᾿Ανάπαυλα ἀναψυχῆς στήν κοπιαστική ρουτίνα, σταθμός ἀνεφοδιασμοῦ γιά τή συνέχεια τῆς ἐργασίας οἱ διακοπές διεγείρουν τόν πόθο ὄχι μόνο τῶν μικρῶν μαθητῶν ἀλλά καί τῶν ἐνηλίκων καί τῶν ὡρίμων καί κάθε ἐργαζομένου. ῞Ολοι τίς νοσταλγοῦμε καί ἀπό πολύ νωρίς κάνουμε σχέδια καί προγράμματα γι᾿ αὐτές. ῎Ετσι τόν ᾿Ιούλιο καί τόν Αὔγουστο, τούς κατ᾿ ἐξοχήν μῆνες τῶν θερινῶν διακοπῶν, πολλές φορές τούς ἀναπολήσαμε κατά τή διάρκεια τοῦ χρόνου. Καί νά, ἦρθε τώρα ἡ ὥρα, ἀδέσμευτοι ἀπό τήν πίεση τοῦ ὡραρίου, ἀπελευθερωμένοι ἀπό τό τροχάδην τοῦ ὡρολογιοῦ, νά ἀπολαύσουμε τή δροσιά καί τήν ἠρεμία, νά ἀνανεώσουμε καί νά ἀνασυντάξουμε τίς δυνάμεις μας, νά πλουτίσουμε τίς ἐμπειρίες μας, νά χαροῦμε τή δροσιά τοῦ βουνοῦ, τήν ἁλμύρα τῆς θάλασσας, τίς τόσες φυσικές ὀμορφιές πού μᾶς περιβάλλουν.
Θά ἦταν ὅμως σφάλμα μεγάλο καί ἀδικία ἔναντι τοῦ ἑαυτοῦ μας νά καλύψουμε τίς διακοπές μόνο μέ τήν ἀργία ἀπό τήν ἐργασία μας, μέ τήν παραθέριση, τίς ἐκδρομές καί τίς ἄλλες διασκεδάσεις. Εἶναι πλουτισμός καί ἀξιοποίηση τῶν διακοπῶν, μαζί μ᾿ ὅλα αὐτά νά χαροῦμε καί τούς δικούς μας, πού μέσα στόν πυρετό τῆς ταχύτητας καί στήν ἀτονία τῆς συνήθειας συχνά τούς λησμονοῦμε, τούς παραμελοῦμε. Μία ἀνανέωση τῶν παλιῶν, πολυχρόνιων δεσμῶν μας θά ἀνανεώσει κι ἐμᾶς τούς ἴδιους. ῎Επειτα, στούς νέους τόπους, ὅπου πιθανόν θά βρεθοῦμε τό καλοκαίρι, δέν εἶναι μόνο ἡ ἄψυχη φύση, εἶναι καί οἱ ἄνθρωποι, πού ζοῦν κι ἐργάζονται κοντά της. Πολλοί ἀπ᾿ αὐτούς ἀξίζουν τό θαυμασμό καί ὅλοι ἀσφαλῶς τό σεβασμό μας ὡς εἰκόνες τοῦ Θεοῦ.
᾿Ακόμη, ὁ ἑαυτός μας περιμένει νά τόν συναντήσουμε στίς διακοπές. Νά βρεθοῦμε μαζί του, ν᾿ ἀφουγκρασθοῦμε τούς πόθους καί τίς βαθειές ἀναζητήσεις του, νά σκύψουμε μέ ἀληθινό ἐνδιαφέρον στά ζωτικά προβλήματά του, πού τά ἔχουμε ἀπωθήσει ἤ κακῶς ἀντιμετωπίσει στή φούρια τῆς καθημερινότητας. Παράλληλα μέ τίς ἐκδρομές στή φύση εἶναι καιρός τώρα τό καλοκαίρι νά αὐτοσυγκεντρωθοῦμε. Νά ἐκδράμουμε στό μέσα μας καί -ὅσο μποροῦμε- νά τό ἐξερευνήσουμε. Θά βροῦμε ἐκεῖ πολλά ἀξιοθέατα ξεχασμένα καί ἀναξιοποίητα. Κι ἀκόμη, ἀκολουθώντας τή σοφή συμβουλή «ἔνδον σκάπτειν», μποροῦμε νά ἀνακαλύψουμε τά σκληρά καί ἄγονα μέρη τῆς ψυχῆς μας. Νά ξεπετρώσουμε, νά ξερριζώσουμε ζιζάνια, νά κάψουμε ἄχρηστα. Ν᾿ ἀνοίξουμε χῶρο καί πεδίο δράσεως γιά τόν καινό ἄνθρωπο, νά ἀνανεώσουμε τόν ἐν Πνεύματι ζῶντα ἑαυτό μας.
Κινητήρια δύναμη γιά ὅλα αὐτά εἶναι ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ, πού -εὐτυχῶς γιά μᾶς- δέν κάνει διακοπές στίς ἐπιχορηγήσεις της. Μέ μύριους τρόπους ἔρχεται νά μᾶς δροσίσει στήν κάψα τοῦ καλοκαιριοῦ, νά μᾶς τονώσει καί νά μᾶς ἐνισχύσει στή γενική χαύνωση, νά μᾶς ξεκουράσει ἀληθινά, νά μᾶς ζωογονήσει. Γι᾿ αὐτό, τό σπουδαιότερο μέσα στίς διακοπές εἶναι νά μή στρίψουμε διακόπτη στή σχέση μας μέ τόν Θεό καί τά θεῖα. Νά διατηρήσουμε ἀδιάκοπη τήν πνευματική μας ζωή. Μήν ἀφήσουμε νά «ἀργεῖ τό Εὐαγγέλιον», ὅπως ψάλλεται στόν Μέγα Κανόνα. Μή καταληφθοῦμε ἀπό τήν «ἀργία τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ», πού, ὅπως διαβάζουμε στό βίο τοῦ ἁγίου Παχωμίου, «βαρύνει τά χέρια καί τήν καρδιά».
