Πολλές φορές ἡ ἁγία Γραφή παρομοιάζει τόν ἄνθρωπο μέ δένδρο καί τή δράση, τά ἔργα του, μέ τόν καρπό. Αὐτό γίνεται καί στήν παραβολή τῆς ἀκάρπου συκῆς (Λκ 13,6-9). Ὅσοι βαπτισθήκαμε στό ὄνομα τῆς ἁγίας Τριάδος, ὅσοι ζοῦμε μέσα στήν ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, κάτω ἀπό τή ζωογόνο ἐπίδραση τοῦ ἁγίου Πνεύματος, μέσα στό φῶς τοῦ εὐαγγελίου, εἴμαστε δένδρα φυτεμένα μέσα στόν ἀμπελώνα τοῦ Κυρίου, σάν τή συκιά τῆς παραβολῆς. Ὅπως κάθε γεωργός πού κοπιάζει καί μοχθεῖ στήν καλλιέργεια τῶν δένδρων του ἔχει μία δίκαιη ἀπαίτηση, ζητᾶ καρπούς ἀπ’ αὐτά, ἔτσι κι ὁ Θεός ζητᾶ νά δεῖ στή ζωή μας τούς καρπούς τῆς πίστεως, τῆς ἐλπίδος, τῆς ἀγάπης. Διαφορετικά, θά μᾶς ξερριζώσει, θά κόψει τό νῆμα τῆς ζωῆς μας. Γιατί, ἄν εἶναι ἄξιο καταστροφῆς ἕνα δένδρο πού παρ’ ὅλες τίς περιποιήσεις τοῦ γεωργοῦ μένει ἄκαρπο, πολύ περισσότερο δέν ἔχει λόγο ὑπάρξεως μιά ἄκαρπη ζωή.
  Ὅλοι μας ἔχουμε ἕνα παρελθόν σημαδεμένο ἀπό τίς εὐλογίες τοῦ Θεοῦ. Μποροῦμε ὅμως νά παρουσιάσουμε στόν θεῖο γεωργό μας ἀνάλογους καρπούς; Πόσοι ἀλήθεια ἀπό τούς χριστιανούς πέρασαν τή χρυσή τους νιότη χωρίς νά φέρουν στόν Θεό καρπό! Πόσοι ἄλλοι ἔφθασαν ἤδη στήν ὥριμη ἡλικία χωρίς κανένα καρπό εὐσεβείας, ἀγάπης, δικαιοσύνης! Πόσοι, ἀκόμη, λευκασμένοι ἀπό τά πολλά χρόνια, διανύουν τό τελευταῖο τμῆμα τῆς ζωῆς τους κι ἐξακολουθοῦν νά ζοῦν μιά στεῖρα, ἄκαρπη καί ἄγονη ζωή! Πρίν ἀπό τό νέο ἔτος, μᾶς ἔχει δώσει ὁ Θεός πολλά ἄλλα ἔτη χάριτος. Ἐπί πολλά ἔτη ὥς τώρα γευόμαστε τά ἀγαθά τῆς μακροθυμίας καί τῆς χρηστότητος τοῦ Κυρίου. Πῶς ζήσαμε τά ἔτη αὐτά; Τί καρπούς ἔχουμε;
   Ὁ ἀμπελουργός τῆς παραβολῆς παρακαλεῖ τόν κύριό του γιά τή συκιά· «Ἄφες αὐτήν καί τοῦτο τό ἔτος». Πόσο ἔλεος ὑπάρχει στήν παράκληση αὐτή! Πόση μακροθυμία, πόση ἀνοχή, πόση ὑπομονή! Δέεται καί μεσιτεύει γιά μᾶς στόν Θεό Πατέρα ὁ «μεσίτης Θεοῦ καί ἀνθρώπων» Ἰησοῦς Χριστός. Ζητᾶ παράταση τοῦ χρόνου τῆς ζωῆς μας καί μαζί ἐντείνει τήν πνευματική καλλιέργεια τῆς ψυχῆς μας, αὐτῆς τῆς συκῆς πού δέν ἔδωσε μέχρι τώρα τούς καρπούς πού περίμενε ὁ Κύριός της. Τί μεγάλη χάρη μᾶς κάνει ὁ Κύριος ἀνοίγοντας μπροστά μας ἕνα ἀκόμη ἔτος! Κάθε μήνα, κάθε ἑβδομάδα, κάθε μέρα, κάθε λεπτό τοῦ νέου ἔτους εἶναι ἕνα δῶρο τοῦ Θεοῦ στά χέρια μας, τό ὁποῖο περιμένει ὁ Κύριος νά τό ἀξιοποιήσουμε μέ σύνεση. Αὔξηση καί καρποφορία ζητᾶ ἀπό μᾶς, γιά νά φανοῦμε ἀντάξιοι τῆς ἀγάπης καί τῆς φροντίδας του.
   Πόσο καιρό θά κρατήσει ἡ παράταση τοῦ ἐλέους καί τῆς μακροθυμίας τοῦ Θεοῦ, δέν ξέρουμε. Ὁπωσδήποτε ὅμως εἶναι περιορισμένος ὁ χρόνος τῆς ζωῆς μας. Ὁ ἀμπελουργός τῆς παραβολῆς ζήτησε γιά τή συκιά τήν ἄκαρπη ἕνα ἔτος. Ἄν καί στό ἔτος αὐτό, παρ’ ὅλες τίς περιποιήσεις, ἐξακολουθοῦσε νά παραμένει ἄκαρπη, ἦταν προορισμένη νά κοπεί «ἵνα μή τήν γῆν καταργῇ». Κι ἐμεῖς, στήν ἀρχή τῆς καινούργιας χρονιᾶς, εἶναι ἀνάγκη, μαζί μέ τήν εὐγνωμοσύνη καί τή χαρά μας γιά τήν παράταση πού μᾶς ἔδωσε ὁ Θεός, νά θυμηθοῦμε καί τήν ἀποτομία του. Ὁ Κύριός μας εἶναι αὐτός πού εἶπε ὅτι θά ἔρθει «ὡς κλέπτης ἐν νυκτί», γιά νά ζητήσει λογαριασμό γιά τή ζωή μας. Ἄν τήν ἐπίσκεψή του αὐτή θελήσει νά τήν κάνει μέσα στό νέο ἔτος, εἴμαστε ἕτοιμοι νά τόν δεχθοῦμε;
   «Νά δουλεύεις κάθε μέρα σάν νά πρόκειται νά ζήσεις αἰώνια πάνω στή γῆ καί νά προσεύχεσαι σάν νά πρόκειται νά πεθάνεις ἐκείνη τήν ἴδια μέρα», λέει κάποιος. Εἶναι νομίζω ἕνας πολύ ὡραῖος στόχος τή νέα χρονιά, ν’ ἀναπτύξουμε τήν πιό μεγάλη δραστηριότητα, ἀλλά καί τήν πιό μεγάλη πνευματικότητα. Κι ἄν μέχρι τώρα μοιάσαμε στήν ἄκαρπη συκιά, κι ἄν εἶναι φτωχή καί ἄκαρπη ἡ ζωή μας, ἡ μακροθυμία τοῦ Κυρίου μᾶς καλεῖ· «ἰδού νῦν καιρός εὐπρόσδεκτος, ἰδού νῦν ἡμέρα σωτηρίας».

Κ. Π.
Ἀπολύτρωσις 37 (1982) 13

«Ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντός ὑμῶν ἐστι»

Νέα κατάσταση ζωῆς

   «Ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντός ὑμῶν ἐστι». Αὐτήν τήν ἀπάντηση ἔδωσε ὁ Χριστός στό ἐρώτημα τῶν φαρισαίων «πότε ἔρχεται ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ;». «Ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ» εἶναι ἡ κατάσταση τῶν ἐν Χριστῶ λυτρωμένων, οἱ ὁποῖοι μέ εὐγνωμοσύνη καί χαρά γιά τήν ἀλήθεια πού ζοῦν, ἑκούσια, πρόθυμα καί εὐχάριστα ὑποτάσσονται στό θέλημα τοῦ Θεοῦ, γίνονται πολίτες καί μέτοχοι τῆς οὐρανίου βασιλείας του. Διευκρινίζεται δέ ὁλοκάθαρα στήν Κ. Διαθήκη ὅτι ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἀρχίζει στήν γῆ, ὅπου κατέβηκε ὁ Θεός γιά νά λυτρώσει τόν ἄνθρωπο, ἀλλά ὁλοκληρώνεται στόν οὐρανό, ὅπου ἡ ἀγάπη καί ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ ἀνεβάζει τόν ἄνθρωπο. Ὀνομάζεται ἀκόμη στήν Κ. Διαθήκη ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ, «βασιλεία τῶν οὐρανῶν» ἤ «βασιλεία τοῦ Χριστοῦ».

