Ἀναζητώντας τήν εὐτυχία

Μιά πανανθρώπινη ἀγωνία

  Ἡ λέξη πού συμπυκνώνει στό νόημά της τόν μεγαλύτερο πόθο τοῦ ἀνθρώπου, τόν ποθεινότερο στόχο του, ἀλλά καί τό ἄπιαστο συνήθως ὄνειρό του, εἶναι ἡ λέξη εὐτυχία. Ποιό ὅμως εἶναι τό ἀκριβές περιεχόμενο αὐτῆς τῆς λέξεως, δέν μπόρεσε ὁ ἄνθρωπος νά τό καθορίσει κι ἴσως γι’ αὐτό δέν μπόρεσε ποτέ νά τήν βρεῖ μόνος του. Ἔτσι τό ἐρώτημα παραμένει πάντα ἀνοιχτό σ’ αὐτόν τόν κόσμο καί στούς ἀνθρώπους πού ζοῦν μακριά ἀπό τήν ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ.

  Τί εἶναι ἡ εὐτυχία καί ποῦ μπορῶ νά τήν βρῶ; Αὐτό ἦταν τό ἐρώτημα πού διετύπωσε ὁ πλούσιος νέος –τύπος ὅλων τῶν νέων ὅλων τῶν ἐποχῶν– στόν θεάνθρωπο Κύριο, ὅταν τοῦ εἶπε· «Διδάσκαλε ἀγαθέ, τί ποιήσας ζωήν αἰώνιον κληρονομήσω;». Ἡ ἐρώτηση φωτίζει τό πρόβλημα μοναδικά. Μέσα στήν ἔκφραση «αἰώνιος ζωή» δίνεται ἁπλᾶ τό πλῆρες καί ἀκριβές περιεχόμενο τῆς εὐτυχίας· μία ζωή, πού νά εἶναι ὄντως ζωή, καί νά εἶναι ἀτελείωτη. Τό σημαντικό ὅμως δέν εἶναι αὐτό· τό σημαντικό εἶναι ἡ ἀπάντηση πού δίνει ὁ Κύριος· «εἰ θέλεις τέλειος εἶναι». Ἄν θέλεις, λοιπόν, νά εἶσαι τέλειος· νά τί σημαίνει εὐτυχία, γιά κεῖνον πού μᾶς ἔπλασε καί ξέρει καλύτερα ἀπό κάθε ἄλλον τίς ἀνάγκες μας· ἡ τελειότητα τοῦ ἀνθρώπου, αὐτό θά πεῖ, ἡ ὁλοκλήρωσή του καί ἡ ἐκπλήρωση τοῦ ἀνώτερου προορισμοῦ του.

  Ξεκάθαρα φαίνεται ὅτι ἡ τελειότητα συνδέεται μέ τήν εὐτυχία. Κι ἄν ἀκόμη ἦταν δυνατόν νά δώσουμε μία ἄπειρη εὐτυχία στόν ἄνθρωπο, δέν θά 'ταν εὐτυχισμένος ἄν δέν ἦταν τέλειος. Γιατί δέν θά εἶχε δεκτικότητα νά δεχθεῖ τήν εὐτυχία· δέν θά εἶχε τρόπο νά τήν ἀπολαύσει. Γι’ αὐτό, ὅσο αὐξάνει ἡ τελειότητα τοῦ ἀνθρώπου, τόσο αὐξάνει καί ἡ δύναμη, ἡ δεκτικότητα νά ἀπολαμβάνει τήν εὐτυχία. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος φθάσει στήν τελειότητα, τότε ἔχει ὅλες τίς δυνατότητες καί ὅλες τίς συχνότητες νά ἐπικοινωνεῖ, νά ἐναρμονίζεται μέ τήν εὐτυχία, ἡ ἴδια δέ ἡ τελειότητά του γίνεται ἡ πηγή τῆς εὐτυχίας καί τῆς χαρᾶς του.

Ὄχι καλός ἀλλά πιστός

  Ἀλλά ἄς δοῦμε τά πράγματα ἀπό κοντά. Ἕνας πλούσιος νέος πλησιάζει τόν Ἰησοῦ καί ρωτᾶ μέ ἀγωνία: «τί πρέπει νά κάνω γιά νά κληρονομήσω αἰώνια ζωή;». Εἶναι νέος καί ὅμως δέν χορταίνει μέ τά νιάτα του, εἶναι πλούσιος καί ὅμως δέν ἱκανοποιεῖται μέ τά πλούτη του, εἶναι καί ἀξιωματοῦχος, ἄρχοντας, ἀλλά δέν τόν ἀναπαύει τό ἀξίωμά του. Καί ὁ Διδάσκαλος δίνει τήν πρώτη ἀπάντηση· ἡ εὐτυχία βρίσκεται στήν ἐκτέλεση τῶν ἐντολῶν πού ἔδωσε ὁ Θεός μέ τόν Δεκάλογο. Στόν Νόμο εἶναι γραμμένο νά μή μοιχεύσεις, νά μή φονεύσεις, νά μή κλέψεις, νά μή ψευδομαρτυρήσεις, τίμα τόν πατέρα σου καί τή μητέρα σου. Καί ὁ πλούσιος ἄρχοντας νέος, εὐχαριστημένος ἀπαντᾶ στόν Κύριο καί βεβαιώνει ὅτι ὅλα αὐτά τά φύλαξε καί μάλιστα «ἐκ νεότητός του», ἀπό παιδί ἀκόμη. Σπουδαῖος στ’ ἀλήθεια, συμπαθέστατος ὁ νέος αὐτός· γι’ αὐτό καί ὁ Κύριος ἔρριξε ἕνα βλέμμα καί τόν συμπάθησε, τόν ἀγάπησε. Κι εἶναι πολύ συμπαθής καί ἀγαπητός αὐτός πού ἀπό τά νιάτα του, ἀπό τά παιδικά του χρόνια, φυλάγει τόν νόμο τοῦ Θεοῦ.

  Ἐξομολογεῖται στόν Κύριο ὁ νέος: Κύριε, προσπάθησα νά ρυθμίσω τή ζωή μου σύμφωνα μέ τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ. Δέν μόλυνα τά χέρια μου μέ αἵματα ἀθώων ὑπάρξεων. Δέν πρόσβαλα τήν οἰκογενειακή τιμή τοῦ ἄλλου. Δέν ἀδίκησα. Δέν ἔκλεψα. Δέν πῆγα στά δικαστήρια νά ψευδορκήσω, νά ψευδομαρτυρήσω. Δέν ἀσέβησα στούς γονεῖς μου, ἀλλά τούς τίμησα καί τούς σεβάστηκα. Ἀλλά αὐτά ὅλα ἄραγε φθάνουν, γιά νά μοῦ δώσουν τό εἰσιτήριο γιά τήν αἰώνια ζωή; Μήπως ἔχω κάποια ἠθική ἔλλειψη; «Κύριε, τί ἔτι ὑστερῶ;». Ὅλες τίς ἐντολές τίς τηρεῖ ὁ νέος, ἀλλά δέν χορταίνει. Καταλαβαίνει ὅτι ἔχει νά κάνει κάτι ἀκόμη. Γιατί; Γιατί ὅλα αὐτά σημαίνουν ὅτι εἶναι μόνο καλός ἄνθρωπος. Δέν φτάνει ὅμως νά εἶσαι μόνο καλός ἄνθρωπος, ὅπως γίνεται φανερό ἀπό ὅλη τή Γραφή καί κηρύσσεται καθαρά ἀπό τούς ἁγίους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἄν αὐτό μόνον ἔφτανε, γιατί ἦλθε ὁ Χριστός στόν κόσμο; Χρειάζεται νά εἶναι κανείς καλός ἄνθρωπος, ἀλλά τό τέλειο εἶναι ὁ σύνδεσμός μας μέ τόν Χριστό, κι αὐτό σημαίνει νά γίνουμε μέλη τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ. Νά εἴμαστε καλοί μέ τή συνείδηση, ἀλλά νά γίνουμε καί πιστοί μέ τό ὑπόδειγμα τοῦ Χριστοῦ, μέ τόν λόγο τοῦ Χριστοῦ, μέ τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ, μέ τά μυστήριά του. Δέν ἦλθε ὁ Χριστός νά ἱδρύσει ἕνα καλοκομεῖο καί νά μαζέψει τούς καλούς ἀνθρώπους. Ἦλθε νά ἱδρύσει Ἐκκλησία, πού εἶναι τό σῶμα του, τό κράτος του, ἡ βασιλεία του. Καί ἐκεῖ νά συγκεντρώσει ὅλους ἐκείνους πού λαχταροῦν γιά εὐτυχία καί πού ἔχουν ἀνάγκη γιά τελειότητα καί γιά αἰώνια ζωή. Μ’ αὐτό τόν σύνδεσμό του μέ τόν ἀρχηγό, μέ τόν Χριστό μας, ὁ ἄνθρωπος ἀποκτᾶ τήν αἰώνια ζωή.