᾿Ανοιχτοί στήν ἐπικοινωνία μας μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ, μποροῦμε νά περάσουμε τίς καλύτερες διακοπές μας. Νά προετοιμασθοῦμε ὄχι μόνο γιά τή νέα περίοδο πού μέ τό Σεπτέμβριο θ᾿ἀρχίσει ἀλλά καί γιά τήν ἀδιάκοπη ζωή μας, πού συνεχίζεται μέ τήν αἰώνια παραθέρισή μας στή βασιλεία τοῦ Θεοῦ, στόν Παράδεισο. ᾿Αμήν!
   
Στέργιος Ν. Σάκκος

   Γιά τήν ἀργία τῆς Κυριακῆς καί τίς βέβηλες ἐνέργειες γιά τήν καταπάτησή της ἔχουμε ξαναγράψει. Προσθέτουμε τώρα μερικές ἀκόμη σκέψεις.
 Ἡ Κυριακή -ὅπως πολλές φορές τονίσθηκε- εἶναι ἡμέρα ἀφιερωμένη στόν Κύριο· ἡμέρα, κατά τήν ὁποία πανηγυρίζουμε τόν θρίαμβο τῆς Ἀναστάσεως καί δοξάζουμε τόν φιλάνθρωπο Θεό πού μᾶς χάρισε τή δυνατότητα τῆς σωτηρίας μας. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἀπαριθμεῖ τά «ἀπόρρητα ἀγαθά» πού μᾶς προσπορίζει ἡ ἡμέρα αὐτή ὡς ἑξῆς: «Ἐν ταύτῃ (Κυριακῇ) κατελύθη ὁ θάνατος, ἐσβέσθη ἡ κατάρα, ἁμαρτία ἠφανίσθη, ᾅδου πύλαι συνεκλάσθησαν καὶ δέσμιος ὁ διάβολος γέγονε καὶ ὁ χρόνιος κατελύθη πόλεμος, καὶ καταλλαγαὶ Θεοῦ πρὸς ἀνθρώπους ἐγένοντο... Διὰ τοῦτο καὶ προσήκει αὐτὴν τιμᾶν τιμὴν πνευματικήν» (ΕΠΕ 31,416-418· PG 51,265).
  Εἶναι γνωστό ὅτι ὁ Μέγας καί ἰσαπόστολος Κωνσταντῖνος μέ διάταγμά του στίς 3 Μαρτίου τοῦ 321, ἐπέβαλε τήν ἀργία τῆς Κυριακῆς: «Ὅλοι οἱ δικασταί, ὁ λαὸς τῆς πόλεως καὶ αἱ λοιπαὶ ἐργασίαι ὀφείλουν νὰ καταπαύουν κατὰ τὴν ἀξιοσέβαστον ἡμέραν τοῦ Ἡλίου» (C 111,12 2, in Corpus Juris Civilis ν. II, Codex Justinianus, Berlin 1927).
  Δυστυχῶς ὅμως σήμερα ἐν ὀνόματι τάχα τῆς ἀνάκαμψης τῆς οἰκονομίας ἐπιχειρεῖται ἡ ἀποϊεροποίηση τῆς Κυριακῆς, ἐνῶ ταυτόχρονα συντελεῖται ἡ ἀπαξίωση τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου ὡς εἰκόνας τοῦ Θεοῦ καί ἡ μετατροπή του σέ μηχανή.
  Ἀναμφισβήτητα, ἡ χρεωκοπημένη μας οἰκονομία δέν πρόκειται νά τονωθεῖ μέ τό ἄνοιγμα τῶν καταστημάτων μας τήν Κυριακή. Γιά τήν ὕφεση στήν ἐγχώρια ἀγορά εὐθύνεται ἡ ἔλλειψη ρευστότητας, ὄχι ἡ ἔλλειψη χρόνου γιά ἀγορές. Ἄς μή μᾶς ἐξαπατοῦν μέ τά ἕωλα ἐπιχειρήματά τους. Ἀνύπαρκτη ἔκθεση τοῦ ΟΟΣΑ ἐπικαλέστηκε ὁ ὑπουργός Ἀνάπτυξης, γιά νά ὑποστηρίξει τίς θετικές συνέπειες ἀπό τήν ἀπελευθέρωση τοῦ ὡραρίου λειτουργίας τῶν ἐμπορικῶν καταστημάτων (βλ. «matrix 24»).
  Ἄν πραγματικά ἤθελαν μία ἐπέκταση τοῦ ὡραρίου -ὅπως κάποιοι ἰσχυρίζονται- γιατί δέν τήν ἐπιχείρησαν τά ἀπογεύματα πού τά καταστήματα παραμένουν κλειστά; Τό ἄνοιγμα τῶν καταστημάτων τήν Κυριακή καταδεικνύει τά ἄνομα καί ἀντίθεα σχέδια ἐκείνων πού τό ἐπινόησαν, καθώς καί τίς βρόμικες μεθοδεύσεις τῶν πολυεθνικῶν, τῶν ὑπεραγορῶν καί τῶν ἐμπορικῶν μονοπωλίων. Θά μποροῦσε κάτι ἀνάλογο νά ἐπιχειρηθεῖ στίς μουσουλμανικές χῶρες μέ τήν κατάργηση τῆς Παρασκευῆς ἤ τοῦ Σαββάτου στούς Ἑβραίους;
  Οὔτε βέβαια πρέπει νά ἐφησυχάζουμε μέ τό γεγονός ὅτι τά ἐμπορικά καταστήματα θά ἀνοίγουν μετά τή θεία Λειτουργία. Δέν κάνουμε «παζάρια» μέ τόν Θεό, γιά νά βρεθοῦμε στό παζάρι! Ἡ Κυριακή, «ἡ ἀπαρχή τῶν ἡμερῶν», ἡ «ὁμῆλιξ τοῦ φωτός» καί «τῇ ἀναστάσει τοῦ Κυρίου τετιμημένη» (Μ. Βασιλείου, ΕΠΕ 4,98· PG 29,52) εἶναι ὁλόκληρη ἁγία, ὄχι μόνον οἱ πρῶτες της ὧρες. Εἶναι ἡμέρα τοῦ Κυρίου. Τήν ξεχώρισε ὁ Θεός γιά τόν ἑαυτό του καί τή σφράγισε. Κι ὅ,τι λέει ὁ Θεός δέν ἀμφισβητεῖται, δέν τροποποιεῖται, δέν ἀθετεῖται, δέν τίθεται ὑπό διαπραγμάτευση. Ἐπιπλέον, ἄς μή μᾶς διαφεύγει ὅτι ὅποιος ψωνίζει τήν Κυριακή, αὐτός συναινεῖ στή διάλυση τῆς οἰκογένειας καί στήν περαιτέρω ἐξαθλίωση τῶν ἐργαζομένων.