«Μέσα σας»

   Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κυρίου δέν παρουσιάζει κανένα ἑρμηνευτικό πρόβλημα, διότι εἶναι ἁπλή καί κατανοητή. Ἐντούτοις, ἀρχαῖοι καί νεώτεροι ἑρμηνευτές διχάζονται σέ δύο ἑρμηνεῖες, οἱ ὁποῖες καθορίζονται ἀπό τήν σημασία τοῦ ἐμπροθέτου προσδιορισμοῦ «ἐντός ὑμῶν ἐστιν».

   Ἕνα πλῆθος πατέρων καί ἀρχαίων ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων (Μ. Βασίλειος, Δίδυμος Ἀλεξ., Γρηγόριος Νύσσης, Μᾶρκος ἐρημίτης, Κύριλλος Ἀλεξ., Ἁγ. Νεῖλος, Ἰωάννης Κλίμακος, Ἀναστάσιος Β΄ Ἀντιοχείας, Μάξιμος ὁμολογητής, Ἰωάννης Δαμασκηνός, πατριάρχης Φώτιος, Ἀρέθας Καισαρείας κ.ἄ.), πού χρησιμοποιοῦν τό χωρίο, ἀποδίδουν τόν ἐμπρόθετο προσδιορισμό μέ τό «μέσα σας», «στήν ψυχή σας». Ἐνδεικτικά ἀναφέρω τήν ἑρμηνεία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης· «Βασιλείαν δέ τήν ἄνωθεν ταῖς ψυχαῖς διά τοῦ Πνεύματος ἐγγινομένην εὐφροσύνην ἐκάλεσεν, ἥτις ἐστίν ἀρραβών τῆς αἰωνίου χαρᾶς, ἧς ἀπολαύουσι τότε αἱ τῶν ἁγίων ψυχαί».

   Κατά τούς συγγραφεῖς τῆς ὁμάδας αὐτῆς, τό χωρίο μας (Λκ 17,20-21) ἔχει περίπου τήν σημασία πού ἔχουν καί τά ἀντίστοιχα χωρία τῶν ἐπιστολῶν τοῦ ἀπ. Παύλου, ὅπου ὁ πιστός ἀποτελεῖ τόν ζωντανό ναό τοῦ Θεοῦ, τό κατοικητήριο τῆς ἁγίας Τριάδος (βλ. Α΄ Κο 3,16· 6,19· Β΄ Κο 6,16· Ἐφ 2,21 καί μάλιστα τό Ἐφ 3,17, ὅπου ὁ ἀπόστολος διδάσκει ὅτι διά τῆς πίστεως ὁ Χριστός κατοικεῖ μέσα στίς καρδιές τῶν πιστῶν).

Ἠθική διδασκαλία

   Ἡ ἑρμηνεία αὐτή δίνει στούς διδασκάλους τῆς Ἐκκλησίας μας ἄφθονο ὑλικό γιά ἠθική διδασκαλία. Ἀλλά αὐτό ἀκριβῶς εἶναι ἕνα σημεῖο πού πρέπει ἰδιαίτερα νά προσεχθεῖ. Οἱ πατέρες καί διδάσκαλοι, πού δίνουν στό χωρίο τήν παραπάνω ἑρμηνεία, δέν τό ἐξετάζουν στήν συνάφειά του καί μάλιστα δέν ἔχουν κἄν τήν πρόθεση νά ἑρμηνεύσουν τό χωρίο. Ἁπλῶς, σέ ἔργα τους μή ἑρμηνευτικά, σέ λόγους ἤ ἐπιστολές τους, ὅπου ἀναπτύσσουν πνευματικά ἤ ἠθικά θέματα, καί συγκεκριμένα ὅταν μιλοῦν γιά θέματα ἐσωτερικῆς πνευματικῆς ζωῆς, ἀναφέρουν καί τήν διαβεβαίωση τοῦ Κυρίου· «ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντός ὑμῶν ἐστι», γιά νά στηρίξουν τήν διδασκαλία τους ὅτι μέσα στήν καρδιά καί τήν ὕπαρξη τοῦ πιστοῦ κατοικεῖ ὁ Χριστός, τό ἅγιο Πνεῦμα, ἡ ἁγία Τριάδα γενικά.

   Ὁπωσδήποτε, στόν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας καί στήν ἐποχή πού ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖ μία ἱστορική πραγματικότητα, ἡ παραπάνω ἑρμηνεία εἶναι ἀπόλυτα σωστή καί μάλιστα εἶναι ἡ μόνη σωστή.

«Ἀνάμεσά σας»

   Ὅταν ὅμως δοῦμε τό χωρίο στήν ὅλη συνάφειά του, κατανοοῦμε τό ἐμπρόθετο «ἐντός ὑμῶν ἐστι» μέ τήν σημασία «ἐν μέσῳ ὑμῶν», «ἀνάμεσά σας». Πράγματι ἔτσι ἑρμηνεύουν τό χωρίο ἀρχαῖοι καί νεώτεροι ἑρμηνευτές (πρβλ. Knabenbauer), οἱ ὁποῖοι δέν τό ἀποκόπτουν ἀπό τήν συνάφειά του, ἀλλά ὑπομνηματίζουν καί ἑρμηνεύουν ὅλη τήν περικοπή ἤ καί ὅλο τό κατά Λουκᾶν εὐαγγέλιο. Παραθέτω μόνο τήν ἄποψη τοῦ Ζιγαβηνοῦ ἀπό τούς ἑρμηνευτές αὐτῆς τῆς ὁμάδας. «Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ ἑαυτόν (= τόν Χριστόν) λέγει, ὡς βασιλέα καί Θεόν. Ἐντός δέ αὐτῶν ἦν ὡς ἐν μέσῳ αὐτῶν ἀναστρεφόμενος». Ἀναφέρει μάλιστα ὁ Ζιγαβηνός σάν παράλληλο χωρίο τά λόγια τοῦ Προδρόμου· «Μέσος δέ ὑμῶν ἕστηκεν, ὅν ὑμεῖς οὐκ οἴδατε» (Ἰω 1,26).

Πρός τούς φαρισαίους

   Ἡ ἑρμηνεία αὐτή, ἐκτός τοῦ ὅτι συμφωνεῖ μέ τήν ὅλη συνάφεια, ἐνισχύεται καί ἀπό τό γεγονός ὅτι ὁ Ἰησοῦς ἀπευθύνει τά λόγια αὐτά πρός τούς φαρισαίους. Ὁπωσδήποτε, δέν ὑπῆρχε περίπτωση νά τοποθετήσει ὁ Κύριος τήν βασιλεία του στήν καρδιά τῶν φαρισαίων. Βέβαια οἱ ἑρμηνευτές πού ἀποδίδουν τό «ἐν μέσῳ ὑμῶν» ὡς «μέσα σας» ἀντικρούουν τήν παραπάνω ἀντίρρηση μέ διάφορα ἐπιχειρήματα. Ἀναφέρω μερικά:

α) Ὁ Κύριος μέ τό «ἐν μέσῳ ὑμῶν» δέν ἐννοεῖ ὅλους τούς φαρισαίους, ἀλλά ἕνα μέρος ἐκλεκτῶν.

β) Ἐννοεῖ τούς φαρισαίους γενικά, οἱ ὁποῖοι εἶχαν ὄντως στήν καρδιά τους τήν πίστη τοῦ ἑνός Θεοῦ.

γ) Ἐννοεῖ ὅλους τούς φαρισαίους, διότι πολύ σύντομα θά ἦταν καί μέσα σ' αὐτούς ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ, μετά τήν ἀποστολή τοῦ ἁγίου Πνεύματος κτλ.

   Ὅλα αὐτά ὅμως εἶναι ἀσθενικά καί βεβιασμένα καί ἁπλῶς ἐνισχύουν τήν ἄποψη ὅτι τά λόγια τοῦ Κυρίου σημαίνουν· «ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ βρίσκεται ἀνάμεσά σας». Ἐντούτοις, ἡ ἀπόδοση τῆς προθέσεως «ἐντός» μέ τό νεοελληνικό «ἀνάμεσα» δέν μαρτυρεῖται σέ κανένα ἄλλο χωρίο τῆς Κ. Διαθήκης, οὔτε καί τῆς Παλαιᾶς. Μερικά παραδείγματα ἀπό τούς θύραθεν, πού θά μποροῦσαν νά χρησιμοποιηθοῦν ὡς παράλληλα, εἶναι πενιχρά καί ἀμφισβητούμενα.

