ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ

  ῎Εφηβος πρέπει νά θεωρηθεῖ τό ἀγόρι ἤ τό κορίτσι, πού ἐγκατέλειψε τήν παιδική ἡλικία καί βρίσκεται ἤδη σέ μιά περίοδο σωματικῆς καί ψυχικῆς ἀνάπτυξης, μετά τήν ὁποία θά περάσει στή νεότητα καί ἀργότερα στήν ὡριμότητα. ῞Υστερα ἀπό τό φαινομενικό γκρέμισμα ὁρισμένων μορφῶν ζωῆς, θά οἰκοδομηθεῖ ἕνα ἄλλο σχῆμα, νεώτερο, δυναμικώτερο, αὐθεντικώτερο. ῾Ο νέος θά ἀποκτήσει τή δική του ταυτότητα.
  ῾Η κοινωνία, ἀπό τή μεριά της, θά παύσει νά τόν θεωρεῖ παιδί, ὄχι ὅμως καί ἐνήλικο. ῎Ετσι ὁ ἔφηβος μένει σ᾿ ἕνα χῶρο ἔξω ἀπό ἐκεῖνον τοῦ παιδικοῦ παραδείσου, ἀλλά καί ἐκείνου πού τοῦ ὑπόσχεται ἡ ὡριμότητα μέσα στήν ὀργανωμένη κοινωνία. ῾Επομένως, πρέπει νά θεωρηθεῖ λανθασμένη κάθε προσπάθεια ἀντιμετώπισής του ὡς παιδιοῦ ἤ ὡς ὡρίμου ἀπό τό περιβάλλον του. Οὔτε τό ἕνα οὔτε τό ἄλλο εἶναι ἀληθινό. ῾Ο ἔφηβος εἶναι ἕνας ἄνθρωπος πού περνᾶ μιά φάση ζωῆς μέ δική της νομοτέλεια.
  ῾Η ἐφηβεία θεωρήθηκε ἀνέκαθεν ὡς ἡ πιό δύσκολη ἡλικία τοῦ ἀνθρώπου. ῞Οσα γνωρίζουμε σήμερα δικαιώνουν ἀπόλυτα τήν ἄποψη τοῦ Ε. Spranger ὅτι «τόν ἔφηβον διακρίνει πείσμων αὐτοτέλεια, ἡ ὁποία πηγάζει ἐξ ἰδίου ἐσωτερικοῦ κόσμου καί ἡ ὁποία τόν πρός ἀνατροφήν πόθον αὐτῆς ἱκανοποιεῖ κατ᾿ ἰδίαν ἐκλογήν».
  Οἱ διάφορες ἀναπτυξιακές ἀλλαγές θά ὁδηγήσουν τελικά τόν ἔφηβο στήν ὡριμότητα καί τή δημιουργία μιᾶς ταυτότητας, δηλαδή μιᾶς εἰκόνας ἀτομικῆς καί κοινωνικῆς παρουσίας. ῎Εχω μιά ταυτότητα σημαίνει ὅτι ἔχω κάνει τίς ἐπιλογές μου σέ ἐπίπεδο ἰδεῶν καί τρόπων ζωῆς. ῾Η δημιουργία τῆς ταυτότητας αὐτῆς προϋποθέτει σωστό ξεπέρασμα ὅλων τῶν ἀναπτυξιακῶν κρίσεων πού ἀντιμετωπίζει ὁ ἔφηβος. ῎Αν δέν συμβῆ αὐτό, ἡ ταυτότητα αὐτή θά εἶναι συγκεχυμένη καί μάλιστα προβληματική.
  Μέ ἄλλα λόγια, ὁ ἔφηβος πρέπει νά περάσει τίς ἀναπτυξιακές του κρίσεις χωρίς ζημιά. Πρέπει νά δημιουργήσει μιά ὁλοκληρωμένη ταυτότητα, μέ γνήσια ἀτομικά καί κοινωνικά χαρακτηριστικά. Στήν ἀντίθετη περίπτωση, ἡ ταυτότητα τοῦ ἐφήβου θά εἶναι ἀρνητική, δηλαδή ἡ παρουσία του ὡς ἀτόμου καί ὡς μέλους τοῦ ὀργανωμένου κοινωνικοῦ συνόλου δέν θά εἶναι πλήρης καί ἁρμονική.
  ῾Επομένως, ἡ ἐφηβική ἡλικία προσδίδει στόν ἄνθρωπο μιά ἰδιαίτερη σφραγῖδα. Κι ἀκόμη, χωρίς τήν ἐφηβεία δέν θά εἴχαμε νεότητα οὔτε ὡριμότητα. Μέ ἄλλα λόγια, χωρίς τίς ἀναπτυξιακές κρίσεις τῆς ἐφηβικῆς ἡλικίας ὁ ἄνθρωπος δέν θά μποροῦσε νά φθάσει στή δημιουργία μιᾶς ὁλοκληρωμένης προσωπικότητας. ῎Ετσι, οἱ ἐφηβικές κρίσεις πρέπει νά θεωρηθοῦν εὐεργετικές, ἀναπτυξιακές διαδικασίες. Εἶναι τά στενά κανάλια πού θά ὁδηγήσουν τό σκάφος κάθε προσώπου στόν ὠκεανό τῆς γαλήνιας ἀτομικῆς καί κοινωνικῆς ζωῆς. ῾Η εὐτυχία τῆς ὡριμότητας θά περάσει ἀπό καμίνι δοκιμασιῶν, ἀπό κρίσιμες φάσεις ζωῆς καί ἀπό προσωπικούς κλυδωνισμούς. ῎Αν κατά τίς κρίσεις αὐτές τό ἄτομο ὑποστεῖ ζημιές καί ἀπώλειες, ἡ νεότητά του θά εἶναι προβληματική, μέ ὀδυνηρές συνέπειες γιά τό ἴδιο καί τόν περίγυρό του.