  Πρόσφατα, ἔκθεση τοῦ ΟΟΣΑ προτείνει λειτουργία τῶν καταστημάτων ὅλες τίς Κυριακές τοῦ χρόνου, παρά τό γεγονός ὅτι πάνω ἀπό τό 90% τοῦ ἐμπορικοῦ κόσμου ἀντιδρᾶ. Ἡ ἐπιχειρούμενη ὁλική κατάργηση τῆς ἀργίας πρέπει νά μᾶς βρεῖ ἕτοιμους νά ἀνατρέψουμε αὐτόν τόν νόμο. Ὄχι μόνον νά μήν ψωνίζουμε τήν Κυριακή, ἀλλά καί νά στηρίξουμε τά καταστήματα πού τή σέβονται. Ἡ κατάργηση τῆς ἀργίας τῆς Κυριακῆς δέν ἀποτελεῖ μόνον πρόβλημα τῶν ἐμπόρων. Ξεκινοῦν ἀπό αὐτούς, γιά νά ἐπεκταθοῦν σέ ὅλους μας.
  Πολύ εὔστοχα ἡ ἱερά μονή Ὁσίου Γρηγορίου τοῦ Ἁγίου Ὄρους παρατηρεῖ: «Ἐκεῖνοι πού σήμερα ἐπίεσαν γιά τήν κατάργηση τῆς Κυριακῆς ἀργίας δέν θέλουν τούς χριστιανικούς θεσμούς, ἐπειδή δέν θέλουν τόν Χριστό, ἀλλά τόν ἀντίχριστο, κατά τόν ἀψευδῆ λόγο τοῦ Κυρίου: “ἐγὼ ἐλήλυθα ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ πατρός μου, καὶ οὐ λαμβάνετέ με· ἐὰν ἄλλος ἔλθῃ ἐν τῷ ὀνόματι τῷ ἰδίῳ, ἐκεῖνον λήψεσθε” (Ἰω 5,43)».
  Ὀφείλουμε νά διαφυλάξουμε τήν ἀργία τῆς Κυριακῆς ὡς κόρη ὀφθαλμοῦ, ὡς ἀκριβό καί πολυτίμητο θησαυρό. Ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ εἶναι κατηγορηματικός γιά τήν τήρηση τῆς ἀργίας τῆς δικῆς του ἡμέρας (βλ. Ἔξ 31,14). Καί ὁ Ἀλεξανδρείας Εὐσέβιος συμβουλεύει: «Μὴ παρέλθῃς τὴν ἐντολὴν τοῦ Κυρίου, μὴ κλέψῃς τὴν ἡμέραν αὐτοῦ, μὴ ἀποστερήσῃς τοῖς μισθίοις σου τὴν ἀνάπαυσιν, μὴ χωρισθῇς τῆς εὐχῆς, μὴ ἀποστῇς τῆς Ἐκκλησίας» (PG 86A,421Α).
  Στά κελεύσματα τῆς Νέας Τάξης πραγμάτων, ἡ ὁποία καθαιρεῖ ὅ,τι ἱερό καί ὅσιο, καλούμαστε νά προβάλουμε ἀντίσταση, νά γίνουμε ἀντιστασιακοί! Δέν εἶναι, ἐξάλλου, ἡ πρώτη φορά πού ὡς ἔθνος περνᾶμε δυσκολίες. Καί οἱ προηγούμενες γενιές ἔζησαν πολέμους, καταστροφές, στερήσεις· καί ὅμως μπόρεσαν νά ἀναστήσουν ἀπό τά συντρίμμια τήν πατρίδα μας, γιατί εἶχαν θεμελιώσει τή ζωή τους στό θεμέλιο τῆς πίστης, τῆς ὀλιγάρκειας, τῆς ἄσκησης.
  Ἐπιπροσθέτως, δέν εἶναι δυνατό νά λέμε ὅτι τιμοῦμε τόν ἅγιο Κοσμᾶ τόν Αἰτωλό -τό 2014 εἶναι ἀφιερωμένο στή μνήμη του, ἐπειδή συμπληρώνονται 300 χρόνια ἀπό τή γέννησή του- κι ἐμεῖς νά ἐξακοντιζόμαστε τήν Κυριακή στά καταστήματα. Δέν χρειάζεται οὔτε προβληματισμός οὔτε δίλημμα. Στό χέρι μας εἶναι νά καταργήσουμε ἐν τοῖς πράγμασι τόν ἐπαίσχυντο αὐτό νόμο. Ἀποτελεῖ πιά ὁμολογία πίστεως ἡ τήρηση τῆς ἀργίας τῆς Κυριακῆς.

Εὐδοξία Αὐγουστίνου

Φιλόλογος- Θεολόγος

  Ἡ περίοδος τῆς οἰκονομικῆς κρίσης συνεχίζεται μέ ἔνταση. Ἡ καινούργια χρονιά σημαίνει γιά πάρα πολλούς ἐξ ἡμῶν ἕνα ἀκόμη ἔτος δυσβάστακτων προβλημάτων πού δέν περιορίζονται πιά στήν οἰκονομική στενότητα. Αὐτό πού βάλλεται πλέον καίρια μέ τά συνεχῆ ἐξοντωτικά μέτρα καί ἰδίως μέ τήν ὁλοφάνερη ἀδυναμία νά δοθεῖ ἀξιόπιστη διέξοδος στά τρομερά ἀδιέξοδα τοῦ τόπου εἶναι ἡ ἴδια ἡ ψυχή τοῦ λαοῦ μας· τό ἠθικό του. Φαίνεται πλέον ξεκάθαρα ὅτι ἡ διάλυση σάν ἕνα τρομερό τσουνάμι ἀπειλεῖ τά πάντα χωρίς ἐλπίδα ἀνασύνταξης· αὐτή εἶναι δυστυχῶς ἡ πραγματικότητα.