Αὐταπάρνηση καί θυσία

  Πῶς ὅμως θά γίνει αὐτό; Γιατί δέν φτάνει νά ξέρεις ποῦ εἶναι ἡ εὐτυχία· πρέπει καί νά βρεῖς τόν δρόμο καί τό θάρρος, γιά νά τήν φθάσεις. Τό καθορίζει ὁ Κύριος μέ τή δεύτερη ἀπάντηση πού δίνει στόν νέο: «Πάντα ὅσα ἔχεις πώλησον καί διάδος πτωχοῖς καί ἕξεις θησαυρόν ἐν οὐρανῷ καί δεῦρο ἀκολούθει μοι». Τό βάρος τῆς περικοπῆς πέφτει στό δεύτερο σκέλος τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ, «ἀκολούθει μοι», πού ἀποτελεῖ καί τήν ἀπάντηση στή γεμάτη ἀγωνία ἀναζήτηση τοῦ νέου γιά τήν αἰώνια ζωή. Τό πρῶτο σκέλος «πώλησον τά ὑπάρχοντά σου καί δός πτωχοῖς», δέν εἶναι παρά ἡ προϋπόθεση καί ἡ προπαρασκευή γι’ αὐτό, στό ὁποῖο ὁ Χριστός καλεῖ τόν νέο. Κι ἐδῶ ἀκριβῶς γίνεται τό λάθος· οἱ περισσότεροι μένουν σ’ αὐτή τή δευτερεύουσα πρόταση καί βλέπουν στήν περικοπή ἕνα κήρυγμα ἐλεημοσύνης καί ἔμπρακτης φιλανθρωπίας, ἤ ἀκόμη ἕνα κήρυγμα παρατάξεως τοῦ πλούτου καί καταδίκης τῶν πλουσίων. Ἡ ἀλήθεια ὅμως εἶναι ἄλλη. Αὐτό πού ζητᾶ ὁ Χριστός ἀπό τόν πλούσιο νέο εἶναι ἡ αὐταπάρνηση καί ἡ θυσία. Καί γνωρίζει σάν παντογνώστης ὅτι γιά αὐτήν τήν συγκεκριμένη ψυχή, πού ἔχει ἐκείνη τήν ὥρα μπροστά του, ἡ ἀπάρνηση τοῦ πλούτου εἶναι ἡ μεγαλύτερη θυσία πού μπορεῖ νά ἐπιτελέσει, ἡ φλογερώτερη ἀπόδειξη τῆς ἐπιθυμίας του γιά τελειότητα, γιά αἰωνιότητα. Γι’ αὐτό καί τοῦ λέει: «πήγαινε καί πούλησε τά ὑπάρχοντά σου». Ἴσως ἄν εἶχε μπροστά του κάποιον ἄλλο, ἡ προτροπή θά ἦταν διαφορετική· θά εἶχε ὅμως πάντα γνώρισμα τήν αὐταπάρνηση, τό σταύρωμα τῶν ἐγωϊστικῶν ἐπιθυμιῶν. Ἐξ ἄλλου ὁ πλοῦτος αὐτός καθ' ἑαυτόν εἶναι πάντοτε μιά ἀπό τίς μεγάλες ἀδυναμίες τοῦ ἀνθρώπου· στόν καθένα θά στοίχιζε μιά ὁλοκληρωτική παραίτηση ἀπό τήν περιουσία του. Δέν χρειάζεται μάλιστα κἄν νά πρόκειται γιά περιουσία· στόν καθένα θά στοίχιζε μιά ὁλοκληρωτική παραίτηση ἀπ’ αὐτά πού θεωρεῖ δικά του. Ὁ ἄνθρωπος δένεται μέ τά πράγματα, μέ τό περιβάλλον του, καί εἶναι πάντα πράξη θυσίας ἡ ὁποιαδήποτε ἀπάρνηση, νά μπορεῖς νά ἀρνηθεῖς αὐτό μέ τό ὁποῖο εἶσαι συνδεδεμένος. Στήν περίπτωση τοῦ πλουσίου νέου ὁ Κύριος μ’ ἕνα ἁπλό βλέμμα διασχίζει ὅλη τήν ὕπαρξή του καί φτάνει στά κατάβαθα τῆς ψυχῆς του. Τόν συμπάθησε. Διακρίνει ὅμως μέσα του, μέσα στό κέντρο τῆς ὑπάρξεώς του μιά φρικτή ἀρρώστια, διακρίνει τή φιλαργυρία. Αὐτή ἡ ἀρρώστια τόν κρατάει δεμένο καί δέν τόν ἀφήνει νά φτερουγίσει στήν ἀτμόσφαιρα τῆς αἰωνίου ζωῆς.

  Ἀλλά δέν εἶναι μόνο παντογνώστης ὁ Κύριος, εἶναι καί ἰατρός. Δέν περιορίζεται σέ μιά ἁπλή διάγνωση. Δίνει καί τό κατάλληλο φάρμακο. Καί τό φάρμακο ἐναντίον τῆς ὀλέθριας ἀρρώστιας τῆς φιλαργυρίας εἶναι ἡ ἀγάπη. Ἡ ἀγάπη ἐκείνη πού φτάνει μέχρι τοῦ σημείου νά θυσιάσει τά πάντα γιά τούς πάσχοντες ἀδελφούς. Φάρμακο πολύ δραστικό, πού θεραπεύει ὁριστικά τήν κατάσταση. Ἀλλά ὁ νέος τρέμει. Ὁ λόγος εἶναι τρομερός. Εἶναι πολύ πικρό τό φάρμακο γιά τίς φιλάργυρες ψυχές. Ὁ ἄρρωστος δέν θέλει νά πάρει ἀπό τόν Χριστό τό σωτήριο φάρμακο, νά θεραπευθεῖ καί νά σωθεῖ. Γι’ αὐτό ὁ νέος «ἀπῆλθε στυγνάζων».

Γιατί φεύγουν;

  «Στυγνάζοντες» φεύγουν καί σήμερα πολλοί μετά ἀπό μιά γνήσια ἐπαφή μέ τό εὐαγγέλιο καί τήν Ἐκκλησία. Ἄλλοι ὅμως φεύγουν χαίροντες. Εἶναι ἐκεῖνοι πού ἔχουν τή διάθεση νά ἐγκαταλείψουν ὅ,τι κακό καί ἄσχημο καί ἐπικίνδυνο κρατοῦν καί νά δεχθοῦν αὐτό πού προσφέρει ὁ Χριστός. Στυγνάζοντες φεύγουν ὅσοι θέλουν βέβαια τόν Χριστό, θέλουν τήν αἰώνια ζωή, ἀλλά ἐννοοῦν νά κρατήσουν καί κάτι δικό τους, κάτι πού ἀγάπησαν καί συνδέθηκαν μ’ αὐτό. «Στυγνάζων» ἔφυγε ὁ νέος καί φεύγουν κι ὅλοι ὅσοι δέν ἀντέχουν τήν αὐταπάρνηση. Ὄχι γιατί δέν τούς ἱκανοποιεῖ ἡ ἀπάντηση, ἀλλά γιατί δέν βρίσκουν τή δύναμη νά τήν πραγματώσουν· γιατί ἔχουν ἄρρωστη θέληση.

  Ἄρρωστοι, ἄλλοι λίγο κι ἄλλοι περισσότερο, εἴμαστε ὅλοι. Ἀρρώστιες εἶναι τά ψυχοφθόρα πάθη, πού μᾶς ἐμποδίζουν νά ἀκολουθήσουμε τόν Χριστό, νά γίνουμε μαθητές του. Ὁ καθένας ἔχει κάποια ἔλλειψη, τήν ἀχίλλειο πτέρνα του, θά ἔλεγα, τήν ἀδύνατη πλευρά τοῦ χαρακτῆρος του. Ἀλλά ἡ πίστη μας εἶναι πίστη τῶν τελείων. Μᾶς δείχνει τίς κορυφές τῆς ἀρετῆς καί μᾶς λέει: - Ἐμπρός, βαδίζετε διαρκῶς πρός τά ἄνω, γίνεσθε τέλειοι! Κι αὐτός πού τολμᾶ ἀνεβαίνει.

  Μ’ αὐτές τίς ἀναλύσεις καταλήγουμε στίς ἑξῆς διαπιστώσεις: Φυσικά ἡ τελειότητα δέν περιορίζεται στά στενά πλαίσια τῆς ἐλεημοσύνης. Οὔτε μόνο στήν ἀγάπη. Βρίσκεται ὅμως στό «ἀκολούθει μοι», στή γεμάτη ὑποταγή μίμηση τοῦ Σωτῆρος. Ἡ φιλανθρωπία εἶναι μία ἀπό τίς συνέπειες τῆς θυσίας, πού προϋποθέτει αὐτή ἡ μίμηση καί πού εἶναι πολύ εὐκολώτερη ἀπό αὐτήν. Ἄν δέν ἔχεις τή διάθεση νά πτωχεύσεις ἑκούσια, οὐδέποτε θά βρεῖς τόν δρόμο νά ἀκολουθήσεις τόν Χριστό. Καί ἡ ἄλλη πλευρά τοῦ θέματος, ἡ τελειότης δέν μετρᾶται μέ τό μέγεθος τῆς ἀνέχειας καί τῆς κακοπάθειας, ἀλλά μέ τήν ποιότητα καί τό ὕψος τῆς θυσίας. Ὅταν τό ζενίθ τῆς αὐταπαρνήσεώς σου βρίσκεται στήν ἀπάρνηση τοῦ πλούτου, εἶναι αὐτή πού θά σέ φέρει πιό κοντά στήν τελειότητα, γιατί σέ φέρνει πιό κοντά στόν Χριστό.

Στέργιος Ν. Σάκκος

Ἀπολύτρωσις 36 (1981) 145-146

Ψυχή καί Χριστός

 «Anima naturaliter christiana est», εἶπε κάποτε ὁ σοφός Τερτυλλιανός καί ἀπό τότε πολλές φορές ἡ ἱστορία τοῦ ἀνθρωπίνου πνεύματος ἐπαλήθευσε αὐτόν τόν λόγο. «Ἡ ψυχή εἶναι ἀπό τήν φύση της χριστιανική», εἴτε ἀνήκει σέ χριστιανό εἴτε ὄχι, διότι ἔτσι ἔχει βγεῖ μέσα ἀπό τά χέρια τοῦ Δημιουργοῦ της, νά ἀναπαύεται μόνο στόν ἐν Χριστῷ Θεό. Τό εὐαγγέλιο τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ καί ἡ ζωή τῆς χάριτος, πού αὐτός χαρίζει, ἀποτελοῦν τό μόνο ἔνδυμα πού τήν καλύπτει, τήν μόνη τροφή πού τήν χορταίνει, τό μοναδικό καθεστώς πού τήν ἰσορροπεῖ.

 Φαίνεται αὐτό πρῶτα-πρῶτα ἀπό τίς ἀναζητήσεις τοῦ ἀνθρώπου· ἀπό τίς ἀνησυχίες του, πού τόν σπρώχνουν νά παίρνει χίλιους δρόμους ψάχνοντας τήν εὐτυχία, καί ἀπό τίς ἀπογοητεύσεις του, πού τόν γεμίζουν πικρία, καθώς φθάνει κάθε φορά στά σκληρά ἀδιέξοδα. Κυνηγᾶ τήν δόξα ὁ φιλόδοξος, τό χρῆμα ὁ φιλάργυρος, τήν ἡδονή ὁ φιλήδονος, μέ πάθος καί μανία, ἀλλά γιατί ποτέ δέν ἱκανοποιεῖται ἀπό τό θήραμά του; Γιατί ὅσο πιό πολύ κορέννεται, τόσο πιό ἄδειος νιώθει, ὅσο πιό ἀδηφάγα ρουφᾶ, τόσο πιό ἄπληστα διψᾶ; Δέν εἶναι αὐτό μιά τρανή μαρτυρία πώς κάτι ἄλλο ζητᾶ, ἄπειρο καί αἰώνιο καί πολύ προσωπικό, κάτι πού θά ἀναγνωρίσει καί θά τιμήσει τήν ἀξία τῆς ὑπάρξεώς του περισσότερο ἀπό τήν δόξα τῶν ἀνθρώπων, κάτι πού θά ἀσφαλίσει τήν ζωή του καλύτερα ἀπό τό χρῆμα, κάτι πού θά γλυκάνει τό εἶναι του βαθύτερα καί δυνατώτερα ἀπό τήν ἡδονή;

 Λέει ὁ ἄφρονας πλούσιος στήν ψυχή του: «Ψυχή, ἔχεις πολλά ἀγαθά κείμενα εἰς ἔτη πολλά· ἀναπαύου, φάγε, πίε, εὐφραίνου» (Λκ 12,19). Ἀλλά ἡ ψυχή μέ τά ἀγαθά αὐτοῦ τοῦ κόσμου δέν ξεκουράζεται· μόνο φορτώνεται καί βαραίνει. Δέν εὐφραίνεται· μόνο ταράσσεται καί ὑποφέρει. Διότι ἐκεῖνο πού τῆς λείπει καί ἐκεῖνο πού τῆς χρειάζεται εἶναι τά ἀγαθά ἑνός ἄλλου κόσμου, ἀπό τόν ὁποῖο κατάγεται καί στόν ὁποῖο ἀνήκει· ἀγαθά ὄχι τῆς γῆς, ἀλλά τοῦ οὐρανοῦ, οὔτε ἁπλῶς «πολλά», ἀλλά ἀτελεύτητα, καί ὄχι μόνο γιά «ἔτη πολλά», ἀλλά γιά τούς αἰῶνες τῶν αἰώνων. Ναί, ἐκεῖνο πού λαχταρᾶ ἡ ἀνθρώπινη ψυχή εἶναι ὁ Θεός.