Ἡ σωστή ἑρμηνεία

   Ἀπό ὅσα ἀναφέρθηκαν μέχρι ἐδῶ, φαίνεται ὅτι ὑπάρχουν δύο ἑρμηνεῖες τοῦ χωρίου μας. Νομίζω ὅμως ὅτι ὁ φαινομενικός αὐτός διχασμός στήν πραγματικότητα εἶναι ἀνύπαρκτος. Τό χωρίο μας ἔχει μία μόνο ἑρμηνεία, ἡ ὁποία παρουσιάζει μία προοδευτική ἐξέλιξη, ἀποτέλεσμα τῆς σχέσεως τοῦ Θεοῦ μέ τούς ἀνθρώπους. Τήν κατανοοῦμε ἀπόλυτα, ὅταν τήν συνδυάσουμε μέ τό σχέδιο τῆς θείας οἰκονομίας. Ὁ Θεός προαιώνια ἀποφάσισε τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, τήν ἵδρυση τῆς αἰωνίου βασιλείας του. Ἡ πραγματοποίηση τῆς οὐρανίου βασιλείας τοῦ Θεοῦ προετοιμάζεται στήν παλαιά διαθήκη μέ μία ἐπίγεια βασιλεία, τήν θεοκρατία τοῦ Ἰσραήλ καί τήν γνωστή διαθήκη, πού καθόριζε τίς σχέσεις λαοῦ καί Θεοῦ. Ὁ μωσαϊκός νόμος καί τό τελετουργικό τῆς λατρείας στήν περίοδο αὐτή λειτουργοῦν σάν τό φρούριο πού διαχωρίζει τόν λαό τοῦ Θεοῦ ἀπό τά ἔθνη καί τόν κρατᾶ ὡς τό ἐκλεκτό κατάλοιπο, τό ὁποῖο κατέχοντας τήν ὑπόσχεση τοῦ Θεοῦ περιμένει μέ λαχτάρα τήν ἐκπλήρωσή της.

   Ἡ ἐκπλήρωση πραγματοποιεῖται στήν ἐποχή τῆς καινῆς διαθήκης, ὁπότε μπαίνουμε στήν δεύτερη φάση τοῦ σχεδίου τῆς θείας οἰκονομίας, τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Λόγου. Ὁ Θεός γίνεται ἄνθρωπος καί ἡ βασιλεία του ἔρχεται στήν γῆ, ὄχι σάν μία ἐγκόσμια καί ἐπίγεια βασιλεία, ἀλλά σάν πνευματική. Τόν πνευματικό χαρακτήρα τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ τόν ἐγγυᾶται τό πρόσωπο τοῦ θεανθρώπου Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ βασιλεύς ἀλλά καί τό πρῶτο μέλος τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν. Ἡ ἐνανθρώπησή του ἔδωσε τίς προϋποθέσεις γιά τήν ἀνόρθωση καί θεοποίηση τοῦ ἀνθρώπου. Τώρα ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ εἶναι κοντά στούς ἀνθρώπους, κινεῖται ἀνάμεσά τους. Μέ τήν ἐπιφοίτηση τοῦ ἁγίου Πνεύματος καί τήν ἵδρυση τῆς Ἐκκλησίας ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ «ἔρχεται ἐν δυνάμει», ἀποτελεῖ μία ἱστορική πραγματικότητα. Μέλη της τώρα δέν εἶναι μόνον ὁ βασιλεύς Χριστός, ἀλλά καί ἕνα πλῆθος ἀνθρώπων μέ πρώτη καί ἐκλεκτή τήν Παναγία μητέρα τοῦ Κυρίου καί τούς μαθητές του. Οἱ ὑπήκοοι τῆς βασιλείας τοῦ Χριστοῦ ὅλο καί αὐξάνουν, καί ἑνωμένοι μέ τόν βασιλέα Χριστό συνδέονται καί μεταξύ τους, ἀποτελώντας ἔτσι τό σῶμα Του. Ὁ Χριστός ἐνοικεῖ στό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, στό σύνολο τῶν πιστῶν, ἀλλά καί στήν καρδιά τοῦ κάθε πιστοῦ, διότι ὁ Κύριος ἔκανε βασιλεῖς τούς ὑπηκόους του «καί ἔζησαν καί ἐβασίλευσαν μετά τοῦ Χριστοῦ χίλια ἔτη» (Ἀπ 20,4). Ἡ στρατευομένη Ἐκκλησία συνεχίζει τήν ζωή της καί μετά τόν θάνατο τῶν πιστῶν ὡς θριαμβεύουσα Ἐκκλησία στόν οὐρανό.

* * *

   Μετά ἀπό τήν ἱστορική αὐτή παρουσίαση τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ, ἐπανέρχομαι στό χωρίο μας, γιά νά καταλήξω ὅτι τά λόγια τοῦ Κυρίου «ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντός ὑμῶν ἐστι» δέν ἀναφέρονται μόνο στήν χρονική στιγμή κατά τήν ὁποία λέγονται. Ὁ λόγος τοῦ Χριστοῦ ὡς αἰώνιος ἀπευθύνεται καί στούς παρόντες ἀκροατές, ἀλλά καί στήν αἰώνια Ἐκκλησία τους, σέ ὅλους ἐκείνους πού στό διάβα τῶν αἰώνων θά πολιτογραφηθοῦν διά τῆς πίστεως στήν βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Καί σημαίνει ὅτι ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ βρίσκεται ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους τοῦ κόσμου καί μέσα στίς καρδιές τῶν πιστῶν.

Στέργιος Σάκκος, Ἀπολύτρωσις 41 (1986) 74-76

ΜΕΝΟΥΝΓΕ

  Τό περιστατικό ἱστορεῖται ἁπλά στό κατά Λουκᾶν Εὐαγγέλιο. ᾿Ακούγοντας τήν καταπληκτική διδασκαλία τοῦ Κυρίου μία γυναίκα τοῦ ὄχλου ἀναφωνεῖ μέ ἐνθουσιασμό· «Μακαρία ἡ κοιλία ἡ βαστάσασά σε καί μαστοί οὕς ἐθήλασας!» (Λκ 11,27). Μακαρίζει, δηλαδή, τή μητέρα τοῦ Κυρίου. Κι ᾿Εκεῖνος τῆς ἀπαντᾶ· «Μενοῦνγε μακάριοι οἱ ἀκούοντες τόν λόγον τοῦ Θεοῦ καί φυλάσσοντες αὐτόν» (Λκ 11,28).

  Πολλές μεταφράσεις ἀποδίδουν τήν φράση ὡς ἑξῆς· «Μακάριοι μᾶλλον εἶναι ἐκεῖνοι πού ἀκοῦν τό λόγο τοῦ Θεοῦ καί τόν φυλάττουν». ᾿Αλλά, εἶναι πιό μακάριοι ἀπό τή μητέρα τοῦ Κυρίου οἱ ἀκροατές καί τηρητές τοῦ θείου λόγου;

  Βεβαίως, κανείς δέν ἀμφισβητεῖ τή σπουδαιότητα καί σοβαρότητα τῆς ἀκροάσεως τοῦ θείου λόγου, ὅταν μάλιστα αὐτή συνοδεύεται ἀπό τήν ἐφαρμογή του. ῾Ωστόσο, εἶναι ἐσφαλμένη ἡ πρόταση ὅτι «μακάριοι μᾶλλον» εἶναι οἱ τηρητές τοῦ θείου λόγου παρά ἡ Παναγία.

  Τό σφάλμα, νομίζω, ἐπικεντρώνεται στήν ἄστοχη μετάφραση τῆς πρώτης λέξεως τῆς προτάσεως, τοῦ συνθέτου μορίου «μενοῦνγε». Ποιά εἶναι ἡ σημασία του; Σύμφωνα μέ τά λεξικά, τό μόριο αὐτό ἀποτελεῖται ἀπό τρεῖς λέξεις· ᾿Από τόν ἀντιθετικό σύνδεσμο μέν, τόν συμπερασματικό οὖν καί τό βεβαιωτικό μόριο γέ. Στή σύνθεση, οἱ ἐπί μέρους λέξεις δέν διατηροῦν τήν ἀρχική τους σημασία. ῾Ο τύπος μενοῦν χρησιμοποιεῖται κυρίως στήν ἀρχή μιᾶς ἀπαντήσεως. Δηλώνει ἄλλοτε ἰσχυρή βεβαίωση καί ἄλλοτε βεβαίωση ἡ ὁποία κατά κάποιο τρόπο διορθώνει καί συμπληρώνει τή σημασία τῶν προηγουμένων. Τό μόριο γέ, ἐξάλλου, ἐπιτείνει τή σημασία τῆς λέξεως στήν ὁποία προστίθεται. ῎Ετσι στό συγκεκριμένο χωρίο τῆς Καινῆς Διαθήκης τό «μενοῦνγε» θά μποροῦσε νά ἰσοδυναμεῖ μέ τά νεοελληνικά «πράγματι», «ναί, μάλιστα», «βεβαιότατα»! Εἶναι δέ ἀξιοσημείωτο ὅτι μέ τήν ἴδια σημασία ἀναφέρεται τό «μενοῦνγε» καί σέ ἄλλα τρία χωρία τῆς Καινῆς Διαθήκης· Ρω 9,19· 10,18· Φι 3,8. Σέ ὅλες τίς περιπτώσεις ἡ λέξη «μενοῦνγε» ἐπιβεβαιώνει τή σημασία τῆς προηγούμενης προτάσεως καί ἐπεκτείνει τό νόημά της.

