Σάν πίδακες ζωντανοῦ νεροῦ ξεπηδοῦν μέσα ἀπό τά γεγονότα τῆς ἱστορίας τοῦ Θεοῦ, πού ἔγιναν γιορτές τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ἀλήθειες πού λυτρώνουν καί δροσίζουν τήν ψυχή μας. Φθάνει ἐμεῖς νά σκύψουμε μέ τήν ἀγωνία τῆς σωτηρίας καί νά σκάψουμε μέ τή λαχτάρα τοῦ οὐρανοῦ μέσα στήν ἱστορία τους, νά γονατίσουμε μπροστά τους μέ ἀνοιχτό τό Εὐαγγέλιο καί νά τά γιορτάσουμε μέ τό Πνεῦμα τό ἅγιο μέσα στήν Ἐκκλησία. Κι ὁ Θεός, πού ἦλθε στήν ἱστορία μας καί μπῆκε στή ζωή μας, μᾶς ἑλκύει στήν ἱστορία του καί μᾶς ἑνώνει μέ τή ζωή του, μέ μιά θεία δύναμη μᾶς ἐντάσσει μέσα στό σωτήριο σχέδιό του.
 Μία τέτοια φλέβα χαρίτων εἶναι ἡ γιορτή τῆς Ὑπαπαντῆς, μέ τήν ὁποία τιμοῦμε τή Θεομήτορα, ἀλλά καί τόν Δεσπότη· τήν παναγία Μητέρα, πού προσάγει στό ναό τόν Ἰησοῦ, σαραντάμερο βρέφος, καί τόν Θεάνθρωπο Κύριο μας, πού προσφέρεται στόν Θεό ὡς πρωτότοκος. Μᾶς παρασύρει συνήθως ἡ πρώτη ὄψη τῆς γιορτῆς, ἡ εἰκόνα τῆς Θεοτόκου, πού κρατώντας στήν ἀγκαλιά της τόν Ἰησοῦ μπαίνει στό ναό -καθώς ἀνταποκρίνεται στό πολύ γνωστό μας ἀνθρώπινο καί συγκινητικό γεγονός τοῦ σαραντισμοῦ-, καί καλύπτει αὐτή ὅλη τή γιορτή. Ἀλλά ὁ σαραντισμός τῆς Θεοτόκου εἶναι ἐντελῶς τυπικός, ἐφ' ὅσον ἡ παρθένος Μαρία δέν εἶχε ἀνάγκη ἀπό καθαρισμό. Ἀποτελεῖ, βέβαια, ὁπωσδήποτε γεγονός σωτηρίας καί λόγο ἑορτῆς γιά μᾶς ὅτι «νηπιάζει ὁ Παλαιός τῶν ἡμερῶν καί καθαρσίων κοινωνεῖ ὁ καθαρώτατος Θεός», διότι ἔτσι πιστοποιεῖ ὅτι ἔγινε ἄνθρωπος γιά χάρη μας καί πῆρε πάνω του τήν ἀνθρώπινη φύση γιά νά τή λυτρώσει. Μέσα ὅμως ἀπό τά σπλάγχνα τῆς γιορτῆς, ἀπό τήν οὐσία της κι ὄχι ἀπό τόν τύπο της, ξεπηδᾶ ἕνα ἄλλο, ἐξ ἴσου μεγάλο, καί συνάμα ἰδιαίτερο γιά τή γιορτή καί μοναδικό σ' αὐτήν μήνυμα: Ἡ ἀφιέρωση.
 Εἶχε ὁρίσει ὁ Θεός, ὅταν ἔσωσε τό λαό του ἀπό τή σκλαβιά τῶν Φαραώ μ' ἐκείνη τή φοβερή σφαγή ὅλων τῶν πρωτοτόκων τῶν Αἰγυπτίων, νά τοῦ προσφέρουν οἱ Ἰσραηλῖτες σέ ἀνάμνηση καί γιά εὐγνωμοσύνη κάθε πρωτότοκο ἀρσενικό, δηλαδή τό πρῶτο ἀρσενικό πού γεννιόταν. Καί τά μέν ζῶα τά πρόσφεραν θυσία στό ναό, τούς δέ πρωτοτόκους υἱούς τούς ἀπήλασσαν ἀπό τήν προσφορά πληρώνοντας γι' αὐτούς ἕνα συμβολικό ποσό στούς Λευΐτες (Ἔξ 13,12-16· Ἀρ 18,15-18). Σύμφωνα μ' αὐτό τό νόμο ἡ Παναγία παρουσίασε τόν Ἰησοῦ στό ναό καί ὁ Ἰησοῦς ἀφιέρωσε ὡς ἄνθρωπος τόν ἑαυτό του στόν Θεό. Καί εἶναι ἀξιοσημείωτο ὅτι ὁ εὐαγγελιστής Λουκᾶς, πού περιγράφει τό περιστατικό, δέν ἀναφέρει ὅτι καταβλήθηκαν τά καθορισμένα γιά τόν πρωτότοκο λύτρα. Ἡ ἀφιέρωση τοῦ Ἰησοῦ δέν ἐξαγοράσθηκε· ὑπῆρξε τέλεια, ὁλοκληρωτική καί ζωντανή.