 Ποιός θεός ὅμως; Μέσα ἀπό τά ρεύματα τῆς ἱστορίας ἀναδύονται ἑκατοντάδες θεοί, μέ ποικίλες μορφές, ἀναιρώντας ὁ ἕνας τόν ἄλλο. Ἀπό τά πανάρχαια χρόνια, ὅπως μαρτυρεῖ ὁ Πλούταρχος, μέχρι σήμερα δέν θά βρεῖτε οὔτε ἕνα λαό οὔτε μία ἐποχή χωρίς θεό. Ἀλλά δέν θά βρεῖτε ἐπίσης οὔτε καί τήν ἱκανοποίηση τῆς ψυχῆς. Στέκεται ἡ ψυχή κάθε φορά μέ πόθο καί δέος μπροστά στήν θεότητα πού ὑψώνει, γιά νά στραφεῖ σέ λίγο ἀπογοητευμένη ἀλλοῦ, ἀναζητώντας ξανά καί ξανά τόν ἄγνωστο θεό της. Νεκροί καί ψεύτικοι οἱ θεοί τῶν ἀνθρώπων! Διότι δέν εἶναι ὁ Θεός πού τούς δημιούργησε γιά τόν ἑαυτό του, ἀλλά οἱ θεοί πού οἱ ἄνθρωποι δημιούργησαν γιά τόν δικό τους ἑαυτό, στομώνοντας ἔτσι μέ σκύβαλα τήν θεϊκή λαχτάρα τῆς ψυχῆς τους. Δέν εἶναι ὁ ζωντανός καί ἀληθινός Θεός, πού θέλει τήν ὑπηρεσία τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά εἶναι τά φόβητρα καί τά θέλγητρα τῶν ἀνθρώπων, πού θεοποιοῦνται γιά νά τεθοῦν στήν ὑπηρεσία τους.

 Ρίξτε ἕνα βλέμμα στίς θρησκεῖες τοῦ κόσμου. Στήν Αἴγυπτο καί στήν Ἰνδία, στήν ζούγκλα τῆς Ἀφρικῆς καί στόν κάμπο τῆς Μεσοποταμίας θεός γίνεται ὁ ἥλιος καί ὁ ποταμός, τό φετίχ καί τό τοτέμ, ὅσα συντηροῦν καί ὅσα ἀπειλοῦν τήν ἀνθρώπινη ζωή. Στήν Ἑλλάδα; Ἀποθεώνονται οἱ ἀρετές, ἀλλά καί τά πάθη· καί ἐπειδή ἕνας θεός δέν μπορεῖ νά παίζει ὅλους τούς ρόλους, γεννιοῦνται πολλοί, ἄλλοι ἀπό τήν κεφαλή τοῦ Διός, γιά νά εὐνοοῦν τίς ἀνώτερες ἐφέσεις τῆς ψυχῆς, καί ἄλλοι ἀπό τά ὑπογάστριά του, γιά νά ἱκανοποιοῦν τίς κατώτερες ὁρμές. Ἀκόμη καί οἱ Ἰουδαῖοι, στούς ὁποίους ἀποκαλύφθηκε ὁ ἀληθινός Θεός, ὅταν ξέκλιναν ἀπό τήν ὁδό τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ, καταντοῦσαν σέ μία ἀνούσια τυπολατρία καί ἀλλοίωναν τήν εἰκόνα τοῦ προσώπου του σύμφωνα μέ τίς ἐπιθυμίες τους. Κι ἐκεῖνοι ὅμως πού πίστευαν μέ μία ἁγνή πίστη στόν Κύριο τοῦ οὐρανοῦ καί τῆς γῆς, δέν χόρταιναν μ' αὐτήν τήν πίστη, ἀλλά προσδοκοῦσαν καί καρτεροῦσαν τήν συγκεκριμένη παρουσία τοῦ Θεοῦ καί τήν προσωπική συνάντηση μαζί του.

 Καί ὁ Θεός ἦλθε. Στό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ φανέρωσε ποιός εἶναι καί μᾶς κάλεσε νά τόν γνωρίσουμε. Ὅσοι ἀνταποκρίθηκαν στήν κλήση βεβαιώνουν μέ τήν ἐμπειρία τους ὅτι αὐτός εἶναι ὁ Θεός τῆς ψυχῆς μας καί μαρτυροῦν ὅτι ὄντως ἡ ψυχή εἶναι ὄχι ἁπλῶς θεϊκή, ἀλλά χριστιανική, διότι θεός ἄλλος ἐκτός ἀπό τόν Χριστό δέν ὑπάρχει. Ἀποδεικνύεται ἔτσι πόσο πλανῶνται ἐκεῖνοι πού ἐνῶ ἀρνοῦνται τόν Χριστό, ἐφησυχάζουν «ἑαυτούς καί ἀλλήλους» λέγοντας ὅτι δέν εἶναι ἄθεοι, ἀλλά πιστεύουν σέ μία ἀνώτερη δύναμη, σέ κάποιο ὑπερβατικό ὄν. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ἐφόσον παραμένουν ἄπιστοι στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, ἐφόσον δέν θέλουν νά δεχθοῦν ὅτι ὁ Ἰησοῦς, ὁ υἱός τῆς παρθένου Μαρίας, εἶναι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, μάταια βαυκαλίζονται ὅτι ἔχουν Θεό. Οἱ ἄπιστοι εἶναι καί αὐτοί ἄθεοι, ὅσους θεούς κι ἄν ἐπικαλοῦνται.

 Ἐνασμενίζονται νά νομίζουν μερικοί στήν ἐποχή μας ὅτι ὅλη αὐτή ἡ κίνηση καί ἡ ἀνακίνηση τῶν ἀνατολικῶν θρησκειῶν πού παρατηρεῖται, ἡ ἕλξη καί ἡ γοητεία τῶν γκουρού, ἡ διάδοση τῆς μαύρης καί τῆς λευκῆς μαγείας, ἡ ἔξαρση τῆς θρησκευτικῆς μουσικῆς, ἀποτελοῦν δείγματα ὅτι οἱ ἄνθρωποι ἔχουν Θεό. Χαίρονται οἱ ἀφελεῖς καί φιλοσοφοῦν οἱ κουλτουριάρηδες. Ἀλλά αὐτά εἶναι ἀκριβῶς τά δείγματα πού δείχνουν ὅτι οἱ ἄνθρωποι δέν ἔχουν Θεό καί γι' αὐτό φτιάχνουν συνεχῶς καινούργιους καί ὅλο πιό ἀπατηλούς θεούς. Τό θεῖον δέν τό ἀσφαλίζει οὔτε τό ὄνομα οὔτε ἡ λατρεία οὔτε τό ἱερατεῖο. Μπορεῖ αὐτά νά εἶναι τά πιό ἰσχυρά ὑποκατάστατα, ἀλλά δέν παύουν νά εἶναι ὑποκατάστατα τοῦ Θεοῦ, πού ἀφήνουν γυμνή τήν ψυχή, πεινασμένη καί ἀπορρυθμισμένη μέσα στίς ἀπεγνωσμένες ἀναζητήσεις της.

 Ὁ Θεός ὁ ἀληθινός δέν εἶναι ὁ Ἀλλάχ οὔτε εἶναι ὁ Μέγας Ἀρχιτέκτων τοῦ σύμπαντος οὔτε μία συγκεχυμένη δύναμη πού μπορεῖ νά ὑπάρχει παντοῦ, ὅσο καί πουθενά. Εἶναι ἕνας συγκεκριμένος Θεός, πού μπῆκε στήν ἱστορία μας, μᾶς ἔδωσε τά διαπιστευτήριά του, μᾶς ἔδειξε τήν τέλεια ἀγάπη του καί ζήτησε τήν καρδιά μας. Ὁ Θεός αὐτός ἔχει πρόσωπο, ἔχει εὐαγγέλιο, ἔχει σχέδιο καί ἀναπτύσσει προσωπική σχέση μέ τόν ἄνθρωπο. Στήν ἀγκαλιά του ἀναπαύεται ἡ ψυχή μας, ἀπό τά τρυπημένα χέρια του παίρνει ζωή, μέ τόν λόγο του στηρίζεται, στήν παρουσία του εὐφραίνεται «ὡς ἐν ἡμέρᾳ ἑορτῆς» (Σοφονία 3,17). Ὁ Θεός εἶναι ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός, καί ἡ ψυχή μας ἀπό τήν φύση της τοῦ ἀνήκει.

 Ἄν ἡ ἄρνηση τοῦ Χριστοῦ τό φανερώνει αὐτό μιά φορά, τό διατρανώνει πολλές φορές ἡ ὑποταγή στόν Χριστό. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος δεχθεῖ τό μήνυμα τοῦ εὐαγγελίου καί γευθεῖ πόσο χρηστός εἶναι ὁ Κύριος, τότε τίποτε δέν μπορεῖ νά τόν χωρίσει ἀπό τήν ἀγάπη του. Ἀκόμη καί ὅταν χρειαστεῖ γιά τό ὄνομά του νά ἀντιμετωπίσει διωγμούς, νά σηκώσει σταυρούς, νά ὑποστεῖ θυσίες καί θλίψεις, δέν ἀνταλλάσσει τόν Χριστό μέ καμία ἄνεση καί καμία δόξα. Ἀλλά τό πιό καταπληκτικό εἶναι ὅτι ὄχι μόνον ὑπομένει, ἀλλά ξέρει καί νά χαίρεται στά παθήματά του. Ὑπάρχει ἄραγε κάτι ἄλλο ἀπό αὐτήν τήν ἀναφαίρετη καί πεπληρωμένη χαρά τοῦ χριστιανοῦ, πιό ἱκανό νά μᾶς πείσει γιά τόν σύνδεσμο πού ἔχουν ἡ ψυχή καί ὁ Χριστός;