  Γιά νά περιορισθῶ στό Λκ 11,28, στό στίχο πού ἀποτέλεσε τήν ἀφορμή τοῦ σχολίου αὐτοῦ, ὁ Κύριος ἀπαντώντας στόν μακαρισμό τῆς γυναίκας προτάσσει τό «μενοῦνγε» ὄχι γιά νά ἀρνηθεῖ ἤ νά μειώσει τό θαυμασμό πρός τή μητέρα του. «Οὐκ ἀρνεῖται τήν κατά φύσιν συγγένειαν, ἀλλά προστίθησι τήν κατ᾿ ἀρετήν», σχολιάζει ὁ ἅγιος ᾿Ιωάννης ὁ Χρυσόστομος, (Εἰς τό κατά Ματθαῖον 45,1). Θέλει νά πεῖ ὁ Κύριος ὅτι συμφωνεῖ ἀπόλυτα καί ἀποδέχεται ὡς εἰλικρινῆ καί ἄδολη τή λαϊκή ἔκφραση τοῦ θαυμασμοῦ πρός τή μητέρα του. ᾿Επιπλέον, μέ ὅσα λέγει στή συνέχεια θέλει νά ὁδηγήσει τή σκέψη τῶν ἀκροατῶν του σέ κάτι ὑψηλότερο. Τό νόημα τῶν λόγων του εἶναι· «Ναί, μάλιστα, βέβαια! Μακαρία ἡ μητέρα μου, ὅπως λές, ἀλλά κι ἐγώ σοῦ λέω ὅτι μακάριος εἶναι ἐκεῖνος πού ἀκούει τόν θεῖο λόγο μου καί τόν τηρεῖ».

  «Τά λόγια αὐτά τοῦ Κυρίου», λέγει ὁ ἅγιος Χρυσόστομος, «δέν δείχνουν ὅτι ἀπωθεῖ τή μητέρα του· ἐπισημαίνουν ὅτι σέ τίποτε δέν θά ὠφελοῦσε τήν Παναγία ὁ τοκετός, ἄν δέν ἦταν συγχρόνως πολύ ἀγαθή καί πιστή» (Εἰς τό κατά ᾿Ιωάννην 21, 3). ῎Ετσι, ὁ Κύριος ἐνθαρρύνει τή γυναίκα νά ἐλπίζει ὅτι κι αὐτή ἀλλά καί κάθε χριστιανός μπορεῖ νά γίνει εὐτυχισμένος, ὅπως ἡ μητέρα του, ἄν ἀκούσει τό λόγο του καί τόν τηρήσει. Τό ἴδιο νόημα ἔχει καί μία ἄλλη σχετική ἀπάντηση τοῦ ᾿Ιησοῦ, ὅταν, καθώς μιλοῦσε, τοῦ ἀνήγγειλαν ὅτι τόν ζητοῦν ἡ μητέρα καί οἱ ἀδελφοί του κι αὐτός ἀπάντησε· «Μήτηρ μου καί ἀδελφοί μου οὗτοί εἰσιν οἱ τόν λόγον τοῦ Θεοῦ ἀκούοντες καί ποιοῦντες αὐτόν» (Λκ 8,21· πρβλ. Μθ 12,48-50· Μρ 3,34-35).

  Ἡ μακαριότητα τῆς Παρθένου, ἡ ὑψίστη δόξα της συνίσταται στό ὅτι ἐκλέχθηκε, νά γίνει μητέρα τοῦ Κυρίου, ἀκριβῶς, διότι παρέμεινε αἰώνιος φύλακας τοῦ θεϊκοῦ λόγου. ῾Η ἴδια ἀνοίγει τήν ψυχή της καί ὑποτάσσεται σ᾿ αὐτόν· «ἰδού ἡ δούλη Κυρίου» (Λκ 1,38)· καί ἡ ᾿Ελισάβετ φωτισμένη ἀπό τό Πνεῦμα τό ἅγιο μακαρίζει τήν Παναγία γιά τήν πίστη της στό λόγο τοῦ Θεοῦ· «μακαρία ἡ πιστεύσασα ὅτι ἔσται τελείωσις τοῖς λελαλημένοις αὐτῇ παρά Κυρίου» (Λκ 1,45).