 Τό γεγονός αὐτό, πού ἀποτελεῖ τήν οὐσία τῆς γιορτῆς τῆς Ὑπαπαντῆς, σημειώνει ἕνα νέο καθεστώς γιά τόν νέο Ἰσραήλ, τόν καινούργιο λαό τοῦ Θεοῦ, τούς πιστούς τῆς καινῆς διαθήκης. Ὅλοι ὅσοι ποιστεύουμε πλέον στόν Υἱό τοῦ Θεοῦ καί γινόμαστε μέλη στό σῶμα του καί συνιστοῦμε τήν Ἐκκλησία του, ὅλοι θεωρούμαστε πρωτότοκοι καί ἀνήκουμε στόν Κύριο. Ἡ ἀφιέρωσή μας συντελεῖται τήν ἱερή ὥρα τοῦ βαπτίσματος, ἀφοῦ δηλώσουμε μέ τήν ἐλεύθερη θέλησή μας ὅτι ἀποτασσόμαστε τόν σατανᾶ καί συντασσόμαστε τόν Χριστό. Ἡ σφραγίδα πού δείχνει πάνω μας ὅτι εἴμαστε ἰδιοκτησία τοῦ Θεοῦ εἶναι τό χρίσμα πού παίρνουμε ἀπό τό Πνεῦμα τό ἅγιο. Μέ τά μυστήρια αὐτά μετέχουμε στή ζωή τοῦ Χριστοῦ καί συμμετέχουμε στήν ἀφιέρωσή του προσφέροντας κι ἐμεῖς τόν ἑαυτό μας μέ τήν ὑποταγή τοῦ θελήματός μας. Ἔτσι, ὅλοι οἱ χριστιανοί εἶναι ἀφιερωμένοι, «ἅγιοι τῷ Κυρίῳ», κτῆμα καί περιουσία τοῦ Θεοῦ.
 Ἀλλά, βέβαια, ὁ Θεός πού ζητᾶ τήν ἀφιέρωσή μας, δέν τήν ζητᾶ ἀπό κάποια ἀνάγκη· «ἀνενδεές γάρ τό θεῖον». Τήν ζητᾶ γιά νά δώσει σέ μᾶς τό δικαίωμα, τό προνόμιο, τήν εὐλογία καί τήν ἐξουσία νά γίνουμε συνεργάτες του στό μεγάλο ἔργο τῆς σωτηρίας καί τοῦ ἁγιασμοῦ μας, νά γίνουμε συνεταῖροι στήν εὐλογημένη ἑταιρεία του, τήν Ἐκκλησία, μέ τήν ὁποία δωρεάν φωταγωγεῖ τόν κόσμο μέ τό φῶς τῆς ἀλήθειας, ὑδρεύει τήν πλάση μέ τό νερό τῆς χαρᾶς, χορηγεῖ στήν ἀνθρωπότητα αἰώνια ζωή. Ἀφιερώνοντας ὁ ἄνθρωπος τόν ἑαυτό του στόν Θεό δίνει ἕνα παλιό καί ἄσχημο σκεῦος καί παίρνει ἕνα καινούργιο καί ὡραῖο. Μέσα στήν ὕπαρξή του ἀρχίζουν νά κυλοῦν οἱ χυμοί τῆς θεότητος, πού τοῦ χαρίζουν εἰρήνη καί τήν ὥρα ἀκόμη τῆς πιό σκληρῆς μάχης, ἐνῶ μέσ΄ στή ζωή του χύνονται οἱ ποταμοί τῶν θείων εὐλογιῶν, πού τοῦ προσφέρουν παρηγορία καί τήν ὥρα τῆς πιό φρικτῆς δοκιμασίας. Καί ἀφιερώνω τόν ἑαυτό μου στόν Θεό δέν σημαίνει τίποτε ἄλλο παρά ὑπακούω στό νόμο του, ἀγωνίζομαι γιά τή βασιλεία του, δοξάζω μέ τή ζωή μου τό ἅγιο ὄνομά του. Μ' αὐτόν τόν τρόπο γίνομαι συνεργάτης καί συνεταῖρος του καί παίρνω τήν τιμή καί τή δόξα νά τοῦ μοιάζω ὅλο καί περισσότερο, μέχρις ὅτου ἀξιωθῶ νά γίνω τέλεια καί ὁλοκληρωμένα κοινωνός τῆς θείας δόξης.
  Ἐν τούτοις, ἐκτός ἀπό τή γενική ἀφιέρωση τῶν πιστῶν πού εἶναι ὁ κανόνας μέσα στήν Ἐκκλησία, ὑπάρχει καί ἡ εἰδική ἀφιέρωση τῶν ψυχῶν, πού παρουσιάζεται σάν ἔκτακτο χάρισμα. Ὅπως παράλληλα μέ τή γενική ἱερωσύνη, πού ἔχουν ὅλοι οἱ πιστοί, τό «βασίλειον ἱεράτευμα» τοῦ Κυρίου, ὑπάρχει καί ἡ εἰδική ἱερωσύνη τῶν ἱερέων, πού λαμβάνουν τή χάρη νά τελοῦν τά μυστήρια, ἔτσι ὁρισμένες ψυχές δέχονται τήν κλήση καί παίρνουν τό χάρισμα γιά μιά εἰδική ἀφιέρωση. Θέτουν τόν ἑαυτό τους ἄνευ ὅρων καί ἄνευ διεκδικήσεων στό ἔργο τοῦ Θεοῦ, ἀφοσιώνονται ὁλοτελῶς στήν ὑπόθεσή του καί κάνουν μοναδικό μέλημά τους τόν εὐαγγελισμό καί τόν ἁγιασμό τοῦ κόσμου. Καί ἐνῶ ἡ γενική ἀφιέρωση εἶναι θέμα τῆς σωτηρίας μας καί ἀποτελεῖ παράγγελμα τοῦ Κυρίου γιά ὅλους μας, ἡ εἰδική ἀφιέρωση εἶναι θέμα τῆς ἐκλογῆς τοῦ Θεοῦ καί τό μόνο πού ἀπαιτεῖ εἶναι γιά μέν τόν ἴδιο τόν ἄνθρωπο νά διακρίνει καί νά καταλάβει τί ὁ Θεός θέλει ἀπ' αὐτόν, γιά τούς ἄλλους δέ γύρω του νά μήν ἀποδοκιμάσουν καί καταφρονήσουν τήν κλήση του.