 Τό μήνυμα αὐτό μπορεῖ νά τό διαπιστώσει ἄμεσα ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος, ἄλλοτε μέ τήν ἀγωνία του μέσα στήν σύγχυση τῆς ἐποχῆς καί ἄλλοτε μέ τήν ἱλαρότητά του μέσα στόν ἀγώνα γιά τήν θέωση. Ὁ κόσμος ἀναπόφευκτα χωρίζεται σ' αὐτούς πού ἔχουν Θεό, καί εἶναι οἱ χριστιανοί, καί σ' αὐτούς πού δέν ἔχουν Θεό, καί εἶναι ὄχι μόνον οἱ ἄθεοι ἀλλά καί ὅλοι οἱ ἄπιστοι. Μάταια γυρεύουν οἱ τελευταῖοι τήν γαλήνη καί τήν ἠρεμία στήν γιόγκα καί στό νιρβάνα, στόν στοχασμό καί στήν διανόηση, στά μεταφυσικά ταξίδια καί στίς ἐπικοινωνίες μέ τό ὑπερπέραν. Ἡ μακαριότητα καί ἡ εὐτυχία δέν βρίσκονται μακριά μας οὔτε εἶναι κρυμμένες μέσα στό μισοσκόταδο τῶν ἀποκρύφων θρησκειῶν καί φιλοσοφιῶν. Ὁ Θεός μᾶς ἐγγίζει μέ τόν Ἰησοῦ Χριστό, πού ἦλθε ἀνάμεσά μας ὅλο φῶς καί γλυκύτητα. «Τό φῶς ἐλήλυθεν εἰς τόν κόσμον», γράφει ὁ εὐαγγελιστής Ἰωάννης, ἀλλά «ἠγάπησαν οἱ ἄνθρωποι μᾶλλον τό σκότος ἤ τό φῶς· ἦν γάρ πονηρά αὐτῶν τά ἔργα» (Ἰω 3,19). Κι ἕνας μεγάλος ἀναζητητής τῆς ἀλήθειας, ὁ ἱερός Αὐγουστῖνος, σφραγίζει μέ τό ἀδιαφιλονίκητο κῦρος τῆς προσωπικῆς του ἱστορίας τό γεγονός· «Κύριε, μᾶς ἔπλασες γιά σένα καί ἡ ψυχή μας ἀγωνιᾶ, ἕως ὅτου ἀναπαυθεῖ στούς κόλπους σου!».

Στέργιος Ν. Σάκκος

Ἀπολύτρωσις 41 (1986) 145-147

  Στή γραφικότατη παραβολή τοῦ σπορέως ὁ Κύριος παρουσιάζει ἁπλά ἀλλά πολύ παραστατικά τή διαδικασία τῆς πνευματικῆς καλλιέργειας, πού εἶναι τό πρωταρχικό στοιχεῖο τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Αὐτή τή θεία διδαχή σχολιάζουν καί ἁπλοποιοῦν μέ τόν τρόπο τους τά τροπάρια τῆς ᾿Εκκλησίας. Εἶναι ἐνδιαφέρον νά μεταφέρουμε ἐδῶ μερικά ἀπό αὐτά τά ὑμνολογικά ἑρμηνεύματα· Καταρχήν οἱ ὑμνογράφοι μιλοῦν γιά τόν σποριά, τόν «ἀθάνατον γεωργόν», πού ἀνέθεσε τό ἔργο τῆς σπορᾶς τοῦ λόγου Του στούς ἀποστόλους, τούς «σπορέας ἁπάντων τῶν καλῶν». Οἱ συνεχιστές τοῦ ἔργου τῶν ἀποστόλων προσδιορίζονται ἐπίσης μέ τόν ἴδιο χαρακτηρισμό· «σπορεύς καλῶν» ὀνομάζεται ὁ ἅγιος ᾿Αβέρκιος (22 ᾿Οκτωβρίου), ἐνῶ ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος (25 ᾿Ιανουαρίου), ὁ ὁποῖος συνέβαλε στή διατήρηση τοῦ ὀρθοδόξου φρονήματος, ἀποκαλεῖται «σπορεύς ὀρθῶν δογμάτων».

 Σύμφωνα μέ τά Εὐαγγέλια ὁ σπόρος εἶναι «ὁ λόγος» (Μρ 4,14), «ὁ λόγος τῆς βασιλείας» (Μθ 13,19), «ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ» (Λκ 8,11). Καί οἱ ὑμνογράφοι μιλοῦν γιά «σπόρον τοῦ λόγου» ἤ «σπέρματα τοῦ λόγου» ἤ «λογικά σπέρματα». Δέν εἶναι ἀνθρώπινος λόγος ἀλλά θεῖος, ἔνθεος, οὐράνιος, εἶναι ὁ σπόρος τοῦ Πνεύματος, τά τῆς χάριτος σπέρματα. ῾Ως ἐκ τούτου ἔχει ἀνεκτίμητη ἀξία· εἶναι σπόρος πολύτιμος, σωτήρια σπέρματα.

 Τήν ἀπόδοση τῆς θείας σπορᾶς περιορίζουν ποικίλοι παράγοντες. Οἱ ὑμνογράφοι μνημονεύουν·

 α) «Τάς ἀκάνθας τῶν τοῦ βίου συμπτωμάτων», πού εἶναι οἱ μέριμνες τοῦ αἰῶνος τούτου ἀλλά καί ἡ «ἀπάτη τοῦ πλούτου».

 β) «Τάς ἀκάνθας τῶν ἡδονῶν», «τήν ἄκανθαν τήν φιλήδονον», δηλαδή τίς ἡδονές τοῦ βίου.

 γ) «Τάς ἀκάνθας τῶν παθῶν», τάς «ἀκανθώδεις ἐννοίας τῆς καρδίας», «ὕλην κακίας».

῾Η ρίζα τῶν ἀκανθῶν βρίσκεται μέσα στόν ἄνθρωπο, τονίζουν.

 δ) «Τάς ἀκάνθας τῆς πλάνης», τήν «ἀκανθώδη θρησκείαν τῶν εἰδώλων», δηλαδή τήν εἰδωλολατρία. ᾿Εκ πρώτης ὄψεως αὐτό ἀποκλίνει ἀπό τό ἁγιογραφικό κείμενο. Στήν πραγματικότητα ὅμως ὅλα ὅσα ἀναφέρει ὁ Κύριος ὡς ἀγκάθια συνιστοῦν εἰδωλολατρία μέ τήν εὐρεία ἔννοια, μέσα στήν ὁποία περιλαμβάνεται καί ἡ στενή θρησκευτική ἔννοια τήν ὁποία ἀναφέρουν οἱ ὑμνογράφοι.

 ῾Η «καλή γῆ» τοῦ εὐαγγελικοῦ κειμένου χαρακτηρίζεται στά τροπάρια ἐπίσης «καλή» ἀλλά καί «ἀγαθή» καί «πίων». Εἶναι ἡ «καρδία», κατά τόν Λουκᾶ, ἤ, κατά τή συχνή ὑμνογραφική ἔκφραση, ἡ «ψυχή», ἡ «διάνοια». Δέχεται τά σπέρματα τοῦ λόγου «προθύμως», τά κατέχει, τά κατανοεῖ, τά παραδέχεται, τά καλλιεργεῖ καί γίνεται γῆ καρποφόρος, εὔκαρπος, κατάκαρπος, εὐφοροτάτη.

 Ποικίλοι εἶναι οἱ ὑμνογραφικοί χαρακτηρισμοί γιά τόν καρπό τῆς «καλῆς γῆς». ᾿Ονομάζεται συνήθως «στάχυς» ἤ «ἄσταχυς» (=στάχυς) καί σπανιότερα «καρπός», «σῖτος», «γεώργιον».

 Πολύ συχνά τονίζεται ἡ πλούσια καρποφορία μέ τόν ὅρο «ἑκατοστεύοντα» καρπόν καί λιγότερο συχνά μέ τούς χαρακτηρισμούς «πολύχουν», «πολύφορον». Δέν γίνεται καθόλου λόγος γιά τίς ἄλλες διαβαθμίσεις τῆς ποσότητας τῆς καρποφορίας -«τριάκοντα», «ἑξήκοντα»- τίς ὁποῖες ἀναφέρει τό εὐαγγελικό κείμενο. Στήν τάξη τῶν καρποφορούντων «ἑκατόν» κατατάσσουν οἱ ὑμνογράφοι ἀποστόλους, ἐπισκόπους, μάρτυρες, ἱερομάρτυρες, ὁσιομάρτυρες, ὁσίους, μοναχούς, παρθένους ἀλλά καί ἐγγάμους. Παρόμοια εἶναι καί ἡ ἄποψη τῶν ἑρμηνευτῶν πατέρων καί ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων, σύμφωνα μέ τούς ὁποίους αὐτήν τήν ποσότητα καρποφορίας ἐπέτυχαν· α) ῞Ολοι οἱ μάρτυρες, οἱ ὁποῖοι χάριν τοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ θυσίασαν τή ζωή τους, καί ὅσοι ὑπέμειναν ποικίλους ἐξωτερικούς πειρασμούς. β) ῞Οσοι ἔφθασαν στήν τελειότητα τῆς ἀρετῆς καί τῆς εὐσεβείας. γ) Οἱ παρθένοι καί ἀφιερωμένοι στόν Θεό. δ) Οἱ ἐρημίτες μοναχοί.

 Οἱ ὑμνογράφοι δέν ἀρκοῦνται νά παρουσιάσουν τήν πλούσια καρποφορία πού ἀπήλαυσαν οἱ ἅγιοι μέ τή σπορά καί καλλιέργεια στή δική τους ψυχή καί στίς ψυχές τῶν συνανθρώπων τους. ᾿Ασχολοῦνται καί μέ τά μέσα πού συνέβαλαν στήν καλλιέργεια καί εὐκαρπία. Συγκεκριμένα τονίζουν τήν «πρόρριζον ἐκκοπήν» τῶν ἀκανθῶν, ἡ ὁποία ἐπιτυγχάνεται μέ τό λόγο τοῦ Θεοῦ, τίς προσευχές καί τή θεία ἀγάπη.

 ᾿Εξάλλου, ἡ καλλιέργεια, τό ὄργωμα, ἡ ἄρδευση γίνονται μέ τή μελέτη καί διάδοση τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ, τίς προσευχές, τά δάκρυα καί τούς στεναγμούς, τήν ἄσκηση καί τήν κακοπάθεια, «τά πικρά βάσανα», «τῇ φιλοπόνῳ πολιτείᾳ».

 ᾿Αλλά, γιά νά ἔρθει ἡ καρποφορία, δέν ἀρκεῖ ἡ ἀνθρώπινη προσπάθεια. Σ᾿ αὐτήν προστίθεται ὡς ἐνίσχυση ἡ θεία χάρη, ἡ μεσιτεία τῆς Θεοτόκου καί οἱ πρεσβεῖες τῶν ἁγίων.

Σ. Καρακασίδου

Δρ. Θεολογίας

Ὁ μακάριος ἄνθρωπος

(Ψα 1)

Μακάριος ὁ ἄνθρωπος

πού στή συντροφιά τῶν ἀπίστων δέν πηγαίνει,

στό δρόμο τῶν ἁμαρτωλῶν δέν στέκεται

καί στό κάθισμα τῶν λοιμικῶν δέν κάθεται.

Μέσα στή Βίβλο τοῦ Κυρίου

αὐτός εὐχαριστιέται

κι ὁλημερίς κι ὁλονυχτίς

τήν ἔχει στό μυαλό του.

Μοιάζει ἔτσι μέ τό δένδρο,

πού εἶναι δίπλα σέ ποτάμι φυτεμένο

καί στόν κατάλληλο καιρό

θά δώσει τόν καρπό του

καί πάντοτε τά φύλλα του

τά ἔχει θαλλερά.

