Γύρισε καί κοίταξε παντοῦ. Ἡ ἥσυχη χειμωνιάτικη νύχτα, πού ἄλλοτε ἔδινε στήν Πόλη τοῦ Κωνσταντίνου ἕναν ξεχωριστό τόνο γαλήνης, δέν ἦταν πιά ἐκεῖ. Εἶχε πάρει τή θέση της ὁ θόρυβος, τά ἀχαλίνωτα ἐκκωφαντικά τραγούδια στούς δρόμους, τά γέλια πού προκαλοῦσε ἄσωστα τό κρασί. Στήν ἀγορά, στόν ἱππόδρομο, στά ἀνάκτορα ἀκόμη, οἱ φουντωμένοι δαυλοί διέλυαν τό σκοτάδι· ἔκαναν τή νύχτα μέρα. Καί μποροῦσε νά διακρίνει κανείς τά πρόσωπα πού χαχάνιζαν νά ἀντανακλοῦν σχεδόν τρομακτικά τό φῶς τους.
 Γιόρταζαν, λέει, τά Θεοφάνεια, δηλαδή τά Χριστούγεννα.
 Μέ κοφτό ἀργό βῆμα ἀνέβηκε στόν ἄμβωνα. Ὁ ναός ἦταν γεμάτος χριστιανούς, πού περίμεναν μέ ἀγωνία νά τόν ἀκούσουν. Πῶς νά ξεχάσουν; Πρίν μόλις λίγες ἡμέρες στόν ἴδιο αὐτό χῶρο λειτουργοῦσε ἕνας ἀρειανός «ἐπίσκοπος». Ἅπλωνε τά χέρια του στό θυσιαστήριο τοῦ Θεοῦ ἕνας ἄνθρωπος πού εἶχε ἀρνηθεῖ τόν Θεό! Ἡ Πόλη ὁλόκληρη ἦταν στά χέρια τῶν ὀπαδῶν τοῦ Ἀρείου! Οἱ λίγοι Ὀρθόδοξοι, κυνηγημένοι, καταδιωγμένοι συνωστίζονταν στόν ναΐσκο τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας. Ἐκεῖ τούς στήριζε στήν ὀρθόδοξη πίστη ὁ ἴδιος αὐτός, πού τώρα τόν εἶχαν μπροστά τους ἐπίσκοπον· ὁ Γρηγόριος. Μέ τούς δικούς του ἀγῶνες, τούς σφυρηλατημένους στό ἀμόνι τῆς χάριτος τοῦ Χριστοῦ, σιγά-σιγά ἄλλαξαν τά πράγματα. Ἦρθαν καλύτερες ἡμέρες γιά τούς πιστούς τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Οἱ «βάρβαροι» ἔφυγαν.
Ἔφυγαν ὅμως στ᾿ ἀλήθεια;...
 Ἄνοιξε τό στόμα του νά μιλήσει στίς ψυχές πού κρέμονταν ἀπό τά χείλη του γιά μιά καινούργια αἵρεση. Γιά μιά γάγγραινα πού ὕπουλα πιά λυμαινόταν τήν Ἐκκλησία. Ἦταν ὁ κίβδηλος Χριστιανισμός, πού σήκωνε τώρα μέ ἰταμότητα τό κεφάλι του. Ὁ Χριστιανισμός πού ἔφερνε μέσα του ἤθη καί παραδόσεις εἰδωλολατρικές, πού ἀναμίγνυε τήν καθαρή πίστη στόν τριαδικό Θεό μέ τή βρωμιά τῆς ξέπνοης, ἀπό καιρό, ἐθνικῆς θρησκείας.
 Εἶχε χρέος νά τό κάνει· νά προφυλάξει τόν ζωντανό θησαυρό πού ὁ Θεός τοῦ ἐμπιστεύθηκε. Κι ἄς ἦταν Θεοφάνεια. Κι ἄς μήν ἦταν εὐχάριστο στούς πολλούς ν᾿ ἀκοῦν γιά πράγματα δυσάρεστα, νά ὠθοῦνται σέ ἀγώνα τίς μέρες αὐτές τίς ἤρεμες.
 «Νά μή στήσουμε χορούς, ἀδελφοί, οὔτε νά στολίσουμε τίς πλατεῖες... Νά μήν ἐπιδοθοῦμε στίς ἀπολαύσεις τῆς γεύσης, οὔτε νά ψάξουμε γιά τά καλύτερα φορέματα, γιά τή λάμψη τῶν διαμαντιῶν καί τοῦ χρυσοῦ, γιά τά βαψίματα πού ἀλλοιώνουν τό πρόσωπο, τή θεία εἰκόνα... Νά μήν παραδοθοῦμε στά μεθύσια καί στά ἄσωτα γλέντια πού πᾶνε μαζί μέ τήν ἀσέλγεια... Νά μήν προσπαθοῦμε νά ξεπεράσουμε ὁ ἕνας τόν ἄλλον στή χλιδή... Νά μή γεμίσουμε τή γῆ καί τή θάλασσα μ᾿ αὐτήν τήν πολύτιμη γιά μᾶς ἀκαθαρσία!...
 Ὅλα αὐτά τά κάνουν οἱ εἰδωλολάτρες. Αὐτοί ἔχουν θεούς πού χαίρονται μέ τίς μυρωδιές τῶν κρεάτων καί τούς λατρεύουν μέ τόν ἡδονισμό τῆς κοιλιᾶς. Πονηροί καθώς εἶναι ἔφτιαξαν καί προσκυνοῦν πονηρούς θεούς...
 Ἀλλά ἡ δική μας τρυφή νά εἶναι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ... Νά ταξιδέψουμε μαζί μέ τόν ἀστέρα, νά προσφέρουμε στόν Κύριό μας δῶρα μαζί μέ τούς μάγους. Νά τόν δοξάσουμε καί νά τόν ὑμνήσουμε μαζί μέ τούς βοσκούς καί τούς ἀγγέλους... Κι ἄν εἶναι νά φύγουμε μαζί Του στήν Αἴγυπτο, ἄς φύγουμε. Ὡραῖο πράγμα νά διωκόμαστε μαζί μέ τόν Χριστό!... Νά τόν ἀκολουθήσουμε ὕστερα σ᾿ ὅλα τά στάδια τῆς ζωῆς Του... Νά σιωπήσουμε μαζί Του μπροστά στόν Ἡρώδη. Νά δεχτοῦμε τό φραγγέλιο, τή χολή, τό ὄξος, τά ραπίσματα, τούς κολαφισμούς, τό ἀκάνθινο στεφάνι τοῦ δύσκολου δρόμου πού βαδίζει στή ζωή του ὅποιος ἀγαπᾶ τόν Θεό, τό πορφυρό ροῦχο, τό καλάμι, τή γελοιοποίηση ἀπό ἐκείνους πού ἐμπαίζουν τήν ἀλήθεια, ... καί τέλος τή σταύρωση καί τήν ταφή μαζί Του, γιά νά συναναστηθοῦμε καί νά συμβασιλεύσουμε μαζί Του!...». (Ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου «Εἰς τά Θεοφάνεια, ετουν γενέθλια τοῦ Σωτῆρος», Λόγος 38ος, ΡG 36,312- 333).
 Τόν ἄκουγες κι ἔλεγες πώς δέν μιλοῦσε τό στόμα τοῦ Γρηγορίου. Μιλοῦσαν οἱ πληγές πού δέχτηκε στό κορμί του ἀπό τούς ἐχθρούς του, τούς ἐχθρούς τοῦ Κυρίου του. Μιλοῦσε ἡ καρδιά του ἡ ματωμένη ἀπό τούς διωγμούς πού δέχτηκε γιά τό ὄνομά Του. Δέν ἦταν κούφια λόγια αὐτά, ξερές ἠθικολογίες. Ἦταν πρίν ἀπ᾿ ὅλα βίωμά του. Ἡ ζωή του ὁλόκληρη.

