Αὐτή ἡ συνάντηση ἔχει ἰδιαίτερο χρῶμα καί νόημα ξεχωριστό. Στή Ρώμη τοῦ 4ου αἰώνα ἀνταμώνουν δύο μεγάλες προσωπικότητες τῆς Ἀνατολῆς: ὁ πατριάρχης Ἀλεξανδρείας Ἀθανάσιος ὁ Μέγας καί ὁ πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Παῦλος. Τούς ἔχει ἀποπέμψει ἀπό τό θρόνο τους ἡ κακόβουλη διάθεση τῶν αἱρετικῶν Ἀρειανῶν, πού ἐπηρεάζουν τόν αὐτοκράτορα Κωνστάντιο.
 Εἶναι ἀπό τίς φορές πού ἡ κοσμική ἐξουσία λαμβάνει τό μέρος τῶν αἱρετικῶν καί ὁ σκοτασμός τῆς πλάνης ἀποκτᾶ σύμμαχο τήν τυραννία τῶν ὅπλων.
 Ὁ πατριάρχης Παῦλος βαδίζει τόν δύσβατο καί ἡρωικό δρόμο τῆς ὁμολογίας μέ πίστη ἀξιοθαύμαστη. Στό πρόσωπο τοῦ Ἀθανασίου βρίσκει τόν ἐκλεκτό συνοδοιπόρο. Οἱ δύο ἄνδρες ἑνώνουν τήν προσευχή τους γιά τό ὀρθόδοξο πλήρωμα καί συντονίζουν τίς προσπάθειές τους γιά τήν ὑπεράσπιση τῆς ἀλήθειας.
 Ἡ περιπετειώδης ζωή τοῦ στερροῦ ἀγωνιστῆ Παύλου μοιράζεται ἀνάμεσα στή Βασιλεύουσα καί στήν ἐξορία. Ὅταν γιά τελευταία φορά παίρνει τήν ὁδό τῆς ἀπομάκρυνσης καί πορεύεται γιά τήν Κουκουσό τῆς Ἀρμενίας, ἡ σκληρή διαδρομή γίνεται ἀνάλαφρη ἀπό τήν ἀγάπη τῶν Ὀρθοδόξων, πού σπεύδουν νά τόν συναντήσουν καί νά λάβουν τήν πατρική του εὐλογία. Κι εἶναι τότε πού στήν τέλεση μιᾶς κατανυκτικῆς θείας Λειτουργίας οἱ ἀσεβεῖς αἱρετικοί ὁρμοῦν στό ἅγιο βῆμα καί ἐπιτίθενται στόν σεβάσμιο ἱερουργό. Γιά νά τόν φονεύσουν, ἐπιστρατεύουν ἕνα φοβερό τρόπο: τόν πνίγουν χρησιμοποιώντας τό ἴδιο του τό ὠμοφόριο, τό σύμβολο τῆς ἀρχιερωσύνης του.
 Οἱ ἄγγελοι πού κυκλώνουν τό θυσιαστήριο παραλαμβάνουν τήν ἁγία ψυχή του. «Οὕνεκα ὡμολόγει Παῦλος Θεόν, ἄγχεται ἔκτη» (Νοεμβρίου). Ἔπνιξαν τόν Παῦλο, διότι ὁμολογοῦσε τόν Θεό, στίς ἕξι Νοεμβρίου, σημειώνει λιτά τό Συναξάριο τῆς Ἐκκλησίας. Στοῦ οὐρανοῦ τό θυσιαστήριο ἡ ἁγία ψυχή τοῦ γενναίου ὁμολογητῆ μαζί μέ τούς «πεπελεκημένους διά τήν μαρτυρίαν τοῦ Ἰησοῦ» πρεσβεύει γιά τό ποίμνιο τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, πού παλεύει μές στούς αἰῶνες ἐνάντια σ᾿ ὅλες τίς σκοτεινές δυνάμεις.