Γεώργιος Κρασανάκης
Καθηγητής Ψυχολογίας
Πανεπιστημίου Κρήτης

Η ΗΛΙΚΙΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ

  ῾Η ψυχική ἀνάπτυξη τοῦ ἀνθρώπου περνᾶ ἀπό ὁρισμένες χαρακτηριστικές φάσεις, κατά τίς ὁποῖες τό πνεῦμα ἐμφανίζει μιά ἰδιαίτερη συγκρότηση. Οἱ φάσεις αὐτές λέγονται στάδια. Κάθε στάδιο προσθέτει καί κάτι νέο, βασικό καί θεμελιακό στό ὅλο ψυχικό οἰκοδόμημα τοῦ ἀνθρώπου. ῾Επομένως τά στάδια ἔχουν λειτουργική ἀξία. Εἶναι βαθμίδες στήν πορεία τῆς ψυχικῆς ἐξέλιξης τοῦ κάθε ἀνθρώπου.
  Εἶναι εὐνόητο ὅτι τά στάδια ἐντάσσονται σέ ὁρισμένα χρονικά ὅρια. Αὐτό εἶναι μιά πρακτική ἀπαίτηση τοῦ πνεύματος. Θέλουμε νά ξέρουμε πότε συμβαίνει τοῦτο καί πότε ἐκεῖνο ἀπό τά ψυχικά φαινόμενα τῆς ἐξελισσόμενης ἀνθρώπινης συμπεριφορᾶς. Τά χρονικά αὐτά ὅρια, μέσα στά ὁποῖα ἐντάσσονται τά στάδια, λέγονται ἡλικίες. Πρόκειται γιά εὐδιάκριτες τομές τῆς πορείας τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς, ἀπό τή γέννηση ὥς τό θάνατο.
  Μιά ἀπό τίς σπουδαιότερες ἡλικίες εἶναι ἐκείνη πού συνδέει τήν παιδική μέ τή νεανική ἡλικία. Μιά ἡλικία κατά τήν ὁποία ὁ ἄνθρωπος ὑφίσταται οὐσιαστικές ψυχοσωματικές ἀλλαγές, τέτοιες πού γοητεύουν καί ἑλκύουν ὄχι μόνο τούς εἰδικούς ψυχολόγους καί παιδαγωγούς, ἀλλά καί κάθε ἄνθρωπο.
  ῾Η ἡλικία αὐτή εἶναι γνωστή στήν παγκόσμια βιβλιογραφία μέ ἕνα ξεχωριστό ὄνομα. Λέγεται ἐφηβεία. ῾Η λέξη αὐτή ἑρμηνεύεται ἀπό τά ἑλληνικά λεξικά ὡς ἐφηβική ἡλικία.
  ῾Ο χρονικός προσδιορισμός τῆς ἐφηβείας δέν εἶναι εὔκολος. Διάφοροι παράγοντες, καί μάλιστα τό φῦλο, ἡ ἰδιοσυγκρασία καί οἱ ἰδιαίτερες συνθῆκες ζωῆς κάθε ἀτόμου, καθορίζουν τήν ἀρχή καί τό τέλος τῆς ἐφηβείας του. ῎Εχουμε, ἑπομένως, τόσες μορφές ἐφηβείας, ὅσα εἶναι καί τά ἄτομα. Φυσικά αὐτό ἰσχύει γιά ὅλες τίς ἡλικίες, ἰδιαίτερα ὅμως γιά τήν ἐφηβική, τήν ἡλικία τῶν μεγάλων ἀλλαγῶν καί τῶν μεταμορφώσεων.
  Τήν ἐμφάνιση τῆς ἐφηβείας προσδιορίζουν, συνήθως, οἱ ἔντονες σωματικές ἀλλαγές, πού κάνουν τόν ἔφηβο νά ξεχωρίζει ἀπό τό παιδί. Τό τέλος τῆς ἡλικίας αὐτῆς καθορίζει ἡ ἱκανότητα τοῦ ἀτόμου νά ἀναλαμβάνει τά καθήκοντά του μέ ὑπευθυνότητα.
  Σύμφωνα μέ τήν πιό γενική διαίρεση, ἡ ἐφηβεία διαρκεῖ ὀκτώ περίπου χρόνια καί ἐκτείνεται ἀπό τό 12ο ὥς τό 18ο ἤ καί τό 20ό ἔτος τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου. Πιό συγκεκριμένα, γύρω στά δώδεκά του χρόνια τό κορίτσι ἀφήνει αὐτό πού συνήθως ὀνομάζουμε «τρίτη παιδική ἡλικία» καί περνᾶ στήν ἐφηβεία. ᾿Αντίθετα τό ἀγόρι θά κάνει τό ἴδιο ὕστερα ἀπό ἕνα ἤ δυό χρόνια. Παρόμοια καί στό χρόνο λήξεως τῆς ἐφηβείας θά ἔχουμε μιά διαφορά ἑνός ἤ δυό ἐτῶν.
  Σημειώνουμε, ἐπίσης, ὅτι ὑπάρχουν ἐφηβεῖες πρώιμες καί ἐφηβεῖες καθυστερημένες. Τά κορίτσια ὡριμάζουν νωρίτερα ἀπό τά ἀγόρια. ῾Η ἐξέλιξη τῶν κοριτσιῶν προηγεῖται ἐκείνης τῶν ἀγοριῶν κατά δυό περίπου χρόνια. Οἱ γονεῖς καί οἱ δάσκαλοι διαπιστώνουν εὔκολα τίς διαφορές αὐτές. Τό πρόωρο «ἄνθισμα» τῶν κοριτσιῶν εἶναι μιά πραγματικότητα.
  Κατά τή διάρκεια τῆς ἐφηβείας συμβαίνουν πολλές καί οὐσιαστικές μεταβολές στό σῶμα καί τήν ψυχή τοῦ ἐφήβου. ῞Οσα συνέβαιναν κατά τήν παιδική ἡλικία ἀλλάζουν. Τά χαρακτηριστικά τοῦ ἀτόμου παίρνουν ἄλλο χρῶμα. ῎Εντονες μεταμορφώσεις παρατηροῦνται στή σκέψη καί τή συμπεριφορά τοῦ ἐφήβου. Οἱ σχέσεις του μέ τόν κοινωνικό περίγυρο (οἰκογένεια, σχολεῖο, κοινωνία) γίνονται ἐντονώτερες, ὀξύτερες ἤ καί προβληματικές.
  ῾Ο ἔφηβος ἔρχεται σέ ἀντίθεση μέ τό ἄμεσο κυρίως περιβάλλον του. Οἱ σχέσεις του μέ τούς πραγματικούς γονεῖς του, ἀλλά καί μέ τίς ἀσυνείδητες εἰκόνες τους, ἐντείνονται. Πολύ περισσότερο, ὅμως, ἡ ἐφηβεία θά φέρει τόν ἔφηβο σέ σύγκρουση μέ τόν ἑαυτό του. Εἶναι πράγματι ἡ ἐφηβεία ἡλικία μεγάλων ψυχικῶν ἐντάσεων. Τήν κατάσταση αὐτή περιγράφουν οἱ ἴδιοι οἱ ἔφηβοι.