Στέργιος Ν. Σάκκος, Ἀπολύτρωσις 60 (2005) 22-23

Ἡ ἀγαθή μερίδα

  Φιλοξενούμενος ὁ Κύριος στήν Βηθανία, ἕνα προάστιο τῶν Ἰεροσολύμων, στό γνωστό καί φιλικό σπίτι τῶν ἀδελφῶν Μάρθας, Μαρίας καί Λαζάρου -ὁ πατέρας τῆς οἰκογένειας, Σίμων ὁ λεπρός (βλ. Μθ 26,6· Μρ14,3), εἶχε πεθάνει- ἀξιοποιεῖ τήν εὐκαιρία γιά νά διδάξει τούς παρευρισκομένους. Ἡ Μάρθα ὡς οἰκοδέσποινα καταγίνεται μέ τήν περιποίηση τοῦ φιλοξενουμένου, ἐνῶ ἡ μικρότερη ἀδελφή της, Μαρία, καθισμένη κοντά στά πόδια τοῦ Ἰησοῦ ἀκούει μέ προσοχή τήν διδασκαλία του (Λκ 10,39). Αὐτό ἐνόχλησε τήν Μάρθα, ἡ ὁποία «περιεσπᾶτο περί πολλήν διακονίαν», καταγινόταν ὑπερβολικά μέ τήν φροντίδα τῆς φιλοξενίας. Πιθανόν ἑτοίμαζε πλούσιο τραπέζι μέ πολλά φαγητά, πού μάλιστα ἀπαιτοῦσαν ἰδιαίτερο κόπο καί χρόνο γιά τήν προετοιμασία. Ἐπειδή ὅμως δέν μποροῦσε νά τά προλάβει ὅλα μόνη της, ἔρχεται στόν Κύριο πού δίδασκε καί κάνει τά παράπονά της· «Κύριε, δέν σέ μέλει πού ἡ ἀδελφή μου μέ ἄφησε μόνη νά διακονῶ; Πές της, σέ παρακαλῶ, νά μέ βοηθήσει». Ἀξίζει νά προσέξουμε ὅτι ἡ Μάρθα δέν ἀπευθύνεται στήν ἀδελφή της ἀλλά στόν Κύριο. Στό παράπονο τῆς Μάρθας ὁ Κύριος ἀπαντᾶ· «Μάρθα Μάρθα, μεριμνᾷς καί τυρβάζῃ περί πολλά· ἑνός δέ ἐστι χρεία· Μαρία δέ τήν ἀγαθήν μερίδα ἐξελέξατο, ἥτις οὐκ ἀφαιρεθήσεται ἀπ᾿ αὐτῆς» (Λκ 10,41-42). Σ᾿ αὐτά ἀκριβῶς τά λόγια τοῦ Κυρίου ἑστιάζεται ἡ ἀπορία μας.
   Τά λόγια τοῦ Κυρίου πρός τήν Μάρθα ἔχουν παρεξηγηθεῖ ἀπό πολλούς καί ἑρμηνεύθηκαν ὡς ἑξῆς: «Ταλαίπωρη Μάρθα, βυθίστηκες στίς πολλές μέριμνες τοῦ κόσμου. Ἕνα μόνο σοῦ χρειάζεται· νά ἐγκαταλείψεις τά κοσμικά καί νά στραφεῖς πρός τά πνευματικά, ὅπως ἡ Μαρία. Ἀπό τίς δύο ἀσχολίες ἡ ἀγαθή εἶναι αὐτή τήν ὁποία διάλεξε ἡ Μαρία». Ἐπίσης, ἡ διαμαρτυρία τῆς Μάρθας θεωρήθηκε ὡς ἐκδήλωση ζηλοτυπίας πρός τήν ἀδελφή της. Μέ τίς ἑρμηνεῖες αὐτές ἀδικεῖται ἡ ἀλήθεια καί ὑποτιμᾶται τό πρόσωπο τῆς Μάρθας, διότι τάχα ἀσχολεῖται μόνο μέ τήν ὕλη καί δέν ἔχει ἀνώτερες πνευματικές πτήσεις ὅπως ἡ Μαρία. Ἐντούτοις, ὁ διάλογος τῆς Μάρθας μέ τόν Ἰησοῦ Χριστό, ὅπως τόν διασώζει ὁ εὐαγγελιστής Ἰωάννης (βλ. Ἰω 11,21-28), ἀποκαλύπτει τόν θεῖο φωτισμό καί τό πνευματικό μεγαλεῖο τῆς ἀνδρείας αὐτῆς γυναίκας.
  Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κυρίου, ὅπως φαίνεται κι ἀπό τήν ἐπανάληψη τοῦ ὀνόματος τῆς Μάρθας, «Μάρθα Μάρθα, μεριμνᾷς καί τυρβάζῃ περί πολλά», ἦταν μία ἐλαφρά ἐπίπληξη, πού φανέρωνε ταυτόχρονα ὅλη τήν συμπάθεια καί τήν εὔνοιά του. Τό ρῆμα «μεριμνῶ» ὑποδηλώνει ἐσωτερική ἀνησυχία, ἐνῶ τό «τυρβάζομαι» ἀναφέρεται σέ ἐξωτερικές ἐκδηλώσεις ταραχῆς. Ὁ Κύριος θέλει νά καθησυχάσει τήν Μάρθα. Τήν βλέπει νά καταπιάνεται μέ πολλά, καί τήν συμβουλεύει· «ἑνός δέ ἐστι χρεία», εἶναι, δηλαδή, ἀρκετό ἕνα φαγητό. Ὁ Ἰησοῦς προτιμᾶ νά τρέφει αὐτούς πού τόν φιλοξενοῦν μέ τήν διδασκαλία του παρά νά ἀπολαμβάνει τά πολλά τους ἐδέσματα. Δέν θέλει νά στερεῖται οὔτε ἡ Μάρθα οὔτε ἡ Μαρία τήν ἀγαθήν μερίδα, τήν θεία διδασκαλία του, πού εἶναι ἡ τροφή τῆς ψυχῆς, ἀνώτερη ἀπό ὁποιαδήποτε ἄλλη τροφή καί προσφορά.
   Ὁπωσδήποτε, ὅπως σημειώνει ὁ ἅγιος Μακάριος, ὁ Κύριος δέν ἀποποιεῖται, δέν ἀπορρίπτει τό ἔργο τῆς διακονίας. Ἁπλῶς μιλᾶ «ὡς τό μεῖζον τοῦ ἐλάττονος προτιθείς». Δίδει τήν πρώτη θέση στήν διδαχή καί τήν δεύτερη στήν διακονία τοῦ φαγητοῦ. Μέ τήν δια νοοτροπία οἱ ἀπόστολοι, ὅταν δημιουργήθηκε πρόβλημα στήν πρώτη ἐκκλησία, ἀνέθεσαν στούς διακόνους τήν διακονία τῶν τραπεζῶν, γιά νά ἔχουν οἱ διοι τήν ἄνεση νά διακονοῦν ἀπερίσπαστα τό κήρυγμα τοῦ θείου λόγου (Πρξ 6,1-6). Ἐξάλλου, στήν συγκεκριμένη περίπτωση δέν τίθεται θέμα συγκρίσεως μεταξύ ἀκροάσεως τοῦ θείου λόγου καί διακονίας. Ὁ Κύριος τονίζει τήν ἀξία τοῦ πρώτου, διότι αὐτό θά κινητοποιήσει γιά τό δεύτερο, τήν διακονία.
   Ὅπως καθαρά φαίνεται στίς σχετικές εὐαγγελικές διηγήσεις, ἡ Μάρθα δέν ὑστερεῖ πνευματικά ἔναντι τῆς Μαρίας. Λαχταροῦσε κι αὐτή νά ἀκούσει τόν Διδάσκαλο. Ὑπερνικᾶ, ὡστόσο, τήν προσωπική της ἐπιθυμία καί εὐχαρίστηση, μεριμνώντας γιά τήν ἐξυπηρέτηση τῶν ἄλλων. Ὡς μεγαλύτερη καί ὡριμότερη θυσιάζεται, γιά νά ἐκφράσει τήν ἀγάπη καί τήν στοργή της στούς κουρασμένους ἐπισκέπτες. Φιλότιμα μάλιστα, καταπιάνεται μέ πολλές φροντίδες καί δουλειές, ὥστε νά τούς περιποιηθεῖ πλούσια καί νά τούς εὐχαριστήσει μέ πολλά καί ἀξιόλογα φαγητά. Μέ τήν συμπεριφορά της μιμεῖται τόν Κύριο, πού, ἐνῶ ἔφθασε στό σπίτι της κατάκοπος ἀπό τήν ὁδοιπορία, δέν σκέπτεται τήν δική του ἀνάπαυση, δέν ἐνδιαφέρεται γιά τό φαγητό, ἀλλά διδάσκει γιά νά ὠφελήσει τούς ἀκροατές. Ἡ Μαρία, ἡ ὁποία ἦταν καί μικρότερη, κάθησε ἀμέριμνη καί ἀπολάμβανε τήν διδασκαλία τοῦ Κυρίου. Ἡ Μάρθα προχώρησε στήν ἐφαρμογή, στήν θυσία.
   Ἡ ἀγαθή μερίδα, λοιπόν, στήν ὁποία ἀναφέρεται ὁ Κύριος εἶναι ἡ ἴδια ἡ διδαχή του. Ἡ Μαρία τήν ἀπολαμβάνει, ἡ Μάρθα τήν στερεῖται, ὄχι ἀπό ἀδιαφορία ἤ ἄλλη αἰτία ἀλλά ἀπό τόν πόθο τῆς προσφορᾶς. Δηλαδή ἐφαρμόζει ἤδη τήν διδασκαλία τοῦ Κυρίου, ἀκολουθώντας τό δικό του παράδειγμα, πού «οὐκ ἦλθε διακονηθῆναι, ἀλλά διακονῆσαι» (Μθ 20, 28).

Στέργιος Σάκκος, Ἀπολύτρωσις 63 (2008) 212-213

Ὁ Ἰησοῦς στήν Ναζαρέτ

 Τήν ἐπίσκεψη τοῦ Ἰησοῦ στήν Ναζαρέτ ἐξιστορεῖ λεπτομερῶς ὁ εὐαγγελιστής Λουκᾶς, ἐνῶ οἱ ἄλλοι εὐαγγελιστές τήν μνημονεύουν μέ συντομία (βλ. Μθ 13,53-58· Μρ 6,1-6).

 4,16. Καὶ ἦλθεν εἰς τὴν Ναζαρέτ, οὗ ἦν τεθραμμένος, καὶ εἰσῆλθε κατὰ τὸ εἰωθὸς αὐτῷ ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῶν σαββάτων εἰς τὴν συναγωγήν, καὶ ἀνέστη ἀναγνῶναι.
    Ὁ Ἰησοῦς γεννήθηκε στήν Βηθλεέμ, ἀλλά μετά τήν ἐπιστροφή του ἀπό τήν Αἴγυπτο ἐγκαταστάθηκε καί ἔζησε στήν Ναζαρέτ· γι’ αὐτό τοῦ δόθηκε ἡ προσωνυμία «Ναζωραῖος» (Μθ 2,23). Στό ξεκίνημα τῆς δημόσιας δράσεώς του καί ἀφοῦ προηγουμένως εἶχε κηρύξει καί θαυματουργήσει στήν εὐρύτερη περιοχή τῆς Ἰουδαίας καί τῆς Γαλιλαίας, ἦλθεν εἰς Ναζαρέτ, οὗ ἦν τεθραμμένος. Θέλησε νά ἐπισκεφθεῖ τούς συμπατριῶτες του, νά ἀποδώσει τά τροφεῖα στόν τόπο πού τόν μεγάλωσε· «ἵνα καὶ ἡμᾶς διδάξῃ», γράφει ὁ ἅγιος Θεοφύλακτος, «πρότερον τοὺς οἰκείους εὐεργετεῖν καὶ τούτους ἐκδιδάσκειν, εἶτα καὶ εἰς τοὺς λοιποὺς τὴν φιλανθρωπίαν ἐκχέειν».
   Στήν Ναζαρέτ, τήν ἡμέρα τοῦ Σαββάτου πῆγε στήν συναγωγή κατὰ τὸ εἰωθὸς αὐτῷ. Συνήθιζε ὁ Ἰησοῦς, καθ’ ὅλο τό διάστημα πού ἔμενε στήν Ναζαρέτ, νά πηγαίνει στήν συναγωγή κάθε Σάββατο. Ἡ συνήθειά του αὐτή φανερώνει ὅτι εἶναι θεάρεστη ἡ συμμετοχή στίς ἱερές συνάξεις τῶν πιστῶν.
   Στήν συναγωγή οἱ ὁμιλητές διάβαζαν ὄρθιοι τήν περικοπή ἐκφράζοντας ἔτσι τόν σεβασμό τους πρός τό ἱερό κείμενο. Ὁ Ἰησοῦς, πού γιά χρόνια ἦταν ἕνας ἁπλός ἀκροατής καί μαθητής στόν χῶρο ἐκεῖνο, σηκώνεται ὡς διδάσκαλος αὐτή τήν φορά νά διαβάσει, ἀνέστη ἀναγνῶναι, καί στήν συνέχεια νά κηρύξει μέ παρρησία στούς συμπατριῶτες του.
 