Ὅ,τι κι ἄν κάνει, τοῦ εἶναι προκομμένο.

Ἀπρόκοποι οἱ ἄπιστοι, ἀπρόκοποι!

Ἐκεῖνοι μέ τό χνούδι μοιάζουν

πού τό σκορπίζει ὁ ἄνεμος

καί τό ἐξαφανίζει.

Ἔτσι, πῶς νά σταθοῦνε ὄρθιοι

οἱ ἀσεβεῖς στήν κρίση;

Οὔτε καί οἱ ἁμαρτωλοί

στή σύναξη δικαίων!

Τή ζωή τῶν εὐσεβῶν

ὁ Κύριος τήν προσέχει,

ἐνῶ ἡ ζωή τῶν ἀσεβῶν

μόνη της πάει χαμένη.

                      Στέργιος Ν. Σάκκος

  Ὁ ψαλμός συσφίγγει τή φιλία· ἑνώνει τά χωρισμένα· συμφιλιώνει τούς ἐχθρούς. Διότι, ποιός μπορεῖ νά ἐξακολουθεῖ νά θεωρεῖ ἐχθρό ἐκεῖνον μαζί μέ τόν ὁποῖο ὕψωσε τήν ἴδια φωνή πρός τόν Θεό; Ὥστε ἡ ψαλμωδία χορηγεῖ καί τό μέγιστο ἀγαθό, τήν ἀγάπη, διότι ἐπινόησε σάν συνδετικό κρίκο γιά τήν ἕνωση τήν ἀπό κοινοῦ ψαλμωδία καί συναρμονίζει τό λαό στή συμφωνία ἑνός χοροῦ. Ὁ ψαλμός τρέπει σέ φυγή τούς δαίμονες, ἐπιφέρει τή βοήθεια τῶν ἀγγέλων· εἶναι ὅπλο στούς φόβους τῆς νυκτός καί ἀνάπαυση στούς κόπους τῆς ἡμέρας· ἀσφάλεια γιά τά νήπια· κόσμημα γιά τούς ἀκμαίους στήν ἡλικία ἄνδρες· παρηγοριά γιά τούς μεγάλους· στολίδι πάρα πολύ ταιριαστό γιά τίς γυναῖκες.

Μ. Βασιλείου, Ὁμιλία 1η εἰς τόν Α΄ Ψαλμόν,

μετάφραση Σ. Καρακασίδου

 Κάνει διακρίσεις ὁ Θεός; Αὐτό τό ἐρώτημα ὑποβάλλει ὁ ἀναγνώστης μας μέ ἀφορμή τό ἁγιογραφικό χωρίο "ὅς (ὁ Θεός) ἐστι σωτήρ πάντων ἀνθρώπων, μάλιστα πιστῶν" (Α΄ Τι 4,10).
"Δεδομένου ὅτι τό "μάλιστα" σημαίνει "πάρα πολύ, ἰδιαίτερα", τό νόημα τοῦ χωρίου εἶναι ὅτι ὁ Θεός σώζει ὅλους τούς ἀνθρώπους ἀλλά στούς πιστούς χαρίζει κάτι παραπάνω, μιά ἄλλου εἴδους σωτηρία; Δηλαδή, κάνει διακρίσεις;"
 Ἤδη στήν Παλαιά Διαθήκη ὁ Θεός μέ τό κηρυγμά τῶν προφητῶν καλλιεργεῖ τό λαό καί τόν ἑτοιμάζει γιά τήν ἐσχατολογική σωτηρία, πού θά φέρει ὁ Μεσσίας. Σ’ αὐτή τή σωτηρία εἶναι στραμμένη ἡ ψυχή τοῦ Ἰσραήλ τίς παραμονές τῆς Καινῆς Διαθήκης. Ὁ Χριστός εἶναι ὁ σωτήρας μας (Λκ 2,11), ὅπως δείχνει καί τό ὄνομά του «Ἰησοῦς» (ἑβρ. Γεσουάχ=ὁ Γιαχβέ πού σώζει, ὁ Θεός σωτήρας). Τά σημεῖα πού ἐπιτέλεσε, οἱ θεραπεῖες ἀσθενῶν καί οἱ ἀναρίθμητες εὐεργεσίες του στό λαό τόν ἀπέδειξαν σωτήρα. Ἀπαραίτητη προϋπόθεση, βέβαια, γιά τήν ἐπιτέλεση τῶν σημεῖων, τήν παραχώρηση τῆς σωτηρίας πού ζητοῦσαν οἱ ἄνθρωποι, ἦταν ἡ πίστη τους στό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ.
 Ἀλλά ὁ Χριστός φέρνει στόν κόσμο μία σωτηρία πολύ σημαντικότερη ἀπό τή σωματική, τή σωτηρία τῆς ψυχῆς. Χαρακτηριστική εἶναι ἡ περίπτωση τῆς θεραπείας τῶν δέκα λεπρῶν (Λκ 17, 12-19). Ὅλοι ζητοῦν καί λαμβάνουν ἀπό τόν Χριστό τή σωτηρία τοῦ σώματός τους, τή θεραπεία. Ἐκεῖνος ὅμως πού ἐπέστρεψε εὐγνώμονα στόν Λυτρωτή ἔλαβε καί τῆς ψυχῆς του τή σωτηρία.
 Ἡ σωτηρία τῆς ψυχῆς προσφέρεται σ’ ὅλους τούς ἀνθρώπους, διότι ὁ Θεός «πάντας ἀνθρώπους θέλει σωθῆναι» (Α΄ Τι 2,4). Ὄπως σ’ ὅλους τούς ἀνθρώπους χαρίζει τόν ἥλιο, τόν ἀέρα, τά φυσικά ἀγαθά, ἔτσι γιά ὅλους τούς ἀνθρώπους ἔστειλε τόν Υἱό του, πού χαρακτηρίζεται ὡς σωτήρας τοῦ κόσμου (Α΄ Ἰω 4,14). Μετά τήν ἐνανθρώπηση καί τή λυτρωτική θυσία τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, εἶναι ἀνοιχτή γιά ὅλους ἡ πύλη τῆς σωτηρίας. Σώζονται ὅμως μόνο ἐκεῖνοι πού ἀποφασίζουν νά διαβοῦν αὐτή τήν πύλη. Καί πῶς τή διαβαίνει κανείς; Μέ τή μετάνοια καί τήν πίστη. Αὐτά εἶναι πού κάνουν ὑποκειμενική γιά τόν καθένα τή σωτηρία πού ἀντικειμενικά προσφέρεται σ’ ὅλους.
 Γιά νά ἁπλουστεύσω τά παραπάνω, θά ἀναφέρω ἁπλά παραδείγματα ἀπό τή φυσική πραγματικότητα: Ὡς σωτήρας ὅλων ὁ Χριστός ἔχει στρώσει τό τραπέζι καί καλεῖ ὅλους τούς πεινασμένους νά χορτάσουν ἔχει ἀνοίξει τήν πηγή, γιά νά ξεδιψάσουν ὅλοι οἱ διψασμένοι. Χορταίνουν ὅμως μόνο ἐκεῖνοι πού τρῶνε καί πίνουν τά προσφερόμενα. Γιά νά ἀπολαύσει κανείς τή σωτηρία, πού προσφέρει σ’ ὅλους ὁ Χριστός, πρέπει ὁ ἴδιος νά πιστέψει στόν Χριστό, ν’ ἀποδεχθεῖ τό Εὐαγγέλιο του, πού εἶναι «δύναμις... εἰς σωηρίαν» ((Ρω 1,16), καί ν’ ἀποκηρύξει κάθε παράβαση πού ἔκανε στή ζωή του, δηλαδή νά μετανοήσει. Κι ἐπειδή πίστη και μετάνοια ἐκδηλώνουν μόνο οἱ πιστοί, γι’ αὐτό ὁ Παῦλος γράφει στόν Τιμόθεο ὅτι ὁ Θεός εἶναι «σωτήρ πάντων ἀνθρώπων, μάλιστα πιστῶν». Τά λόγια αὐτά, παρατηρεῖ ὁ ἅγιος Χρυσόστομος, εἶναι συγχρόνως μία ἐνθάρρυνση γιά τόν Τιμόθεο νά μήν ἀποθαρρυνθεῖ, ἀφοῦ ἔχει ἕναν τέτοιο Θεό, οὔτε νά ζητᾶ ἀπό ἀλλοῦ βοήθεια «ἀλλ’ ἑκοντί πάντα φέρειν γενναίως». Ἀξίζει κάθε προσπάθεια καί κάθε θυσία γιά νά οἰκειοποιηθεῖς ὑποκειμενικά τή σωτηρία, πού ἀντικειμενικά προσφέρει σ’ ὅλους ὁ Θεός.
 Δέν κάνει, λοιπόν, διακρίσεις ὁ Θεός. Διακρίνονται ὅμως μόνοι τους ὅσοι δέχονται ἤ ὄχι τήν ἀγάπη του, τή σωτηρία, πού αὐτός σ’ ὅλους προσφέρει. Οἱ πρῶτοι ἀρκοῦνται στά φυσικά ἀγθά τῆς παρούσης ζωῆς, χωρίς πολλές φορές νά ἀναγνωρίζουν ὅτι στόν Θεό χρωστοῦν τήν εὐεργεσία. Οἱ ἄλλοι, οἱ πιστοί, ἀποδέχονται καί ἀπολαμβάνουν τή σωτηρία.