Γεώργιος Κρασανάκης
Καθηγητής Ψυχολογίας
Πανεπιστημίου Κρήτης

Ἅγιος Κοσμᾶς

    Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ἐγκατέλειψε τό ῎Ορος καί βγῆκε νά κηρύξει στούς ὑπόδουλους ῞Ελληνες τότε πού οἱ Τοῦρκοι τούς ἐξανάγκαζαν ἀκόμη καί ὁμαδικά νά ἐξισλαμισθοῦν, οἱ μισσιονάριοι ὀργίαζαν καί οἱ ῾Εβραῖοι βυσσοδομοῦσαν. Πρωταρχικό μέλημά του ὑπῆρξε ἡ παιδεία τοῦ Γένους. «᾿Ανοίξατε σχολεῖα», δίδασκε. «Νά σπουδάζετε καί σεῖς, ἀδελφοί μου, νά μανθάνετε γράμματα ὅσον μπορεῖτε... Καλύτερον, ἀδελφέ μου, νά ἔχῃς ἑλληνικόν σχολεῖον εἰς τήν χώραν σου, παρά νά ἔχῃς βρύσες καί ποτάμια». Γιά τό λόγο αὐτό ρωτοῦσε τούς μεγάλους κάθε χωριοῦ· «῎Εχετε σχολεῖον ἐδῶ εἰς τήν χώραν σας νά διαβάζουν τά παιδιά; - Δέν ἔχομεν, ἅγιε τοῦ Θεοῦ. - Νά μαζευθῆτε ὅλοι νά κάμετε ἕνα σχολεῖον καλόν, νά βάλετε καί ἐπιτρόπους νά τό κυβερνοῦν, νά βάνουν διδάσκαλον νά μανθάνουν ὅλα τά παιδιά γράμματα, πλούσια καί πτωχά». Τό ἐρώτημα ἀμείλικτο συντάραζε τίς συνειδήσεις. «Διατί, ἅγιοι ἱερεῖς καί τίμιοι προεστῶτες, δέν ἑρμηνεύετε τά εὐλογημένα μας ἀδέλφια νά στερεώνωσι καί νά βάνωσιν εἰς κάθε χωρίον σχολεῖον, νά μανθάνουν τά παιδιά γράμματα, νά γνωρίζουν τό καλόν καί τό κακόν;». Πρῶτος ἀπό ὅλους -πρίν ἀπό τή Γαλλική ᾿Επανάσταση- ἐμπνεύσθηκε καί ἐπέβαλε τή γενική καί τή δωρεάν παιδεία ἐπιστρατεύοντας ὡς δασκάλους τούς ἱερεῖς καί ὕστερα ὅσους γνώριζαν γράμματα· δέν ἔπρεπε νά τά κρατήσουν μόνον γιά τόν ἑαυτό τους.
    Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁραματίστηκε μία Παιδεία ἀνθρωποπλαστική, τῆς ὁποίας σκοπός θά ἦταν ἡ ἀληθινή μόρφωση καί ἡ πνευματική καλλιέργεια· «Δέν βλέπετε ὅτι ἀγρίεψε το Γένος μας ἀπό τήν ἀμάθειαν καί ἐγίναμεν ὡσάν θηρία;». Δέν ἤθελε μία Παιδεία ἄνυδρη καί ἀνούσια, ἀναμεταδότρια στείρων γνώσεων, ἀλλά Παιδεία χριστοκεντρική, ὀρθοδοξοκεντρική, ξένη πρός τά ἄθεα γράμματα τῆς ῾Εσπερίας, καί σχολεῖα πού θά λειτουργοῦν ὡς θερμοκήπια ἀρετῆς καί χριστιανικῆς ζωῆς· «Τήν ἀγάπην -λέγει- ἐπειδή δέν ἠξεύρετε, πρέπει, παιδιά μου, νά στερεώνετε σχολεῖα, διατί πάντα εἰς τά σχολεῖα γυμνάζονται οἱ ἄνθρωποι καί ἠξεύρουν καί μανθάνουν τό τί ἐστι Θεός, τό τί εἶναι οἱ ἅγιοι ἄγγελοι, τί εἶναι οἱ καταραμένοι δαίμονες καί τό τί εἶναι ἀρετή τῶν δικαίων. Τό σχολεῖον φωτίζει τούς ἀνθρώπους».
    Εἶναι γνωστό ὅτι μέ τά ἀφυπνιστικά κηρύγματά του ἱδρύθηκαν 1.100 σχολεῖα κατώτερα κοινά καί 210 ἀνώτερα «ἑλληνικά». ᾿Ονομάστηκαν ἔτσι, ἐπειδή διδασκόταν σ᾿ αὐτά κυρίως ἡ ἀρχαία ἑλληνική γλώσσα. ᾿Αγωνίστηκε νά καθιερώσει τήν ἑλληνική Παιδεία, ὄχι βέβαια γιά λόγους σοβινιστικούς, ἀλλά διότι μέ παρρησία δίδασκε ὅτι «ἡ ᾿Εκκλησία μας εἶναι εἰς τήν ἑλληνικήν. Καί ἄν δέν σπουδάσῃς τά ῾Ελληνικά, δέν ἠμπορεῖς νά καταλάβῃς ἐκεῖνα πού ὁμολογεῖ ἡ ᾿Εκκλησία μας». ῎Ηθελε σχολεῖα πού θά συντελοῦσαν «εἰς τήν διαφύλαξιν τῆς πίστεως καί ἐλευθερίαν τῆς πατρίδος». Πράγματι ἡ φωτεινή του δράση ἔσχισε τά ἐρεβώδη σκότη· ὑπῆρξε προάγγελος τῆς λευτεριᾶς, ἀληθινός ἐπαναστάτης καί οὐσιαστικός ἀνανεωτής· εὔστοχα χαρακτηρίστηκε «ὁ μεγαλύτερος μετά τήν ἅλωση ῞Ελληνας».

Ἅγιος Νικόδημος

    Ὁ ἅγιος Νικόδημος, ὁ κορυφαῖος τῶν κολλυβάδων, ἀπολογητής καί ὁμολογητής, ἔμαθε τά πρῶτα γράμματα στή Νάξο ἀπό τόν Χρύσανθο ᾿Εξωχωρίτη, τόν κατά σάρκα ἀδελφό τοῦ Πατροκοσμᾶ. Προικισμένος μέ μοναδική χαρισματική μνήμη, κράτησε στούς ὤμους του τό Γένος μας συνεχίζοντας τό ἔργο τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ.