   Ἡ αἰτία αὐτῆς τῆς κατάστασης ἐντοπίζεται ἀπό πολλούς στίς στρεβλώσεις καί στήν ἀνεπάρκεια τοῦ πολιτικοῦ μας συστήματος. Ὡστόσο, αὐτή εἶναι μόνον ἡ ἐπιφάνεια. Οἱ ρίζες τοῦ προβλήματος, πού τό τροφοδοτοῦν καί τό αὐξάνουν καί οἱ ὁποῖες δυστυχῶς μένουν ἀθέατες μέσα στήν ἀχλύ τῆς ψευδώνυμης προόδου πού ἐνέσκηψε, εἶναι ἄλλες: Εἶναι ἡ ἀντίθεη παιδεία, ἡ καλλιέργεια ἑνός ἀντίχριστου φρονήματος ἤδη ἀπό τό νηπιαγωγεῖο ἤ ἀκόμη καί ἀπό τό παιδικό δωμάτιο. Τήν τελευταία τεσσαρακονταετία περίπου τά Ἑλληνόπουλα μαθαίνουν ἀπό τήν κούνια τους, ἀπό τήν ἀξεπέραστη δασκάλα πού λέγεται τηλεόραση, ὅτι ἡ χριστιανική πίστη εἶναι ὀπισθοδρόμηση ἤ στήν καλύτερη περίπτωση ἕνα μέρος τῆς λαϊκῆς μας παράδοσης. Μαθαίνουν ἐπίσης ὅτι ἡ Ἐκκλησία ὑπῆρξε ἐχθρός καί τύραννος τοῦ ἔθνους. Διδάσκονται στά σχολεῖα τους ὅτι ἡ ἱστορικότητα τῆς ἁγίας Γραφῆς εἶναι ἀμφισβητήσιμη· ὅτι μόνον οἱ ἀφελεῖς πιστεύουν στά σημεῖα καί στήν θεότητα τοῦ Χριστοῦ· ὅτι μπορεῖ κανείς νά σαρκάζει ἐλεύθερα τά ἱερά καί τά ὅσια καί νά ἐπιβραβεύεται γι’ αὐτό· ὅτι ἡ ἠθική τοῦ Εὐαγγελίου εἶναι παρωχημένη· ὅτι ἡ αἰσχρότητα εἶναι ἐκσυγχρονισμός. Καί μαζί μ’ αὐτά διδάσκονται, ὡς φυσική συνέπεια, ὅτι ἡ τιμιότητα καί ἡ ἐντιμότητα δέν εἶναι ἀξίες· ὅτι ἀξίες εἶναι οἱ «ἀνάγκες» μας -δηλαδή τά πάθη μας-, τά λεφτά καί οἱ νόμοι τῆς ἀγορᾶς. Ὅτι ἡ συνείδηση τοῦ χρέους, τό φιλότιμο καί ἡ θυσία εἶναι μειονεξία· ὁ ἄνθρωπος πρέπει νά διεκδικεῖ ἀνυποχώρητα τά δικαιώματά του. Ὅτι ἡ προσπάθεια καί ἡ ἐργατικότητα δέν εἶναι ὁ μόνος τρόπος γιά νά προχωρήσει κανείς στήν ζωή, ἀλλά ὅτι ἰδανική κατάσταση εἶναι νά κερδίζεις ὅσο περισσότερα μπορεῖς μέ τόν λιγότερο δυνατό κόπο ἤ καί χωρίς καθόλου κόπο. Ὅτι ἡ ἀγάπη γιά τήν πατρίδα εἶναι ἐθνικισμός καί ὅτι ἰδανικό εἶναι ὁ διεθνισμός. Καί εἶπα ὅτι ἡ σύνδεση τῆς ὑποτίμησης τῆς χριστιανικῆς πίστης μέ τήν διεφθαρμένη αὐτή νοοτροπία εἶναι φυσική, διότι τό ἀξίωμα τοῦ Ντοστογιέφσκυ, ὅσο καί ἄν πολεμήθηκε καί πολεμεῖται ἀπό τήν νιτσεϊκή ἀφρόκρεμα τῆς σύγχρονης ἑλληνικῆς διανόησης, ἰσχύει πάντοτε: «Χωρίς Θεό ὅλα ἐπιτρέπονται».
   Ναί, ἔτσι εἶναι. Χωρίς Θεό ὅλα ἐπιτρέπονται. Διότι ὅταν ἀρνεῖσαι τόν Θεό, ἀπορρίπτεις τό ἀγαθό καί οἰκειώνεσαι ἀναπότρεπτα τό κακό, καθώς τό κενό δέν εἶναι ἀνεκτό οὔτε στήν φυσική οὔτε στήν πνευματική ζωή. Ποῦ, ἐξάλλου, νά στηρίξεις μία ἔντιμη καί ἀγωνιστική ζωή, χωρίς μειωτικούς συμβιβασμούς καί ἐκπτώσεις; Γιατί νά προσπαθεῖς νά εἶσαι εὐεργετικός, εἰλικρινής καί ἀλληλέγγυος μέ τόν ἄλλο; Γιατί νά μήν ἐνδιαφέρεσαι μόνο γιά τό συμφέρον σου; Γιατί νά μήν ἀδικεῖς, νά μήν κλέβεις, νά μήν πατᾶς ἐπί πτωμάτων ὅταν αὐτό σέ ἐξυπηρετεῖ; Ποιός θά σ’ ἐμποδίσει; Ποιά δύναμη μπορεῖ νά ἀναστείλει τήν ἀνθρώπινη ἐμπάθεια;
   Ὁ Διαφωτισμός ὑποσχέθηκε ὅτι μόνη της ἡ ἀνθρώπινη λογική χωρίς τόν Θεό (ὁ λεγόμενος «ὀρθός λόγος») θά ἔλυνε ὅλα τά προβλήματά μας, ἀλλ’ ἰδού ὅτι αὐτή ἡ νοοτροπία νομιμοποιεῖ στήν ἐποχή μας, μέ τρομακτικές συνέπειες, τίς πιό ἀποκρουστικές διαστροφές. Κάποτε ἐπί παραδείγματι φρικιούσαμε καί μόνο στήν σκέψη ὅτι θά ἀποποινικοποιοῦνταν οἱ ἐκτρώσεις. Κι ὅμως, αὐτός ὁ ἐφιάλτης εἶναι πραγματικότητα καί στήν χώρα μας πλέον. Καί ὁ τόπος μας, ὁ αἱματοβαμμένος ἀπό τίς θυσίες τῶν μαρτύρων καί τῶν ἡρώων του, ποτίζεται σήμερα ἀπό τά αἵματα χιλιάδων ἀθώων νηπίων, πού σφαγιάζονται νομίμως(!) στό ὄνομα τῶν δικαιωμάτων τῆς γυναίκας(!). Καί ὁσονούπω -γιατί ὄχι;- θά ἀρχίσει νά συζητεῖ- ται ἐνδεχομένως καί ἡ ἀναγνώριση «τοῦ δικαιώματος στήν παιδοφιλία»(!), ὅπως γίνεται πλέον σέ ἄλλα εὐρωπαϊκά κράτη.