 Διότι τό χάρισμα τῆς ἀφιερώσεως ὄχι ἁπλῶς δέν εἶναι ἀποτυχία, ὅπως τό θεωροῦν οἱ κοσμικοί ἄνθρωποι, πού ξέρουν νά κρίνουν μόνο μέ τά ψεύτικα μέτρα αὐτοῦ τοῦ κόσμου, ἀλλά εἶναι τό πιό ἐπιτυχημένο ἔργο, μέ τό ὁποῖο μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νά ὑπηρετήσει τόν συνάνθρωπο καί τήν κοινωνία. Ὁ κόσμος, πράγματι, δέν εἶναι δυνατόν νά σωθεῖ οὔτε ἀπό τούς μηχανικούς οὔτε ἀπό τούς γιατρούς οὔτε ἀπό τούς δικηγόρους. Ἄλλα εἶναι ἐκεῖνα πού τοῦ σφίγγουν τό λαιμό, ἄλλα ἐκεῖνα πού τοῦ μαχαιρώνουν τήν καρδιά, ἄλλα ἐκεῖνα πού τοῦ σκοτεινιάζουν τή ζωή. Ὁ κόσμος ἔχει ἀνάγκη ἀπό ἀποστόλους καί ἱεραποστόλους, ἀπό ἱερουργούς καί διδασκάλους, πού θά τοῦ φέρουν τό μήνυμα τῆς ἀληθινῆς εἰρήνης, θά τόν ἀναστήσουν καί θά τόν ἀναγεννήσουν ἐν Χριστῷ. Αὐτοί σάν μηχανικοί καί ἀρχιτέκτονες τῆς χάριτος κατασκευάζουν τό δρόμο γιά τή βασιλεία τοῦ Θεοῦ καί στήνουν τή γέφυρα γιά τόν οὐρανό· σάν γιατροί καί θεραπευτές φέρνουν τά φάρμακα τῆς σωτηρίας καί ἀσχολοῦνται μέ τήν ἰατρεία ὄχι τῶν σωμάτων, ἀλλά τῶν ψυχῶν· σάν δικηγόροι καί πολιτικοί βοηθοῦν στή συνδιαλλαγή ἀνθρώπων καί Θεοῦ καί ἐξηγοῦν τό νόμο του, πού μᾶς δικαιώνει. Σέ σύγκριση μέ ὅλα τά ἐπαγγέλματα τοῦ κόσμου, τό χάρισμα τῆς ἀφιερώσεως ὑπερέχει ὅσο ὁ οὐρανός ἀπό τή γῆ κι ὅσο ἡ αἰωνιότητα ἀπό τήν προσωρινότητα, διότι αὐτό ἐπαγγέλλεται στήν ἀνθρωπότητα ἀγαθά αἰώνια καί ἄφθαρτα.
 Ἀλλά γιά νά μπορέσουμε νά δεχθοῦμε αὐτήν τήν ἀλήθεια, πρέπει προηγουμένως νά καταλάβουμε τήν ἄλλη βασική ἀλήθεια, πού μᾶς ἀποκαλύπτει ἡ γιορτή τῆς Ὑπαπαντῆς· ὅτι ὅλοι οἱ πιστοί, ἐφ' ὅσον βαπτισθήκαμε στό ὄνομα τοῦ τριαδικοῦ Θεοῦ, εἴμαστε ἀφιερωμένοι στόν Κύριο καί ὀφείλουμε νά τοῦ δώσουμε τήν πρώτη θέση στήν καρδιά μας. Εἴμαστε οἱ «πρωτότοκοι» τῆς ἀνθρωπότητος, πού μές στή στρατευομένη Ἐκκλησία ἀγωνιζόμαστε νά μιμηθοῦμε τόν Κύριό μας, γιά νά συνταχθοῦμε μία ἡμέρα μέ τή θριαμβεύουσα Ἐκκλησία, τήν ὁποία ὁ ἀπ. Παῦλος ὀνομάζει «ἐκκλησία πρωτοτόκων ἐν οὐρανοῖς ἀπογεγραμμένων» (Ἑβ 12,23). «Μᾶς διάλεξε ὁ Ἀθάνατος μέσ' ἀπ' τά πλήθη τῶν γενιῶν καί τῶν καιρῶν», κι ἐμεῖς δεχθήκαμε τήν κλήση του καί γίναμε δικοί του. Μᾶς ἐξαγόρασε ἀπό τό θάνατο καί τή φθορά μέ τό πολύτιμο αἷμα τοῦ Υἱοῦ του, καί δέν ἀνήκουμε στόν κόσμο οὔτε στόν ἑαυτό μας. Μᾶς ἔσωσε ἀπό τή σκλαβιά τῶν παθῶν καί τῆς ἁμαρτίας, καί εἴμαστε ἀπελεύθεροι καί δοῦλοι του. Προσφέρουμε, λοιπόν, τόν ἑαυτό μας μιά θυσία ζωντανή ἐνώπιόν του, θυσία τῆς ἐλευθερίας μας στήν ἀγάπη του, γιά νά μένουμε ἀληθινά ἐλεύθεροι καί αἰώνια χορτασμένοι στήν ἀγκαλιά του.
Στέργιος Σάκκος Ἀπολύτρωσις 42 (1987) 17-19
    