 Ἰχνηλάτης
    

 Βλέπουμε πολλές μνῆμες ἁγίων στόν ἡμεροδείκτη τοῦ Σεπτεμβρίου. Εἶναι μία πολύφωτη καί πολύφωνη δέσμη μηνυμάτων, μία πολύχρωμη πνευματική ἀνθοδέσμη, πού εὐφραίνει τήν ψυχή τοῦ πιστοῦ καί τοῦ προτείνει ἐφόδια γιά τήν πορεία τῆς ζωῆς. Ἀξίζει, ὡστόσο, νά δώσουμε προτεραιότητα σέ μία προφητική μορφή. Νά ἀκούσουμε τό μήνυμα τοῦ μήνα ἀπό τά προφητικά χείλη τοῦ Βαρούχ (28/9), μαθητῆ καί συνεργάτη τοῦ προφήτη τῶν δακρύων, τοῦ Ἰερεμία.
 Ἀπό τή νεότητά του ὁ Βαρούχ εἶδε τήν οἰκονομική, ἠθική καί ἐθνική κατάπτωση τοῦ λαοῦ του. Γνώρισε τόν πόλεμο, τήν αἰχμαλωσία, τόν ἐκπατρισμό, τή στέρηση, τήν ταλαιπωρία. Δέν μπόρεσαν ὅμως ὅλες αὐτές οἱ συμφορές νά καταβάλουν τό φρόνημά του. Εἶχε τήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ, ὅπως δηλώνει τό ἴδιο τό ὄνομά του, πού στά ἑλληνικά μεταφράζεται «Εὐλογημένος». Αὐτή τήν εὐλογία μεταφέρει καί μεταδίδει καί σέ μᾶς μέσα ἀπό τά πέντε κεφάλαια τοῦ προφητικοῦ βιβλίου του.
 Ροδίζει ἡ ἐλπίδα γιά τήν ἀποκατάσταση τοῦ Ἰσραήλ μέσα στήν προφητεία τοῦ Βαρούχ. Αἰτία τῆς ἐρημώσεως τῆς Ἰερουσαλήμ (586 π.Χ.) καί τῆς αἰχμαλωσίας τῶν κατοίκων της, λέγει, εἶναι ἡ παράβαση τοῦ νόμου, ἡ περιφρόνηση τοῦ κηρύγματος τῶν προφητῶν. Μποροῦν ὅμως ὅλα νά διορθωθοῦν, ἄν ὁ λαός μετανοήσει εἰλικρινά καί ἀλλάξει ζωή. Ὁ Θεός μᾶς ἀγαπᾶ! Τό μαρτυρεῖ ἡ φυσική δημιουργία. Τό δείχνει ἡ εὐλογία τοῦ Θεοῦ στόν περιούσιο λαό του, τόν Ἰσραήλ. Ἀλλά καί μετά τήν ἀποστασία τοῦ Ἰσραήλ ὁ Θεός ἐξακολουθεῖ νά ἀγαπᾶ τόν κόσμο. Γι᾿ αὐτό θά κατεβεῖ ὁ ἴδιος στή γῆ!
 Ὁ Θεός «ἐπί τῆς γῆς ὤφθη καί ἐν τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη» (Βρ 3, 38)! Τό προφητικό βλέμμα βλέπει ἤδη πραγματοποιημένη τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ. Ἔγινε ἄνθρωπος ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ καί κατασκήνωσε ἀνάμεσά μας, θά γράψει μετά ἀπό ἕξι αἰῶνες ὁ εὐαγγελιστής Ἰωάννης (βλ. Ἰω 1,14). Καί σήμερα, πού μᾶς χωρίζουν εἰκοσιένας αἰῶνες ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Ἰωάννη καί εἰκοσιεφτά ἀπό ἐκείνη τοῦ Βαρούχ, ἡ Ἐκκλησία παρουσιάζει ζωντανή στόν κόσμο τή μορφή τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Εἶναι ὁ Ἰησοῦς, ὁ λυτρωτής τοῦ κόσμου, ἀλλά καί ὁ Ἐμμανουήλ, ὁ Θεός μαζί μας! Μᾶς σώζει ἀλλά καί μᾶς συντροφεύει σέ κάθε βῆμα αὐτῆς τῆς ζωῆς.
 Ὑποφέρεις πραγματικά καί θλίβεσαι, ὅταν μετά ἀπό ὅλα αὐτά βλέπεις τή ζωή τῶν σημερινῶν χριστιανῶν. Συχνά μοιάζουμε νά ἀγνοοῦμε καί τό προφητικό μήνυμα καί τήν εὐαγγελική διαβεβαίωση καί τήν ἱστορία ὅλη. Σάν νά μή γεννήθηκε γιά μᾶς ὁ Ἰησοῦς Χριστός, σάν νά μήν ὑπάρχει ὁ Θεός! Αὐτό δείχνει ἡ ἀσέβεια, ἡ ἀδικία, ἡ μιζέρια πού χαρακτηρίζει τή ζωή μας, κι ἄς ἀναφέρουμε πολλές φορές στή ροή τοῦ λόγου φράσεις ὅπως «μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ» ἤ «πρῶτα ὁ Θεός».
 «Χωρίς Θεό ὅλα ἐπιτρέπονται», λέγει κάποιος, ἀλλά τίποτε καλό δέν γίνεται. Κι αὐτές οἱ ἐπιτυχίες μας λειτουργοῦν ἀρνητικά χωρίς Θεό. Εἶναι μαζί μας ὁ Θεός. Ἐμεῖς ὅμως θέλουμε νά εἴμαστε μαζί του; Παίρνουμε θάρρος κι ἐλπίδα ἀπό τή ζωντανή παρουσία του; Ὑπολογίζουμε τό θέλημά του; Ἀναγνωρίζουμε τό νόμο του ρυθμιστή τῆς καθημερινῆς μας ζωῆς; Τότε χαιρόμαστε τήν εὐλογία του, γινόμαστε οἱ εὐλογημένοι τοῦ Θεοῦ.

Στέργιος Ν. Σάκκος

Ἀπολύτρωσις 60 (2005) 227

Η τραγικότητα και αγιότητα του τελευταίου αυτοκράτορα της Τραπεζούντας, Δαβίδ του Κομνηνού