   Εἶναι κατεπείγουσα ἀνάγκη νά κατανοήσουμε ὅλοι ὅτι μέσα σ’ αὐτόν τόν ὀρυμαγδό τῶν ἐρειπίων ἡ μόνη δύναμη ἀνάσχεσης καί ἐξουδετέρωσης τοῦ κακοῦ εἶναι ἡ ἐπιστροφή στήν πίστη τοῦ Χριστοῦ. Δέν ὑπάρχει ἄλλη. Μόνον ἡ πίστη μπορεῖ νά ἐμπνεύσει ἐλπίδα ζωντανή καί νά προκαλέσει ἔκρηξη δημιουργικότητας. Καί μόνον ὁ Χριστός, ἡ Ἀλήθεια, μπορεῖ νά ἐμφυσήσει στίς καρδιές μας τό πάθος καί τόν πόθο γιά τήν ἀλήθεια, πού τόσο κακοποιεῖται στίς ἡμέρες μας. Καί δέν ἀποτελεῖ αὐτό ἰδεολόγημα ἤ εὔκολο κήρυγμα. Εἶναι ἡ ἐμπειρία καί ἡ μαρτυρία τῶν ἁγίων, χιλιάδων, ἑκατομμυρίων ἀνθρώπων. Ὅπως εἶναι καί ἡ κατάθεση αὐτῆς τῆς ἴδιας τῆς ἱστορίας. Διότι ὅ,τι ἀξιόλογο κατόρθωσε ὁ ἄνθρωπος μέσα στόν χρόνο, ὅ,τι τόν ὁδήγησε ἀπό τήν περιοχή τῆς βαρβαρότητας στό φῶς τῆς ἀξιοπρέπειας θά ἦταν ἀδύνατο νά ὑπάρξει ἤ νά ὁλοκληρωθεῖ χωρίς τό θεμέλιο τοῦ Εὐαγγελίου.
   Εἶπα στήν ἀρχή ὅτι, ὅπως φαίνεται, κάθε ἐλπίδα γιά ἀνασύνταξη τῆς πατρίδας μας ἔχει χαθεῖ. Ὡστόσο, δέν εἶναι ἔτσι τά πράγματα. Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ δείχνει τόν δρόμο γιά τήν μεγάλη ὑπέρβαση πού ὁδηγεῖ ἐγγυημένα στήν λύτρωση, τήν μετάνοια.
   Εἶναι καιρός τόσο ὡς λαός ὅσο καί ὡς πρόσωπα νά ἐπιστρέψουμε. Νά συνδεθοῦμε καί πάλι μέ τόν Κύριο Ἰησοῦ ἤ καλύτερα νά συνδεθοῦμε τούτη τήν φορά ἀληθινά μαζί του. Νά ἀναθεωρήσουμε τό παρελθόν ριζικά. Ἀπό τήν ἄποψη αὐτή εἶναι σωστό αὐτό πού λέχθηκε: Ἡ κρίση δέν ἀποτελεῖ γιά τόν τόπο μας τήν μεγάλη ἀπειλή ἀλλά τήν μεγάλη, τήν μοναδική εὐκαιρία του. Ἀρκεῖ, ἀσφαλῶς, νά τήν ἀξιοποιήσουμε.

Ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστή ἀνοίγει τόν μήνα αὐτό τίς πύλες της καί μᾶς καλεῖ νά εἰσέλθουμε στό ἱερό της στάδιο· «τὸ στάδιο τῶν ἀρετῶν ἠνέῳκται· οἱ βουλόμενοι ἀθλῆσαι εἰσέλθετε». Τό ἀγώνισμα καί τό ἔπαθλό της μοναδικά, ἀσύγκριτα: Ἡ ἔμπονη αὐτή πορεία τῶν σαράντα ἡμερῶν ἀποβλέπει στήν κατάλληλη ἐσωτερική προετοιμασία τῶν πιστῶν ὥστε νά μετάσχουν στό πάθος τοῦ Κυρίου, γιά νά γίνουν καί κοινωνοί τῆς ἀναστάσεώς του καί τῆς δόξας του.
 Ἡ σταυρική θυσία τοῦ Χριστοῦ ἀποτελεῖ κατά τήν ἁγία Γραφή τήν ἐπισφράγιση καί ὑπογραφή τῆς καινούργιας συμφωνίας πού κλείνει ὁ Θεός μέ τόν ἄνθρωπο. Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος παραδίδοντας στούς μαθητές του τό μυστήριο τοῦ σώματος καί τοῦ αἵματός του κατά τήν νύχτα τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου εἶπε ὅτι τό αἷμα του εἶναι «τὸ τῆς καινῆς διαθήκης» (Μθ 26,28). Ἐννοοῦσε ὅτι, ὅπως ἡ παλαιά διαθήκη, ἡ παλιά συμφωνία μεταξύ Γιαχβέ καί Ἰσραήλ, σφραγίσθηκε ἀπό τόν Μωυσῆ μέ τό αἷμα τῶν ζώων πού θυσίασε γι’ αὐτό τόν σκοπό (βλ. Ἔξ 24,4-8), ἔτσι καί ἡ καινή, ἡ καινούργια, σφραγίζεται μέ τό αἷμα «τοῦ ἀμνοῦ τοῦ Θεοῦ» (Ἰω 1,29). Καί βέβαια, ὅπως ἐπισημαίνει ὁ ἀπόστολος Παῦλος στήν πρός Ἑβραίους Ἐπιστολή του, ὅσο ἀνώτερο εἶναι τό αἷμα τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ ἀπό τό αἷμα τῶν μόσχων καί τῶν τράγων, τόσο ἀνώτερη εἶναι καί ἡ καινή διαθήκη ἀπό τήν παλαιά (βλ. Ἑβ κεφ. 9-10).