 Σηκώνομαι τό πρωί κι ἀκούω τή μικρή κόρη μου νά τραγουδᾶ καί νά λέει τά «θέλω» της καί χαίρομαι τίς σταθερές κινήσεις καί τή γλυκειά σιωπή τοῦ γιοῦ μου.
 Ὕστερα ἕνα «Πάτερ ἡμῶν...» μέ πολύ δυνατή φωνή πάλι ἀπ᾿ τήν κόρη μου, πού ὁ Θεός μοῦ τή διπλοδώρισε, καί εἶμαι εὐτυχής, γιατί αὐτή ἡ προσευχή θά εἰσακουστεῖ.
 Μπαίνω στήν τάξη μου καί θλίβομαι γιά τήν ἀνυπακοή τῶν σημερινῶν παιδιῶν, τήν ἀδιαφορία τους στίς προτροπές μου, τήν ἀποφυγή κάθε κόπου, τήν ἔντονη κοσμικότητα τοῦ φρονήματος. Κι ἐνῶ βρίσκομαι στά πρόθυρα τῆς ἀπόγνωσης, θυμοῦμαι τούς ἐχθρούς τῆς πατρίδας μου, τούς ἀγῶνες τῶν προγόνων μου, τή θυσία τοῦ Χριστοῦ μας καί σχεδόν ντρέπομαι γιά τήν λιποψυχία μου καί... χαμογελῶ.
 Περιέρχομαι τά διάφορα σημεῖα καί τούς χώρους τῆς πόλης καί εἶμαι χαρούμενος, γιατί γνωρίζω ἕνα μεγάλο μυστικό, πού τό θυμᾶμαι εὔκολα χάρη στούς συνανθρώπους μου καί στίς δυσκολίες πού συναντῶ: ν᾿ ἀναγνωρίζω «τή στενή καί τεθλιμμένη ὁδό», πού εἶναι ἀνάγκη νά πορευτῶ πρός τή λύτρωση καί τήν ἐλευθερία.
 Τακτοποιῶ τίς ἐργασίες μου στό σπίτι καί προετοιμάζω τά παιδιά μου στά μαθήματά τους βοηθώντας τή γυναίκα μου, πού μέ παρακολουθεῖ καί μέ κρίνει θυμίζοντάς μου τή ματαιότητα τῆς ζωῆς καί τό πλῆθος τῶν περιττῶν ἀσχολιῶν μου. Ἀναγνωρίζω στήν κρίση της τή βαθειά πίστη καί τήν ἐγκατάλειψή της στή φροντίδα τοῦ Θεοῦ καί τήν ἐμπιστεύομαι, ὄχι σπάνια, μ᾿ ἕνα κρυφό ἤ φανερό γογγυσμό. Τελικά ἀναγνωρίζω τή σταθερή πορεία της, πού δυστυχῶς ἐγώ δέν ἔχω.
 Τό βράδυ σέ κάποιο χῶρο ἱερό, μπροστά σέ μιά ἅγια μορφή συμμετέχω στήν «ἀγαθή μερίδα» καί ζῶ τούς χαμογελαστούς κι εἰλικρινεῖς ἀνθρώπους μέ τήν ψηλαφητή ἀγάπη καί τό ζωντανό παράδειγμα, πού προκαλοῦν τή ζωή μου γιά ποιοτική πνευματική ἄνοδο.
  Ἐπιστρέφω κατάκοπος καί πανευτυχής γιά τή μεγάλη διπλή δωρεά Του σέ μένα καί μιάν ἀγωνιώδη διαπίστωση πώς μέχρι στιγμῆς δέν στάθηκα ἄξιος.
 Μπαίνω στό σπίτι. Τελείωσε ἡ μέρα μου...
 Δόξα σοι, ὁ Θεός.