    Στήν ἐποχή του ὁ Κοραῆς ἐπηρεασμένος βαθύτατα ἀπό τό πνεῦμα τοῦ Διαφωτισμοῦ καί τῆς Γαλλικῆς ᾿Επανάστασης ἤθελε μέ τή μετακένωση τῆς προγονικῆς σοφίας νά συνδέσει τούς συγχρόνους του ῞Ελληνες μέ τό ἀρχαῖο παρελθόν, ἀδιαφορώντας γιά τό ἐνδιάμεσο Βυζάντιο-Ρωμανία. ῾Ο ἅγιος Νικόδημος ἔχοντας ἀνδρωθεῖ μέσα στήν ἑλληνορθόδοξη παράδοση, βαθύς γνώστης τῆς σοφίας τῶν πατέρων, δέν ἀντιτάχθηκε στό αἴτημα τοῦ καιροῦ του γιά ἀναγέννηση· φρονοῦσε ὅμως ὅτι ἔπρεπε αὐτή νά ἀκολουθήσει ἄλλο δρόμο καί νά ἐπιτευχθεῖ μέ πνευματικά μέσα. ῾Ως παιδαγωγός ἐντόπισε τό φοβερό ἔλλειμα γνώσεων τοῦ λαοῦ σχετικά μέ θεολογικά θέματα. Δέν ἀγνοοῦσε τή θύραθεν σοφία, τήν ἐπίγεια, ἐξάλλου διέθετε μοναδική ἀρχαιογνωσία καί ἀξιοζήλευτη γλωσσομάθεια· προτιμοῦσε ὅμως τήν κατά Θεόν σοφία, τήν ἄνωθεν κατερχομένη καί τοποθετοῦσε τόν θεῖο λόγο ἐπάνω ἀπό τόν ὀρθό τῶν Διαφωτιστῶν. Δέν ἤθελε μία Παιδεία ἄθεη καί λογοκρατούμενη, ἀλλά Παιδεία, πού θά μετέδιδε ὁλόκληρη τήν παράδοση τοῦ Γένους καί ὄχι ἀποσπάσματά της. «῾Ο ἐδικός σας πλοῦτος εἶναι ὁ ᾿Ιησοῦς Χριστός, ἡ ἐδική σας δόξα εἶναι ὁ ᾿Ιησοῦς, ἡ ἐδική σας ἡδονή εἶναι ὁ ᾿Ιησοῦς, ὅλη σας ἡ ζωή εἶναι ὁ ᾿Ιησοῦς», προέτρεπε. Δέν ἀπέρριπτε τήν ἐπιστήμη· διακήρυττε ὅμως τήν ἀνάγκη τῆς σωστῆς χρήσης της, ὥστε νά ἀποφευχθεῖ ἡ καθολική ὑποταγή σ᾿ αὐτήν.
    Ἔτσι φρόντισε γιά τήν ἐκλαΐκευση τῆς ἐκκλησιαστικῆς διδασκαλίας καί τήν ἀναγωγή της στήν πατερική παράδοση, ἀφοῦ προηγουμένως τήν ἀπάλλαξε ἀπό τίς προλήψεις, τίς δεισιδαιμονίες καί τήν τυπολατρία. Τόνωσε τή λειτουργική καί πνευματική ζωή καί ἀνατροχιοδρόμησε τήν ὀρθόδοξη ζωή στά ἴχνη τῆς Παράδοσης σύμφωνα μέ τά πατερικά κριτήρια τῆς ᾿Ορθοδοξίας. «Φυλαχθῆτε νά μήν ἀρνηθῆτε τήν ὀρθόδοξον πίστιν σας», τόνιζε.
    Ἡ ἡγετική θέση τοῦ ὁσίου στό κολλυβαδικό κίνημα, τό ὀγκωδέστατο συγγραφικό του ἔργο, ἡ σοφία καί ἡ ἀρετή του τόν ἀνέδειξαν πράγματι μεγάλο Διδάσκαλο τοῦ Γένους καί φάρο φωτεινό. Χωρίς τήν προσφορά τοῦ ἁγίου Νικοδήμου καί γενικότερα τῶν κολλυβάδων, ὁ Διαφωτισμός θά εἶχε βαθύτερα ἐπηρεάσει τό δοῦλο γένος καί τή μητέρα μας ᾿Εκκλησία. Συνετέλεσε πράγματι στήν πνευματική ἀφύπνιση τοῦ ὑπόδουλου ῎Εθνους, τό ὁποῖο στή συνέχεια θά ἀναζητοῦσε τήν ἐθνική του λευτεριά. Τά «ἐαρινά» καί «μυρίπνοα ἄνθη καί ρόδα τοῦ Παραδείσου», οἱ νεομάρτυρες τῶν ὁποίων τίς θυσίες ἐξυμνεῖ στό «Νέον Μαρτυρολόγιον», ὑπῆρξαν «μέσα εἰς τό ψηλαφητόν σκότος φῶτα λαμπρότατα, ἐν τῷ καιρῷ τῆς αἰχμαλωσίας» ἐλευθερία, παιδευτικά πρότυπα γιά τούς δοκιμαζόμενους συμπατριῶτες τους. Μέ τή λεβέντικη ὁμολογία τους «Χριστιανός εἶμαι, δέν τουρκεύω», τή σθεναρή τους ἀντίσταση στό «Μωαμετισμόν» καί τό μαρτυρικό τους αἷμα χειραγώγησαν τό Γένος ἀπλανῶς πρός τήν παλιγγενεσία. 
    Μόλις ὅμως ἀπελευθερωθήκαμε, λησμονήσαμε τά μηνύματα τῶν μεγάλων μας εὐεργετῶν καί οἰκοδομήσαμε τό νεοελληνικό μας κράτος κατά τίς ἐπιταγές τῶν φώτων τῆς ῾Εσπερίας, δουλικά ἐξαρτημένο ἀπό τή Δύση σέ ὅλους τούς τομεῖς καί κυρίως στό χῶρο τῆς Παιδείας. Σήμερα, πού, ἀποστασιοποιημένοι ἀπό τή διδασκαλία τοῦ Πατροκοσμᾶ καί τοῦ ἁγίου Νικοδήμου, βλέπουμε τά σχολεῖα μας εὐκαίρως ἀκαίρως κλειστά λόγῳ καταλήψεων, εἶναι καιρός νά ἀξιολογήσουμε τούς καρπούς τῆς ἀφροσύνης μας. Ποῦ εἶσαι, ἅγιε Κοσμᾶ κι ἐσύ ἅγιε Νικόδημε, νά δεῖς πῶς στίς μέρες μας οἱ γραικύλοι «καντηλοσβῆστες» ἀποκόπτουν τήν Παιδεία μας ἀπό τίς ρίζες της, πῶς «τά ἄθεα γράμματα ὑφαίνουν τό σάβανο τοῦ Γένους»!

