώμης. Τό ἀποφασιστικό βῆμα πρός αὐτήν τήν κατεύθυνση ἔγινε ἀπό τόν Φώτιο, ὁ ὁποῖος τό θεώρησε ὡς ἀποστολή του νά ὑπερασπίσει τήν ἀνεξαρτησία τῆς ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία εἶχε πλέον μία μόνο κεφαλή, αὐτήν τῆς Κων/πόλεως, καθώς τά ὑπόλοιπα πατριαρχεῖα τῆς Ἀνατολῆς εἶχαν περιέλθει στήν κυριαρχία τῶν Ἀράβων.
 Ὁ πάπας Νικόλαος Α΄ ὑποτίμησε τή δύναμη τοῦ ἀντιπάλου του καί θεώρησε ἰδανική τήν εὐκαιρία, διακηρύσσοντας ὡς ἀντικανονική τήν «ἀθρόα» χειροτονία τοῦ λαϊκοῦ Φωτίου σέ πατριάρχη (μέσα σέ πέντε ἡμέρες), νά ταράξει τή γαλήνη τῆς Ἀνατολῆς πρός ὄφελος τῆς ἐπεκτατικῆς του πολιτικῆς, διεισδύοντας ἀκόμα καί στή Βαλκανική μέσῳ τοῦ ἐκχριστιανισμοῦ τῶν Βουλγάρων μέ παπικούς ἱεραποστόλους.
 Ὁ φωτισμένος πατριάρχης, ἔμπειρος τῶν κρατικῶν πραγμάτων, καθώς εἶχε διατελέσει καί πρωτοασηκρήτης (μυστικοσύμβουλος) τοῦ αὐτοκράτορα, διέκρινε ὅτι ὁ ἀδίστακτος πάπας θά μποροῦσε νά ἐξουδετερωθεῖ μόνο ἐκκλησιαστικά καί ὄχι πολιτικά. Μέ σύνοδο καταδικάζει τίς καινοτομίες τῶν παπικῶν στούς νεοφωτίστους Βουλγάρους καί ἰδιαίτερα τήν αἱρετική ἐπιβολή τοῦ filioque (καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ ἐκπόρευση τοῦ ἁγίου Πνεύματος), καί μετακινεῖ τό θέμα σέ δογματική βάση. Ἡ σύνοδος ἀναθεματίζει τόν πάπα καί τούς ἀπεσταλμένους του στή Βουλγαρία. Οἱ παπικοί μέ δική τους σύνοδο ἀναθεματίζουν τόν Φώτιο μέ βαρεῖς χαρακτηρισμούς ὅπως: «ἐπιβήτωρ, μοιχεπιβάτης, νέος Ἰούδας κ.ἄ». Αὐτό σήμανε καί τήν πρώτη ἀρχή τῆς ἀποσχίσεως τῆς Δύσεως.
 Στή συνέχεια πολιτικές σκοπιμότητες καί προσωπικές ἐμπάθειες τῶν αὐτοκρατόρων ἔπληξαν ἄμεσα τόν πατριάρχη μέ ποικίλες διώξεις. Ἐξόριστος ἀπό τόν αὐτοκράτορα καί μαθητή του Λέοντα ΣΤ΄, στή μονή Ἀρμινιανῶν (ἄγνωστο ποῦ ἀκριβῶς βρίσκεται), παρέδωσε τό πνεῦμα του στίς 6 Φεβρουαρίου τοῦ 891 μ.Χ.
 Τό ὄνομά του, ὅπως καί ὅλων ἐκείνων τῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας πού τόλμησαν νά ἀρνηθοῦν στούς παπικούς τά κλειδιά καί τῆς ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, εἶναι πλέον συνδεδεμένο μέ ἔριδες, διχασμούς καί φιλόδοξες διπλωματικές ἐνέργειες, σύμβολο τῆς διαίρεσης καί τοῦ μίσους.
  Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μέ σύνοδο τό 879 μ.Χ., ἡ ὁποία εἶχε κύρος οἰκουμενικῆς ἀλλά ἀπό σεβασμό καί μόνο στόν ἱερό ἀριθμό ἑφτά δέν συγκαταλέγεται στίς Οἰκουμενικές Συνόδους, ἀποκατέστησε τόν Φώτιο. Ἡ Ἐκκλησία τόν κατέταξε μεταξύ τῶν ἰσαποστόλων και ὁμολογητῶν ἁγίων, σύμβολο Ὀρθοδοξίας, περισσότερο ἀπό ὁποιονδήποτε ἄλλο δογματικό πατέρα. Καί ἡ ἱστορία τοῦ ἀπέδωσε τόν φειδωλό τίτλο τοῦ «Μεγάλου».
 Πρίν μᾶς κατακλύσει τό ἀπόλυτο σκοτάδι, «φωτολόγε καί φωτώνυμε» ἅγιε, δεήσου στόν Κύριο: Ὅπως τότε ἡ δημιουργική του φωνή εἶπε «γενηθήτω φῶς», ἔτσι καί τώρα νά πεῖ: «γε(ν)νηθήτωσαν ἄνδρες φωτεινοί»... Γιά νά πάψουν «ἄνδρες ἐκ σκότους ἀναδυθέντες, καθό γεννήματα τῆς Δύσεως» νά ἀποπροσανατολίζουν τό φρόνημα καί νά δυτικοστρέφουν τή σκέψη τῶν ὀρθοδόξων.