Στέργιος Σάκκος

Ἀπολύτρωσις 57 (2002) 30-31

"Ο ΑΠΟΘΑΝΩΝ ΔΕΔΙΚΑΙΩΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΣ ΑΜΑΡΤΙΑΣ"

 
   Ἕνα ἀπό τά χωρία τῆς ἁγ. Γραφῆς πού παρανοοῦν οἱ πολλοί, εἶναι τό Ρω 6,7 («ὁ ἀποθανών δεδικαίωται ἀπό τῆς ἁμαρτίας»). Ὅταν οἱ πολλοί λένε ὁ ἀποθανών δεδικαίωται ἐννοοῦν ὅτι ὁ ἄνθρωπος πού πέθανε ὁποιοσδήποτε κι ἄν ἦταν εἴτε καλός εἴτε κακός ἐφόσον πέθανε ἔχει δικαιωθεῖ καί ἔχει σωθεῖ στήν μετά θάνατον ζωή. Καί κανείς δέν ἐπιτρέπεται νά τόν κρίνει καί νά τόν κατηγορήσει. Ἀλλά πρέπει νά εἶναι σεβαστός πλέον μεταξύ τῶν ζώντων καί ἀπρόσβλητος. Ὑπ' αὐτήν τήν ἔννοια χρησιμοποιοῦν τό χωρίο καί εὐλαβεῖς ἀκόμη χριστιανοί ἀπό ἀμάθεια βεβαίως καί ἁπλότητα καρδίας. Τό χρησιμοποιοῦν δέ καί ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι δέν πιστεύουν στήν ἀθανασία τῆς ψυχῆς· αὐτοί ὅμως τό χρησιμοποιοῦν μέ τήν ἔννοια ὅτι ὁ νεκρός εἶναι σεβαστός καί ἀπρόσβλητος μεταξύ τῶν ζώντων. Ἀρκετοί χρησιμοποιοῦν τό χωρίο καί σέ ἐπικήδειους ἤ ἐπιμνημόσυνους λόγους ἐννοώντας ὅτι ὁ ἀποθανών ἅπαξ καί πέθανε δικαιώθηκε, δηλαδή τοῦ συγχωρήθηκαν τά πάντα. Ἔτσι δημιουργεῖται ἡ ἀντίληψη ὅτι ὁ θάνατος ἐξιλεώνει τόν ἄνθρωπο ἀπό τίς ἁμαρτίες, ὅλες τίς ἁμαρτίες, καί τόν εἰσάγει καθαρό στήν μέλλουσα ζωή. Μία τέτοια ἀντίληψη ὑπῆρχε καί στόν ἀρχαῖο εἰδωλολατρικό κόσμο καί σέ πολλούς ραββίνους τῶν Ἑβραίων.
   Ἀλλά ἡ ἀνωτέρω ἀντίληψη εἶναι προφανῶς ἐσφαλμένη, διότι καταργεῖ τήν κόλαση. Ἐφόσον ὅλοι οἱ ἄνθρωποι πεθαίνουν, ὅλοι δικαιώνονται καί σώζονται. Ἡ ἀντίληψη αὐτή καταργεῖ ἀκόμη τό μυστήριο τῆς μετανοίας, διότι ἄν ὁ θάνατος ἐξιλεώνει τόν ἄνθρωπο ἀπό τίς ἁμαρτίες, τί χρειάζεται τό μυστήριο τῆς μετανοίας;
   Ἡ διδασκαλία τῆς ἁγίας Γραφῆς εἶναι σαφής. Οὔτε ὁ θάνατος οὔτε τίποτε ἄλλο δέν μπορεῖ νά ἐξιλεώσει τόν ἀμετανόητο. Ἀλλά ἡ ἁμαρτία του ὅταν αὐτός πεθάνει, ἀκολουθεῖ τήν ψυχή του καί στήν ἄλλη ζωή ( ). Τό χωρίο «ὁ ἀποθανών δεδικαίωται ἀπό τῆς ἁμαρτίας» ἔχει ἔννοια ἐντελῶς διαφορετική ἀπό ἐκείνη πού δίνουν οἱ ἀμαθεῖς καί ἐπιπόλαιοι. Γιά νά καταλάβουμε δέ τήν σωστή ἔννοια πρέπει νά δοῦμε τό χωρίο ὄχι μεμονωμένο ἀλλά στή συνάφεια τοῦ λόγου. Πρέπει δηλαδή νά προσέξουμε τί λέγει ὁ ἀπόστολος Παῦλος πρό τοῦ χωρίου αὐτοῦ καί τί λέγει κατόπιν, ὥστε ἀπό τά συμφραζόμενα νά βοηθηθοῦμε στήν ὀρθή ἐξήγηση αὐτοῦ. Πολλές παρερμηνεῖες γραφικῶν χωρίων ὀφείλονται στό ὅτι τά χωρία αὐτά ἐξηγοῦνται μεμονωμένα (ξεκάρφωτα) ἀπό τό κείμενο τῆς Γραφῆς. Στήν περικοπή λοιπόν ὅπου περιέχεται τό ἐν λόγῳ χωρίο ὁ ἀπόστολος Παῦλος μιλᾶ γιά τό Βάπτισμα. Λέγει δέ ὅτι τό Βάπτισμα ἔχει τό ἑξῆς βαθύ νόημα. Εἶναι τό «ὁμοίωμα» τοῦ θανάτου τοῦ Χριστοῦ. Τό Βάπτισμα δηλαδή μοιάζει μέ τόν θάνατο τοῦ Χριστοῦ. Ὅπως ὁ Χριστός σταυρώθηκε καί τάφηκε, ἔτσι καί ἐμεῖς κατά τό μυστήριο τοῦ Βαπτίσματος σταυρωνόμαστε καί ἐνταφιαζόμαστε ἤ μᾶλλον συσταυρώνομαστε καί συνενταφιαζόμαστε μέ τόν Χριστό. Καί ὅπως κατά τόν θάνατο τοῦ Χριστοῦ νεκρώθηκε ἡ ἁμαρτία, τήν ὁποία ἐκεῖνος ἀνέλαβε γιά χάρη μας ὡς ἐξιλαστήριο θῦμα, ἔτσι κατά τήν Βάπτιση ὁ παλαιός ἡμῶν ἄνθρωπος τῆς πονηρίας καί τῆς παραβάσεως τόν ὁποῖο ἕκαστος φέρει μέσα του ἐρχόμενος στόν κόσμο, συνεσταυρώθη γιά νά καταργηθεῖ τό σῶμα τῆς ἁμαρτίας «τοῦ μηκέτι δουλεύειν ἡμᾶς τῇ ἁμαρτίᾳ». Ἡ διεφθαρμένη δηλαδή φύση μας σταυρώθηκε μαζί μέ τόν Χριστό, γιά νά καταστεῖ ἀνενέργητη πρός τήν ἁμαρτία ὡς νεκρή, ὥστε τοῦ λοιποῦ νά μή δουλεύουμε πλέον στήν ἁμαρτία. Εἶναι σάν νά φώναζε ὁ θεῖος ἀπόστολος Ἄνθρωπε! Πρόσεχε ἀπό τήν ἁμαρτία. Ἀφ' ἧς στιγμῆς βαπτίσθηκες πέθανες γιά τήν ἁμαρτία. Ἀφ' ἧς στιγμῆς κατῆλθες στήν ἱερά κολυμβήθρα ἐτάφης ἐκεῖ καί μένεις νεκρός γιά τήν ἁμαρτία. Αὐτό τό νόημα τονίζει ὁ ἀπόστολος. Καί εὐθύς προσθέτει· «ὁ γάρ ἀποθανών δεδικαίωται ἀπό τῆς ἁμαρτίας». Ὁ σύνδεσμος γάρ συνδέει μέ τό προηγηθέν χωρίο «ὁ παλαιός ἡμῶν ἄνθρωπος συνεσταυρώθη... τοῦ μηκέτι δουλεύειν ἡμᾶς τῇ ἁμαρτίᾳ» καί βοηθεῖ ἔπειτα ἀπό ὅσα ἐλέχθησαν ἀνωτέρω νά καταλάβουμε εὔκολα ποιά εἶναι ἡ ἀληθινή ἔννοια τοῦ ἑρμηνευομένου χωρίου. Εἶναι αὐτή· ὁ ἀποθανών ἔχει ἀπολυθεῖ, ἔχει ἐλευθερωθεῖ, ἔχει ἀπαλλαγεῖ ἀπό τοῦ ἁμαρτάνειν, διότι ὡς νεκρός δέν εἶναι δυνατόν οὔτε νά ἐπηρεάζεται ἀπό τήν ἁμαρτία οὔτε νά πράττει αὐτήν. Ὁ ἀποθανών ἔχει παύσει ἀπό τοῦ νά ἁμαρτάνει. Ὁ νεκρός ἔχει διακόψει κάθε σχέση μέ τήν ἁμαρτία. Συνδέοντας τώρα τό ἑρμηνευθέν χωρίο μέ τό προηγούμενο ἔχουμε τό ἑξῆς νόημα. Ἐφόσον βαπτισθήκατε, σταυρωθήκατε μαζί μέ τόν Χριστό καί ἀπεθάνετε κατά τόν παλαιό ἄνθρωπο. Ἐφόσον δέ ἀπεθάνετε, δέν μπορεῖτε νά δουλεύετε στήν ἁμαρτία, διότι ὁ ἀποθανών ἔχει παύσει ἀπό τοῦ νά ἁμαρτάνει. Ἡ ἰδέα τήν ὁποία ἐκφράζει ἐδῶ ὁ θεῖος ἀπόστολος εἶναι συγκλονιστική. Ὅπως δέν μποροῦμε ἐμεῖς νά ἐννοήσουμε νεκρό ἁμαρτάνοντα, ἔτσι δέν μπορεῖ καί ὁ Παῦλος νά ἐννοήσει χριστιανό ἁμαρτάνοντα! Ὁ ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος βαπτίσθηκε ἀπέθανε καί ἀναστήθηκε νέος ἄνθρωπος, καθαρός καί λαμπρός, μέ προορισμό νά ζῆ μόνο γιά τόν Θεό. Καί γι' αὐτό λίγο παραπάνω λέει· «οὕτω καί ὑμεῖς λογίζεσθε ἑαυτούς νεκρούς εἶναι τῇ ἁμαρτίᾳ ζῶντας δέ τῷ Θεῷ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν. Μή οὖν βασιλευέτω ἡ ἁμαρτία ἐν τῷ θνητῷ ὑμῶν σώματι». Τό ἴδιο λέει καί ὁ εὐαγγελιστής Ἰωάννης· «Πᾶς ὁ γεγεννημένος ἐκ τοῦ Θεοῦ ἁμαρτίαν οὐ ποιεῖ, ὅτι σπέρμα αὐτοῦ ἐν αὐτῷ μένει· καί οὐ δύναται ἁμαρτάνειν ὅτι ἐκ τοῦ Θεοῦ γεγέννηται» (Α΄ Ἰω 3,9 καί 5,18). Στό σημεῖο ὅμως αὐτό πρός ἀποφυγήν παρεξηγήσεως πρέπει νά ἔχουμε ὑπ' ὄψιν ὅτι ὅταν ἡ ἁγία Γραφή λέει ὅτι ὁ βαπτισθείς καί ἀναγεννηθείς ἄνθρωπος δέν ἁμαρτάνει ἐννοεῖ ὅτι δέν ἁμαρτάνει σκοπίμως καί ἐκ συστήματος, ἐσκεμμένως καί καθ' ἕξιν, διότι διαφορετικά καί ὁ ἀναγεννημένος χριστιανός ἐνδέχεται νά πέσει σέ σοβαρές ἁμαρτίες, εἴτε ἀπό ἀδυναμία τοῦ χαρακτῆρος εἴτε ἀπό συναρπαγή· ἀλλά εὐθύς μετανοεῖ καί «μεριμνᾷ ὑπέρ τῆς ἁμαρτίας του». Σέ μικρές δέ καί συνήθεις ἁμαρτίες περιπίπτει πολλάκις· ἀλλά καί γιά αὐτές αἰσθάνεται λύπη. Καί ἔτσι ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ δέν τόν ἐγκαταλείπει.
   Ἡ ἑρμηνεία τήν ὁποία δώσαμε στό χωρίο «ὁ ἀποθανών δεδικαίωται ἀπό τῆς ἁμαρτίας» εἶναι ἡ αὐθεντική ἑρμηνεία τῆς Ἐκκλησίας. «Ὥσπερ ὁ ἀποθανών ἀπήλλακται τό λοιπόν τοῦ ἁμαρτάνειν νεκρός κείμενος, οὕτω καί ὁ ἀναβάς ἀπό τοῦ βαπτίσματος· ἐπειδή γάρ ἅπαξ ἀπέθανεν ἐκεῖ νεκρόν δεῖ μένειν διά παντός τῇ ἁμαρτίᾳ», λέγει ὁ ἅγιος Ἰωάννης Χρυσόστομος. Τήν ἴδια ἑρμηνεία δίδουν καί ὁ Μ. Βασίλειος καί ὁ Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός καί πολλοί ἄλλοι πατέρες καί ἐκκλησιαστικοί συγγραφεῖς χωρίς νά ὑπάρχει καμία μεταξύ αὐτῶν διαφωνία. Χρησιμοποιοῦν μάλιστα στηριζόμενοι στήν φρασεολογία τοῦ ἀποστόλου καί τά ἑξῆς δύο παραδείγματα· ὅπως ὁ δοῦλος ὅταν πεθάνει δέν ἀνήκει πλέον στήν ἐξουσία τοῦ κυρίου του, ἔτσι καί ὁ ἁμαρτωλός ὅταν νεκρώσει ἐντός του τό σῶμα τῆς ἁμαρτίας, παύει νά εἶναι δοῦλος τῆς ἁμαρτίας. Καί ὅπως ὁ νεκρός δέν μπορεῖ οὔτε νά φονεύσει οὔτε νά πορνεύσει οὔτε κάποια ἄλλη ἁμαρτία νά διαπράξει, ἔτσι καί ὁ ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος διά τοῦ βαπτίσματος νέκρωσε μέσα του τό σῶμα τῆς ἁμαρτίας, δέν μπορεῖ πλέον νά ἁμαρτάνει, δέν νοεῖται, δέν ἐπιτρέπεται νά ἁμαρτάνει. Τήν ἰδέα αὐτή ὅτι ὁ χριστιανός εἶναι σταυρωμένος καί νεκρός ὡς πρός τήν ἁμαρτία ἰδιαίτερα τονίζουν ἀπό τούς πατέρες οἱ ἀσκητικοί. Ὁ ἅγιος Θεόδωρος ὁ Στουδίτης ὅταν εἶδε ἕνα μοναχό νά διαπληκτίζεται μέ ἄλλον, τόν ρώτησε· «Πότε κατέβηκες ἀπό τόν σταυρό;». Εἶναι σάν νά τοῦ εἶπε ξέχασες ὅτι σταυρώθηκες καί ὅτι ἕνας ἐσταυρωμένος καί νεκρός δέν μπορεῖ νά ἁμαρτάνει;