Στοχαστής

 Ἡ σύγχρονη, καταναλωτική κοινωνία ἔχει περιβάλει τό χρόνο μέ πέπλο μαγείας. Ἑτοιμασίες, διάκοσμος, δῶρα, πανηγύρια γιά τήν ὑποδοχή τοῦ νέου ἔτους. Σάν νά εἶναι αὐτό πολύ σημαντικό καί ὄχι ἁπλή μονάδα μέτρησης τοῦ χρόνου, χρήσιμη ὁπωσδήποτε στήν καθημερινή μας ζωή.

 Νά φέρνει τό νέο ἔτος τή σκέψη πώς προχωρήσαμε ἕνα ἀκόμη βῆμα πρός τό ἀναπόδραστο τέλος τῆς ἐπίγειας ζωῆς μας; Νά ζωντανεύει τίς ἐλπίδες γιά κάτι τό καλύτερο; Καί τά δύο μᾶς συντροφεύουν τοῦτες τίς μέρες, πού μιά φιλοσοφική διάθεση μᾶς καταλαμβάνει.
  Ἐπειδή ὅμως στόν κόσμο μας ὑπάρχουν καί τά παιδιά, ἔχουμε ἑτοιμάσει κάτι καί γιά τή δική τους ἀμέριμνη ζωή: ἕναν γέρο καλωσυνάτο καί εὐτραφῆ, πρότυπο τοῦ καταναλωτισμοῦ, πού ταξιδεύει μέ ἕλκηθρο φορτωμένο δῶρα γιά ὅλα τά παιδιά τοῦ κόσμου! Ἡ ἀφετηρία του στό βορρᾶ δείχνει περίτρανα τή δυτικοευρωπαϊκή καταγωγή τῆς παραδόσεως. Οἱ Ἀγγλοσάξονες τόν ἀποκαλοῦν "Σάντα Κλάους", οἱ Γερμανοί "Νικολάους", οἱ Γάλλοι "μπαμπα-Χριστούγεννα" καί ἄλλοι ἀλλιῶς.
 Καθώς τά χιόνια ὑποχωροῦν, ὅσο κατέρχεται πρός τό νότο ὁ γεράκος, συναντᾶ ὅλο καί περισσότερες δυσκολίες. Μάλιστα ὑποστηρίζουν μερικοί πώς στήν Ἀφρική, στή Νότια Ἀσία καί στή Λατινική Ἀμερική κανένα παιδί δέν τόν ἀντίκρυσε ποτέ! Τί γίνονται τότε τά δῶρα του; Κάποιοι ψίθυροι φθάνουν στά αὐτιά μας κατά διαστήματα: τά κρατοῦν οἱ "ἔχοντες" τῆς Εὐρώπης καί τῆς Βόρειας Ἀμερικῆς γιά τά δικά τους παιδιά! Κι ἐκεῖνος δέν διαμαρτύρεται; Δέν καταγγέλλει τήν ἁρπαγή; Ἀλλά ἐκεῖνος εἶναι εὐτραφής, εἶναι καλοντυμένος, εἶναι δημιούργημα τῶν "ἐχόντων". Τό σύνθημα «γιά ὅλα τά παιδιά τοῦ κόσμου» εἶναι πυροτέχνημα γιά τά μάτια τοῦ κόσμου! Εἶναι σάν τίς ἀποφάσεις τοῦ ΟΗΕ καί τῶν ἄλλων ὀργάνων τῆς διεθνοῦς κοινότητας. Δέν εἶναι γιά ἐφαρμογή, μονάχα γιά ψήφιση!
 Ὅμως καί στήν πατρίδα μας τά πράγματα εἶναι συγκεχυμένα ἀρκετά γύρω ἀπό τήν παράδοση αὐτή. Τό τραγουδάκι πού παλεύει νά διατηρηθεῖ στή μνήμη μας, μιλάει γιά κάποιον πού ἔρχεται ἀπό τήν Καισάρεια. Κι αὐτός δέν εἶναι ἄλλος ἀπό τόν ἅγιο Βασίλειο. Τί κρίμα πού τά λόγια τοῦ τραγουδιοῦ ἔχουν τόσο στρεβλωθεῖ: «Καί δέν μᾶς καταδέχεται»! Ποιός; Αὐτός πού ἀνάλωσε τή ζωή του στήν ὑπηρεσία τῶν συνανθρώπων του! Αὐτός πού καυχόταν, ὅταν ὁ ἀπεσταλμένος τοῦ αὐτοκράτορα τόν ἀπειλοῦσε μέ δήμευση, ἐξορία καί θάνατο, ὅτι τοῦ ἀνήκαν μόνο κάτι βιβλία καί ἕνα τριμμένο ράσο, ὅτι ὅλη ἡ γῆ ἦταν τοῦ Θεοῦ καί ὅτι ἔβλεπε τό θάνατο ὡς μετάβαση στόν κόσμο τῆς παντοτινῆς χαρᾶς! Αὐτός πού ἄφησε τόν κόσμο αὐτόν σέ ἡλικία σαρανταεννέα ἐτῶν -πρίν ἀσπρίσει δηλαδή- παριστάνεται ἀπό τούς ταλαίπωρους Νεοέλληνες ὅπως καί ὁ γεράκος τῶν χιονιῶν. Ἴσως γιατί μᾶς ἐνοχλεῖ τό πρότυπό του.
 Ζοῦμε στήν ἐποχή πού ἔχουν στρεβλωθεῖ τά πάντα. Ἡ ἱεράρχηση τῶν ἀξιῶν ἔχει ἀναταραχθεῖ. Ὁ καταναλωτισμός καί τό χρῆμα, ὡς τό μέσο γιά τήν ἱκανοποίησή του, ἐξουσιάζουν τά πάντα. Τί θά μποροῦσε νά προσφέρει στά παιδιά μας ἕνας ἀσκητικός γέρος, κατάκοπος ἀπό τήν πεζοπορία (ἡ παράδοση δέν τοῦ δίνει οὔτε ἕνα γαϊδουράκι); Αὐτός δέν ἔρχεται νά δώσει! Νά πάρει ἀπό μᾶς ζητᾶ, γιά νά κάνει νέες Βασιλειάδες, νά δώσει στά παιδιά τοῦ κόσμου, πού δέν ἀντίκρυσαν ποτέ τόν γεράκο τῶν "ἐχόντων". Κι ἐμεῖς δέν ἔχουμε διάθεση νά προσφέρουμε. Γι᾿ αὐτό μᾶς βολεύει ὁ γεράκος τοῦ βορρᾶ. Ἀνήκουμε κι ἐμεῖς στή χορεία τῶν προηγμένων χωρῶν.
 Τό κακό εἶναι πώς βγαίνουν κατά καιρούς κάποιοι καί λένε στά παιδιά μας πώς ὁ γεράκος αὐτός δέν ὑπάρχει, γι᾿ αὐτό μάταια τοῦ στέλνουν τά παιδιά γράμματα! Ἴσως αὐτή ἡ κραυγή νά βγαίνει ἀπό τά βάθη τοῦ ὑπαρξιακοῦ κενοῦ τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου.
 Ἄν θέλουμε νά συναντήσουμε τόν πραγματικό ἅγιο, ἄς στρέψουμε τό βλέμμα μας πρός τήν Καισάρεια!