Εὐδοξία Αὐγουστίνου
Φιλόλογος - Θεολόγος

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΘΕΟΛΟΓΟΣ

ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ

Γράμμα σ' ἕναν νέο

 Ἀγαπητό μου παιδί,
 Εἶχα καιρό νά διαβάσω στόν τοῖχο σύνθημά σου, καί φοβήθηκα μήπως ἀπόκαμες στόν ἀγώνα σου. Ὅμως τώρα τελευταῖα ἀντίκρυσα δυό τρία πού θεώρησα ἄξια γιά σχολιασμό. Γράφεις κάπου:
 «Τό κεφάλαιο δέν ἔχει πατρίδα. Ἐμεῖς γιατί νά ἔχουμε;».
 Ἀσφαλῶς τό κεφάλαιο, οἱ κεφαλαιοκράτες ὀρθότερα, δέν ἔχουν πατρίδα. Ὅμως καί αὐτοί, καθώς τά χρήματά τους εἶναι κατατεθημένα σέ κάποια διεθνῆ τράπεζα, ἀσφαλῶς καί θά νοιάζονται, καί μάλιστα πολύ, γιά τήν εἰρήνη καί τήν εὐστάθεια στή χώρα πού στηρίζει τήν τράπεζα. Δέν ἀξίζει νά ἀσχοληθοῦμε τόσο μέ τήν κοινή καί ἀπό χρόνων ἀρκετῶν διαπίστωση, ὅσο μέ τό ἐρώτημα πού θέτεις: «Γιατί νά ἔχουμε ἐμεῖς πατρίδα;». Θά μποροῦσα νά σοῦ ἀπαντήσω: «Διότι ἁπλούστατα, δέν ἔχουμε κεφάλαιο». Ὅμως, κρίνω πώς χρειάζεται κάποια βαθύτερη διερεύνηση.
  Ἐνῶ καταλαβαίνουμε πολύ καλά, μέσα ἀπό τήν καθημερινή ἀναφορά στήν πορεία τῆς οἰκονομίας καί τοῦ χρηματιστηρίου, τί εἶναι κεφάλαιο, δέν γνωρίζουμε τί εἶναι πατρίδα. Ἡ ἀναφορά στήν ἔννοια αὐτή ἔχει καταστεῖ σπανιότατη. Μάλιστα, πολλοί ἰσχυροί μέ πρόσβαση σέ διάφορες ἐξουσίες, καί ἰδίως αὐτή τῶν ΜΜΕ, ἔχουν ποινικοποιήσει τόν πατριωτισμό, ταυτίζοντάς τον δολίως μέ τόν ἐθνικισμό, γιά νά μήν τολμᾶ κάποιος νά ὑπερασπιστεῖ τήν πατρίδα του. Καί εἶναι ἐντυπωσιακό πῶς δέν πρόσεξες ὅτι στό θέμα αὐτό συμπλέεις μ᾿ αὐτούς πού ὑποτίθεται πώς πολεμᾶς. Ἄκουσες μήπως, παιδί μου, κάποιον κεφαλαιοκράτη ἤ κάποιον δορυφόρο του νά μιλάει ὑποκριτικά γιά τήν πατρίδα καί δυσανασχέτησες; Οἱ ἰσχυροί ἔχουν ξεγράψει ἀπό τό λεξιλόγιό τους αὐτή τή λέξη. Προβάλλοντας εὐκαίρως ἀκαίρως κάποιον κοσμοπολίτικο διεθνισμό, καταφανῶς δουλικό ἔναντι τῶν ἰσχυρῶν τοῦ κόσμου, συναγωνίζονται στόν εὐτελισμό τῆς παράδοσης καί τῆς πατρίδας.
 Ἐσύ, ὅπως κι ἐγώ, σέ ἀντίθεση μέ τούς κεφαλαιοκράτες, ἔχουμε τήν ἀνάγκη τῆς πατρίδας, ἀλλά καί ἡ πατρίδα ἔχει τή δική μας ἀνάγκη. Τί εἶναι ὅμως πατρίδα;
 Πατρίδα εἶναι τά βράχια τοῦ Ταΰγετου πού οἱ τριακόσιοι μέ τόν Λεωνίδα, πιστοί στό νόμο τῆς Σπάρτης, ὑπερασπίστηκαν στίς Θερμοπύλες, ἐνῶ θά μποροῦσαν νά ὑποταχθοῦν στόν Πέρση, ἐξαργυρώνοντας τήν ἐλευθερία τους μέ ἀνατολίτικη χλιδή. Καί πέρα ἀπό τόν Ταΰγετο, εἶναι ὅλα τά βράχια ὅπου στό διάβα τῶν αἰώνων ὄρθωσαν τό ἀνάστημά τους παλληκάρια, γιά νά ἀποκρούσουν τόν κάθε ἐπίβουλο. Θά ταίριαζε στό χαρακτήρα σου νά τούς χαρακτηρίσεις ἀνόητους; Καί σάν ἡ πατρίδα σέ καλέσει, θά πάρεις καί σύ τό πρῶτο ἀεροπλάνο, ὅπως οἱ κεφαλαιοκράτες, γιά νά σωθεῖς; Καί δέν θά εἶσαι τότε καί σύ ἕνας ἀπό τούς προνομιούχους πού πολεμᾶς;
 Πατρίδα εἶναι οἱ «πέτρες» πού ὁ Μακρυγιάννης ὁρμήνευε τούς συναγωνιστές του νά μήν τίς πουλοῦν στούς ξένους, ὅσα κι ἄν τούς δώσουν. Βέβαια, σήμερα ἀκοῦς γιά διάφορες ἰδιωτικές συλλογές καί γιά ἀρχαιοκάπηλους πού πλουτίζουν μέ τίς λαθρανασκαφές. Ἄν ἐπιτρεπόταν ἡ ἀνασκαφή καί ἡ ἐμπορία, θά ἔσπευδες νά ἐπωφεληθεῖς τῆς εὐκαιρίας;
 Πατρίδα εἶναι τό ἐκκλησάκι πού οἱ πρόγονοί μας ἔκτισαν στό ὄνομα ἑνός νεομάρτυρα μέ μύριες ὅσες στερήσεις καί τό ἔκαναν κέντρο τῆς ζωῆς τους σέ δύσκολες ἐποχές γιά τούς ἴδιους. Ὁ μάρτυρας αὐτός μέ τή θυσία του ἀνέστειλε τό κύμα τοῦ ἐξισλαμισμοῦ καί τόνωσε τή διάθεση τῶν σκλαβωμένων νά ἀντέξουν τίς ἀτιμώσεις καί νά μήν ὑποκύψουν. Ἄν σέ συλλάμβαναν σήμερα καί διέτρεχες τόν κίνδυνο, πού δέν διατρέχεις βέβαια, νά ἐξαναγκασθεῖς νά ἀποκηρύξεις τά συνθήματά σου, θά τά ἀποκήρυσσες; Σέ κάποιες ἁγιογραφίες ἔχουν τυφλωθεῖ τά μάτια τῶν ἁγίων ἀπό τό ξίφος τοῦ κατακτητῆ ἤ ἔχουν χαραχθεῖ ἀρχικά ὀνομάτων στό πλάι μιᾶς καρδούλας -ὑπόσχεση αἰώνιας ἀγάπης- ἀπό παιδιά πού σάν καί σένα δέν διδάχθηκαν οὔτε γιά πατρίδα οὔτε γιά πίστη. Αἰσθάνεσαι ὑπερήφανος πού οἱ νέοι μας ἔχουν ξεπεράσει τόν κατακτητή στή μανία καταστροφῆς τῆς παράδοσης;
 Πατρίδα εἶναι ὁ παιδότοπος τῶν παιδικῶν μας χρόνων μέ τίς μύριες ὅσες ἀναμνήσεις εὐτυχισμένων παιδικῶν στιγμῶν. Ἀλλά τί σοῦ γράφω; Ἐσύ μπορεῖ νά γεννήθηκες στή φυλακή ἑνός διαμερίσματος. Τότε, ἔστω, εἶναι ἡ πλατειούλα πού γλύτωσε ἀπό τήν ἐπέλαση τῆς βαρβαρότητας. Στά λίγα δένδρα της κάποια σπουργίτια θά ἄκουσες νά τιτιβίζουν.
 Ἄν εἶχες τήν τύχη νά σέ συντροφεύσει παππούς ἤ γιαγιά, τότε πολλά θά σοῦ ἔχουν διηγηθεῖ ἀπό τόν ὄμορφο κόσμο πού χάθηκε κάτω ἀπό τίς ἑρπύστριες τοῦ τεχνολογικοῦ «πολιτισμοῦ»! Πατρίδα εἶναι κι αὐτοί οἱ γέροι, πού οἱ φορεῖς τοῦ κοσμοπολίτικου διεθνιστικοῦ πνεύματος θεωροῦν παρείσακτους καί ἀπωθοῦν στούς οἴκους εὐγηρίας τῶν πολιτισμένων!
 Πατρίδα εἶναι οἱ γονεῖς σου, πού μοχθοῦν ὁλημερίς γιά νά μή σοῦ λείψει τίποτε. Πατρίδα εἶναι καί τ᾿ ἀδέλφια σου, πού ἡ παρουσία τους ζεσταίνει τό σπιτικό σας. Μονάχα σάν καταληφθεῖ κάποιος ἀπό τήν ἀπληστία τῶν πλουσίων καί κάνει ὄνειρο τῆς ζωῆς του νά τούς μοιάσει, τότε βρίσκει χωρίς νόημα τήν οἰκογενειακή του ζωή.
 Τέλος, σέ παραπέμπω γιά ἕνα εἰδικότερο μάθημα στούς συμπατριῶτες μας ἀπανταχοῦ τῆς γῆς καί στούς μετανάστες στή χώρα μας. Αὐτοί ξέρουν πολύ καλύτερα ἀπό μένα τί εἶναι πατρίδα.
 Ἀγαπητό μου παιδί, κατανοῶ τήν ἀντίδρασή σου σέ ἕναν κόσμο πνιγμένο στήν ὑποκρισία. Ὅμως, ὁ καθένας μας ἔχει τήν ἱκανότητα νά διακρίνει τό ὡραῖο, τό ὑψηλό μέ τή διαχρονική ἀξία, ἀπό τό κίβδηλο καί ἀπατηλό. Μήν πέφτεις στήν παγίδα, πού τόσο ἔντεχνα σοῦ ἔχουν στήσει. Ἄν ἀρνηθεῖς τήν πατρίδα σου, τότε, ἐνῶ θά ἔχεις ὑποδουλωθεῖ στούς ἐχθρούς της, θά ζητωκραυγάζεις γιά τήν ἐλευθερία σου.

Πρόβλημα ἤ εὐθύνη;  