* * *

 2011 χρόνια μετά Χριστόν! Ὁ λόγος αὐτός τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου ἐκδόθηκε ἀπό μεγάλους ἐκδοτικούς οἴκους στήν Ἑλλάδα καί στό ἐξωτερικό. Διαβάστηκε καί μελετήθηκε ἀπό ἐπιστήμονες. Δόθηκαν περισπούδαστες ἀπαντήσεις σέ ποικίλα ἐρωτήματα τοῦ τύπου: «πότε ἐκφωνήθηκε;», «ποῦ ἐκφωνήθηκε;» κ.τ.ὅ.
 Ἕνα μόνο ἐρώτημα παραμένει ἀναπάντητο, γιά νά θρυμματίζει τήν ἔνοχη ἐπανάπαυσή μας: Ἄραγε ἔπιασαν τόπο τά λόγια ἐκεῖνα τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου; Ἄραγε σήμερα γιορτάζουμε τά Χριστούγεννα μέ τό πνεῦμα τοῦ ἁγίου πατρός ἤ μήπως ἀντηχοῦμε ἀκόμη τούς πανηγυριστές ἐκείνης τῆς παλιᾶς διεφθαρμένης ἐποχῆς;
 Τήν ἀπάντηση ἄς τήν ἀναζητήσει ὁ καθένας γιά τόν ἑαυτό του μέ τιμιότητα καί εἰλικρίνεια.

Εὐάγγελος Δάκας
Θεολόγος

Δόξα στόν Θεό Πατέρα καί στόν παμβασιλέα Υἱό του,
δόξα καί στό πανάγιο Πνεῦμα τό ὑπερευλογητό.
Εἶναι ἡ Τριάδα ἕνας Θεός, πού ἔκτισε καί πλήρωσε τά πάντα,
τόν οὐρανό μ᾿ οὐράνια, μ᾿ ἐπίγεια τή γῆ·
τή θάλασσα, τούς ποταμούς καί τίς πηγές μ᾿ ὑδρόβια,
δίνοντας ζωή ἀπ᾿ τή ζωή του σέ ὅλα.
 Ἔτσι ἡ φύση ὅλη τόν σοφό δημιουργό της θά ὑμνήσει,
τόν μόνο αἴτιο τῆς ζωῆς καί τῆς διατήρησής της.
Μά πιό πολύ ἀπ᾿ ὅλα, τά λογικά του πλάσματα θά ὑμνοῦν
παντοτινά τόν μέγα Βασιλιά, τόν ἀγαθό Πατέρα.
Ἀξίωσε καί μέ, Πατέρα μου, δοξολογία ἁγνή νά σοῦ προσφέρω
μέ νοῦ καί γλώσσα καί ψυχή καί πνεῦμα!

Γρηγορίου Θεολόγου, Ἔπη δογματικά 31· ΕΠΕ 8,37.
 Ἀπόδοση Β.Σ.

 Ὁ διάβολος φέρνει πρῶτα στό νοῦ μας τό λογισμό: «Κάνε αὐτό ἤ ἐκεῖνο». Μ᾿ αὐτόν τόν τρόπο ἐπιτέθηκε στόν Κύριο καί Θεό μας: «Πές νά γίνουν οἱ πέτρες αὐτές ψωμί» (βλ. Μθ 4,3· Λκ 4,3). Αὐτό εἶναι ἀνεξάρτητο ἀπό τή θέλησή μας καί ὀνομάζεται «προσβολή».
 Ἡ ἀποδοχή τοῦ λογισμοῦ πού μᾶς ὑποβάλλει ὁ ἐχθρός, ἡ κατά κάποιον τρόπο μελέτη του καί ἡ ἡδονική συνομιλία μαζί του, ἡ ὁποία ἐξαρτᾶται ἀπό τή δική μας προαίρεση, ὀνομάζεται «συνδυασμός».
 Ἡ ἐξοικείωση πού ἀκολουθεῖ μέ τό λογισμό, ἡ συνεχής μελέτη κι ἐνασχόληση μ᾿ αὐτόν ὀνομάζεται «πάθος».
 Ἡ ἀντίσταση στό λογισμό, πού θά ὁδηγήσει στήν ἐξουδετέρωση τοῦ πάθους ἤ στήν τελική συγκατάθεση, ὀνομάζεται «πάλη».
  Ὁ βίαιος καί ἀκούσιος ἁρπαγμός τῆς καρδιᾶς, πού τυραννεῖται ἀπό μακρόχρονη συνήθεια, ὀνομάζεται «αἰχμαλωσία».
 Ἡ συγκατάνευση στόν ἐμπαθῆ λογισμό ὀνομάζεται «συγκατάθεσις».
 Ἡ πράξη πού ὑπαγορεύεται ἀπό τόν ἐμπαθῆ λογισμό, μετά τή συγκατάθεσή μας, ὀνομάζεται «ἐνέργεια».
  Ἐκεῖνος πού ἀπό τήν ἀρχή κρατᾶ μακριά του τούς ἐμπαθεῖς λογισμούς ἤ ἀποκρούει σθεναρά καί αὐστηρά τό πρῶτο, τήν προσβολή, ἀπαλλάσσεται μέ αὐτή τή μία κίνηση ἀπό ὅλα τά ὑπόλοιπα..

Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Περί ἀρετῶν καί κακιῶν, ΕΠΕ 8, 491

 Δέν θέλουμε νά καταλάβουμε ποιές ἀποσκευές εἶναι ἐλαφρύτερες γιά τό ταξίδι αὐτῆς τῆς ζωῆς, εὔ­κολα μεταφέρονται καί καθιστοῦν εὐχάριστο τό πέ­ρασμα στήν ἀντίπερα ὄχθη, καθώς μένουν περιουσία ἀναφαίρετη στήν αἰωνιότητα, καί ποιά εἶναι τά βαριά καί ἀσήκωτα φορτία, τά προσκολλημένα στή γῆ καί ξένα στήν ἀνθρώπινη φύση, πού δέν χωροῦν νά περάσουν ἀπό τή στενή πύλη μαζί μέ τούς ἰδιοκτῆτες τους. Ἐμεῖς ἀφήνουμε ὅσα ἀξίζει νά συλλέγουμε, καί συγκεντρώνουμε ἀχόρταγα ἐκεῖνα πού θά ἔπρεπε νά μᾶς ἀφήνουν ἀδιάφορους! Ἀντί νά στρέφουμε τήν προσοχή μας σέ ὅσα μποροῦν νά γίνουν ἀχώριστο στολίδι τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος, καταβάλλουμε κάθε κόπο καί προσπάθεια νά μαζέψουμε ἐκεῖνα πού δέν περνοῦν στήν αἰωνιότητα καί μόνο μέ ντροπή μᾶς σπιλώνουν...
 Ἄς μιμηθοῦμε τούς ναυτικούς! Ἐκεῖνοι, ὅταν ξεσπάσει θαλασσοταραχή καί τά κύματα ἀπειλοῦν νά καταποντίσουν τό σκάφος, φροντίζουν τό γρηγορότερο νά τό ἐλαφρύνουν ἀπό τό πολύ του βάρος ρίχνοντας τά ἐμπορεύματα στή θάλασσα, δίχως νά λυποῦνται ἀκόμη καί τά ἀναγκαιότερα, ὥστε νά μπορέσει τό πλοῖο νά ἐπιπλεύσει καί νά σώσουν τουλάχιστον τή ζωή τους. Πολύ περισσότερο ἀπό τούς ναυτικούς, ὀφείλουμε ἐμεῖς ἔτσι νά σκεφτόμαστε καί νά πράττουμε. Διότι ἐκεῖνοι ὅ,τι ρίχνουν στή θάλασσα τό χάνουν ἀμέσως κι ἔχουν νά παλέψουν στή συνέχεια μέ τή φτώχεια. Ἐμεῖς ὅμως, ἄν ἀποτινάξουμε τό πονηρό φορτίο, θά κερδίσουμε μεγαλύτερο κι ἀκριβότερο θησαυρό γιά τίς ψυχές μας. Γιά παράδειγμα, ἡ πορνεία καί γενικά ἡ ἀκολασία, ὅταν ἀποβληθεῖ, ἐξαλείφεται τελείως μέ τά δάκρυα καί τό χῶρο της καταλαμβάνει ἡ ἁγιότητα καί ἡ δικαιοσύνη, πράγματα ἀνάλαφρα, πού δέν καλύπτονται ἀπό κανένα κύμα. Ὅσο γιά τά χρήματα, ὄχι μόνο δέν τά χάνει ὅποιος σέ φιλανθρωπίες τά σκορπᾶ, ἀλλά διαπιστώνει ὅτι μεταφέρονται σέ ἄλλα ἀσφαλέστερα πλοῖα, στίς ἀνάγκες τῶν φτωχῶν, ὅπου διασώζονται καί φθάνουν στό λιμάνι. Ἐκεῖ τούς καρτεροῦν ὡς τό ἀκριβότερο κόσμημα!

Μ. Βασιλείου, Περί τοῦ μή προσκολλᾶσθαι τοῖς βιοτικοῖς,
ΕΠΕ 7,170-172. 180-182.
Ἀπόδοση Β.Τ.

῎Αν ρωτούσαμε τόν ἄνθρωπο τῆς ἐποχῆς μας, πότε ἡ γυναίκα ἔγινε τό κέντρο τῆς προσοχῆς τοῦ κόσμου, πότε βγῆκε στό προσκήνιο τῆς ἐπικαιρότητος, μέ φυσικότητα θά μᾶς ἀπαντοῦσε· στίς ἀρχές τοῦ περασμένου αἰώνα, τότε πού τό φεμινιστικό κίνημα πανηγυρικά διακήρυξε τήν ἰσότητα τῶν δύο φύλων σ᾿ ὅλους τούς τομεῖς τῆς κοινωνικῆς ζωῆς καί θριαμβευτικά ὑποστήριξε τή χειραφέτηση τῆς γυναίκας. Κι ὅμως, πολύ πιό παλιά, ὅταν ἡ ἀνθρωπότητα δρασκέλιζε τό κατώφλι τῆς β' πρός τήν α' π.Χ. χιλιετηρίδα, γράφτηκε ἕνα ποίημα, στό ὁποῖο εἶναι διάχυτη ἡ ἐκτίμηση καί ὁ θαυμασμός γιά τή γυναίκα. ῾Ο ὁδοστρωτήρας τοῦ χρόνου δέν ἔφθειρε τόν ὕμνο αὐτό καί ἡ λήθη τῶν αἰώνων δέν τόν ἀφάνισε. Μέ διατηρημένη τή διαχρονικότητα καί ἐπικαιρότητά του προβάλλει σύγχρονος μέσα στούς ἱερούς κόλπους τῆς ᾿Εκκλησίας καί ὁμολογουμένως ὠχριᾶ μπροστά του κάθε πρόσφατη παραγωγή τοῦ φεμινισμοῦ.