Ἀπ. Παπαδημητρίου
    

  Πολλές φορές ἡ ἁγία Γραφή παρομοιάζει τόν ἄνθρωπο μέ δένδρο καί τή δράση, τά ἔργα του, μέ τόν καρπό. Αὐτό γίνεται καί στήν παραβολή τῆς ἀκάρπου συκῆς (Λκ 13,6-9). Ὅσοι βαπτισθήκαμε στό ὄνομα τῆς ἁγίας Τριάδος, ὅσοι ζοῦμε μέσα στήν ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, κάτω ἀπό τή ζωογόνο ἐπίδραση τοῦ ἁγίου Πνεύματος, μέσα στό φῶς τοῦ εὐαγγελίου, εἴμαστε δένδρα φυτεμένα μέσα στόν ἀμπελώνα τοῦ Κυρίου, σάν τή συκιά τῆς παραβολῆς. Ὅπως κάθε γεωργός πού κοπιάζει καί μοχθεῖ στήν καλλιέργεια τῶν δένδρων του ἔχει μία δίκαιη ἀπαίτηση, ζητᾶ καρπούς ἀπ’ αὐτά, ἔτσι κι ὁ Θεός ζητᾶ νά δεῖ στή ζωή μας τούς καρπούς τῆς πίστεως, τῆς ἐλπίδος, τῆς ἀγάπης. Διαφορετικά, θά μᾶς ξερριζώσει, θά κόψει τό νῆμα τῆς ζωῆς μας. Γιατί, ἄν εἶναι ἄξιο καταστροφῆς ἕνα δένδρο πού παρ’ ὅλες τίς περιποιήσεις τοῦ γεωργοῦ μένει ἄκαρπο, πολύ περισσότερο δέν ἔχει λόγο ὑπάρξεως μιά ἄκαρπη ζωή.
  Ὅλοι μας ἔχουμε ἕνα παρελθόν σημαδεμένο ἀπό τίς εὐλογίες τοῦ Θεοῦ. Μποροῦμε ὅμως νά παρουσιάσουμε στόν θεῖο γεωργό μας ἀνάλογους καρπούς; Πόσοι ἀλήθεια ἀπό τούς χριστιανούς πέρασαν τή χρυσή τους νιότη χωρίς νά φέρουν στόν Θεό καρπό! Πόσοι ἄλλοι ἔφθασαν ἤδη στήν ὥριμη ἡλικία χωρίς κανένα καρπό εὐσεβείας, ἀγάπης, δικαιοσύνης! Πόσοι, ἀκόμη, λευκασμένοι ἀπό τά πολλά χρόνια, διανύουν τό τελευταῖο τμῆμα τῆς ζωῆς τους κι ἐξακολουθοῦν νά ζοῦν μιά στεῖρα, ἄκαρπη καί ἄγονη ζωή! Πρίν ἀπό τό νέο ἔτος, μᾶς ἔχει δώσει ὁ Θεός πολλά ἄλλα ἔτη χάριτος. Ἐπί πολλά ἔτη ὥς τώρα γευόμαστε τά ἀγαθά τῆς μακροθυμίας καί τῆς χρηστότητος τοῦ Κυρίου. Πῶς ζήσαμε τά ἔτη αὐτά; Τί καρπούς ἔχουμε;
   Ὁ ἀμπελουργός τῆς παραβολῆς παρακαλεῖ τόν κύριό του γιά τή συκιά· «Ἄφες αὐτήν καί τοῦτο τό ἔτος». Πόσο ἔλεος ὑπάρχει στήν παράκληση αὐτή! Πόση μακροθυμία, πόση ἀνοχή, πόση ὑπομονή! Δέεται καί μεσιτεύει γιά μᾶς στόν Θεό Πατέρα ὁ «μεσίτης Θεοῦ καί ἀνθρώπων» Ἰησοῦς Χριστός. Ζητᾶ παράταση τοῦ χρόνου τῆς ζωῆς μας καί μαζί ἐντείνει τήν πνευματική καλλιέργεια τῆς ψυχῆς μας, αὐτῆς τῆς συκῆς πού δέν ἔδωσε μέχρι τώρα τούς καρπούς πού περίμενε ὁ Κύριός της. Τί μεγάλη χάρη μᾶς κάνει ὁ Κύριος ἀνοίγοντας μπροστά μας ἕνα ἀκόμη ἔτος! Κάθε μήνα, κάθε ἑβδομάδα, κάθε μέρα, κάθε λεπτό τοῦ νέου ἔτους εἶναι ἕνα δῶρο τοῦ Θεοῦ στά χέρια μας, τό ὁποῖο περιμένει ὁ Κύριος νά τό ἀξιοποιήσουμε μέ σύνεση. Αὔξηση καί καρποφορία ζητᾶ ἀπό μᾶς, γιά νά φανοῦμε ἀντάξιοι τῆς ἀγάπης καί τῆς φροντίδας του.
   Πόσο καιρό θά κρατήσει ἡ παράταση τοῦ ἐλέους καί τῆς μακροθυμίας τοῦ Θεοῦ, δέν ξέρουμε. Ὁπωσδήποτε ὅμως εἶναι περιορισμένος ὁ χρόνος τῆς ζωῆς μας. Ὁ ἀμπελουργός τῆς παραβολῆς ζήτησε γιά τή συκιά τήν ἄκαρπη ἕνα ἔτος. Ἄν καί στό ἔτος αὐτό, παρ’ ὅλες τίς περιποιήσεις, ἐξακολουθοῦσε νά παραμένει ἄκαρπη, ἦταν προορισμένη νά κοπεί «ἵνα μή τήν γῆν καταργῇ». Κι ἐμεῖς, στήν ἀρχή τῆς καινούργιας χρονιᾶς, εἶναι ἀνάγκη, μαζί μέ τήν εὐγνωμοσύνη καί τή χαρά μας γιά τήν παράταση πού μᾶς ἔδωσε ὁ Θεός, νά θυμηθοῦμε καί τήν ἀποτομία του. Ὁ Κύριός μας εἶναι αὐτός πού εἶπε ὅτι θά ἔρθει «ὡς κλέπτης ἐν νυκτί», γιά νά ζητήσει λογαριασμό γιά τή ζωή μας. Ἄν τήν ἐπίσκεψή του αὐτή θελήσει νά τήν κάνει μέσα στό νέο ἔτος, εἴμαστε ἕτοιμοι νά τόν δεχθοῦμε;
   «Νά δουλεύεις κάθε μέρα σάν νά πρόκειται νά ζήσεις αἰώνια πάνω στή γῆ καί νά προσεύχεσαι σάν νά πρόκειται νά πεθάνεις ἐκείνη τήν ἴδια μέρα», λέει κάποιος. Εἶναι νομίζω ἕνας πολύ ὡραῖος στόχος τή νέα χρονιά, ν’ ἀναπτύξουμε τήν πιό μεγάλη δραστηριότητα, ἀλλά καί τήν πιό μεγάλη πνευματικότητα. Κι ἄν μέχρι τώρα μοιάσαμε στήν ἄκαρπη συκιά, κι ἄν εἶναι φτωχή καί ἄκαρπη ἡ ζωή μας, ἡ μακροθυμία τοῦ Κυρίου μᾶς καλεῖ· «ἰδού νῦν καιρός εὐπρόσδεκτος, ἰδού νῦν ἡμέρα σωτηρίας».

Κ. Π.
Ἀπολύτρωσις 37 (1982) 13

«Ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντός ὑμῶν ἐστι»

Νέα κατάσταση ζωῆς

   «Ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντός ὑμῶν ἐστι». Αὐτήν τήν ἀπάντηση ἔδωσε ὁ Χριστός στό ἐρώτημα τῶν φαρισαίων «πότε ἔρχεται ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ;». «Ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ» εἶναι ἡ κατάσταση τῶν ἐν Χριστῶ λυτρωμένων, οἱ ὁποῖοι μέ εὐγνωμοσύνη καί χαρά γιά τήν ἀλήθεια πού ζοῦν, ἑκούσια, πρόθυμα καί εὐχάριστα ὑποτάσσονται στό θέλημα τοῦ Θεοῦ, γίνονται πολίτες καί μέτοχοι τῆς οὐρανίου βασιλείας του. Διευκρινίζεται δέ ὁλοκάθαρα στήν Κ. Διαθήκη ὅτι ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἀρχίζει στήν γῆ, ὅπου κατέβηκε ὁ Θεός γιά νά λυτρώσει τόν ἄνθρωπο, ἀλλά ὁλοκληρώνεται στόν οὐρανό, ὅπου ἡ ἀγάπη καί ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ ἀνεβάζει τόν ἄνθρωπο. Ὀνομάζεται ἀκόμη στήν Κ. Διαθήκη ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ, «βασιλεία τῶν οὐρανῶν» ἤ «βασιλεία τοῦ Χριστοῦ».

«Μέσα σας»

   Ἡ ἀπάντηση τοῦ Κυρίου δέν παρουσιάζει κανένα ἑρμηνευτικό πρόβλημα, διότι εἶναι ἁπλή καί κατανοητή. Ἐντούτοις, ἀρχαῖοι καί νεώτεροι ἑρμηνευτές διχάζονται σέ δύο ἑρμηνεῖες, οἱ ὁποῖες καθορίζονται ἀπό τήν σημασία τοῦ ἐμπροθέτου προσδιορισμοῦ «ἐντός ὑμῶν ἐστιν».