  Ἡ ἱστορία εἶναι ἕνας καλός σύμβουλος γιά τά θέματα τοῦ σήμερα. Κι ἄν δέν προσφέρει λύση γιά τά συγκεκριμένα προβλήματα, τοὐλάχιστον διευκολύνει γιά νά τά μελετήσουμε ἀπό μία πληρέστερη ἄποψη, πιό σφαιρικά.
  Τί λέει λοιπόν ἡ ἱστορία γιά τή διαγωγή καί συμπεριφορά τῶν νέων, πού συχνά σήμερα στενοχωροῦν τούς μεγάλους; Εἶναι ἐνδιαφέρουσα μία σταχυολόγηση ἀπόψεων ἀπό τή διαδρομή τῶν τελευταίων 5000 ἐτῶν.
 «Αὐτή ἡ νεολαία εἶναι χαλασμένη ἀπό τό βάθος τῆς καρδιᾶς. Οἱ νέοι εἶναι κακοποιοί καί ὀκνηροί. Δέν θά εἶναι ποτέ ὅπως ἡ νεολαία ἄλλων ἐποχῶν. Οἱ σημερινοί δέν θά εἶναι ἱκανοί νά διατηρήσουν τόν πολιτισμό μας» (Ἐπιγραφή σ᾿ ἕνα ἀγγεῖο τῆς Βαβυλῶνος, 3000 π.Χ.).
 «Ὁ κόσμος μας ἔφθασε σ᾿ ἕνα στάδιο κρίσιμο. Τά παιδιά δέν ἀκοῦνε πλέον τούς γονεῖς τους. Τό τέλος τοῦ κόσμου δέν μπορεῖ νά εἶναι μακριά». (Ἱερογλυφική ἐπιγραφή αἰγύπτιου ἱερέα, περίπου τό 2000 π.Χ.).
 «Ἄν ἡ σημερινή νεολαία πάρει στά χέρια της τήν ἐξουσία αὔριο, δέν ἔχω πιά καμιά ἐλπίδα γιά τό μέλλον τῆς χώρας μας, γιατί αὐτή ἡ νεολαία εἶναι ἀνυπόφορη, ἀσυγκράτητη, ἁπλῶς τρομερή» (Ἡσίοδος, γεννήθηκε περίπου τό 758 π.Χ.).
 «Ἡ νεολαία μας ἀγαπᾶ τήν πολυτέλεια· εἶναι κακοαναθρεμμένη· περιπαίζει τήν ἐξουσία καί δέν ἔχει κανένα εἶδος σεβασμοῦ γιά τούς παλαιότερους. Τά παιδιά μας σήμερα εἶναι τύραννοι. Δέν σηκώνονται ὅταν ἕνας ἡλικιωμένος μπαίνει σέ μιά αἴθουσα. Ἀπαντοῦν στούς γονεῖς τους καί εἶναι, ἁπλούστατα, κακά» (Σωκράτης, 470-399 π.Χ.).
 «Ὁ πατέρας φοβᾶται τά παιδιά του. Ὁ γιός θεωρεῖ τόν ἑαυτό του ἴσο μέ τόν πατέρα του καί δέν ἔχει γιά τούς γονεῖς του οὔτε σεβασμό οὔτε φόβο. Αὐτό πού θέλει εἶναι νά εἶναι ἐλεύθερος. Ὁ δάσκαλος φοβᾶται τούς μαθητές του. Οἱ μαθητές γεμίζουν μέ προσβολές τόν δάσκαλο. Οἱ νέοι θέλουν ἀμέσως τή θέση τῶν μεγαλυτέρων. Οἱ μεγαλύτεροι, γιά νά μή φανοῦν καθυστερημένοι ἤ δεσποτικοί, συμφωνοῦν σ᾿ αὐτή τήν παραίτηση» (Πλάτων, 428-348 π.Χ. Πολιτεία, Βιβλίον VΙΙΙ).
 Ἡ ὁμολογημένα προβληματική διαγωγή τῶν νέων ἐπισημαίνει τήν εὐθύνη τῆς ἀγωγῆς τους. Κι ἐδῶ τό βάρος πέφτει στούς μεγάλους...

Ἀπολύτρωσις 52 (1997) 181

   Ἡ ἐφηβεία εἶναι ἡ πιό ὄμορφη ἡλικία τῆς νιότης, κι ὅμως ἐμεῖς οἱ γονεῖς τή βιώνουμε σάν πρόβλημα πού μᾶς βάζει σέ ἀγωνία, μᾶς πληγώνει πολλές φορές καί μᾶς γεμίζει ἐρωτηματικά: Καλά, ἐμεῖς δέν περάσαμε ἐφηβεία; Κι ὅμως... καί τούς γονεῖς μας ἀκούγαμε καί ἀπό νωρίς μαζευόμασταν στά σπίτια μας. Τώρα ὅμως λέξη δέν τολμοῦμε νά ποῦμε καί δές πῶς μᾶς ἀπαντοῦν. Ὅσο γιά τίς ὧρες πού γυρίζουν στό σπίτι μετά ἀπό μία νυχτερινή διασκέδαση... ὅλο τό βράδυ σέ ἀγωνία γιά νά ὑποδεχτοῦμε τόν/τήν κανακάρη/κανακάρισσα, πού χωρίς ἄλλη κουβέντα θά πέσει νά κοιμηθεῖ ὥς τό μεσημέρι. Ποῦ διάλογος, ποῦ ἐπικοινωνία μαζί τους;
   Κι ὅμως, ἡ ἐφηβεία εἶναι ἡ ἡλικία κατά τήν ὁποία τό παιδί μας ἑτοιμάζεται νά μπεῖ στό στίβο τῆς ζωῆς, νά ἀνεξαρτητοποιηθεῖ καί νά ἀναλάβει στά δικά του χέρια τό τιμόνι τῆς πορείας του. Γι᾿ αὐτό εἶναι ὄμορφη ἡλικία. Εἶναι ὄμορφη, ὅταν τό παιδί μας ξέρει νά τή ζῆ, ὅταν ξέρει νά ἐνεργεῖ ὄχι σά μέλος μιᾶς «ἀγέλης», ἀλλά ὅταν ἔχει ὁράματα, θέτει στόχους καί ἀγωνίζεται νά τούς ὑλοποιήσει. Κι ἄς μήν ξεχνᾶμε... τό παιδί μας δέν ἔφτασε ἀπό τό πουθενά στό στάδιο αὐτό. Ἐμεῖς οἱ μητέρες ἐννιά ὁλόκληρους μῆνες τό κυοφορήσαμε, καί εἶναι γνωστό ὅτι τό ἔμβρυο δέχεται τά πρῶτα ἐρεθίσματα ἀπό τή στιγμή τῆς σύλληψής του. Ἀργότερα, μέ τήν ἔνταξή του στήν οἰκογένεια τό παιδί ἀναλαμβάνει ρόλους πού ἐμεῖς οἱ ἴδιοι τοῦ ἀναθέτουμε. Γίνεται τόσο ὑπεύθυνο ἤ ἀνεύθυνο ὅσο ἐμεῖς τοῦ ἐπιτρέπουμε. Ἀλίμονο, ἄν τό παιδί μας μάθει, ἀπό τήν κούνια του ἀκόμη, ὅτι ὅλοι καί ὅλα στρέφονται γύρω ἀπό αὐτό καί ὅσο εἶναι μικρό ὅλα τοῦ ἐπιτρέπονται· «παιδί εἶναι, δέ βαριέσαι, ὅταν μεγαλώσει θά μάθει...». Μπορεῖ ὁ γεωργός νά πεῖ γιά τό σπόρο πού σπέρνει στό χῶμα «δέ βαριέσαι, σποράκος εἶναι... ὅταν μεγαλώσει θά φροντίσω νά δώσει καλούς καρπούς»; Πόσο ἀργά θά εἶναι τότε... Τό παιδί μας ἀπό μικρό θά μάθει τί τοῦ ἐπιτρέπεται καί τί ὄχι. Ἀπό μικρό χρειάζεται προστατευτικά μέτρα γιά νά ὀρθοποδήσει στή ζωή, καί ὅσο θά μεγαλώνει τόσο λιγότερα θά γίνονται. Ὅταν δέν ἀφήνουμε τό παιδί μας νά κυκλοφορήσει μόνο του σέ δρόμους ταχείας κυκλοφορίας, χωρίς τή λήψη τῶν ἀπαραίτητων προστατευτικῶν μέτρων, πῶς εἶναι δυνατόν νά μήν πάρουμε ἀνάλογα μέτρα, ὅταν ἀρχίζει νά διασχίζει τόν ταχίστης κυκλοφορίας δρόμο τῆς ζωῆς;
  Θά μάθει νά κινεῖται εὔκολα καί σωστά στή ζωή, ὅταν μάθει μέσα ἀπό τό παιχνίδι ὅτι χρειάζεται ἀγώνας καί συντονισμένη προσπάθεια, προγραμματισμός, σκέψη καί προσεκτικές κινήσεις γιά νά νικήσει. Ὅταν μάθει ὅτι ἡ ζωή δέν παλεύεται μέ τό νά ξαπλώνεις σέ ἕναν καναπέ, νά πατᾶς τά πλῆκτρα ἐνός τηλεχειριστηρίου περιμένοντας ἀπό τούς ἄλλους νά σοῦ φέρουν ἐκεῖ τό φαγητό ἤ τό νερό, ἀλλά ὅταν κι ἐσύ συμβάλλεις στό νά σταθεῖ ὄρθιο τό σπιτικό.
 Ἀρωγός καί σύμμαχος σέ αὐτή μας τήν προσπάθεια εἶναι ἡ σύνδεση τοῦ παιδιοῦ μας μέ ἄλλα παιδιά πού ἔχουν τούς ἴδιους στόχους, τά ἴδια ὄνειρα, τά ἴδια ἰδανικά, προκειμένου νά μή νιώσει περιθωριοποιημένο καί ἀποκομμένο ἀπό τά παιδιά τῆς ἡλικίας του. Τέτοια παιδιά θά βρεῖ μέσα στίς χριστιανικές ὁμάδες. Μαζί τους θά χαράξει κοινή πορεία πλεύσης πρός τόν οὐρανό. Θά χαρεῖ τίς ὄμορφες στιγμές τῆς νιότης του καί θά ἀντλήσει δύναμη γιά νά ἀντισταθεῖ στά ὀργανωμένα συμφέροντα πού τό θέλουν ἀνελεύθερο, ὑποταγμένο στόν «σύγχρονο τρόπο ζωῆς καί διασκέδασης». Ἄς μή φοβόμαστε! Τό παιδί μας μέ τήν ἔνταξή του σέ μιά χριστιανική ὁμάδα δέν πρόκειται νά «καλογερέψει», ἄν δέν εἶναι «δεδομένο ἄνωθεν». Θά μάθει νά ἀντιμάχεται σέ ὅλα ἐκεῖνα πού προσπαθοῦν νά ἀπομυζήσουν τούς ὄμορφους χυμούς τῆς νιότης του, νά τοῦ στερήσουν τό δικαίωμα νά ὁρίζει τό ἴδιο τή ζωή του, νά χαίρεται τήν ἐλευθερία του καί νά μήν ἐπιτρέψει νά τό πετάξουν σέ μιάν ἄκρη ἀδύναμο καί ἀπογοητευμένο.
  Ὅταν τό παιδί μας ἀσφαλιστεῖ στήν ἀγκαλιά τῆς χριστιανικῆς ὁμάδας, περιφρουρηθεῖ ἀπό τήν ἀγάπη τῶν ἀδελφῶν, θά γίνει δυνατό, θά γίνει λεβέντης. Θά εἶναι ἕτοιμο σάν ὑψιπέτης ἀετός νά ἀνοίξει τίς φτεροῦγες του γιά νά πετάξει σέ νέους κόσμους ὄμορφους, σέ κόσμους πού τό ἴδιο ὁραματίζεται. Κι ἐμεῖς ἀπό δίπλα συναγωνιστές καί συμπαραστάτες του, χωρίς πολλές κουβέντες ἀλλά μέ πολλή, πάρα πολλή προσευχή...