 Την 1 Νοεμβρίου 2013 γιόρτασε για πρώτη φορά η Εκκλησία μας τη μνήμη του νεότερου αγίου της, Δαυίδ του Μεγάλου Κομνηνού. Η αγιοκατάταξή του έγινε στις 10 Ιουλίου του 2013 με ιδιαίτερη πράξη της Ιεράς Συνόδου του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, ύστερα από την υποβολή εμπεριστατωμένου φακέλου από τον Μητροπολίτη Δράμας κ. Παύλο προς την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος. Στην ουσία πρόκειται για μια πολύ καθυστερημένη αγιοκατάταξη, ύστερα από 550 χρόνια. Ο λόγος της καθυστέρησης αυτής οφείλεται στο γεγονός ότι ο Δαυίδ παρέδωσε ο ίδιος την Τραπεζούντα στον Μωάμεθ τον Β΄, τον Πορθητή, και αυτό θεωρήθηκε από πολλούς πράξη εθνικής ταπείνωσης. Η πράξη αυτή σφράγισε κυριολεκτικά την  τραγικότητα του τελευταίου αυτοκράτορα.     Είναι όντως τραγικό να παραδίνεις την πατρίδα σου στον κατακτητή. Τη στιγμή μάλιστα που πριν από οχτώ χρόνια ο όμαιμος αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης έπεφτε υπερασπιζόμενος ως κοινός στρατιώτης μαζί με άλλους τα τείχη της Πόλης και περνούσε στο πάνθεο των ηρώων.      Πρέπει όμως να κρίνεται η αγιότητα με κριτήρια καθαρά εθνικά; Ήταν ο Δαυίδ όντως εθνικός μειοδότης ή μήπως η συνθηκολόγηση με τον κατακτητή ήταν πράξη σύνεσης; Ποια περιθώρια ελιγμών είχε ο τελευταίος αυτοκράτορας; Είχε έστω και την παραμικρή προοπτική επιτυχίας μια αντίσταση στον Πορθητή;      Είναι γεγονός  ότι δεν έγινε η συνθηκολόγηση ελαφρά τη καρδία, αλλά αφού είχε εξαντλήσει όλα τα περιθώρια που είχε και εξετάσει όλες τις προοπτικές. Ο πάπας Πίος ο Β΄, στον οποίο απευθύνθηκε νωρίτερα ζητώντας του βοήθεια, έδειξε «πλουσιοπάροχα» την αγάπη του στους ορθοδόξους Ποντίους στέλνοντας όλο κι όλο μια επιστολή και έναν φραγκισκανό μοναχό, ονόματι Λουδοβίκο, στους ηγεμόνες της Δύσης, ο οποίος με αρκετή υποτονικότητα προσπάθησε να τους συγκινήσει υπέρ των κινδυνευόντων Ποντίων. Οι ηγεμόνες όμως έμειναν ασυγκίνητοι. Το ίδιο ασυγκίνητοι παρέμειναν και ο Δούκας της Βουργουνδίας Φίλιππος και ο ηγεμόνας της Βενετίας, των οποίων τη βοήθεια είχε ζητήσει ο Δαυίδ.    Οι σύμμαχοι του Δαυίδ, μεταξύ των οποίων ο Τουρκομάνος Ουζούν Χασάν, παντρεμένος με την ανιψιά του Δαυίδ Αικατερίνη, ο Ισμαήλ, ηγεμόνας της Σινώπης, και άλλοι μικρότερης σημασίας αποσκιρτούσαν από την αντιοθωμανική  συμμαχία και προσέφεραν «γην και ύδωρ» στον Μωάμεθ. Βοήθεια δεν φαινόταν από πουθενά. Η Κωνσταντινούπολη είχε κατακτηθεί πριν από οκτώ χρόνια και πολλοί κάτοικοί της γνώρισαν ανελέητη σφαγή. Η δύναμη του Μωάμεθ ήταν δεκαπλάσια από τη δική του και ήταν εμπειροπόλεμη. Το ναυτικό του Μωάμεθ πολιορκούσε για ένα μήνα την Τραπεζούντα και ο στρατός του αποβιβάσθηκε στα προάστια της, τα οποία λεηλατούσε. Δεν του έμενε άλλη λύση από του να ζητήσει διαπραγματεύσεις. Συγκάλεσε συμβούλιο στέμματος. Όλοι τάχθηκαν υπέρ της συνθηκολόγησης, η οποία θα μπορούσε να αποτρέψει τα δεινά που υπέστησαν οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης. Στις διαπραγματεύσεις εκπροσώπησε τον Δαυίδ ο πρωτοβεστιάριός του Γεώργιος Αμιρούτζης. Αυτός κατηγορήθηκε αργότερα ότι πρόδωσε τον Δαυίδ και τον έπεισε να μη αντισταθεί και να συνθηκολογήσει.     Με πόνο ψυχής παρέδωσε ο τελευταίος αυτοκράτορας την πρωτεύουσά του Τραπεζούντα στον Τούρκο κατακτητή, για να προφυλάξει τους κατοίκους της από την εξόντωση. Φαντάζεται κανείς πόση οδύνη δοκίμασε, όταν είδε τον Ναό του πολιούχου Αγίου Ευγενίου να μετατρέπεται την πρώτη κιόλας Παρασκευή μετά τον 15αύγουστο του 1461 σε Jeni Jami. Όντως τραγικός ηγέτης ο Δαυίδ. Ο Μωάμεθ του έδωσε μια έκταση κοντά στον Στρυμόνα, τον επιβίβασε σε τουρκικό πλοίο μαζί με την οικογένειά του και έφυγε μέσω Κωνσταντινούπολης για την Αδριανούπολη.      Δύο χρόνια αργότερα όμως τον καλεί ο Μωάμεθ, που φοβόταν το μεγάλο όνομα των Κομνηνών, στην Κωνσταντινούπολη και τον κατηγορεί ότι συνωμοτεί δήθεν εναντίον του και του θέτει ωμά το δίλημμα: Ή να εξωμόσει ή να σφαγεί μαζί με τα παιδιά του και τον ανιψιό του. Χωρίς να διστάσει στο παραμικρό προτίμησε το δεύτερο. «Και είδεν», γράφει ο Πανάρετος Τοπαλίδης, «σφαζομένους τους επτά υιούς  του και τον ανιψιόν του Αλέξιον και μετ’ αυτούς εσφάγη και αυτός επί λόφου κειμένου αντίπερα του λόφου, όπου μαχόμενος έπεσε προ δωδεκαετίας ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος».