   Ἕνα πλῆθος πατέρων καί ἀρχαίων ἐκκλησιαστικῶν συγγραφέων (Μ. Βασίλειος, Δίδυμος Ἀλεξ., Γρηγόριος Νύσσης, Μᾶρκος ἐρημίτης, Κύριλλος Ἀλεξ., Ἁγ. Νεῖλος, Ἰωάννης Κλίμακος, Ἀναστάσιος Β΄ Ἀντιοχείας, Μάξιμος ὁμολογητής, Ἰωάννης Δαμασκηνός, πατριάρχης Φώτιος, Ἀρέθας Καισαρείας κ.ἄ.), πού χρησιμοποιοῦν τό χωρίο, ἀποδίδουν τόν ἐμπρόθετο προσδιορισμό μέ τό «μέσα σας», «στήν ψυχή σας». Ἐνδεικτικά ἀναφέρω τήν ἑρμηνεία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης· «Βασιλείαν δέ τήν ἄνωθεν ταῖς ψυχαῖς διά τοῦ Πνεύματος ἐγγινομένην εὐφροσύνην ἐκάλεσεν, ἥτις ἐστίν ἀρραβών τῆς αἰωνίου χαρᾶς, ἧς ἀπολαύουσι τότε αἱ τῶν ἁγίων ψυχαί».

   Κατά τούς συγγραφεῖς τῆς ὁμάδας αὐτῆς, τό χωρίο μας (Λκ 17,20-21) ἔχει περίπου τήν σημασία πού ἔχουν καί τά ἀντίστοιχα χωρία τῶν ἐπιστολῶν τοῦ ἀπ. Παύλου, ὅπου ὁ πιστός ἀποτελεῖ τόν ζωντανό ναό τοῦ Θεοῦ, τό κατοικητήριο τῆς ἁγίας Τριάδος (βλ. Α΄ Κο 3,16· 6,19· Β΄ Κο 6,16· Ἐφ 2,21 καί μάλιστα τό Ἐφ 3,17, ὅπου ὁ ἀπόστολος διδάσκει ὅτι διά τῆς πίστεως ὁ Χριστός κατοικεῖ μέσα στίς καρδιές τῶν πιστῶν).

Ἠθική διδασκαλία

   Ἡ ἑρμηνεία αὐτή δίνει στούς διδασκάλους τῆς Ἐκκλησίας μας ἄφθονο ὑλικό γιά ἠθική διδασκαλία. Ἀλλά αὐτό ἀκριβῶς εἶναι ἕνα σημεῖο πού πρέπει ἰδιαίτερα νά προσεχθεῖ. Οἱ πατέρες καί διδάσκαλοι, πού δίνουν στό χωρίο τήν παραπάνω ἑρμηνεία, δέν τό ἐξετάζουν στήν συνάφειά του καί μάλιστα δέν ἔχουν κἄν τήν πρόθεση νά ἑρμηνεύσουν τό χωρίο. Ἁπλῶς, σέ ἔργα τους μή ἑρμηνευτικά, σέ λόγους ἤ ἐπιστολές τους, ὅπου ἀναπτύσσουν πνευματικά ἤ ἠθικά θέματα, καί συγκεκριμένα ὅταν μιλοῦν γιά θέματα ἐσωτερικῆς πνευματικῆς ζωῆς, ἀναφέρουν καί τήν διαβεβαίωση τοῦ Κυρίου· «ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντός ὑμῶν ἐστι», γιά νά στηρίξουν τήν διδασκαλία τους ὅτι μέσα στήν καρδιά καί τήν ὕπαρξη τοῦ πιστοῦ κατοικεῖ ὁ Χριστός, τό ἅγιο Πνεῦμα, ἡ ἁγία Τριάδα γενικά.

   Ὁπωσδήποτε, στόν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας καί στήν ἐποχή πού ἡ Ἐκκλησία ἀποτελεῖ μία ἱστορική πραγματικότητα, ἡ παραπάνω ἑρμηνεία εἶναι ἀπόλυτα σωστή καί μάλιστα εἶναι ἡ μόνη σωστή.

«Ἀνάμεσά σας»

   Ὅταν ὅμως δοῦμε τό χωρίο στήν ὅλη συνάφειά του, κατανοοῦμε τό ἐμπρόθετο «ἐντός ὑμῶν ἐστι» μέ τήν σημασία «ἐν μέσῳ ὑμῶν», «ἀνάμεσά σας». Πράγματι ἔτσι ἑρμηνεύουν τό χωρίο ἀρχαῖοι καί νεώτεροι ἑρμηνευτές (πρβλ. Knabenbauer), οἱ ὁποῖοι δέν τό ἀποκόπτουν ἀπό τήν συνάφειά του, ἀλλά ὑπομνηματίζουν καί ἑρμηνεύουν ὅλη τήν περικοπή ἤ καί ὅλο τό κατά Λουκᾶν εὐαγγέλιο. Παραθέτω μόνο τήν ἄποψη τοῦ Ζιγαβηνοῦ ἀπό τούς ἑρμηνευτές αὐτῆς τῆς ὁμάδας. «Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ ἑαυτόν (= τόν Χριστόν) λέγει, ὡς βασιλέα καί Θεόν. Ἐντός δέ αὐτῶν ἦν ὡς ἐν μέσῳ αὐτῶν ἀναστρεφόμενος». Ἀναφέρει μάλιστα ὁ Ζιγαβηνός σάν παράλληλο χωρίο τά λόγια τοῦ Προδρόμου· «Μέσος δέ ὑμῶν ἕστηκεν, ὅν ὑμεῖς οὐκ οἴδατε» (Ἰω 1,26).

Πρός τούς φαρισαίους

   Ἡ ἑρμηνεία αὐτή, ἐκτός τοῦ ὅτι συμφωνεῖ μέ τήν ὅλη συνάφεια, ἐνισχύεται καί ἀπό τό γεγονός ὅτι ὁ Ἰησοῦς ἀπευθύνει τά λόγια αὐτά πρός τούς φαρισαίους. Ὁπωσδήποτε, δέν ὑπῆρχε περίπτωση νά τοποθετήσει ὁ Κύριος τήν βασιλεία του στήν καρδιά τῶν φαρισαίων. Βέβαια οἱ ἑρμηνευτές πού ἀποδίδουν τό «ἐν μέσῳ ὑμῶν» ὡς «μέσα σας» ἀντικρούουν τήν παραπάνω ἀντίρρηση μέ διάφορα ἐπιχειρήματα. Ἀναφέρω μερικά:

α) Ὁ Κύριος μέ τό «ἐν μέσῳ ὑμῶν» δέν ἐννοεῖ ὅλους τούς φαρισαίους, ἀλλά ἕνα μέρος ἐκλεκτῶν.