4,17. Καὶ ἐπεδόθη αὐτῷ βιβλίον Ἠσαΐου τοῦ προφήτου, καὶ ἀναπτύξας τὸ βιβλίον εὗρε τὸν τόπον οὗ ἦν γεγραμμένον.
   Τά βιβλία τῆς ἐποχῆς ἐκείνης εἶχαν τήν μορφή ρολοῦ, ὁ ὁποῖος φυλασσόταν μέσα σέ κύλινδρο. Ὁλόκληρη ἡ Παλαιά Διαθήκη συμπεριλαμβανόταν σέ εἰκοσιδύο ρολούς. Ὁ ὑπηρέτης τῆς συναγωγῆς ἔδωσε στόν Κύριο βιβλίον Ἠσαΐου τοῦ προφήτου, δηλαδή τόν ἀντίστοιχο ρολό. Ὁ Κύριος ἀφοῦ ξετύλιξε, ἀναπτύξας τόν ρολό, βρῆκε τήν προγραμματισμένη περικοπή τῆς ἡμέρας· ἦταν οἱ δύο πρῶτοι στίχοι τοῦ 61ου κεφαλαίου τῆς προφητείας τοῦ Ἠσαΐα.
 

4,18-19. Πνεῦμα Κυρίου ἐπ’ ἐμέ, οὗ εἵνεκεν ἔχρισέ με, εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς ἀπέσταλκέ με, ἰάσασθαι τοὺς συντετριμμένους τὴν καρδίαν, κηρῦξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν καὶ τυφλοῖς ἀνάβλεψιν, ἀποστεῖλαι τεθραυσμένους ἐν ἀφέσει, κηρῦξαι ἐνιαυτὸν Κυρίου δεκτόν.
   Ἡ περικοπή τήν ὁποία διάβασε ὁ Ἰησοῦς στήν συναγωγή τῆς Ναζαρέτ ἀφοροῦσε στό πρόσωπο τοῦ Μεσσία, στήν σωτηρία καί στήν δόξα πού θά προσφέρει στόν λαό τοῦ Θεοῦ. Ὁ Μεσσίας μιλᾶ μέ τό στόμα τοῦ προφήτη Ἠσαΐα καί λέγει· Πνεῦμα Κυρίου ἐπ’ ἐμέ, οὗ εἵνεκεν ἔχρισέ με. Σ’ αὐτόν ἀναπαύεται τό ἅγιο Πνεῦμα καί τόν καθιστᾶ τόν κατεξοχήν «Χριστόν». Ἡ ἀποστολή του παρουσιάζεται συνοπτικά ὡς ἑξῆς·
  α) Εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς ἀπέσταλκέ με· φέρνει ἄγγελμα χαρᾶς στούς πτωχούς, δηλαδή στούς ταπεινούς καί καταφρονημένους πού ἀναζητοῦν τόν Θεό καί περιμένουν τήν θεία λύτρωση.
  β) Ἰάσασθαι τοὺς συντετριμμένους τὴν καρδίαν· χαρίζει τήν θεραπεία σέ ἐκείνους πού ἔχουν συντετριμμένη καρδιά, στούς ἀπελπισμένους καί ἀπογοητευμένους.
  γ) Κηρῦξαι αἰχμαλώτοις ἄφεσιν· κηρύττει τήν ἀπελευθέρωση ἀπό τόν ζυγό τῆς αἰχμαλωσίας τοῦ σατανᾶ καί τῆς ἁμαρτίας.
  δ) Καὶ τυφλοῖς ἀνάβλεψιν· δίνει στούς τυφλούς φῶς, φυσικό καί πνευματικό.
  ε) Ἀποστεῖλαι τεθραυσμένους ἐν ἀφέσει· παρέχει τήν ἄφεση, τήν θεραπεία καί τήν ἀνόρθωση στούς τσακισμένους καί ἐξουθενωμένους, στούς ἀποτυχημένους. Τούς παρέχει ἐλπίδα κι ἀνοίγει διέξοδο στό ἀδιέξοδό τους.
   Εἶναι ἀξιοσημείωτο ὅτι τόν πέμπτο στόχο τῆς ἀποστολῆς του τόν διατυπώνει ὁ Κύριος χρησιμοποιώντας χωρίο ἀπό προηγούμενο κεφάλαιο τοῦ Ἠσαΐα (βλ. 58,6) καί ὄχι ἀπό τήν συγκεκριμένη περικοπή (Ἠσ 61,1-2), τήν ὁποία χρησιμοποίησε γιά τούς ἄλλους στόχους. Ὡς κύριος καί κάτοχος τῆς ἁγίας Γραφῆς μποροῦσε, φυσικά, νά τήν χρησιμοποιεῖ ἐλεύθερα. Τέλος, στήν ἑπόμενη φράση συνοψίζει ὅλους τούς στόχους τῆς ἀποστολῆς του·
  στ) Κηρῦξαι ἐνιαυτὸν Κυρίου δεκτόν· κηρύττει τό ἰωβηλαῖο τοῦ Θεοῦ. Οἱ ἰουδαῖοι κάθε πενήντα χρόνια κήρυτταν μέ σάλπιγγες καί τύμπανα τήν ἔναρξη τοῦ ἰωβηλαίου ἔτους, κατά τό ὁποῖο διαγράφονταν τά χρέη, ἐλευθερώνονταν οἱ δοῦλοι, ἀφήνονταν ἀκαλλιέργητοι οἱ ἀγροί (βλ. Λε 25,8-13). Ἡ γιορτή αὐτή εἶχε ὡς σκοπό τήν διατήρηση τῆς ἰσότητος μεταξύ τῶν Ἰσραηλιτῶν καί τήν ἀγρανάπαυση. Συνιστοῦσε προτύπωση τῆς μεσσιακῆς ἐποχῆς, κατά τήν ὁποία οἱ πιστοί θά ἀπολαμβάνουν τήν πατρική ἀγαθότητα, πού διαγράφει τίς ἁμαρτίες, ἐλευθερώνει ἀπό τά πάθη, χαρίζει φῶς καί πνευματική ἀνόρθωση, τήν ἀληθινή ἀνάπαυση καί εἰρήνη.

 4,20. Καὶ πτύξας τὸ βιβλίον ἀποδοὺς τῷ ὑπηρέτῃ ἐκάθισε· καὶ πάντων ἐν τῇ συναγωγῇ οἱ ὀφθαλμοὶ ἦσαν ἀτενίζοντες αὐτῷ.
   Μετά τήν ἀνάγνωση τῆς περικοπῆς ὁ Κύριος πτύξας τὸ βιβλίον, τύλιξε τό ρολό-βιβλίο, καί ἀποδοὺς τῷ ὑπηρέτῃ, ἀφοῦ τό ἐπέστρεψε γιά νά μπεῖ ξανά στήν θέση του (βλ. σχόλια στό 4,15), ἐκάθισε· μόνο κατά τήν ἀνάγνωση ὄφειλε νά μένει ὄρθιος ὁ ἀναγνώστης. Τό παράστημα τοῦ Ἰησοῦ, ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο διάβασε τήν περικοπή -εἶχε προηγηθεῖ ἤδη καί ἡ φήμη του- τράβηξαν τήν προσοχή ὅλων. Ἔτσι πάντων ἐν τῇ συναγωγῇ οἱ ὀφθαλμοὶ ἦσαν ἀτενίζοντες αὐτῷ, ὅλοι κάρφωσαν τό βλέμμα τους ἐπάνω του.
 