Στό ποίημα αὐτό, πού περιέχεται στό τελευταῖο κεφάλαιο τοῦ βιβλίου τῶν Παροιμιῶν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, δίδεται ὁ τίτλος «῾Η ἀνδρεία γυναίκα». Καμία ἄλλη ἁγιογραφική περικοπή δέν ἀνεβάζει τή γυναίκα τόσο ψηλά, ὡς θρησκευτική καί ἠθική προσωπικότητα, ὅσο αὐτός ὁ ὕμνος. Σωστά λέχθηκε ὅτι τό παροιμιακό ποίημα ἀποτελεῖ τό ἄριστο κάτοπτρο τῆς ὑψηλῆς ἐκτιμήσεως, πού ἀπολάμβανε ἡ γυναίκα στόν ἀρχαῖο ἑβραϊκό πολιτισμό. ῾Η παγκόσμια βιβλιογραφία δέν ἔχει νά ἐπιδείξει ἰσάξιο κείμενο. Αἰῶνες τώρα οἱ ὕμνοι καί οἱ συνθέσεις μέ θέμα τήν ἀγάπη ἀδυνατοῦν ν᾿ ἀντιπαρατεθοῦν πρός τόν μεγαλειώδη ἐκεῖνον ὕμνο τῆς ἀγάπης, πού συνέθεσε ὁ θεόπνευστος νοῦς καί ἡ χριστοκεντρική καρδιά τοῦ ἀποστόλου Παύλου (Α' Κο 13). Παρόμοια, κανένα δημιούργημα τῆς κοινῆς λογικῆς καί τῆς ἀνθρώπινης καρδιᾶς, γραμμένο πρός τιμήν τῆς γυναίκας, δέν τολμᾶ ν᾿ ἀναμετρηθεῖ μέ τό ἐγκώμιο πρός τήν ἀνδρεία γυναῖκα. Εἶναι δέ χαρακτηριστικό ὅτι κλασικές συνθέσεις τῆς νεώτερης λογοτεχνίας εἶναι ἐμπνευσμένες ἀπό τό ἐνθουσιῶδες αὐτό διδακτικό ποίημα.

Τό τελευταῖο κεφάλαιο τοῦ βιβλίου τῶν Παροιμιῶν στή μετάφραση τῶν Ο' ἀριθμεῖται ὡς 29ο, ἐνῶ στό (ἑβραϊκό) μασοριτικό κείμενο φέρει τόν ἀριθμό 31. ῎Αγνωστος παραμένει ὁ συνθέτης τοῦ ἀμιμήτου αὐτοῦ ποιήματος, ἀλλά καί διάφοροι εἶναι οἱ ποιηταί τοῦ βιβλίου τῶν Παροιμιῶν, μέ ἡγήτορα βέβαια τό βασιλιά Σολομώντα καί πάνω ἀπ᾿ ὅλους τό ἅγιο Πνεῦμα, πού εἶναι ὁ ἐμπνευστής καί οὐσιαστικός συγγραφέας ὅλης τῆς ἁγίας Γραφῆς. Δεητικός ὑψώνεται ὁ τόνος στά ποιήματα τοῦ Δαυΐδ, στούς Ψαλμούς, συμβουλευτικός στή συλλογή ποιημάτων τοῦ Σολομώντα, στίς Παροιμίες. ᾿Επιπλέον, τό ποίημα γιά τήν ἀνδρεία γυναίκα ἔχει κι ἕνα ἄλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα, τήν ἀκροστιχίδα. Οἱ 44 στίχοι του κατανέμονται ἀνά δύο σέ στροφές καί τά πρῶτα γράμματα τῶν 22 στροφῶν ἀπαρτίζουν τό ἑβραϊκό ἀλφάβητο, τό ὁποῖο -ὡς γνωστόν- ἀποτελεῖται ἀπό 22 στοιχεῖα. Αὐτές οἱ ἰδιαιτερότητες δέν μποροῦν βέβαια νά ἀποδοθοῦν στό ἀρχαῖο ἑλληνικό κείμενο οὔτε στή νεοελληνική μετάφραση, πού παραθέτω στή συνέχεια.

10 Γυναῖκα ἀνδρείαν τίς εὑρήσει; τιμιωτέρα δέ ἐστι λίθων πολυτελῶν ἡ τοιαύτη.

11 θαρσεῖ ἐπ᾿ αὐτῇ ἡ καρδία τοῦ ἀνδρός αὐτῆς, ἡ τοιαύτη καλῶν σκύλων οὐκ ἀπορήσει·

14 ἐγένετο ὡσεί ναῦς ἐμπορευομένη μακρόθεν, συνάγει δέ αὐτῆς τόν πλοῦτον.

15 καί ἀνίσταται ἐκ νυκτῶν καί ἔδωκε βρώματα τῷ οἴκῳ καί ἔργα ταῖς θεραπαίναις.

16 θεωρήσασα γεώργιον ἐπρίατο, ἀπό δέ καρπῶν χειρῶν αὐτῆς κατεφύτευσε κτῆμα.

17 ἀναζωσαμένη ἰσχυρῶς τήν ὀσφύν αὐτῆς ἤρεισε τούς βραχίονας αὐτῆς εἰς ἔργον.

18 ἐγεύσατο ὅτι καλόν ἐστι τό ἐργάζεσθαι, καί οὐκ ἀποσβέννυται ὁ λύχνος αὐτῆς ὅλην τήν νύκτα.

19 τούς πήχεις αὐτῆς ἐκτείνει ἐπί τά συμφέροντα, τάς δέ χεῖρας αὐτῆς ἐρείδει εἰς ἄτρακτον.

21 οὐ φροντίζει τῶν ἐν οἴκῳ ὁ ἀνήρ αὐτῆς, ὅταν που χρονίζῃ· πάντες γάρ οἱ παρ᾿ αὐτῆς ἐνδεδυμένοι εἰσί.

22 δισσάς χλαίνας ἐποίησε τῷ ἀνδρί αὐτῆς, ἐκ δέ βύσσου καί πορφύρας ἑαυτῇ ἐνδύματα.

23 περίβλεπτος δέ γίνεται ὁ ἀνήρ αὐτῆς ἐν πύλαις , ἡνίκα ἄν καθίσῃ ἐν συνεδρίῳ μετά τῶν γερόντων κατοίκων τῆς γῆς.

24 σινδόνας ἐποίησε καί ἀπέδοτο τοῖς Φοίνιξι, περιζώματα δέ τοῖς Χαναναίοις.