     Εδώ εντοπίζεται η μεγάλη αγιότητα του τελευταίου αυτοκράτορα της Τραπεζούντας. Προτίμησε να σφαγεί σαν αρνί μαζί με όλα τα παιδιά του και τον ανιψιό και διάδοχό του Αλέξιο παρά να προδώσει την ορθόδοξη πίστη του. Ο Μωάμεθ έδωσε εντολή να μείνουν άταφα επί τριήμερο τα λείψανα των σφαγιασθέντων, για να τρομοκρατηθούν οι Ρωμιοί. Η γυναίκα του Δαυίδ όμως, Ελένη, σαν άλλη Αντιγόνη, αγνόησε τη διαταγή του Σουλτάνου, συνέλεξε τη νύχτα τα κουφάρια τους από τη θάλασσα του Μαρμαρά, όπου τα πέταξαν οι σφαγείς τους, άνοιξε τάφους και έθαψε με τα χέρια της τα λείψανα των παιδιών, του ανιψιού και του συζύγου της. Η θλίψη της για τη μεγάλη συμφορά που τη βρήκε έστειλε σε λίγο και την ίδια στο θάνατο.      Τα στοιχεία αυτά είναι απόλυτα διασταυρωμένα μέσα από αξιόπιστες ελληνικές, γερμανικές και βοσνιακές πηγές. Γι αυτό και δεν πρέπει να δίνει κανείς σημασία στα γραφόμενα και αναπαραγόμενα ορισμένων ελληνικών εγκυκλοπαιδειών, που παραποίησαν την ιστορική αλήθεια. Γράφει π.χ. ο Γερμανός ιστορικός Weiszστο βιβλίο του Weltgeschichte: «Ο Μωάμεθ… ζήτησε από τον Δαυίδ να διαλέξει ανάμεσα στο Κοράνιο και στο θάνατο. Αυτή τη φορά ο Δαυίδ έδειξε θάρρος. «Κανένα μαρτύριο δεν πρόκειται να με φέρει στο σημείο ν’ απαρνηθώ την πίστη των πατέρων μου», είπε. «Πέθανε λοιπόν», παρατήρησε εξοργισμένος ο Σουλτάνος, «και πάρε μαζί σου στο θάνατο όλους τους γυιους σου, που και σ’ εκείνους ενέπνευσες τη δική σου ξεροκεφαλιά[1]». Στην ίδια σελίδα σημειώνει: «Ο Δαυίδ παρότρυνε τους επτά γυιους του να πεθάνουν θαρραλέα»[2].  Ενώ ο Hammer στο βιβλίο του Geschichte desOsmanischen Reiches, γράφοντας για την Ελένη, γυναίκα του Δαυίδ, την εξομοιώνει με τη Σολομονή, τη μάνα των Μακκαβαίων[3].     Ο σταυρός αυτός της οικογένειας του Δαυίδ συγκίνησε τον ορθόδοξο λαό της Βοσνίας, επειδή υπήρχαν συγγενικοί δεσμοί ανάμεσα στην οικογένεια των Κομνηνών και στην οικογένεια του Σέρβου δεσπότη Georgi Brankowits. Υπάρχει επιστημονική ιστορική πραγματεία της Kamila Lutzerna με τίτλο «Η τελευταία αυτοκρατορία της Τραπεζούντας στη Νοτιοσλαβική ποίηση»[4], που συμπεριλαμβάνει εκτενές επικό ποίημα, στο οποίο αποτυπώνεται η μεγάλη συγκίνηση του σερβικού λαού για το μαρτυρικό τέλος της τελευταίας οικογένειας των Κομνηνών.    Όταν λοιπόν υπάρχει ένα τόσο μεγάλο μαρτύριο, το οποίο υπέμεινε με θάρρος και καρτερία ο Δαυίδ, παραμένοντας ακλόνητος στην ορθόδοξη πίστη, όταν χύνεται τόσο πολύ αίμα, που κατά τη διδασκαλία της Εκκλησίας σαν ένα δεύτερο βάπτισμα καθαρίζει από κάθε ρύπο ή αμαρτία,  αποτελεί αληθινή μικροψυχία να επιμένει κανείς και να διογκώνει μάλιστα ανεπίτρεπτα την τραγική στιγμή της συνθηκολόγησης του Δαυίδ με τον Μωάμεθ, η έλλειψη της οποίας τίποτε δεν θα μπορούσε να αποτρέψει. Το μόνο που θα πετύχαινε θα ήταν πολύ μεγαλύτερης έκτασης σφαγές και εξολόθρευση των πολιτών.

     Ίσως θα πρέπει να ζητήσουμε συγγνώμη από τον μεγαλομάρτυρα αυτόν, γιατί καθυστερήσαμε πάρα πολύ και αδικαιολόγητα να τον κατατάξουμε μεταξύ των αγίων της Εκκλησίας μας. Αξίζουν δε συγχαρητήρια τόσο στον Μητροπολίτη Δράμας κ. Παύλο, που είχε την πρωτοβουλία, όσο και στις δύο Συνόδους της Εκκλησίας της Ελλάδος, που αποδέχθηκε και προώθησε την πρόταση, και της Πατριαρχικής Συνόδου της Κωνσταντινούπολης, που  κατέταξε στους αγίους της Εκκλησίας μας τον Δαυίδ με τους τρεις γυιους του Βασίλειο, Γεώργιο, Μανουήλ και τον ανιψιό του Αλέξιο.   