4,21. ῎Ηρξατο δὲ λέγειν πρὸς αὐτοὺς ὅτι σήμερον πεπλήρωται ἡ γραφὴ αὕτη ἐν τοῖς ὠσὶν ὑμῶν.
   Μέ σαφήνεια καί ἁπλότητα ὁ Κύριος ἀνέπτυξε τήν προφητεία πού διάβασε, διαβεβαιώνοντας ὅτι ἐκπληρώνεται σήμερον στό πρόσωπό του. Αὐτός εἶναι ὄχι ἁπλῶς «χριστός Κυρίου» ἀλλά «Χριστός Κύριος» (βλ. Λκ 2,11)· δέν χρειάζεται νά χρισθεῖ, διότι -ἤδη ἀπό τήν ὥρα τῆς σαρκώσεώς του- ἔχει δικό του ὅλο τό ἅγιο Πνεῦμα ὡς θεάνθρωπος, ὁμοούσιος μέ τόν Πατέρα καί τόν Παράκλητο (βλ. σχόλια στό 4,1). Ἡ προφητεία τοῦ Ἠσαΐα ἀποτελεῖ τό διάγγελμα τοῦ Μεσσία. Καθώς ὁ Ἰησοῦς τήν ἐφαρμόζει στό πρόσωπό του ἀποκαλύπτει ὅτι εἶναι·
  α) ὁ διδάσκαλος πού μέ τήν σοφία του θά διδάξει τήν ἀλήθεια καί θά ἐλευθερώσει τούς ἀνθρώπους ἀπό τήν ἄγνοια, τήν πλάνη καί τόν πόνο·
  β) ὁ ἀρχιερέας πού μέ τήν θυσία του θά λυτρώσει τόν κόσμο ἀπό τήν ἁμαρτία, τήν φθορά καί τόν θάνατο·
  γ) ὁ βασιλιάς πού μέ τήν δύναμή του θά δημιουργήσει μιά αἰώνια βασιλεία, στήν ὀποία οἱ πιστοί θά ἀπολαμβάνουν τήν εὐτυχία τῆς μεσσιακῆς ἐποχῆς.
 

4,22. Καὶ πάντες ἐμαρτύρουν αὐτῷ καὶ ἐθαύμαζον ἐπὶ τοῖς λόγοις τῆς χάριτος τοῖς ἐκπορευομένοις ἐκ τοῦ στόματος αὐτοῦ καὶ ἔλεγον· οὐχ οὗτός ἐστιν ὁ υἱὸς Ἰωσήφ;
   Στήν συναγωγή τῆς Ναζαρέτ δικαιώθηκε ἡ φήμη τήν ὁποία εἶχε ὁ Ἰησοῦς ὡς θαυμαστός διδάσκαλος. Ὅλοι οἱ παρευρισκόμενοι ἐμαρτύρουν αὐτῷ, ἔδιναν τήν μαρτυρία τους ὅτι μένουν κατάπληκτοι ἀπό ὅσα ἀκοῦν καί βλέπουν. Τό ρῆμα ἐθαύμαζον ἐκφράζει αὐτήν ἀκριβῶς τήν ἔκπληξή τους. Ἀναγνώριζαν τήν χάρη, τήν γλυκύτητα τῶν λόγων του. Ἐξέφραζαν ὅμως ἔντονα καί τήν ἀπορία τους· οὐχ οὗτός ἐστιν ὁ υἱὸς Ἰωσήφ; Κατά τήν συνήθεια τῆς ἐποχῆς τό πατρώνυμο «υἱὸς Ἰωσὴφ» ἐπέχει θέση ἐπωνύμου. Γνώριζαν οἱ κάτοικοι τῆς Ναζαρέτ τήν οἰκογένεια τοῦ Ἰησοῦ. ῎Ηξεραν, ἐπίσης, ὅτι αὐτός μεγάλωσε ἀνάμεσά τους, χωρίς νά ἔχει λάβει ἰδιαίτερη μόρφωση. Δέν μποροῦσαν, λοιπόν, νά ἑρμηνεύσουν τήν σοφία καί τήν παρρησία πού χαρακτήριζε τήν διδασκαλία του. Ἐξάλλου, δέν ἦταν γι’ αὐτούς εὔκολο νά παραδεχθοῦν ὅτι ἐφαρμόζεται στόν συγχωριανό τους ὅ,τι εἶχε προφητεύσει ὁ Ἠσαΐας.
 

4,23. Καὶ εἶπε πρὸς αὐτούς· πάντως ἐρεῖτέ μοι τὴν παραβολὴν ταύτην· ἰατρέ, θεράπευσον σεαυτόν· ὅσα ἠκούσαμεν γενόμενα ἐν τῇ Καπερναούμ, ποίησον καὶ ὧδε ἐν τῇ πατρίδι σου.
   Ὁ καρδιογνώστης Κύριος γνωρίζει τούς διαλογισμούς τῶν συμπατριωτῶν του. Ἦταν ἕτοιμοι νά τοῦ ποῦν τήν παραβολήν, τήν παροιμία πού συνηθίζονταν στούς Ἰουδαίους ἀλλά καί στούς Ρωμαίους καί στούς Ἕλληνες· ἰατρέ, θεράπευσον σεαυτόν. Ἄν δέν μπορεῖς νά ἐπιτελέσεις καί στήν Ναζαρέτ κάποια ἀπό τά σημεῖα πού ἔκανες στήν Καπερναούμ, ὥστε ἔτσι νά βοηθήσεις τόν ἑαυτό σου καί νά τόν ἀπαλλάξεις ἀπό τήν περιφρόνηση τῶν συμπατριωτῶν σου, πῶς ἰσχυρίζεσαι ὅτι θά θεραπεύσεις ἄλλους ἐφαρμόζοντας στό πρόσωπό σου τό «ἰάσασθαι τοὺς συντετριμμένους»;
   Ὁ Κύριος, ὡστόσο, ἐπιτελοῦσε σημεῖα μόνο γιά τούς πιστούς, οἱ ὁποῖοι θά μποροῦσαν νά καρπωθοῦν ἀπό αὐτά κάποια ὠφέλεια. Ἀρνεῖται νά κάνει σημεῖο στόν τόπο του, ἐπειδή διακρίνει τήν ἀπιστία τῶν Ναζαρηνῶν· δέν θέλει νά κερδίσει τήν πίστη τους μέ τρόπο δυναμικό καί ἐντυπωσιακό. Περιορίζεται νά τούς θυμίσει τήν προφητεία, ὥστε συνδυάζοντάς την μέ ὅσα γνώριζαν γιά τό πρόσωπό του, νά καταλάβουν ποιός πραγματικά εἶναι. Ἐκεῖνοι, ἀπεναντίας, ἐνῶ ἔχουν ὅλα τά τεκμήρια πού θά ἔπρεπε νά τούς ὁδηγήσουν σέ εἰλικρινῆ θαυμασμό, ἐκφράζονται γι’ αὐτόν μέ περιφρόνηση. Ἔτσι ἀποκαλύπτεται ἡ κακότητα τῶν κατοίκων τῆς Ναζαρέτ (πρβλ. Ἰω 1,47).
 

4,24. Εἶπε δέ· ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οὐδεὶς προφήτης δεκτός ἐστιν ἐν τῇ πατρίδι αὐτοῦ.
   Ἀρχίζοντας μέ τό ἀμὴν ὁ Ἰησοῦς δίδει ἐπισημότητα στόν λόγο του. Ἡ παροιμία πού μνημονεύει, οὐδεὶς προφήτης δεκτὸς ἐν τῇ πατρίδι αὐτοῦ, εἶχε τήν ἐφαρμογή της καί στούς προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης (βλ. Ἰε 11,21). Σέ μιά κλειστή κοινωνία εὐκολώτερα προβάλλεται ἡ προσωπικότητα κάποιου ξένου. Ὁ γνωστός καί οἰκεῖος στερεῖται συνήθως τήν τιμή πού τοῦ ἁρμόζει, διότι δέν ἀναγνωρίζεται ἡ ἀνωτερότητά του, ἀλλά ἀντίθετα προκαλεῖ τόν φθόνο.