26 στόμα αὐτῆς διήνοιξε προσεχόντως καί ἐννόμως, καί τάξιν ἐστείλατο τῇ γλώσσῃ αὐτῆς.

28 τό στόμα δέ ἀνοίγει σοφῶς καί νομοθέσμως, ἡ δέ ἐλεημοσύνη αὐτῆς ἀνέστησε τά τέκνα αὐτῆς καί ἐπλούτησαν, καί ὁ ἀνήρ αὐτῆς ᾔνεσεν αὐτήν.

29 Πολλαί θυγατέρες ἐκτήσαντο πλοῦτον, πολλαί ἐποίησαν δύναμιν, σύ δέ ὑπέρκεισαι καί ὑπερῇρας πάσας.

30 ψευδεῖς ἀρέσκειαι καί μάταιον κάλλος γυναικός· γυνή γάρ συνετή εὐλογεῖται, φόβον δέ Κυρίου αὕτη αἰνείτω.

31 δότε αὐτῇ ἀπό καρπῶν χειλέων αὐτῆς, καί αἰνείσθω ἐν πύλαις ὁ ἀνήρ αὐτῆς.

10 Γυναίκα ἀνδρεία ποιός θ᾿ ἀνακαλύψει; Αὐτή εἶναι πολυτιμότερη κι ἀπ᾿ τά πολύτιμα πετράδια.

11 ᾿Απ᾿ αὐτήν παίρνει θάρρος ἡ καρδιά τοῦ ἄνδρα της· κανένα ἀγαθό δέν θά τῆς λείψει.

13 Κουβαριάζει νήματα μάλλινα καί λινά καί φτιάχνει μέ τά χέρια της πράγματα χρήσιμα.

14 Σάν πλοῖο μοιάζει, πού μεταφέρει ἐμπορεύματα ἀπό μέρη μακρινά· ἔτσι συγκεντρώνει τά πλούτη της.

15 Σηκώνεται ἀπ᾿ τή νύχτα καί μοιράζει στούς δικούς της τροφές καί στίς δοῦλες της διακονήματα.

16 ᾿Εξετάζει προσεκτικά καί ἀγοράζει ἕνα χωράφι, πού μέ τόν κόπο τῶν χεριῶν της τό κάνει κατάφυτο κῆπο.

17 Περιζώνει καλά-καλά τή μέση της καί στηρίζει τά μπράτσα της στή δουλειά.

18 Γεύθηκε πόσο ὠφέλιμη εἶναι ἡ δουλειά, γι᾿ αὐτό δέν σβήνει τό λυχνάρι της ὅλη τή νύχτα.

19 Τά χέρια της ἁπλώνει γιά τά συμφέροντά της καί στηρίζει τίς παλάμες της στό ἀδράχτι.

20 ᾿Ανοίγει στόν φτωχό τά χέρια της κι ἁπλώνει τήν παλάμη στόν δυστυχισμένο.

21 Δέν νοιάζεται γιά τίς σπιτικές φροντίδες ὁ ἄνδρας της, ὅταν βρίσκεται κάπου μακριά, διότι ὅλοι ὅσοι ζοῦν μέ τή γυναίκα του εἶναι καλοντυμένοι.

22 Διπλά πανωφόρια ἑτοιμάζει γιά τόν ἄνδρα της καί γιά τόν ἑαυτό της φορέματα ἀπό λευκό λινό καί πορφύρα.

23 Θαυμάζουν ὅλοι τόν ἄνδρα της, ὅταν καθίσει ὡς σύνεδρος στήν πλατεῖα μαζί μέ τή γερουσία τοῦ τόπου.

24 ῾Υφαίνει σεντόνια καί ἐνδύματα, πού τά πουλᾶ στούς Φοίνικες καί στούς Χαναναίους.

25 Δύναμη καί μεγαλοπρέπεια εἶναι ντυμένη, καί εὐφραίνεται μές στά γηρατειά της.

26 ῞Οταν ἀνοίγει τό στόμα της, μιλᾶ μέ προσοχή καί ἀκρίβεια· ἁρμονία σκορπᾶ μέ τή γλῶσσα της.

27 Ζεστή εἶναι ἡ παραμονή στό σπίτι της καί καλομαγειρεμένα τά φαγητά της.

28 Τά λόγια της εἶναι σοφά καί σύμφωνα μέ τό νόμο· ἡ ἐλεημοσύνη της προκοπή καί πλοῦτος γιά τά παιδιά της. Γι᾿ αὐτό τῆς πλέκει ἐγκώμιο ὁ σύζυγός της.

29 Πολλές γυναῖκες ἀπέκτησαν πλούτη, πολλές ἀναδείχθηκαν δυνατές, ἐσύ ὅμως στέκεις ψηλότερα καί ὅλες τίς ξεπέρασες.

30 Εἶναι ψεύτικη ἡ φιλαρέσκεια καί μάταιο τό κάλλος τῆς γυναίκας· ἡ φρόνιμη γυναίκα ὅμως τιμᾶται, γι᾿ αὐτό μέ εὐλάβεια ἄς ὑμνεῖ τόν Κύριο.

31 ᾿Ανταποδῶστε της γιά ὅ,τι προσφέρει μέ τά χείλη της καί ἐπαινέστε τόν ἄνδρα της στίς πλατεῖες.

᾿Από τόν τίτλο τοῦ ποιήματος δημιουργεῖται ἴσως ἡ ἐντύπωση ὅτι αὐτό ἀναφέρεται ἀποκλειστικά στό γυναικεῖο φῦλο. ᾿Αλλ᾿ ἡ ἐπισταμένη μελέτη τῆς πλοκῆς του διατρανώνει πώς ἀφορᾶ ἐπίσης στόν ἄνδρα, στά παιδιά, στήν οἰκογένεια ὅλη. Προσφέρει στόν νέο, ὁ ὁποῖος σκέπτεται σοβαρά τό γάμο, τά κριτήρια ἐκλογῆς τῆς μελλούσης συζύγου του. Εἶναι ἀκόμη ζυγαριά καί δείκτης πορείας καί γιά ὅλους ἐκείνους πού ἤδη ξεκίνησαν καί διανύουν τήν οἰκογενειακή τους ζωή.