 Ὡστόσο, ὁ θάνατος τοῦ Κυρίου δέν ἀποτελεῖ μόνο σφραγίδα ἐπικύρωσης, ἀλλά καί τήν ἀδιάσειστη ἀπόδειξη τῆς ἄπειρης ἀγάπης του. Ὁ ἅγιος Θεός πεθαίνει γιά νά ζήσουμε ἐμεῖς, οἱ ἀσεβεῖς καί ἀρνητές. Ὑπάρχει ἄλλη ἀγάπη ὅμοια ἤ ἔστω συγκρίσιμη μ’ αὐτήν; Καί δέν συγκλονίζει τό γεγονός μόνον ὅτι ὁ Δίκαιος θυ- σιάζεται γιά τούς ἀδίκους, ἀλλά καί τό ὅτι ὁ τέλειος καί παντοδύναμος καί μόνος ἀθάνατος Κύριος προσφέρει τό αἷμα του σπονδή γιά τό κτιστό, ἀδύναμο καί ἐφήμερο πλάσμα του. Καί ἀκόμη περισσότερο: Μέ τόν τρόπο αὐτό, ὅπως καί πάλι τονίζει ἡ Γραφή, ὁ Θεός δέν προσκαλεῖ τόν ἄνθρωπο στήν συνομολόγηση ἁπλῶς μιᾶς συμφωνίας, ἀλλά ἑνός γαμήλιου συμβολαίου· θέλει δηλαδή νά ἑνωθεῖ μαζί του ὄχι ἐξωτερικά, ἀλλά τόσο στενά καί οὐσιωδῶς, ὅσο ὁ γαμπρός μέ τήν νύφη.
 Αὐτή ἡ ἐπιθυμία του ἐκφράζεται ἤδη στήν Παλαιά Διαθήκη. Ὁ Ἰσραήλ, πού εἰκονίζει προφητικά τήν Ἐκκλησία, τόν ἀληθινό λαό τοῦ Θεοῦ, θεωρεῖται ὡς ἡ νύμ- φη τοῦ Γιαχβέ καί κάθε ἐκτροπή του στήν εἰδωλολατρία τιμωρεῖται ἀπό τόν Κύριο ὡς μοιχεία· «ὅτι ἰδοὺ οἱ μακρύνοντες ἑαυτοὺς ἀπὸ σοῦ ἀπολοῦνται, ἐξωλόθρευσας πάντα τὸν πορνεύοντα ἀπὸ σοῦ» (Ψα 72, 27).
 Στήν συνέχεια, στήν Καινή Διαθήκη πραγματοποιεῖται ὅ,τι προαναγγέλθηκε. Ἡ σκιά τῆς Παλαιᾶς παραχωρεῖ τήν θέση της στήν ἀλήθεια. Μιά ἀλήθεια, ὡστόσο, ἐντελῶς ἀπροσδόκητη καί ἀνατρεπτική. Διότι ἄν στήν Παλαιά Διαθήκη ἡ ἕνωση νυμφίου-Γιαχβέ καί νύμφης-Ἰσραήλ εἶχε συμβολικό χαρακτήρα καί περιοριζόταν σέ εἰκόνες καί τύπους, στήν Καινή Διαθήκη ἔχει διάσταση ἱστορική, εἶναι ἐμπειρία. Ὁ Χριστός Ἰησοῦς, ὁ Θεός πού ἔγινε ἄνθρωπος, νυμφεύεται τήν Ἐκκλησία. Δέν ἀξίζαμε αὐτή τήν τιμή. Ὑποταχθήκαμε στό κέλευσμα τοῦ σατανᾶ καί στήν ἁμαρτία καί, ἀφοῦ ἀρνηθήκαμε τόν ζωοδότη Κύριο, ἔπρεπε νά ἀφανισθοῦμε ὡς γενιά ἀπό τό πρόσωπο τῆς γῆς. Ὅμως δέν ἔγινε ἔτσι. Ὁ Θεός πού εἶναι ἀγάπη ἔρριξε τό στοργικό του βλέμμα πάνω στήν ἀλλοτριωμένη ἀνθρωπότητα, τήν ἀνέσυρε ἀπό τόν βυθό τῆς πτώσης της καί τῆς πρότεινε νά γίνει ἡ ἔνδοξη σύζυγός του. Ἀλλά πόσο διαφορετικός εἶναι αὐτός ὁ γάμος σέ σχέση μέ τό παλαιό ἐκεῖνο σύμβολο τοῦ Ἰσραήλ! Αὐτή τήν φορά ὁ Κύριος δέν ἑνώ- νεται μέ τήν ἀνθρωπότητα συμβολικά, ὅπως τότε, ἀλλά ἀληθινά, φύση μέ φύση, ὕπαρξη μέ ὕπαρξη! Χαρίζει στόν ἄνθρωπο τόν ἴδιο τόν ἑαυτό του, δέν θεσμοθετεῖ ἁπλῶς νέους νόμους καί κανόνες, ὅπως στό Σινά. Διότι κάθε φορά πού ἐπαναλαμβάνεται μυστικά ἡ θυσία του καί κοινωνοῦμε τό σῶμα του καί τό αἷμα του, γινόμαστε μαζί του πραγματικά «σύσσωμοι» καὶ «σύναιμοι», «ἕν πνεῦμα» (Α΄ Κο 6,17), ἐγκεντριζόμαστε στήν ὕπαρξή του. Καί ἔτσι -καί μόνον ἔτσι-, οἱ κατάκριτοι καί ἀπολω- λότες ἀναδεικνυόμαστε κληρονόμοι τῆς βασιλείας του.