Στέργιος Ν. Σάκκος

«Τοῦ ὁρισθέντος υἱοῦ Θεοῦ» (Ρω 1,4)

  Τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καί μάλιστα ἡ θεότητά του ἔγινε συχνά τοῦ σκανδάλου ἡ πέτρα πάνω στήν ὁποία σκόνταψαν οἱ αἱρετικοί πού κατά καιρούς ἐμφανίστηκαν. Εἶναι δέ ἀξιοσημείωτο ὅτι τήν πλάνη καί τήν ἐκτροπή τους προσπάθησαν πάντοτε νά τήν στηρίξουν στήν ἁγία Γραφή, «μεταβάλλοντας τά λεξίδια σέ ξιφίδια» καί διαστρεβλώνοντας τό νόημά της. Ἔτσι, ἄθελά τους συντέλεσαν σέ μία μεγάλη ὠφέλεια τῶν πιστῶν, διότι ἔδωσαν ἀφορμή στούς μεγάλους πατέρες καί διδασκάλους τῆς Ἐκκλησίας νά διασαφηνίσουν τήν ἔννοια ἐπιμάχων χωρίων καί νά μᾶς κληροδοτήσουν τήν σωστή ἑρμηνεία.
  Ἕνα τέτοιο χωρίο, πού ἀπό τούς πρώτους ἤδη αἰῶνες ἀπασχόλησε οτύς πατέρες εἶναι τό Ρω 1,3-4· «περί τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ (τοῦ Θεοῦ), τοῦ γενομένου ἐκ σπέρματος Δαυΐδ κατά σάρκα, τοῦ ὁρισθέντος υἱοῦ Θεοῦ ἐν δυνάμει κατά πνεῦμα ἁγιωσύνης ἐξ ἀναστάσεως νεκρῶν, Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν». Ἀπό τόν Ἄρειο, τόν ἀρνητή τῆς θείας φύσεως τοῦ Χριστοῦ, μέχρι τούς σύγχρονους χιλιαστές, ὅλοι ὅσοι ἀμφισβήτησαν τήν θεότητα τοῦ Χριστοῦ ἀναφέρονται καί στό χωρίο αὐτό. Τό ἐνδιαφέρον σημεῖο εἶναι ἡ μετοχή «ὁρισθέντος». Κατά τήν ἐσφαλμένη ἀντίληψη ἀρχαίων καί νεωτέρων ἑρμηνευτῶν μεταφράζεται «αὐτός πού διορίστηκε». Ἀλλά, ἄν ποῦμε ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστός διορίστηκε υἱός τοῦ Θεοῦ, σημαίνει ὅτι δέν ἦταν οὐσιαστικά ἀλλά ἁπλῶς τοῦ ἀνετέθη νά παίξει τόν ρόλο τοῦ υἱοῦ τοῦ Θεοῦ.
  Προσπαθώντας νά ἑρμηνεύσουν τό χωρίο νεώτεροι ἑρμηνευτές καταλήγουν στόν συλλογισμό ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστός ἔγινε ὁ υἱός τοῦ Θεοῦ σέ κάποιο χρονικό σημεῖο μετά τήν ἀρχή τῆς γήινης ζωῆς του. Συγκεκριμένα, ἡ ἀνάσταση θεωρεῖται ἡ στιγμή κατά τήν ὁποία ὁ Θεός τόν υἱοθέτησε γιά νά εἶναι ὁ Μεσσίας. Ἄλλοι προσπαθοῦν νά μετριάσουν τό πρᾶγμα ὑποστηρίζοντας ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστός ἦταν συνεχῶς ὁ υἱός τοῦ Θεοῦ, ἀλλά μόνο κατά τήν ἀνάσταση ἔγινε γνωστό αὐτό τό γεγονός. Ἀλλά σαφῶς φαίνεται στήν Γραφή ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ, ὁ ὁποῖος ἄδειασε τόν ἑαυτό του γιά νά γίνει ἕνας ταπεινός ἄνθρωπος. Καί δέν δίστασε καθόλου νά τό κάνει αὐτό, διότι δέν εἶχε ἐξ ἁρπαγμοῦ τήν θεότητα, ἀλλά τήν εἶχε μόνιμο ἰδίωμα, ὅπως ἐπιγραμματικά τό λέει ὁ ἀπ. Παῦλος στήν πρός Φιλιππησίους Ἐπιστολή· «ὅς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμόν ἡγήσατο τό εἶναι ἴσα Θεῷ, ἀλλ' ἑαυτόν ἐκένωσε μορφήν δούλου λαβών» (Φι 2,6-7).
  Ἡ ἑρμηνεία τοῦ χωρίου εἶναι πολύ ἁπλή, ὅταν τό δοῦμε στήν συνάφειά του καί μέ τό ὅλο πνεῦμα τῆς Καινῆς Διαθήκης. Σαφέστατα λέει ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστός στήν φύση του καί στήν προΰπαρξή του, πρίν ἀκόμη δηλαδή γίνει γνωστός στόν κόσμο, εἶναι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ. Αὐτός ἔγινε ἄνθρωπος, πῆρε σάρκα «ἐκ σπέρματος Δαυΐδ», δηλαδή ἀπό τήν γενιά τοῦ Δαυΐδ. Μέ τήν ἐνανθρώπησή του εἶναι σάν νά φόρεσε τήν ἀνθρώπινη φύση πάνω ἀπό τήν θεϊκή, ἡ ὁποία ἔτσι δέν διακρινόταν ἀπό τούς ἀνθρώπους. Πῶς ὅμως θά καταλάβαιναν οἱ ἄνθρωποι ὅτι αὐτός πού ζῆ καί κινεῖται ἀνάμεσά τους, πού τρώει, κοιμᾶται, περπατᾶ, κουράζεται καί ἔχει ὅλες τίς φυσικές ἐκδηλώσεις ἑνός κοινοῦ ἀνθρώπου, εἶναι συγχρόνως καί Θεός ἤ, κατά τήν πατερική ἔκφραση, εἶναι «ἄνθρωπος τό φαινόμενον, Θεός τό κρυπτόμενον»;
  Σ' αὐτό ἀκριβῶς τό ἐρώτημα ἀπαντᾶ ἡ μετοχή «ὁρισθέντος» τοῦ χωρίου μας. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός ὁρίσθηκε, δηλαδή ἀποδείχθηκε, φανερώθηκε στούς ἀνθρώπους ὅτι εἶναι υἱός τοῦ Θεοῦ «ἐν δυνάμει κατά πνεῦμα ἁγιωσύνης ἐξ ἀναστάσεως νεκρῶν». Τρεῖς μάρτυρες ἀποδεικνύουν στόν κόσμο τήν θεότητα τοῦ Χριστοῦ καί παρουσιάζονται ἐδῶ μέ ἰσάριθμους ἐμπρόθετους προσδιορισμούς:
  α) «Ἐν δυνάμει». Εἶναι οἱ δυνάμεις, τά σημεῖα πού ἔκανε ὁ Κύριος κατά τήν ἐπίγεια ζωή του. Αὐτά ἔδιναν κῦρος στήν διδασκαλία του καί φανέρωναν τήν προσωπικότητά του. Ἦταν ἡ ταυτότητα πού ἔδειχνε ποιός εἶναι. Τό ὄργανο πού σάλπιζε «ἐδῶ Θεός».
  β) «Κατά πνεῦμα ἁγιωσύνης». Ἡ φράση αὐτή ἀναφέρεται στήν πνευματική κατάσταση τοῦ Ἰησοῦ. Ὅλοι οἱ προφῆτες, οἱ ἱερεῖς καί οἱ βασιλεῖς τῶν Ἰουδαίων ἦταν χριστοί Κυρίου, χρισμένοι ἀπό τόν Κύριο. Καί ἡ χρίση τους ἦταν ἡ ὁρατή πράξη πού διαβεβαίωνε ὅτι ἔχουν μέσα τους Πνεῦμα Θεοῦ. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός ὅμως εἶναι ὁ Χριστός Κύριος, δηλαδή αὐτός πού ἔχει ὅλο τό Πνεῦμα. Τό κήρυξε ὁ ἴδιος, ὅταν στήν συναγωγή τῆς Ναζαρέτ ἄρχισε τό κήρυγμά του μέ τήν προφητεία τοῦ Ἠσαΐα «Πνεῦμα Κυρίου ἐπ' ἐμέ, οὗ εἵνεκεν ἔχρισέ με...» (Ἠσ 61,1· πρβλ. Λκ 4,18). Τό ἐπιβεβαίωσε τό Πνεῦμα τό ἅγιο, πού μέ τήν Πεντηκοστή ἦρθε στήν Ἐκκλησία γιά νά συνεχίσει τό ἔργο τοῦ Ἰησοῦ. Τό μαρτυρεῖ ἀκόμη ἡ ἐκπλήρωση τῶν προφητειῶν στό πρόσωπό του. Ἐπειδή εἶχε ὅλο τό Πνεῦμα, ἦταν Χριστός Κύριος, μποροῦσε, ὅπως παρατηρεῖ ὁ Χρυσό¬στομος, νά δίνει ἀπό τό Πνεῦμα του σ' ἐκείνους πού τόν πίστευαν καί νά τούς κάνει δι' αὐτοῦ ἁγίους.
  γ) «Ἐξ ἀναστάσεως νεκρῶν». Ἄν οἱ δυνάμεις συστήνουν τόν Χριστό ὡς Υἱό Θεοῦ, ἡ ἀνάστασή του ἐπικυρώνει ὅλα τά σημεῖα, διότι εἶναι τό μεγαλύτερο σημεῖο, τό σημεῖο τῶν σημείων. Αὐτή ἐπισφραγίζει τήν ἐπίγεια ζωή καί διδασκαλία του καί μαρτυρεῖ περίλαμπρα τήν θεότητά του.