[1]  Graz – Leipzig 1892, τόμος 7, σ. 117.

[2] Ό. π.

[3] Pest 1828, τόμος 2, σ. 60.

[4] Sarajevo 1912

Δρ Τσακαλίδης Γεώργιος

Θεολόγος – Θρησκειοπαιδαγωγός

 Ἀπό μικρό παιδί ἄκουγα νά τό λένε μέ καμάρι ὅλοι πώς τό σπίτι μας γειτόνευε μέ τό σπίτι μιᾶς ἁγίας. Ἔνιωθα νά μεγαλώνω κάτω ἀπό τή σκιά της, ὅπως κι ὅλοι οἱ κάτοικοι τοῦ χωριοῦ μας. Κι ὅταν ὁ λευκασμένος ἱερέας μας, πού τό χωριό σέβεται βαθιά, ρίχτηκε στήν προσπάθεια νά χτιστεῖ ναός στή μνήμη της, ὅλοι ἀνταποκριθήκαμε. Ὁ ἐπιβλητικός καί περικαλλής ναός τῆς ἁγίας Ἀκυλίνας, πού ὑψώνεται σήμερα στό Ζαγκλιβέρι, εἶνε ἀποτέλεσμα τῆς ἀκούραστης φροντίδας τοῦ ἱερέα μας καί τῆς εὐσέβειας τοῦ πιστοῦ λαοῦ. Σ᾿ αὐτό τό ναό, πού πολύ ἀγαποῦμε, ἔζησα καί φέτος τή γιορτή τῆς ἁγίας. Κι ἔνιωθα τή μορφή της νά μένει ἔντονα στή σκέψη μου, νά μοῦ ἀσκεῖ ἔλεγχο, νά μοῦ γίνεται καθοδηγητής.
 Ἁπλῆ καί ταπεινή ψυχή ἦταν ἡ Ἀκυλίνα· σάν κι ἐκεῖνες τίς ψυχές πού μακάρισε ὁ Ἰησοῦς, σάν κι ἐκεῖνες πού μέσα στούς αἰῶνες εὐαρέστησαν ἐνώπιόν Του. Μέσα στήν Ἐκκλησία ὁ ἄνθρωπος κάθε ἐποχῆς μπορεῖ νά γίνεται σάν τό παιδί ἁπλός καί ταπεινός. Ἕνας ἀποστάτης πατέρας θέριευε στήν καρδιά τῆς Ἀκυλίνας τόν πόθο ν᾿ ἀγαπήσει πιότερο τόν Χριστό, νά τόν ἀγαπήσει καί γι᾿ αὐτούς πού Τόν πρόδωσαν. Καί μιά πιστή μάνα τροφοδοτοῦσε τήν εὐσέβεια τῆς κόρης μέ τή συμβουλή καί τό παράδειγμά της. Πόσο μᾶς χρειάζονται καί σήμερα τέτοιες ἡρωϊκές μάνες, πού θά ἐμπνεύσουν στά παιδιά τους τά μεγάλα καί ὑψηλά ἰδανικά καί θά συντελέσουν ἀποφασιστικά στήν ἀναμόρφωσι τῆς κοινωνίας μας!
  Ἡ Ἀκυλίνα δέ βρέθηκε ἀνέτοιμη τήν ὥρα τοῦ μεγάλου πειρασμοῦ. Ὅταν ὁ πασάς τῆς περιοχῆς τῆς πρότεινε ἐπίμονα νά παντρευτεῖ τό γιό του, ἐκείνη ἀρνήθηκε δυναμικά. Κι ὅταν στάθηκε μπροστά του νά ἀπολογηθεῖ γιά τή στάση της, δέν ὑποχώρησε στίς ὑποσχέσεις, δέν δείλιασε στίς ἀπειλές. Μέσα της αὐτή ἡ δεκαεννιάχρονη Μακεδονοπούλα εἶχε κάνει σωστή ἱεράρχηση τῶν ἀξιῶν κι εἶχε βάλει τήν πίστη στήν πρώτη θέση. Τό παράδειγμά της ἔνιωσα νά ξαστερώνει τό βλέμμα μου, πού θαμπώνει ἀπ᾿ τοῦ κόσμου τά φανταχτερά προϊόντα, νά δονεῖ τήν καρδιά μου, πού ἐφησυχάζει στά λιμνάζοντα νερά τῆς μετριότητας. Κι ὅταν ᾿κεῖνο τό καλοκαίρι τοῦ 1764 οἱ Τοῦρκοι, ἀγριεμένα θεριά, ὥρμησαν πάνω στό παρθενικό της κορμί βασανίζοντάς την ἀνελέητα, ἡ Ἀκυλίνα ἔμεινε ἀλύγιστη. Κι ἀναβίωσαν στή γῆ τῆς Μακεδονίας ᾿κεῖνες οἱ ὧρες τῶν πρώτων χρόνων τοῦ χριστιανισμοῦ, πού μέσα στά στάδια καί στά δικαστήρια, μπροστά σέ θηρία καί πάνω σέ φωτιές οἱ χριστιανοί δίχως ὅπλα καί δίχως βία νικοῦσαν τούς μεγάλους αὐτῆς τῆς γῆς καί ἔμεναν οἱ αἰώνιοι νικητές.
 Μήπως οἱ διωγμοί ἐναντίον τῶν χριστιανῶν δέν σταμάτησαν ποτέ; Σήμερα ἡ ὑλιστική φιλοσοφία, ὁ νοσογόνος εὐδαιμονισμός, ἡ ἀνατροπή τῶν ἀξιῶν δέν ἀποτελοῦν ἕναν ὕπουλο ἀλλά δυναμικό διωγμό ἐναντίον τῶν πιστῶν τοῦ Χριστοῦ; Μέ φόβισε αὐτή ἡ σκέψη. Κι ὅπως τότε, πού ἤμουν μικρό παιδί, αἰσθάνθηκα τήν ἀνάγκη νά ζητήσω τή βοήθεια τῆς ἁγίας. Ἄς πρεσβεύει γιά μᾶς στόν Θεό, σέ τούτους τούς χαλεπούς καιρούς νά δίνουμε τή μαρτυρία τῆς πίστεως σταθερά κι ἀνυποχώρητα ὅπως ἐκείνη.