᾿Εμφανίζεται τό ἰδεῶδες τῆς γυναικείας ἀρετῆς, καθώς φιλοτεχνεῖται τό πορτραῖτο τῆς τέλειας γυναίκας, ἡ ὁποία διακρίνεται γιά τά πλούσια προσόντα καί τά σπάνια χαρίσματά της. Δίκαια ἡ περικοπή αὐτή χαρακτηρίστηκε ὡς τό «χρυσοῦν ἀλφάβητον διά τάς γυναῖκας»· ἕνα ἀλφάβητο εὔχρηστο σέ κάθε ἐποχή καί γλῶσσα. ῾Ο ἀείμνηστος καθηγητής Π. Μπρατσιώτης στήν περισπούδαστη ἐργασία του «῾Η γυνή ἐν τῇ ῾Ιερᾷ Βίβλῳ», μετά ἀπό σύντομη παρουσίαση τοῦ ἐν λόγῳ κειμένου, σημειώνει χαρακτηριστικά· «Τοιοῦτο εἶναι τό ἰδανικόν τῆς γυναικός τό πρό 2 1/2 χιλιάδων καί πλέον ἐτῶν θεοπνεύστως ἐν τῇ ῾Ιερᾷ Βίβλῳ διατυπωθέν, εἰς ὅ ὅμως μετά τοσούτων αἰώνων πρόοδον καί ἀνάπτυξιν οὐδέν θά ἠδύνατο μήτε νά προστεθῇ μήτε ν᾿ ἀφαιρεθῇ».

Σ᾿ ἐκεῖνα τά προχριστιανικά χρόνια κατά κανόνα ἡ γυναίκα εἶνε κατώτερη ἀπό τόν ἄνδρα, κτῆμα καί δούλη του, ἕνα ἀναφαίρετο παιχνίδι, πού θά ἱκανοποιεῖ διαρκῶς τίς ὀρέξεις καί τίς ἰδιοτροπίες του. ᾿Εντούτοις, ἡ πρωταγωνίστρια τοῦ ὕμνου μας σπάζει τό κατεστημένο τῆς ἐποχῆς της. Προβάλλει ὡς ἀξιοσέβαστη δέσποινα, πραγματική σύντροφος καί συνεργάτις τοῦ συζύγου της, ὄχι ἕνα res πρός καταπάτηση ἤ ἐκμετάλλευση, ἀλλά πολύτιμη βοηθός του (πρβλ. Γε 2,18) καί δῶρο ἀκριβό τοῦ Θεοῦ. Εἶναι γεγονός ὅτι στήν ἀρχαιότητα ἡ θέση τῆς ᾿Ισραηλίτισσας γυναίκας καί μάλιστα τῆς ἐγγάμου, στήν ὁποία ἀναφέρεται ὁ ὕμνος, δέν εἶναι τόσο ταπεινή καί ὑποτιμητική, ὅσο στούς ἄλλους λαούς. Χωρίς νά εἶναι ἀπαλλαγμένος ἀπό τό κυριαρχικό φρόνημα, ὁ ᾿Ισραηλίτης περιβάλλει τή σύζυγό του μέ σεβασμό καί ἐκτίμηση. Κλασικά παραδείγματα γιά τήν ἐπιβεβαίωση τοῦ λόγου ἀποτελοῦν οἱ γυναῖκες τῶν πατριαρχῶν Σάρρα, Ρεβέκκα, Ραχήλ. Μή λησμονοῦμε ἀκόμη τίς πρωτοποριακές ἐκεῖνες περιπτώσεις, ὅπου κάποιες ᾿Ισραηλίτισσες διαδραματίζουν σπουδαῖο ἡγετικό ρόλο στήν ἱστορία τοῦ ᾿Ισραήλ, ὅπως π.χ. ἡ Δεββώρα (βλ. Κρ 4-5), ἤ μετέχουν ἐνεργά στή θρησκευτική ζωή, ὅπως ἡ ἀδελφή τοῦ Μωϋσέως, ἡ Μαριάμ (βλ. ῎Εξ 15,20) ἤ ἡ προφῆτις ῎Ολδα (βλ. Δ' Βα 22,14).

῾Η ἐντυπωσιακή αὐτή ὑπεροχή τῶν ᾿Ισραηλιτισσῶν ἔναντι τῶν συγχρόνων τους γυναικῶν τῶν ἄλλων ἐθνοτήτων ὀφείλεται ἀναμφίβολα στό γεγονός ὅτι στήν ἑβραϊκή κοινωνία καί οἰκογένεια ἔχει ἀφήσει ἀνεξίτηλη τή σφραγίδα της ἡ μονοθεϊστική θρησκεία, ἡ λατρεία καί ὁ νόμος τοῦ Γιαχβέ. Πράγματι ὁ μωσαϊκός νόμος, παρ᾿ ὅλο πού δέν ἐξισώνει τά δύο φῦλα, ἀναγνωρίζει σ᾿ αὐτά ὀντολογική καί σωτηριολογική ἰσοτιμία. Γι᾿ αὐτό καί οἱ ἠθικές ἐντολές ἀπευθύνονται ἐξίσου στόν ἄνδρα καί στή γυναίκα. ᾿Εξάλλου, ἄν καί δέν καταργεῖ τήν πολυγαμία ἡ Παλαιά Διαθήκη, προβάλλει ἔντονα ὡς ἰδεώδη συζυγική σχέση τή μονογαμία. Δέν εἶναι δέ τυχαῖο ὅτι ὁ Γιαχβέ ἀπαιτεῖ ἀπό τόν περιούσιο λαό του νά προσβλέπει μόνο σ᾿ αὐτόν, ὅπως ἡ πιστή νύμφη στό νυμφίο της, καί νά μήν ἔχη καμία σχέση μέ ἄλλους θεούς. Κάθε φορά πού ὁ ᾿Ισραηλίτης ἀθετεῖ αὐτή τήν ἱερή σχέση, στιγματίζεται ἡ ἀποστασία του ὡς συζυγική ἀπιστία· «Πῶς ἐγένετο πόρνη πόλις πιστή Σιών, πλήρης κρίσεως, ἐν ᾗ δικαιοσύνη ἐκοιμήθη ἐν αὐτῇ, νῦν δέ φονευταί;» (᾿Ησ 1,21).