 4,25-27. Ἐπ’ ἀληθείας δὲ λέγω ὑμῖν, πολλαὶ χῆραι ἦσαν ἐν ταῖς ἡμέραις Ἠλιοὺ ἐν τῷ Ἰσραήλ, ὅτε ἐκλείσθη ὁ οὐρανὸς ἐπὶ ἔτη τρία καὶ μῆνας ἕξ, ὡς ἐγένετο λιμὸς μέγας ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν, καὶ πρὸς οὐδεμίαν αὐτῶν ἐπέμφθη Ἠλίας εἰ μὴ εἰς Σάρεπτα τῆς Σιδωνίας πρὸς γυναῖκα χήραν. Καὶ πολλοὶ λεπροὶ ἦσαν ἐπὶ Ἐλισαίου τοῦ προφήτου ἐν τῷ Ἰσραήλ, καὶ οὐδεὶς αὐτῶν ἐκαθαρίσθη εἰ μὴ Νεεμὰν ὁ Σύρος.
   Ὁ Ἰησοῦς θέλει νά φέρει τούς συμπατριῶτες του σέ συναίσθηση καί μετάνοια. Γι’ αὐτό τούς ἐλέγχει αὐστηρά, χρησιμοποιώντας δύο παραδείγματα ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη, πού ἑρμηνεύουν τήν στάση του ἀπέναντί τους.
   Τό πρῶτο περιστατικό ἀναφέρεται στόν προφήτη Ἠλία (βλ. Γ´ Βα 17,1-16· πρβλ. Ἰα 5,17-18). Στίς ἡμέρες του ἔκλεισε ὁ οὐρανός καί δέν ἔβρεξε ἐπί τρία χρόνια καί ἕξι μῆνες. Ἡ ἀνομβρία ἐπηρέασε τίς καλλιέργειες καί ἔπεσε πείνα σέ ὅλη τήν χώρα. Τότε, λοιπόν, καί ἐνῶ ἡ ἀλλοεθνής βασίλισσα Ἰεζάβελ προσπαθοῦσε νά παρασύρει τόν ἰσραηλιτικό λαό στήν εἰδωλολατρία, ὁ Θεός ἔστειλε τόν προφήτη Ἠλία στά Σάρεπτα τῆς Σιδωνίας· φιλοξενήθηκε στό σπίτι μιᾶς ἀλλοεθνοῦς χήρας καί μέ σημεῖο κατέστησε ἀμείωτο τό ἀλεύρι καί τό λάδι τῆς οἰκογένειας. Πρόκειται γιά μιά στροφή στά ἔθνη τήν ἐποχή τῆς αὐστηρῆς ἐθνικιστικῆς νοοτροπίας τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης.
   Τό δεύτερο παράδειγμα ἀφορᾶ στόν προφήτη Ἐλισαῖο (βλ. Δ´ Βα κεφ. 5). Στήν ἐποχή του ὑπῆρχαν πολλοὶ λεπροὶ (βλ. Δ´ Βα 7,3), ἀλλά ἀπό ὅλους αὐτούς θεραπεύθηκε μόνον ὁ Νεεμὰν ὁ Σύρος, ἕνας εἰδωλολάτρης. Ὁ Θεός δέν εἶναι προσωπολήπτης. Ἐπιτελεῖ σημεῖα σέ ὅσους δείχνουν πίστη στήν δύναμή του, ἔστω καί ἄν αὐτοί εἶναι ἐθνικοί. Καί ὁ Ἰησοῦς συνάντησε ἐθνικούς μέ μεγάλη πίστη, τήν ὁποία θαύμασε καί ἐπιβράβευσε (βλ. Μθ 8,10· 15,28).
   Τά δύο παλαιοδιαθηκικά παραδείγματα ἐπισημαίνουν ὅτι·
α) Οἱ κάτοικοι τῆς Ναζαρέτ εἶναι ἀνάξιοι νά δοῦν σημεῖα, ἐξαιτίας τῆς πεισματικῆς ἀπιστίας τους.
β) Τό κήρυγμα τοῦ εὐαγγελίου θά ἀγκαλιάσει τούς ἐθνικούς ὄχι γιά νά ἀλλοιωθεῖ ἀπό αὐτούς, ἀλλά γιά νά τούς μεταβάλει σέ πιστούς, νά τούς ἐκχριστιανίσει. Εἶναι τό μήνυμα πού μέ ἰδιαίτερη συγκίνηση καί ἐπιμονή μεταφέρει ὁ εὐαγγελιστής Λουκᾶς.
γ) Μετά τήν ἀνάστασή του ὁ Κύριος θά ἐγκαταλείψει ὄχι μόνο τούς συμπατριῶτες του ἀλλά καί ὅλον τόν Ἰσραήλ καί θά στραφεῖ πλέον στά ἔθνη. Τό ἴδιο νόημα ἔχει καί «τὸ σημεῖον Ἰωνᾶ τοῦ προφήτου» (Μθ 12,39-40· Λκ 11,29-30), μέ τό ὁποῖο ἀργότερα ὁ Κύριος ἀπείλησε τούς σκληρόκαρδους γραμματεῖς καί φαρισαίους, πού ἀπαιτοῦσαν νά τούς δείξει σημεῖο. Ἡ διακήρυξη αὐτή ὄχι μόνο φόβιζε ἀλλά καί ἐξόργιζε τούς Ἰουδαίους, διότι θεωροῦσαν ὅτι εἶναι οἱ μόνοι καί ἀποκλειστικοί δέκτες τῶν εὐλογιῶν τοῦ Θεοῦ.

 4,28. Καὶ ἐπλήσθησαν πάντες θυμοῦ ἐν τῇ συναγωγῇ ἀκούοντες ταῦτα.
   Ἀκούγοντας τά τελευταῖα λόγια τοῦ Ἰησοῦ οἱ Ναζαρηνοί θύμωσαν πολύ. Δέν μπόρεσαν νά ἀνεχθοῦν τόν ἔλεγχό του. Ἀπαιτοῦσαν μιά ἐξαιρετική εὔνοια ἀπό τόν συμπατριώτη τους. Ἡ συμπεριφορά τους ἀπέδειξε ὅτι πολύ σωστά καί δίκαια τούς ἀντιμετώπισε ὁ Κύριος. «Ἔδειξαν ἐντεῦθεν ἀναξίους σημείων ἑαυτοὺς καὶ τὸν περὶ τούτου λόγον τοῦ Σωτῆρος ἐβεβαίωσαν, ἀφ’ ὧν ἐπεχείρησαν», σχολιάζει ὁ Ζιγαβηνός.

 4,29-30. καὶ ἀναστάντες ἐξέβαλον αὐτὸν ἔξω τῆς πόλεως καὶ ἤγαγον αὐτὸν ἕως ὀφρύος τοῦ ὄρους, ἐφ’ οὗ ἡ πόλις αὐτῶν ᾠκοδόμητο, εἰς τὸ κατακρημνίσαι αὐτόν· αὐτὸς δὲ διελθὼν διὰ μέσου αὐτῶν ἐπορεύετο.
    Ὁ θυμός τῶν Ναζαρηνῶν ἦταν τόσο ἔντονος, ὥστε παρ’ ὅτι ἐντυπωσιάσθηκαν ἀπό τήν διδασκαλία τοῦ Ἰησοῦ (βλ. στ. 22) ἀποφάσισαν νά τόν ἐκδικηθοῦν ἀμέσως γιά τήν προσβολή πού τούς ἔκανε. Τόν ἔβγαλαν, λοιπόν, ἔξω ἀπό τήν πόλη καί τόν ὁδήγησαν ἕως ὀφρύος τοῦ ὄρους, στήν κορυφή τοῦ βουνοῦ ἐπάνω στό ὁποῖο ἦταν κτισμένη ἡ Ναζαρέτ, γιά νά τόν γρεμίσουν ἀπό ἐκεῖ.
   Πῶς γλύτωσε ἀπό τόν βέβαιο θάνατο ὁ Κύριος δέν ἀναφέρεται. Τό πιθανότερο εἶναι ὅτι, ὅταν τόν ἔφεραν ὥς τό χεῖλος τοῦ γκρεμοῦ, παρέλυσαν τά χέρια τους. Τότε ὁ Ἰησοῦς πέρασε διά μέσου αὐτῶν καί ἔφυγε, ὅπως ὁ βασιλιάς ἀνάμεσα ἀπό τούς παραστάτες πού τοῦ ἄνοιξαν δρόμο ἤ ὅπως ὁ νικητής ἀνάμεσα ἀπό ἡττημένους ἀντιπάλους του.
   Ὁ Ἰησοῦς ἦταν «φρουρούμενος τῇ ἡνωμένῃ αὐτῷ θεότητι»14. Εἶχε τήν ἐξουσία νά «καταθέσει» τήν ζωή του ἤ νά τήν «λάβει», ὅταν ὁ ἴδιος τό θελήσει (βλ. Ἰω 10,18). Βρισκόταν, ἐξάλλου, στήν ἀρχή τοῦ κηρύγματός του. Θά ἦταν ἄκαιρο νά ὁδηγηθεῖ στόν θάνατο πρίν κηρύξει τόν λόγο τῆς ἀληθείας. Ἀργότερα, ἔγιναν ἀπό τούς ἐχθρούς του καί κάποιες ἄλλες ἀπόπειρες νά τόν συλλάβουν, ἀλλά ἀπέτυχαν, «ὅτι οὔπω ἐληλύθει ἡ ὥρα αὐτοῦ» (βλ. Ἰω 7,30). Ὁ Ἰησοῦς βάδισε πρός τό ἑκούσιο πάθος του τηρώντας ἕνα πρόγραμμα, ἕνα προκαθορισμένο σχέδιο. Ὅταν Ἐκεῖνος ἔκρινε κατάλληλη τήν στιγμή, παρέδωσε τόν ἑαυτό του στά χέρια τῶν ἐχθρῶν του, καί τέλος, παρέδωσε τό πνεῦμα του ἐπάνω στόν σταυρό λέγοντας· «τετέλεσται» (Ἰω 19,30).

Στεργίου Σάκκου, Ἑρμηνεία στό κατά Λουκᾶν Α΄, σελ. 183-191