Μαρία Καφαρίδου

Φωτεινή παρακαταθήκη

  Εἶναι τῶν λίγων, τῶν ἐξαιρετικά προικισμένων ἀνθρώπων γνώρισμα νά συνδυάζουν τήν κορυφαία ἔκφραση τοῦ νοῦ, τή σοφία, μέ τήν ὕψιστη ἐπίδοση τῆς καρδιᾶς, τήν ἁγιότητα. Μιά τέτοια ἐξαιρετικά προικισμένη προσωπικότητα προβάλλει ἡ ᾿Εκκλησία μας τό μήνα αὐτό. Εἶναι ὁ πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ὁ Μέγας Ἅγιος Φώτιος, πού τιμοῦμε στίς 6 Φεβρουαρίου.
 ῎Ανδρας μέ φωτισμένη σκέψη καί φωτεινή ζωή, ὄνομα καί πράγμα Φώτιος, ἀναλαμπή Χριστοῦ καί ἀνταύγεια τοῦ ἀκτίστου φωτός, πρύτανης τῶν σοφῶν καί καθηγητῶν τῆς οἰκουμένης ὁ Φώτιος ἐνσαρκώνει τό μήνυμα πού ἰδιαίτερα χρειάζεται ἡ ἐποχή μας. ῾Ο πολυτάλαντος καί χαρισματοῦχος Φώτιος καταύγασε μέ τό φῶς τῆς σοφίας του ποικίλους τομεῖς τῆς ἐπιστήμης. Κυρίως ὅμως τήν θεοπρεπῆ λάμψη του ἀπήλαυσε ἡ ᾿Εκκλησία, πού τόν ἀνέβασε στό ἀρχιερατικό ἀξίωμα σέ μία ἐποχή ἐξαιρετικά σημαντική καί δύσκολη. ῏Ηταν τότε πού ἡ κεντρική καί βόρεια Εὐρώπη διψοῦσε νά γνωρίσει τή χάρη τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ ἡ παπική Δύση πρόβαλλε ἀλαζονικές ἀξιώσεις πού ἀπειλοῦσαν τήν εἰρήνη καί τήν ἑνότητα τῆς ᾿Εκκλησίας.

 Διαλλακτικός ἀλλά καί μαχητικός, εὔστροφος καί διορατικός, ταπεινός καί δυναμικός, συνετός ἀλλά καί ἀποφασιστικός ὁ πατριάρχης Φώτιος ἀναδείχθηκε ὁ πρῶτος ἐμπνευστής καί ἐργάτης τῆς ἑνωμένης Εὐρώπης. ᾿Απέστειλε τούς ἱεραποστόλους Κύριλλο καί Μεθόδιο γιά νά ἐκχριστιανίσουν τούς Σλάβους. ῎Ανοιξε διάλογο καί μέ τούς ἀλλοπίστους, μέ ἑβραίους καί μουσουλμάνους. ῎Ακουσε μέ κατανόηση τίς ἀπόψεις τῶν δυτικῶν. Κανείς ὅμως δέν τόν δελέασε οὔτε τόν φόβισε, ὥστε νά ὑποστείλει τή σημαία τῆς ἀλήθειας. Εἶναι ὁ παγκόσμιος καί οἰκουμενικός διδάσκαλος πού ἀγκάλιασε ὅλους μέ ἀληθινή ἀγάπη, χωρίς νά ἀποστεῖ ἀπό τήν ἀλήθεια τοῦ Χριστοῦ!

 Πολίτες τῆς ἑνωμένης Εὐρώπης ἐμεῖς, μετά ἀπό τούς πρώτους ἐντυπωσιασμούς, βρισκόμαστε ἤδη ἀντιμέτωποι μέ ποικίλα διλήμματα καί σοβαρά προβλήματα. Σαφής διαγράφεται ἡ ἀπειλή τοῦ οἰκουμενισμοῦ νά χάψει καί νά θάψει ὅ,τι ὀρθόδοξο· αἰσθητός ὁ κίνδυνος νά χάσουμε τή θρησκευτική καί τήν ἐθνική μας ταυτότητα. ᾿Επίκαιρο, λοιπόν, ὅσο ποτέ προβάλλει τό μήνυμα τοῦ σοφοῦ ἁγίου Φωτίου· ῾Η ᾿Ορθοδοξία εἶναι ἀγαθό πρώτης ἀνάγκης γιά ὅλο τόν κόσμο· μήν τήν προδώσουμε! Ν᾿ ἁπλώσουμε τό χέρι μέ ἁπλότητα καί γενναιοδωρία γιά νά δώσουμε σέ ὅλους τήν ἀλήθεια καί τήν ἀγάπη τοῦ Εὐαγγελίου. Νά βαδίζουμε ὅμως ἀταλάντευτα στή γραμμή τῆς ῾Ιερῆς Παραδόσεώς μας· ἀνυποχώρητοι στό δόγμα καί μετριοπαθεῖς στήν τακτική. Αὐτή εἶναι ἡ παρακαταθήκη πού μᾶς ἀφήνει ὁ Μέγας Φώτιος!

Στέργιος Ν. Σάκκος

Ἀπολύτρωσις 62 (2007) 35