Ἰχνηλάτης

Ἀπολύτρωσις 51 (1996) 168
   

᾿Ανεμπόδιστος, ᾿Ακίνδυνος, Πηγάσιος, ᾿Αφθόνιος, ᾿Ελπιδηφόρος. Μία ἡρωική πεντάδα ἁγίων τιμᾶ ἡ ᾿Εκκλησία μας στίς 2 Νοεμβρίου. ᾿Αρκοῦν καί μόνο τά ὀνόματά τους γιά νά μᾶς προσφέρουν  ἕνα διδακτικό, ἐπίκαιρο, ἐνθαρρυντικό μήνυμα.
Δρόμος μετ᾿ ἐμποδίων χαρακτηρίσθηκε -ὄχι ἀστόχαστα οὔτε ἄστοχα- ἡ ζωή μας σ᾿ αὐτή τή γῆ. Τά ἐμπόδια εἶναι ὁ κλῆρος ὅλων τῶν ἀνθρώπων καί μάλιστα ἐκείνων πού συνειδητά ἐπιλέγουν νά πορεύονται τήν «στενήν καί τεθλιμμένην ὁδόν» (Μθ 7,14). ᾿Αλλά, ὅπως διακηρύττει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, οἱ πιστοί «ἐν τούτοις πᾶσιν ὑπερνικῶμεν διά τοῦ ἀγαπήσαντος ἡμᾶς» (Ρω 8,37). ῾Η ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ, ὁ ὁποῖος πρῶτος μᾶς ἀγάπησε, χαλυβδώνει τή θέληση τοῦ χριστιανοῦ, ὥστε νά παραμερίζει κάθε ἐμπόδιο, καθώς δηλώνει τό ὄνομα τοῦ ἁγίου ᾿Ανεμποδίστου. Καί τό χειρότερο ἐμπόδιο, ἡ ἁμαρτία, ἡ ὁποία θέλει νά μᾶς φράξει τό δρόμο γιά τόν οὐρανό, παραγκωνίζεται καί ἐξουδετερώνεται μέ τή μετάνοια. «Πᾶσα φάραγξ πληρωθήσεται καί πᾶν ὄρος καί βουνός ταπεινωθήσεται» (Λκ 3,4) διά τῆς μετανοίας. Εἶναι ὁ σίγουρος τρόπος ὑπέρβασης τῶν ἐμποδίων, ὁ ἀσφαλής δρόμος γιά τήν ἀξιοποίηση τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ καί τήν ποθητή κατάληξη στήν ἄληκτη βασιλεία τοῦ Θεοῦ.
῎Αν τά ἐμπόδια ἐμφανίζονται στή ζωή μας σποραδικά καί ἀπρογραμμάτιστα, ὑπάρχουν ὅμως καί οἱ κίνδυνοι. Αὐτοί καιροφυλακτοῦν στό κάθε μας βῆμα, στημένοι φανερά ἤ ὕπουλα γύρω καί μέσα μας, παντοῦ. Οἱ πιστοί γνωρίζουν καί ἀναγνωρίζουν τούς κινδύνους πού τροφοδοτεῖ ὁ πονηρός. Δέν πτοοῦνται ὅμως. ῾Ο ἅγιος ᾿Ακίνδυνος βεβαιώνει ὅτι κανείς κίνδυνος καί κανείς ἐχθρός δέν μπορεῖ νά καταβάλει τόν καλό στρατιώτη τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ. Τό διακήρυξε ἕνας ἀπό τούς πρώτους χριστιανούς, ὁ εὐαγγελιστής ᾿Ιωάννης· «μείζων ἐστίν ὁ ἐν ὑμῖν ἤ ὁ ἐν τῷ κόσμῳ» (Α´ ᾿Ιω 4,4).
Μέ αὐτή τήν ἐλπίδα πορεύεται σ᾿ αὐτή τή γῆ ὁ χριστιανός. Καί εἶναι ἡ ἐλπίδα του ἐντελῶς διαφορετική ἀπό τίς ἐλπίδες τοῦ κόσμου. Στό χῶρο τῆς πίστεως ἡ ἐλπίδα γίνεται χειροπιαστή πραγματικότητα, ἀφοῦ ὁ ἴδιος ὁ Κύριος εἶναι ἡ ἐνυπόστατη δική μας ἐλπίδα. ῾Ο ἅγιος ᾿Ελπιδηφόρος ἐνθαρρύνει τόν κάθε πιστό, πού φέρει μέσα του τόν Χριστό, τή ζωντανή ἐλπίδα μας. Καί ἡ προκαταβολή τῆς ἐλπίδος, πού γευόμαστε ἐδῶ, θά ὁλοκληρωθεῖ στήν ἄλλη ζωή, ὅπου ἄφθονα πηγάζει ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ. Αὐτό λένε τά ὀνόματα τῶν ἄλλων δύο ἁγίων, ᾿Αφθονίου καί Πηγασίου.
῞Αγιοι τοῦ Θεοῦ, ζητῆστε ἀπό τόν Κύριο -τήν ἀκένωτη Πηγή παντός ἀγαθοῦ- νά μᾶς παρέχει ἄφθονη τή χάρη του καί νά στηρίζει τήν ἐλπίδα μας, γιά νά ἀγωνιζόμαστε. Μέ τίς πρεσβεῖες σας νά ξεπερνοῦμε τούς κινδύνους καί τά ἐμπόδια αὐτῆς τῆς ζωῆς, γιά νά σᾶς συναντήσουμε μιά μέρα στήν αἰώνια βασιλεία του!
 