 Αὐτή εἶναι ἡ σωτηρία πού προσφέρει ὁ σταυρός τοῦ Χριστοῦ: ἡ θεία συζυγία. Τίποτε περισσότερο καί τίποτε λιγότερο. Ὡστόσο, πόσο ἕτοιμοι εἴμαστε νά τήν δεχθοῦμε; Ἡ νύμφη Ἐκκλησία ἐκτείνεται στόν κόσμο ἀλλά καί στήν ὕπαρξη τοῦ κάθε πιστοῦ. Ἄραγε ἡ ψυχή μας «ἡτοίμασεν ἑαυτήν» (Ἀπ 19,7) γιά τόν οὐράνιο γάμο της; Εἴμαστε νηφάλιοι καί ξεμέθυστοι ἀπό τίς κοσμικές ἐπιθυμίες καί ἡδονές ἤ ἔχουμε αὐτοπαγιδευθεῖ στά δεσμά τους; Προσοχή! Νά μήν περιφρονήσουμε ἕνα τέτοιο ἀνεκτίμητο δῶρο! Δέν θά ἔχουμε ἄλλη εὐκαιρία, «οὐκέτι περὶ ἁμαρτιῶν ἀπολείπεται θυσία» (Ἑβ 10,26).
 Ἄς προσπαθήσουμε μέ τήν χάρη τοῦ Κυρίου, ἰδιαίτερα ἡ φετινή Μεγάλη Τεσσαρακοστή νά καλλιεργήσει μέσα μας αὐτή τήν ἱερή καί εὐλογημένη συνείδηση.

Εὐ. Ἀ. Δάκας

Συμπληρώθηκαν φέτος 50 χρόνια ἀπό τήν ἱστορική συνάντηση τοῦ Οἰκουμενικοῦ πατριάρχη Ἀθηναγόρα μέ τόν πάπα Παῦλο Στ΄ στά Ἰεροσόλυμα (5/1/1964), ἡ ὁποία ὁδήγησε λίγο ἀργότερα στήν ἀμοιβαία ἄρση τῶν ἀναθεμάτων καί στήν ἔναρξη τοῦ θεολογικοῦ διαλόγου μεταξύ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί τοῦ Βατικανοῦ. Ἡ ἐπέτειος αὐτή θά τιμηθεῖ αὐτόν τόν μήνα μέ τήν συνάντηση τοῦ Οἰκουμενικοῦ πατριάρχη Βαρθολομαίου μέ τόν πάπα Φραγκίσκο στά Ἰεροσόλυμα.
 Τό ἐρώτημα πού προκύπτει εἶναι ἁπλό μέν ἀλλά καί ἐξαιρετικά καίριο καί οὐσιῶδες: Οἱ ἀδελφικές σχέσεις μεταξύ Ὀρθοδόξων καί Παπικῶν, οἱ ὁποῖες μετά τό 1964 ἐντάθηκαν δραματικά καί χαρακτηρίζονται ἐκτός τῶν ἄλλων ἀπό κοινές λατρευτικές ἐκδηλώσεις, ὠφέλησαν ἤ τελικά ἔβλαψαν τήν ὑπόθεση τῆς Ἐκκλησίας;
 Λέχθηκε πιό πάνω ὅτι ἡ συνάντηση Ἀθηναγόρα Παύλου Στ΄ ὑπῆρξε ἱστορική, καί ὄντως ἦταν τέτοια· ὄχι μόνο διότι ἀποτέλεσε τήν πρώτη διά ζώσης ἐπικοινωνία μεταξύ ἑνός Οἰκουμενικοῦ πατριάρχη καί ἑνός πάπα μετά τήν ἀπόσχιση τῆς Δύσεως ἀπό τήν Ἐκκλησία τό 1054, ἀλλά καί διότι εἰσήγαγε στήν ὀρθόδοξη θεολογία μία νέα ἀντίληψη, πού ἀφορᾶ οὐσιαστικά στήν ἴδια τήν φύση τῆς Ἐκκλησίας: Ὅτι ἡ ἀγάπη προέχει τῆς πίστεως.
 Ἡ Ἐκκλησία εἶναι «σῶμα Χριστοῦ» (Α΄ Κο 12,27). Εἶναι ὁ ἀναστημένος Χριστός, ὁ ὁποῖος μετά τήν ἀνάληψή του συνεχίζει νά εἶναι παρών στόν κόσμο μας «ἐν ἑτέρᾳ μορφῇ» (Μρ 16,12). Ὅπως δηλαδή μετά τήν ἀνάστασή του ἐμφανιζόταν στούς μαθητές του ἐπί σαράντα ἡμέρες, πολλές φορές μέ μορφή διαφορετική ἀπό αὐτή πού εἶχαν συνηθίσει, ἔτσι καί σήμερα καί μέχρι τήν συντέλεια τῶν αἰώνων συστήνεται καί θά συστήνεται στήν ἀνθρωπότητα μέ τήν ταυτότητα τῆς Ἐκκλησίας του. Καί ἀκριβῶς γι’ αὐτό ἐμφανιζόταν μετά τήν ἀνάστασή του μέ διαφορετική ὄψη: Διότι ἔπρεπε οἱ μαθητές του νά ἐξοικειωθοῦν μέ αὐτή τήν νέα κατάσταση πού σέ λίγο θά ἀντιμετώπιζαν.
 Ταυτότητα καί συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ πίστη. Αὐτό σημαίνει ὅτι στήν περίοδο τῆς Καινῆς Διαθήκης «γνωρίζω τόν Χριστό» σημαίνει «πιστεύω στόν Χριστό». Γι’ αὐτό καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος τονίζει ὅτι στόν κόσμο αὐτό ὁ Χριστιανός ἀντικρύζει τόν Κύριο Ἰησοῦ ὄχι «διὰ εἴδους (=μορφῆς)», ὅπως θά ἀποκαλυφθεῖ κατά τήν ἡμέρα τῆς Δευτέρας του Παρουσίας, ἀλλά «διὰ πίστεως» (Β΄ Κο 5,7). Ἐπισημαίνει ἀκόμη ὁ ἀπόστολος ὅτι ὁ Χριστός κατοικεῖ στίς καρδιές μας «διὰ πίστεως» (Ἐφ 3, 17), ἐνῶ εἶναι πολύ χαρακτηριστικό ὅτι τόσο ὁ Παῦλος ὅσο καί ὁ ἀδελφόθεος Ἰάκωβος ὀνομάζουν τήν Ἐκκλησία καί «πίστιν» (Γα 1,23· Φι 1,25· Ἰα 5,15). Καί ὅπως ὁ Κύριος εἶναι ἕνας, καί ἡ Ἐκκλησία του καί ἡ πίστη στό ὄνομά του εἶναι μία· «Εἷς Κύριος, μία πίστις, ἓν βάπτισμα» (Ἐφ 4,5). Καί ὅποιος «μεταστρέφει», ἀλλοιώνει αὐτή τήν μία πίστη, «τὴν ἅπαξ παραδοθεῖσαν τοῖς ἁγίοις» (Ἰδ, 3), ὅποιος κηρύττει «ἕτερον εὐαγγέλιον», ἀκόμη καί ἄν εἶναι ἕνας Παῦλος ἤ ἄγγελος ἀπό τόν οὐρανό «ἀνάθεμα ἔστω» (βλ. Γα 1,69).