῾Η μοιχεία στιγματίζεται ὡς ἀφροσύνη καί ἀσέβεια· «ὅς ἐκβάλλει γυναῖκα ἀγαθήν, ἐκβάλλει τά ἀγαθά, ὁ δέ κατέχων μοιχαλίδα ἄφρων καί ἀσεβής» (Πρμ 18,22α). Στόν ἄρχοντα ὁ νόμος συστήνει· «Καί οὐ πληθυνεῖ ἑαυτῷ γυναῖκας, ἵνα μή μεταστῇ αὐτοῦ ἡ καρδία» (Δε 17,17). ᾿Απαγορεύει νά παίρνει ὁ ῾Εβραῖος ὡς συζύγους συγχρόνως δύο ἀδελφές· «Γυναῖκα ἐπ᾿ ἀδελφῇ αὐτῆς οὐ λήψῃ ἀντίζηλον ἀποκαλύψαι τήν ἀσχημοσύνην αὐτῆς ἐπ᾿ αὐτῇ, ἔτι ζώσης αὐτῆς» (Λε 18,18).

῾Ο σεβασμός πρός τή μητρότητα ἀνεβάζει ἐπίσης τήν ὑπόληψη τῆς γυναίκας στήν ἰουδαϊκή κοινωνία. «Τίμα τόν πατέρα σου καί τήν μητέρα σου», θεσπίζει ὁ Δεκάλογος (῎Εξ 20,12), καί οἱ Παροιμίες ἐκτιμοῦν ὡς ἰδιαίτερη εὔνοια τοῦ Θεοῦ τό ν᾿ ἀποκτήσει ὁ ᾿Ισραηλίτης καλή γυναίκα· «῞Ος εὗρε γυναῖκα ἀγαθήν, εὗρε χάριτας, ἔλαβε δέ παρά Θεοῦ ἱλαρότητα» (Πρμ 18,22).

Σέ πολλά χωρία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καί ἰδιαίτερα στό βιβλίο τῶν Παροιμιῶν ἐξαίρονται οἱ ἀρετές τῆς γυναίκας. ᾿Αλλοῦ πάλι, κυρίως στά προφητικά βιβλία, ἐλέγχονται τά πάθη καί οἱ κακίες της, ὅπως ἐξάλλου ἐλέγχονται καί τοῦ ἀνδρός οἱ κακίες.

Εἰδικά στό ποίημα γιά τήν ἀνδρεία γυναίκα δέν προβάλλει ἐνώπιόν μας μία γυναίκα ἄβγαλτη, ἔγκλειστη στό χαρέμι, δειλή καί ἀμαθής, οὔτε μία σύζυγος ἄπιστη καί διεστραμμένη, ἀλλά

μία γυναίκα ἡ ὁποία, ἄν καί ἀνήκει σέ εὔπορη καί εὐκατάστατη οἰκογένεια, δουλεύει ὅπως οἱ δοῦλες καί οἱ φτωχές ἀγρότισσες. ᾿Ενῶ ὅμως παρουσιάζονται τά γνωρίσματα μιᾶς ἀγρότισσας, ἐντούτοις τά στοιχεῖα αὐτά δέν μειώνουν στό ἐλάχιστο τήν παγκοσμιότητα, τήν καθολικότητα καί τήν αἰωνιότητα τῶν θείων νοημάτων τοῦ ποιήματος.

Θεωροῦν μερικοί ὅτι τό ὑπέροχο αὐτό ἐγκώμιο ἀναφέρεται σέ συγκεκριμένη βασίλισσα. ῾Η ἄποψη ὅμως αὐτή δέν εἶναι τεκμηριωμένη. ᾿Εντούτοις, καθώς προχωρεῖ κανείς στή μελέτη τοῦ κειμένου, διακρίνει ἕνα ἀστραφτερό βασιλικό στέμμα, πού μέ τ᾿ ἀκριβά καί σπάνια πετράδια του λαμπρύνει τό κεφάλι τῆς ἀνδρείας γυναίκας. Εἶναι οἱ ἄφθαρτες ἀρετές της·

Στό σημεῖο αὐτό πρέπει νά ἐπισημάνουμε ὅτι ἡ περικοπή μας εἶναι πολύ ἐκφραστική τῆς ἐποχῆς της, διότι ἀπεικονίζει τίς γυναῖκες ὅλων τῶν τάξεων, τῆς πόλεως καί τοῦ χωριοῦ, καθόσον τότε καί οἱ γυναῖκες τῶν πόλεων ἦταν ἀγρότισσες. ῾Υπενθυμίζω ἐπιπλέον τή διαχρονικότητα τῆς ἁγίας Γραφῆς· ἀκόμη καί ὅταν ἀναλύει θέματα καιρικοῦ, τοπικοῦ ἤ ταξικοῦ χαρακτῆρος, δέν παύει νά ἐκπέμπει μηνύματα μέ κῦρος καθολικό καί ἐπικαιρότητα αἰώνια. Τό ἱστορικό πλαίσιο δηλαδή δέν ἀλλοιώνει τό πνεῦμα καί τούς στόχους πού ἡ ἴδια ἡ Γραφή θέλει νά προσφέρει καί νά χαράξει στή σκέψη τοῦ ἀνθρώπου τῆς κάθε ἐποχῆς. Στά χρόνια τοῦ ἀπ. Παύλου π.χ. εἶχε δημιουργηθεῖ μέ τά εἰδωλόθυτα σοβαρό πρόβλημα, τό ὁποῖο ἀντιμετωπίζει ὁ ἴδιος στήν Α' ᾿Επιστολή του πρός τούς Κορινθίους. ῾Οπωσδήποτε παρόμοιο θέμα δέν ὑφίσταται στή σύγχρονη ἐποχή. ᾿Από τή διευθέτηση ὅμως ἐκείνου τοῦ προβλήματος ἀναδύονται συμπεράσματα μέ αἰώνιο κῦρος, ἱκανά νά χειραγωγήσουν στή λύση ποικίλων προβλημάτων τοῦ σήμερα. ᾿Αναφέρω ἐνδεικτικά τό ἀξίωμα «ἡ γνῶσις φυσιοῖ, ἡ δέ ἀγάπη οἰκοδομεῖ» (Α' Κο 8,2) καί τή σπουδαία κατακλείδα αὐτῆς τῆς περικοπῆς «οὐ μή φάγω κρέα εἰς τόν αἰῶνα, ἵνα μή τόν ἀδελφόν μου σκανδαλίσω» (στ. 13).