Σουλτάνα Τσιάρα - Λιάπτση

- Πῶς τό εἴπατε, κυρία, τό μουσικό ὄργανο τοῦ Δαυΐδ; ρώτησε ὁ Παρασκευᾶς.
 Νωπές ἦταν ἀκόμα οἱ ἐντυπώσεις μας ἀπό τό Μουσεῖο Μουσικῶν Ὀργάνων, πού ἐπισκεφτήκαμε χθές. Ὅλοι προσπαθοῦσαν, καθώς ἀπεικόνιζαν στό μπλόκ ζωγραφικῆς τίς ἐντυπώσεις τους, νά σχεδιάσουν ὅποια ὄργανα τούς ἄρεσαν περισσότερο.
 Στό Μουσεῖο εἴχαμε σταθεῖ, μέ ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον, σέ μιά βυζαντινή ἁγιογραφία. Ἕνας ἄνδρας πού στά χέρια του κρατοῦσε ἕνα καλοσκαλισμένο ξύλο μέ πολλές χορδές. Τό στέμμα πού φοροῦσε, δήλωνε τήν ἰδιότητά του.
 - Κι οἱ βασιλιάδες τραγουδοῦν, κυρία; ἐξέφρασε τήν ἀπορία του ὁ Γρηγόρης, κοιτώντας ἔκπληκτος τόν ἀρχαῖο αὐτό βασιλιά.
 - Ὁ βασιλιάς Δαυΐδ, παιδιά, ἔχει μιά πολύ ὄμορφη ἱστορία. Δέν γεννήθηκε βασιλόπουλο. Ἦταν ἕνας ἁπλός βοσκός, πού ἔβοσκε τά πρόβατα τοῦ πατέρα του καί τραγουδοῦσε στόν Θεό μέ τό ψαλτήρι του. Ὁ Θεός τόν εὐλόγησε κι ἔγινε πρόγονος τοῦ Χριστοῦ μας.
 - Πότε προλάβαινε νά πάει στό ὠδεῖο; ρώτησε ἡ Εἰρήνη, πού ἔπαιρνε μαθήματα μουσικῆς προπαιδείας.
 - Θά σᾶς διηγηθῶ τήν ἱστορία του κάποια μέρα στήν τάξη μας, εἶπα καί συνεχίσαμε τήν περιδιάβασή μας στό Μουσεῖο.
 Αὐτά χθές. Σήμερα μέσα στήν αἴθουσα, καθώς ἀλλάζουν μεταξύ τους τίς ξυλομπογιές καί τούς μαρκαδόρους, ρωτώντας ποιό χρῶμα εἶναι τό κατάλληλο, σχολιάζουν ὅ,τι σκέφτεται τό μικρό τους μυαλουδάκι. Ἡ ἐρώτηση τοῦ Παρασκευᾶ ἀνέσυρε ἀπό τό βάθος τῆς μνήμης τους ποικίλες ἀπορίες.
 - Ἐδῶ στό χωριό, κυρία, κανένας βοσκός δέν τραγουδάει, οὔτε παίζει κάποιο μουσικό ὄργανο, εἶπε ὁ Θοδωρής, πού ἡ τοποθεσία, ὅπου βρίσκεται τό σπίτι του, τοῦ δίνει τήν εὐκαιρία ν᾿ ἀπολαμβάνει συχνά ποικίλες βουκολικές εἰκόνες.
 - Ἐγώ τούς ἀκούω πού βρίζουν καί φωνάζουν θυμωμένα στά ζῶα τους, συμπλήρωσε ὁ Στράτος, τό γειτονόπουλό του.
 - Στή Βίβλο, παιδιά, ὑπάρχουν βοσκοί πού ἀγαποῦσαν τόν Θεό, ὅπως ὁ Δαυΐδ.
 - Ξέρω, ξέρω, πετάχτηκε, ὅπως πάντα, ὁ Ἀλέξανδρος. Ὁ Ἄβελ, μοῦ εἶπε ἡ μαμά, ἦταν ὁ πρῶτος βοσκός τῆς γῆς.
 - Καί ὁ Ἄβελ καί ὁ Ἀβραάμ καί ὁ Ἰακώβ καί ὁ Μωυσῆς ἀλλά καί ἀνώνυμοι βοσκοί. Εἶναι οἱ καλοί ποιμένες τῆς Βηθλεέμ. Αὐτοί πού πρῶτοι ἀπ᾿ ὅλους προσκύνησαν τόν νεογέννητο Χριστό.
- Πολύ θά τούς ἀγαπάει ὁ Χριστός τούς βοσκούς, ἔ κυρία; ρώτησε ἡ Ματίνα.
- Ὁ Χριστός ἀγαπᾶ ὅσους εἶναι ἁπλοῖ κι ἀθῶοι σάν ἐσᾶς, καλά μου παιδιά.
- Δηλαδή, μοιάζουμε μέ τούς καλούς ποιμένες; ρώτησε ὁ Δημήτρης.
- Οἱ βοσκοί μοιάζουν μ᾿ ἐσᾶς, παιδιά. Ἄν κρατήσετε αὐτή τήν ἀθώα, παιδική σας καρδιά, ἄν μείνετε κι ὅταν μεγαλώσετε στήν ψυχή σας παιδιά, ὁ Θεός θά σᾶς χαρίσει πολλές καί μεγάλες εὐλογίες ὅπως στόν Δαυΐδ.
 Σᾶς τό εὔχομαι ὁλόψυχα.