 Ὁ Παπισμός εἶναι διαστροφή τῆς πίστεως. Ἀπό τήν στιγμή πού ἄρχισε νά λατρεύει ἕναν τριαδικό Θεό στόν ὁποῖο τό ἅγιο Πνεῦμα δέν ἐκπορεύεται μόνον ἀπό τόν Πατέρα, ὅπως δίδαξε ὁ Κύριος (Ἰω 15,26), ἀλλά καί ἀπό τόν Υἱό, ἐξέπεσε στήν πλάνη καί στήν εἰδωλολατρία. Ἀρνήθηκε τήν ἀποκάλυψη τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ καί θεοποίησε ἕνα διανοητικό κατασκεύασμα, κομμένο καί ραμμένο μάλιστα στά μέτρα πολιτικῶν ἐπιδιώξεων. Καί ὄχι μόνον αὐτό. Ὁ Χριστός τοῦ Παπισμοῦ, ὅπως πολύ σοφά ἐπεσήμανε ὁ Ντοστογιέφσκυ, εἶναι ὑποταγμένος στόν Διάβολο. Ἔχει ὑποκύψει στόν τρίτο σατανικό πειρασμό τῆς ἐγκόσμιας ἐξουσίας καί δύναμης (βλ. Μθ 4,810). Διαθέτει κράτος καί διπλωματία καί τράπεζες στό ὄνομα Ἐκείνου πού τά ἀρνήθηκε ὅλα αὐτά καί δήλωσε ξεκάθαρα ὅτι «ἡ βασιλεία ἡ ἐμὴ οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ κόσμου τούτου» (Ἰω 18,36). Μέ ἄλλα λόγια τό Βατικανό δέν κηρύττει τίποτε περισσότερο καί τίποτε λιγότερο ἀπό τόν Ἀντίχριστο· καί αὐτή τήν καταγγελία δέν τήν στοιχειοθετεῖ μόνον ὁ κορυφαῖος ρῶσος λογοτέχνης ἤ κάποια «φανατική» ἀντιπαπική γραφίδα, ἀλλά ἡ ἴδια ἡ ἱστορία ἐδῶ καί αἰῶνες.
 Οἱ ὑποστηρικτές τῶν ἀδελφικῶν σχέσεων μέ τόν Παπισμό, ὅπως τίς περιγράψαμε παραπάνω, θεωροῦν δευτερεύοντα τά ζητήματα αὐτά, τῆς πίστεως· εἰδάλλως δέν εἶναι κατανοητές οἱ συμπροσευχές καί γενικά οἱ κοινές λατρευτικές ἐκδηλώσεις Ὀρθοδόξων μέ ἀνθρώπους πού πιστεύουν σ’ ἕναν ἄλλο Θεό. Πέρα ἀπό τίς ρητές σχετικές ἀπαγορεύσεις τῶν ἱερῶν κανόνων πού θά μποροῦσε νά ἐπικαλεσθεῖ κάποιος, ἡ λατρεία τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ πρέπει νά τελεῖται «ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ» (Ἰω 4,24)· ἡ προϋπόθεση αὐτή εἶναι δεδομένη καί ἐκ τῶν ὧν οὐκ ἄνευ. Στήν ἀντίθετη περίπτωση, ἄν δηλαδή νοθευθεῖ ἡ ἀλήθεια τῆς πίστεως, τό ἀποτέλεσμα εἶναι μία ἀλλόκοτη καί βέβηλη συνύπαρξη «ναοῦ Θεοῦ μετὰ εἰδώλων» (Β΄ Κο 6,16).
 Ἀσφαλῶς κανείς δέν μπορεῖ νά εἶναι ἀντίθετος μ’ ἕναν ἔντιμο καί σοβαρό διάλογο μέ τούς Παπικούς ἢ καί μέ ὁποιουσδήποτε ἄλλους αἱρετικούς. Ὁ Κύριος διαλέχθηκε γιά ζητήματα πίστεως ἀκόμη καί μέ Σαδδουκαίους καί Σαμαρεῖτες. Τό πρόβλημα δέν εἶναι αὐτό. Τό πρόβλημα, ὅταν προσερχόμαστε στόν διάλογο, εἶναι ἡ συνείδηση πού ἔχουμε ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι. Στοχεύουμε νά δώσουμε μαρτυρία «περὶ τῆς ἐν ἡμῖν ἐλπίδος» (Α΄ Πέ 3,15), γιά τήν ἀλήθεια τῆς πίστεως; Ἤ μήπως θυσιάζουμε αὐτή τήν ἀλήθεια στόν βωμό τῆς δῆθεν ἀδελφικῆς ἀγάπης; Διότι ἡ ἀγάπη πού δέν «συγχαίρει τῇ ἀληθείᾳ» (Α΄ Κο 13,6), εἶναι δῆθεν ἀγάπη· εἶναι κυριολεκτικά ἀπάτη.
 Ἄν ὡστόσο ἡ ἀπάτη εἶναι γενικά καταστροφική, οἱ ὀλέθριες συνέπειές της στά ζητήματα τῆς πίστεως ἔχουν αἰώνια διάσταση: Προσβάλλουν τήν σωτηρία τόσο τήν δική μας, ὅσο καί τῶν αἱρετικῶν, τούς ὁποίους ἐγκαταλείπουμε στήν πλάνη τους ἀπό... ἀγάπη. «Ἱκανόν ἐστιν» ὅμως. Εἶναι ἐπιτέλους καιρός νά ἐξετάσουμε αὐτή τήν ἐξαιρετικά σοβαρή ὑπόθεση μέ ἀποκλειστικό γνώμονα τήν εὐαγγελική ἀλήθεια καί ὄχι ἐκκοσμικευμένες καί ἐπικίνδυνες νοοτροπίες.
Εὐ. Ἀ. Δάκας