                             

Στέργιος Ν. Σάκκος
    

 Τήν μνήμη τοῦ ἁγίου Δημητρίου γιορτάζει τόν μήνα αὐτό ὅλη ἡ Ὀρθοδοξία ἀπ’ ἄκρου σ’ ἄκρο. Τό ὄνομα τοῦ μεγαλομάρτυρα συνδέθηκε στενά μέ τήν ἱστορία ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων, καθώς σέ πολλά περιστατικά -ὅπως ἡ ἱστορία βεβαιώνει- ἔδειξε τήν προστασία του. Ἰδιαίτερα ὅμως καμαρώνει –καί ὄχι ἀδικαιολόγητα- γιά τόν ἅγιό της ἡ Θεσσαλονίκη, πού εἶναι ὄχι μόνο ἡ γενέτειρά του ἀλλά καί ἡ προστατευόμενη πόλη του. Στήν μακραίωνη πορεία της μελετοῦμε περιστατικά ὅπου ὁ ἅγιος τήν ὑπερασπίζεται, ὅταν στίφη ἐχθρῶν τήν κυκλώνουν. Τήν σώζει ἀπό τίς βαρβαρικές ἐπιδρομές. Καταπαύει τίς τρικυμίες πού ταράσσουν τήν θάλασσά της. Ὅταν ἰσχυροί σεισμοί ἀπειλοῦν νά καταστρέψουν τήν πόλη του συθέμελα, συγκρατεῖ καί στερεώνει τήν γῆ. Κι ὅταν αἱρέσεις καί κακοδοξίες ἀπειλοῦν νά σαλεύσουν τήν ὀρθόδοξη πίστη, ἐκεῖνος, «τῶν Θεσσαλονικέων ὁ προϊστάμενος», τήν στηρίζει. Εἶναι ὁ προστάτης καί βιγλάτοράς της, ὁ ἄγρυπνος φύλακάς της, ὁ εὐεργέτης, ὁ θησαυρός καί ἡ εὐφροσύνη της.
 Γι’ αὐτό καί τροπάριο τῆς Λιτῆς προσκαλεῖ τήν Θεσσαλονίκη νά πανηγυρίσει καί εὐφρόσυνα νά δοξολογήσει τόν Κύριο· «Εὐφραίνου ἐν Κυρίῳ, πόλις Θεσσαλονίκη· ἀγάλλου καὶ χόρευε, πίστει λαμπροφοροῦσα, Δημήτριον τὸν πανένδοξον ἀθλητὴν καὶ μάρτυρα τῆς ἀληθείας, ἐν κόλποις κατέχουσα ὡς θησαυρόν· ἀπόλαυε τῶν θαυμάτων τὰς ἰάσεις καθορῶσα· καὶ βλέπε καταράσσοντα τῶν βαρβάρων τὰ θράση, καί εὐχαρίστως τῷ Σωτῆρι ἀνάκραξον· Κύριε, δόξα σοι».
 Τήν ἡμέρα τῆς μνήμης τοῦ μεγαλομάρτυρα ἐπίσης γιορτάζει ἡ νύμφη τοῦ Θερμαϊκοῦ τά ἐλευθέριά της ἀπό τά δεσμά τῆς τουρκικῆς σκλαβιᾶς. Εἶναι καί αὐτό ἕνα σημαντικό γεγονός στό ὁποῖο ὁ πιστός λαός τῆς Θεσσαλονίκης ἔζησε ἔντονα τήν προστατευτική ἀ-γάπη τοῦ «συμπολίτη ἁγίου». Λυρικά ἐκφράζει τό λαϊκό βίωμα ὁ Ἰωάννης Πολέμης στό κλασικό ποίημά του «Ἡ Σαλονίκη». Ἐκεῖ διαβάζουμε ὅτι ἡ ὄμορφη πόλη λίγο πρίν ξυπνήσει ἀπό τόν μακροχρόνιο ὕπνο τῆς σκλαβιᾶς της
 «τόν Ἁι-Δημήτρη ἔβλεπε
  στ’ ἄτι του τό γοργό
  πού ροβολώντας ἔκραζε
  μέ τή φωνή τῆς νιότης:
 "Ἄνοιξε, πόρτα τῆς σκλαβιᾶς
  ἡ Λευτεριά εἶμ’ ἐγώ!..."».