  Ἔτσι, βλέπουμε ὅτι στό χωρίο πού ἀναλύσαμε, συμπεριλαμβάνεται ὅλο τό περιεχόμενο τοῦ Εὑαγγελίου: τό θεανδρικό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ καί ἡ ἀνάστασή του.

Στέργιος Ν. Σάκκος

«Τό πνεῦμα ὅπου θέλει πνεῖ»

   Δικαιολογημένα ἀρκετοί δυσκολεύονται στήν κατανόηση τῆς φράσεως «τό πνεῦμα ὅπου θέλει πνεῖ» (Ἰω 3,8) καί ζητοῦν νά τήν ἐξηγήσουμε. Πολλοί, νομίζοντας ὅτι γίνεται λόγος γιά τό ἅγιο Πνεῦμα, μπερδεύτηκαν, μέ ἀποτέλεσμα νά θεωρήσουν ὅλο τόν στίχο ἀσυνάρτητο καί νά μή βγάζουν νόημα. Μερικοί, μάλιστα, συνδέουν τό χωρίο μέ ἐκεῖνο τοῦ ἀποστόλου Παύλου «πάντα δέ ταῦτα ἐνεργεῖ τό ἕν καί τό αὐτό Πνεῦμα, διαιροῦν ἰδίᾳ ἑκάστῳ καθώς βούλεται» (Α’ Κο 12,11). Τό Πνεῦμα τό ἅγιο, κατά τόν λόγο τοῦ ἀποστόλου Παύλου, μοιράζει τά χαρίσματα στήν Ἐκκλησία, ὅπως αὐτό θέλει. Μέ τόν ἴδιο τρόπο, λένε, καί τό ἴδιο «πνέει», πηγαίνει ὅπου θέλει. Αὐτό ρυθμίζει τήν πνευματική ζωή τῶν πιστῶν καί, ἑπομένως, ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά κάνει τίποτε γιά τήν πνευματική του προκοπή καί σωτηρία.

   Κατ’ ἀρχήν θά ξεκινήσουμε ἀπό τήν σημασία τῆς λέξεως «πνεῦμα» στήν ἁγία Γραφή. Δέν σημαίνει μόνο τό ἅγιο Πνεῦμα. Μπορεῖ νά σημαίνει καί τά ἀγαθά πνεύματα, τά πονηρά πνεύματα, τήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου, τά πνευματικά χαρίσματα κ.ἄ. Στήν συγκεκριμένη περίπτωση «πνεῦμα» λέγεται ὁ ἄνεμος. Τό δεύτερο πού πρέπει νά προσέξουμε εἶναι νά μήν ξεκόψουμε τήν φράση «τό πνεῦμα ὅπου θέλει πνεῖ», παίρνοντάς την σάν ἕνα ρητό. Τό νόημα ὅλου τοῦ στίχου εἶναι· «ὁ ἄνεμος ὅπου θέλει πνέει καί ἀκοῦς τήν φωνή του, ἀλλά δέν ξέρεις ἀπό ποῦ ἔρχεται καί ποῦ πηγαίνει. Ἔτσι εἶναι καί ὁ καθένας πού ἔχει γεννηθεῖ ἀπό τό ἅγιο Πνεῦμα».

   Σ’ αὐτήν τήν ἑρμηνεία τοῦ στίχου καταλήγουμε ἄν δοῦμε ὅλη τήν συνάφεια τῆς περικοπῆς. Ὁ Κύριος μιλᾶ στόν φαρισαῖο Νικόδημο γιά τήν πνευματική ἀναγέννηση, πού ἐπιτελεῖ μέσα στόν ἄνθρωπο τό ἅγιο Πνεῦμα. Ὅπως ὁ φυσικός ἄνθρωπος ἔχει μέσα του τό αἷμα καί τά σωματικά καί ψυχικά χαρακτηριστικά τοῦ πατέρα του, ἔτσι καί ὁ πνευματικός ἄνθρωπος, ὁ ἀναγεννημένος πνευματικά, ἔχει τά χαρακτηριστικά τοῦ Πνεύματος, ἀπό τό ὁποῖο γεννᾶται. Ἡ συζήτηση εἶναι γιά πράγματα ὑπερφυσικά καί πνευματικά. Ὁ Νικόδημος δυσκολεύεται νά τήν παρακολουθήσει. Γι’ αὐτό ὁ Κύριος τοῦ ἀναφέρει ἕνα παράδειγμα ἀπό τόν αἰσθητό κόσμο. Καί μάλιστα, ὅπως παρατηρεῖ ὁ ἅγιος Χρυσόστομος, δέν ὁδηγεῖ τήν σκέψη του «εἰς τήν τῶν σωμάτων παχύτητα», οὔτε πάλι τοῦ μιλᾶ γιά καθαρῶς ἀσώματα πράγματα. Διαλέγει κάτι ἐνδιάμεσο μεταξύ σώματος καί ἀσωμάτου, τόν ἄνεμο. Ὁ Νικόδημος δέν θά ἔπρεπε νά ἐκπλήσσεται πού δέν καταλαβαίνει τήν πνευματική ἀναγέννηση, ἀφοῦ καί στόν φυσικό κόσμο ὑπάρχουν πολλά ἀκατανόητα, ὅπως π.χ. ὁ ἄνεμος. «Τό πνεῦμα ὅπου θέλει πνεῖ». Ὁ ἄνεμος πνέει σέ ὅποια κατεύθυνση θέλει, καί κανείς δέν ξέρει οὔτε ἀπό ποῦ ξεκίνησε οὔτε ποιός εἶναι ὁ τόπος τοῦ προορισμοῦ του. Κι ὅμως, κανείς δέν ἀμφισβητεῖ τήν ὕπαρξη τοῦ ἀνέμου.

   Νομίζω πώς δέν πέφταμε ἔξω ἀπό τό νόημα τῶν λόγων τοῦ Ἰησοῦ, ἄν χρησιμοποιούσαμε ἕνα σύγχρονο παράδειγμα: Βλέπουμε, ἀκοῦμε, ἀντιλαμβανόμαστε γύρω μας ἀναρίθμητα πρόσωπα, ὀργανισμούς, ἀντικείμενα. Μελετοῦμε καί παρακολουθοῦμε τήν ζωή καί τήν πορεία τους. Μέ καμία αἴσθηση ὅμως δέν μποροῦμε νά πιάσουμε αύτό πού εἶναι τό πιό σπουδαῖο καί ἀπαραίτητο γιά τήν φυσική ζωή, τό ὀξυγόνο. Κανείς μας δέν βλέπει, δέν ἀκούει, δέν γεύεται ὀξυγόνο. Μήπως γι’ αύτό ἀμφισβητεῖ κανείς τήν ὕπαρξή του;

   Στήν φυσική γέννηση βλέπουμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος γεννιέται ἀπό τήν κοιλιά τῆς μάνας του καί καταλήγει στήν κοιλιά τῆς μάνας γῆς, στόν τάφο. Ἡ προέλευση, ἡ ζωή καί ἡ κατάληξή του εἶναι φανερή σέ ὅλους. Ἀντίθετα, ἡ πνευματική γέννηση ἔχει μυστική τήν ἀρχή καί τό τέλος της. Ὁ ἄνθρωπος πού ἀναγεννήθηκε πνευματικά μέ τό Πνεῦμα τό ἅγιο, παράλληλα μέ τήν φυσική ζῆ καί μία νέα ζωή, πνευματική. Αὐτή ἡ ζωή ἀρχίζει ἀπό τήν πνευματική ἀναγέννηση καί καταλήγει στήν βασιλεία στοῦ Θεοῦ. Ἔχει ἀόρατη καί τήν ἀρχή καί τό τέλος της, γι’ αὐτό δέν μπορεῖ νά τήν ἀντιληφθεῖ ὁ κόσμος, δέν καταγράφεται στά ληξιαρχεῖα. Εἶναι μυστική ἡ πνευματική, ἡ ἐν Χριστῷ ζωή. Τήν γνωρίζει μόνο τό Πνεῦμα τό ἅγιο, πού τήν δίνει, καί ὁ πνευματικός ἄνθρωπος, ὁ πιστός, πού τήν ζῆ καί ἔχει τήν πνευματική ἐμπειρία. Οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι γύρω, ἐφόσον δέν ἔχουν ἀναγεννηθεῖ, δέν ἔχουν Πνεῦμα ἅγιο καί «νοῦν Χριστοῦ», δέν καταλαβαίνουν τίποτε.

   Νά, λοιπόν, γιατί ὁ Κύριος χρησιμοποίησε τό παράδειγμα τοῦ ἀνέμου. Ὅπως δέν ἀμφισβητοῦμε τήν ὕπαρξη τοῦ ἀνέμου, παρόλο πού μᾶς εἶναι ἄγνωστα ἡ ἀρχή καί τό τέλος του, ἔτσι δέν μποροῦν οἱ φυσικοί ἄνθρωποι, οἱ ἄγευστοι Πνεύματος ἁγίου, νά ἀμφισβητήσουν τήν ὕπαρξη τῆς Πνευματικῆς ζωῆς, ἐπειδή μέ τίς αἰσθήσεις καί τό μυαλό τους δέν μποροῦν νά πιάσουν οὔτε τήν πνευματική ἀναγέννηση, πού εἶναι ἡ ἀρχή τῆς πνευματικῆς ζωῆς, οὔτε καί τήν βασιλεία τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι τό τέρμα της. Θά τά καταλάβουν ὅλα αὐτά πολύ καλά, ὅταν ἀποκτήσουν πνευματικά αἰσθητήρια καί πνευματική ἐμπειρία, ὅταν καί οἱ ἴδιοι ἀναγεννηθοῦν πνευματικά καί ἀρχίσουν νά ζοῦν τήν πνευματική ζωή.

Στέργιος Ν. Σάκκος

Ἀπολύτρωσις 38 (1983) 106-107