  Εἶχε χτυπήσει τό κουδούνι καί κατέβαινα στό ἰσόγειο γιά τό ἑπόμενο μάθημα. Τό τμῆμα τῆς Α´ Λυκείου πού μέ περίμενε ἦταν ἕνα ἀπό τά πιό καλά τμήματα, ὅπως συνηθίζουμε ἐμεῖς οἱ διδάσκοντες νά τά χαρακτηρίζουμε, ὄχι τόσο ὡς πρός τήν ἐπίδοση ὅσο ὡς πρός τή συμπεριφορά. Παιδιά στήν πλειοψηφία τους εὐγενικά καί μέ ἕνα χαρακτηριστικό πού τείνει νά γίνει δυσεύρετο στίς νεαρές ἡλικίες: σχεδόν πάντα χαμογελαστά. Ἤξεραν ἀκόμη νά ἐκφράζουν τή γνώμη τους, πού μπορεῖ νά ἦταν καί διαφορετική ἀπό αὐτή τοῦ καθηγητῆ, πάντα μέ ἁπλότητα καί σεβασμό.
  Αὐτή τή φορά, ὡστόσο, τούς βρῆκα ὅλους ἀναστατωμένους, καί στό βάθος τῆς τάξης διέκρινα μία μαθήτρια μέ σκυμμένο κεφάλι νά προσπαθεῖ νά κρύψει τά δάκρυα της. Ζήτησα νά μοῦ ἐξηγήσουν τί συνέβη καί μοῦ διηγήθηκαν σύντομα τά ἑξῆς: Τήν ὥρα τοῦ διαλείμματος κάποια συνάδελφος ἔκανε μία αὐστηρή πατατήρηση στήν ἐν λόγῳ μαθήτρια γιά τήν ἄσεμνη ἐμφάνισή της συνδυάζοντας μέ ἕνα δεικτικό σχόλιο γιά κάποια περιττά κιλά της. Ἔτσι ἡ μέν μαθήτρια ἔνιωσε ταπεινωμένη, οἱ δέ λοιποί συμμαθητές πού ἔτυχε νά βρίσκονται κοντά τήν ὥρα ἐκείνη θεώρησαν πώς ἡ αὐστηρή παρέμβαση τῆς συναδέλφου «ἔθιγε ὁμαδικά... προσβεβλημένοι.
  Μιά πού ἡ μαθήτρια δέν φαινόταν νά ἔχει διάθεση γιά συζήτηση καί εἶναι ἀλήθεια πώς δέν ἐπιθυμοῦσα ἐκείνη τή στιγμή νά παίξω τό ρόλο τοῦ παρηγορητῆ-προτίμησα νά στρέψω τήν προσοχή μου στό νά κατευνάσω τά πνεύματα τῶν ὑπολοίπων καί νά ἀμβλύνω τό αἴσθημα τῆς ἀγανάκτησης. Τά κατάφερα, ἀφοῦ ὅμως χάθηκε ἡ μισή καί πλέον διδακτική ὥρα.
  Στό ἑπόμενο διάλειμμα εἶχα τήν εὐκαιρία νά διασταυρώσω τά λεγόμενα τῶν μαθητῶν μέ τήν ἐξιστόρηση τῆς ἴδιας τῆς καθηγήτριας πού πρωταγωνίστηκε στό ἐπεισόδιο. Τό γεγονός ἦταν ὄντως ἔτσι ὅπως μοῦ τό εἶχαν περιγράψει τά παιδιά, μόνο πού τώρα τό ἄκουγα συνυφασμένο μέ μιά ἐντελῶς διαφορετική ἄποψη. Ἡ συνάδελφος θεωροῦσε πῶς ἡ αὐστηρή παρατήρηση σέ συνδυασμό μέ τό προσβλητικό σχόλιο «ἔβαλε στή θέση της» τή μαθήτρια καί λειτούργησε παραδειγματικά γιά τούς ὑπόλοιπους, ἐπιφέροντας ἕνα καίριο πλῆγμα στό «θράσος τῶν μικρῶν ἀγενῶν βαρβάρων πού ἀψηφοῦν τούς κανόνες μιᾶς κόσμιας συμπεριφορᾶς».
  Ἄκουγα σκεπτική καί ἄρχισα νά προβληματίζομαι γιά διάφορα θέματα... Καταρχήν συνειδητοποίησα πώς οἱ διηγήσεις τῶν μαθητῶν μας γιά συμβάντα στά ὁποῖα ἐμπλεκόμαστε καί ἐμεῖς συμβαίνει καμιά φορά νά εἶναι ἄκρως ἀληθινές. Συνήθως, πρίν καλά-καλά τίς ἐξετάσουμε καί διερευνήσουμε τά γεγονότα, τίς θεωροῦμε, ἄν ὄχι ἐντελῶς ἀνυπόστατες, σέ μεγάλο βαθμό ἀνακριβεῖς.
  Ἄρχισα ἀκόμη νά προβληματίζομαι γιά τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο θά ἔπρεπε νά γίνεται ὁποιαδήποτε παρατήρηση. Ἔχει στ᾽ ἀλήθεια νόημα καί φέρνει μόνιμο ἀποτέλεσμα ἄν αὐτή δέν γίνεται μέ ἀγάπη καί πνεῦμα πραότητας; Στό νοῦ μου ἦρθε μιά... καλή συμβουλή ἀπό τόν θεόπνευστο Ἀπόστολο: «μή παροργίζεται τά τέκνα ὑμῶν» (Ἐφ. 6,4). Τί κι ἄν ἀπευθύνεται σέ γονεῖς; Μήπως καί η σχέση διδασκάλου - μαθητῆ δέν εἶναι πρωτίστως πατρική καί μετά συμβουλευτική καί παιδευτική;
  Ὕστερα, πῶς νά ἀπαιτήσουμε ἀπό τούς μαθητές μας κόσμια συμπεριφορά, ὅταν ξέρουμε ὅτι συχνά τό οἰκογενειακό τους περιβάλλον ὄχι μόνο δέν συμβάλλει σ᾽ αὐτή τήν κατεύθυνση, ἀλλά λειτουργεῖ ἀρνητικά; Δέν εἶναι σπάνιες οἱ περιπτώσεις πού οἱ μητέρες τῶν μαθητῶν μας προσέρχονται στό γραφεῖο νά ρωτήσουν γιά την ἐπίδοσή τους και ἀποροῦμε ὅλοι μέ τίς ἐνδυματολογικές τους ἐπιλογές. Καί μέ τί θάρρος νά μιλήσουμε γιά σεμνή ἐνδυμασία καί σωστή συμπεριφορά, ὅταν κι ἐμεῖς οἱ ἴδιοι οἱ διδάσκοντες δέν ἀποτελοῦμε στό σύνολό μας ὑπόδειγμα κοσμιότητας;
  Μήπως τελικά θά ἦταν προτιμότερο νά προσπαθήσουμε νά καλλιεργήσουμε μιά καλαισθησία καί ἕναν σεβασμό σέ ὅλες τίς ἐκφάνσεις τῆς συμπεριφορᾶς τῶν μαθητῶν μας, ὄχι τόσο μέ ἐπαναλαμβανόμενες παρατηρήσεις καί σχόλια, ἀλλά κυρίως μέ τό δικό μας ζωντανό παράδειγμα; Καί μήπως θά ἦταν σοφότερο νά ἐμπλουτίσουμε τίς λίγες, καίριες καί μέ εὐγενεια ἐκφρασμένες συμβουλές καί παραινέσεις μας μέ περισσότερη ἀγάπη καί νά τίς συνοδεύσουμε μέ ...θερμότερη προσευχή;