Εἶναι ἀλήθεια πώς πολλά πράγματα μέ τό πέρασμα τῶν αἰώνων χάνουν τήν ἐπικαιρότητά τους καί ἐκπίπτουν ἀπό τό ἐνδιαφέρον τοῦ ἀνθρώπου. ᾿Αλλά εἶναι καί κάποια ἄλλα, τά ὁποῖα μένουν ἀνέγγιχτα ἀπό τόν ὁδοστρωτήρα τοῦ χρόνου. ῾Ο ἥλιος π.χ. ἤ τό ὀξυγόνο παραμένουν πάντοτε σύγχρονα καί χαρακτηρίζονται «ἐκ τῶν ὧν οὐκ ἄνευ», παρόλες τίς ἀνακαλύψεις τῆς ἐπιστήμης καί τίς θαυμαστές ἐφαρμογές τῆς τεχνολογίας. ῎Ετσι, κι ἕνας πού ξέρει νά «περπατάει» στίς σελίδες τῆς Γραφῆς, δέν ἐπηρεάζεται ἀπό τά πρόσκαιρα στοιχεῖα καί σχήματα, ἀλλά στέκεται στίς ἀναλλοίωτες καί αἰώνιες ἀλήθειές της. Σ᾿ αὐτές τίς ἀκατάλυτες καί ἄφθαρτες ἀξίες, πού ξεπηδοῦν ἀπό τούς στίχους γιά τήν ἀνδρεία γυναίκα, θά στρέψουμε στή συνέχεια τήν προσοχή μας.

Μέσα στό κλίμα τοῦ διάχυτου εὐδαιμονισμοῦ, ὅπου μᾶς παρασύρει ὁ συρμός τοῦ καταναλωτισμοῦ, ἡ ᾿Ορθόδοξη ᾿Εκκλησία -μόνη αὐτή- ὑψώνει τή σημαία τοῦ ἀγώνα τῆς ἐγκράτειας. ᾿Από τίς 15 Νοεμβρίου μέχρι τίς 25 Δεκεμβρίου οἱ πιστοί καλοῦνται νά προετοιμαστοῦν γιά τό μεγάλο γεγονός τῆς ἐνανθρώπησης τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ. ῞Ενα μέσο προετοιμασίας εἶναι καί ἡ ἄσκηση τῆς νηστείας. ῾Ο ἱερός Χρυσόστομος μᾶς παροτρύνει νά τήν ὑποδεχτοῦμε:

«῞Οταν δημιούργησε τόν ἄνθρωπο ὁ Θεός, τόν παρέδωσε σ᾿ ἕναν σπουδαῖο παιδαγωγό, στή νηστεία. Διότι ἕνα εἶδος νηστείας ἦταν ἡ ἐντολή πού περιγράφεται στή Γένεση· «ἀπό παντός ξύλου τοῦ ἐν τῷ παραδείσῳ βρώσει φαγῇ, ἀπό δέ τοῦ ξύλου τοῦ γινώσκειν καλόν καί πονηρόν, οὐ φάγεσθε ἀπ᾿ αὐτοῦ» (2,16-17).

Κι ἄν στόν παράδεισο ἦταν ἀναγκαία ἡ νηστεία, πόσο περισσότερο μᾶς χρειάζεται ἐκτός παραδείσου! ῾Η δύναμή της μπορεῖ νά ἀνατρέψει καί τήν καταδικαστική ἀπόφαση τοῦ Θεοῦ καί νά σώσει ἀπ᾿ τό θάνατο ὄχι δυό, τρία, δέκα ἤ εἴκοσι ἄτομα ἀλλά κι ὁλόκληρο λαό. Αὐτό συνέβη στήν πραγματικότητα μέ τή θαυμαστή πόλη τῆς Νινευή.

Χάρη στή νηστεία καί ὁ Δανιήλ ἐπικοινώνησε μέ τά λιοντάρια σάν νά ἦταν πρόβατα καί βγῆκε ἀβλαβής ἀπ᾿ τό λάκκο τῆς καταδίκης του. ᾿Αλλά καί οἱ τρεῖς παῖδες βγῆκαν λαμπρότεροι καί ἐνδοξότεροι ἀπό τό πῦρ τῆς βαβυλωνιακῆς καμίνου μέ τή βοήθεια τῆς νηστείας.

῎Ας ὑποδεχτοῦμε, λοιπόν, μέ θαυμασμό καί ἀνοιχτή ἀγκαλιά αὐτή τή βασίλισσα πού καί μέσα στήν κάμινο βοηθᾶ, καί μέσα στό λάκκο τῶν λεόντων διαφυλάσσει, καί δαίμονες ἀπομακρύνει, καί τόν Θεό κάνει νά ἀναστέλλει τίς ἀποφάσεις του, καί τήν μανία τῶν παθῶν καταστέλλει, καί στήν ἐλευθερία μᾶς ἐπαναφέρει, καί πολλή γαλήνη ἐπιφέρει στούς λογισμούς μας.

Εἶναι δυνατόν νά φοβόμαστε καί νά ἀποφεύγουμε ἕναν τόσο μεγάλο εὐεργέτη; Δέν εἶναι τρέλα κάτι τέτοιο; «Τή φοβόμαστε», λένε κάποιοι, «διότι φθείρει τό σῶμα καί τό κάνει ἀσθενικό». ᾿Αλλά, ὅπως λέει ὁ μεγάλος ἐκεῖνος ἀπόστολος, ὅσο φθείρεται ὁ ἐξωτερικός ἄνθρωπος, δηλαδή τό σῶμα, τόσο ὁ ἐσωτερικός, δηλαδή ἡ ψυχή, ἀνανεώνεται μέρα μέ τήν ἡμέρα (Β' Κο 4,16). ῎Αν ἐξετάσουμε, μάλιστα, καλύτερα τό πράγμα, θά διαπιστώσουμε ὅτι ἡ νηστεία εἶναι ἡ μητέρα τῆς ὑγείας. ῎Αν πρέπει κάτι νά φοβόμαστε αὐτό εἶναι ἡ μέθη καί ἡ πολυφαγία κι ὄχι ἡ νηστεία. ῾Η γαστριμαργία μας εἶναι αὐτή πού, ἀφοῦ μᾶς δέσει πισθάγκωνα, μᾶς παραδίδει δούλους στήν τυραννική δύναμη τῶν παθῶν μας. ᾿Απ᾿ αὐτή τήν τυραννία μποροῦμε νά γλυτώσουμε μόνο μέ τή βοήθεια τῆς ἁγίας νηστείας».