 Πράγματι, ἡ συνηθισμένη εἰκόνα τοῦ ἁγίου Δημητρίου εἶναι ἐκείνη πού τόν παριστάνει ἀρματωμένο καβαλάρη σέ κόκκινο ἄλογο. Κάτω ἀπό τά πέλματα τοῦ ζώου σέρνεται ἕνας κακοῦργος, πού τόν διατρυπᾶ στήν καρδιά καί τόν ἐξοντώνει τό δόρυ τοῦ ἁγίου. Αὐτή ἡ εἰκόνα, σύλληψη τῆς λαϊκῆς φαντασίας, εἶναι συμβολική· ὅπως συμβολικές εἶναι οἱ εἰκόνες πού δείχνουν τόν Χριστό νά κρατᾶ ἕνα πρόβατο στόν ὦμο ἤ νά σπέρνει ἕνα χωράφι ἤ νά κατευθύνει τό τιμόνι ἑνός πλοίου, διότι ὁ Ἰησοῦς δέν ὑπῆρξε βοσκός οὔτε σποριάς οὔτε καπετάνιος.
 Καί τί θέλει νά συμβολίσει ἡ εἰκόνα τοῦ ἁγίου Δημητρίου ὡς ἀρματωμένου καβαλάρη; Πρῶτον, ἡ ἀρματωσιά εἶναι σύμβολο τῆς πνευματικῆς πανοπλίας, τῆς «πανοπλίας τοῦ Θεοῦ» (Ἐφ 6,10-18), μέ τήν ὁποία καλεῖται ὁ κάθε πιστός νά ἀντιμετωπίζει τίς ἐπιθέσεις τοῦ ἐχθροῦ διαβόλου. Οἱ ἅγιοι χρησιμοποίησαν μέ ἐπιτυχία τά ὅπλα τοῦ Πνεύματος, γι᾿ αὐτό πολλοί -μεταξύ τῶν ὁποίων καί ὁ ἅγιος Δημήτριος- εἰκονίζονται ὁπλισμένοι.
  Ἔπειτα, ἡ λαχτάρα τοῦ λαοῦ, πού ζήτησε καί ἔλαβε ἀμέριστη τήν βοήθεια τοῦ ἁγίου σέ ποικίλες δύσκολες περιστάσεις, ἀρμάτωσε τόν Δημήτριο μέ στρατιωτική πανοπλία, διότι τόν νιώθει ὡς ἰσχυρό προστάτη της. Καβάλα στό κόκκινο ἄλογό του τρέχει κάθε φορά, γιά νά συνδράμει ὅσους τόν ἐπικαλοῦνται καί μάλιστα τούς συμπατριῶτες του Θεσσαλονικεῖς.
 Ἀλλά ἄν μείνουμε σ’ αὐτόν τόν συμβολισμό, πού παριστάνει τόν Δημήτριο ἀρματωμένο πάνω στό ἄλογο νά ἐξολοθρεύει τόν κατακτητή, ὅπως μέ τήν εὐχή του ἐνίσχυσε τόν Νέστορα γιά νά συντρίψει τόν Λυαῖο, τόν ἀδικοῦμε κατάφωρα. Τόν ἀνακηρύττουμε ἐθνικό ἥρωα. Δέν εἶναι ὅμως ἕνας κοινός ἥρωας. Εἶναι ἅγιος, μεγαλομάρτυρας τοῦ Χριστοῦ, ἀθλοφόρος τοῦ πνεύματος, βλαστός τῆς θείας χάριτος. Αὐτή εἶναι ἡ πραγματική εἰκόνα του, τό ἱστορικό του πορτρέτο. Ὀφείλουμε μέ σεβασμό νά τό μελετοῦμε καί νά τοῦ προσφέρουμε τήν τιμή πού ἁρμόζει σέ μάρτυρα, τήν μίμηση τῆς ζωῆς του. «Τὸ γὰρ μιμήσασθαι μάρτυρα τὸ ζηλῶσαι τὴν αὐτοῦ ἀρετήν, τὸ κατ᾿ ἴχνος αὐτοῦ τῆς φιλοσοφίας δραμεῖν, τοῦτ᾿ ἔστιν ἑορτὴν ἐπιτελέσαι, τὸ πανηγυρίσαι κατὰ Θεόν», εἶχε διακηρύξει σέ γιορτή τοῦ ἁγίου Δημητρίου ὁ Γαβριήλ ἐπίσκοπος Θεσσαλονίκης, ἐπαναλαμβάνοντας τήν ἰδέα πού συχνά ἀναφέρουν ὁ Μέγας Βασίλειος, ὁ Ἰωάννης Χρυσόστομος καί ἄλλοι πατέρες τῆς Ἐκκλησίας.
 Καί ταυτόχρονα, τώρα πού ποικιλώνυμοι ἐχθροί -ἔσωθεν καί ἔξωθεν- ἀπειλοῦν τήν πόλη του, τόν παρακαλοῦμε· «Φρούρησον, πανεύφημε, τὴν σὲ μεγαλύνουσαν πόλιν ἀπὸ τῶν ἐναντίων προσβολῶν, παρρησίαν ἔχων πρὸς Χριστὸν τὸν σὲ δοξάσαντα».

† Στέργιος Ν. Σάκκος

Ἀπολύτρωσις 67 (2012) 280-281