β) Ἐννοεῖ τούς φαρισαίους γενικά, οἱ ὁποῖοι εἶχαν ὄντως στήν καρδιά τους τήν πίστη τοῦ ἑνός Θεοῦ.

γ) Ἐννοεῖ ὅλους τούς φαρισαίους, διότι πολύ σύντομα θά ἦταν καί μέσα σ' αὐτούς ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ, μετά τήν ἀποστολή τοῦ ἁγίου Πνεύματος κτλ.

   Ὅλα αὐτά ὅμως εἶναι ἀσθενικά καί βεβιασμένα καί ἁπλῶς ἐνισχύουν τήν ἄποψη ὅτι τά λόγια τοῦ Κυρίου σημαίνουν· «ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ βρίσκεται ἀνάμεσά σας». Ἐντούτοις, ἡ ἀπόδοση τῆς προθέσεως «ἐντός» μέ τό νεοελληνικό «ἀνάμεσα» δέν μαρτυρεῖται σέ κανένα ἄλλο χωρίο τῆς Κ. Διαθήκης, οὔτε καί τῆς Παλαιᾶς. Μερικά παραδείγματα ἀπό τούς θύραθεν, πού θά μποροῦσαν νά χρησιμοποιηθοῦν ὡς παράλληλα, εἶναι πενιχρά καί ἀμφισβητούμενα.

Ἡ σωστή ἑρμηνεία

   Ἀπό ὅσα ἀναφέρθηκαν μέχρι ἐδῶ, φαίνεται ὅτι ὑπάρχουν δύο ἑρμηνεῖες τοῦ χωρίου μας. Νομίζω ὅμως ὅτι ὁ φαινομενικός αὐτός διχασμός στήν πραγματικότητα εἶναι ἀνύπαρκτος. Τό χωρίο μας ἔχει μία μόνο ἑρμηνεία, ἡ ὁποία παρουσιάζει μία προοδευτική ἐξέλιξη, ἀποτέλεσμα τῆς σχέσεως τοῦ Θεοῦ μέ τούς ἀνθρώπους. Τήν κατανοοῦμε ἀπόλυτα, ὅταν τήν συνδυάσουμε μέ τό σχέδιο τῆς θείας οἰκονομίας. Ὁ Θεός προαιώνια ἀποφάσισε τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, τήν ἵδρυση τῆς αἰωνίου βασιλείας του. Ἡ πραγματοποίηση τῆς οὐρανίου βασιλείας τοῦ Θεοῦ προετοιμάζεται στήν παλαιά διαθήκη μέ μία ἐπίγεια βασιλεία, τήν θεοκρατία τοῦ Ἰσραήλ καί τήν γνωστή διαθήκη, πού καθόριζε τίς σχέσεις λαοῦ καί Θεοῦ. Ὁ μωσαϊκός νόμος καί τό τελετουργικό τῆς λατρείας στήν περίοδο αὐτή λειτουργοῦν σάν τό φρούριο πού διαχωρίζει τόν λαό τοῦ Θεοῦ ἀπό τά ἔθνη καί τόν κρατᾶ ὡς τό ἐκλεκτό κατάλοιπο, τό ὁποῖο κατέχοντας τήν ὑπόσχεση τοῦ Θεοῦ περιμένει μέ λαχτάρα τήν ἐκπλήρωσή της.

   Ἡ ἐκπλήρωση πραγματοποιεῖται στήν ἐποχή τῆς καινῆς διαθήκης, ὁπότε μπαίνουμε στήν δεύτερη φάση τοῦ σχεδίου τῆς θείας οἰκονομίας, τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Λόγου. Ὁ Θεός γίνεται ἄνθρωπος καί ἡ βασιλεία του ἔρχεται στήν γῆ, ὄχι σάν μία ἐγκόσμια καί ἐπίγεια βασιλεία, ἀλλά σάν πνευματική. Τόν πνευματικό χαρακτήρα τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ τόν ἐγγυᾶται τό πρόσωπο τοῦ θεανθρώπου Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι ὁ βασιλεύς ἀλλά καί τό πρῶτο μέλος τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν. Ἡ ἐνανθρώπησή του ἔδωσε τίς προϋποθέσεις γιά τήν ἀνόρθωση καί θεοποίηση τοῦ ἀνθρώπου. Τώρα ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ εἶναι κοντά στούς ἀνθρώπους, κινεῖται ἀνάμεσά τους. Μέ τήν ἐπιφοίτηση τοῦ ἁγίου Πνεύματος καί τήν ἵδρυση τῆς Ἐκκλησίας ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ «ἔρχεται ἐν δυνάμει», ἀποτελεῖ μία ἱστορική πραγματικότητα. Μέλη της τώρα δέν εἶναι μόνον ὁ βασιλεύς Χριστός, ἀλλά καί ἕνα πλῆθος ἀνθρώπων μέ πρώτη καί ἐκλεκτή τήν Παναγία μητέρα τοῦ Κυρίου καί τούς μαθητές του. Οἱ ὑπήκοοι τῆς βασιλείας τοῦ Χριστοῦ ὅλο καί αὐξάνουν, καί ἑνωμένοι μέ τόν βασιλέα Χριστό συνδέονται καί μεταξύ τους, ἀποτελώντας ἔτσι τό σῶμα Του. Ὁ Χριστός ἐνοικεῖ στό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, στό σύνολο τῶν πιστῶν, ἀλλά καί στήν καρδιά τοῦ κάθε πιστοῦ, διότι ὁ Κύριος ἔκανε βασιλεῖς τούς ὑπηκόους του «καί ἔζησαν καί ἐβασίλευσαν μετά τοῦ Χριστοῦ χίλια ἔτη» (Ἀπ 20,4). Ἡ στρατευομένη Ἐκκλησία συνεχίζει τήν ζωή της καί μετά τόν θάνατο τῶν πιστῶν ὡς θριαμβεύουσα Ἐκκλησία στόν οὐρανό.

* * *

   Μετά ἀπό τήν ἱστορική αὐτή παρουσίαση τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ, ἐπανέρχομαι στό χωρίο μας, γιά νά καταλήξω ὅτι τά λόγια τοῦ Κυρίου «ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντός ὑμῶν ἐστι» δέν ἀναφέρονται μόνο στήν χρονική στιγμή κατά τήν ὁποία λέγονται. Ὁ λόγος τοῦ Χριστοῦ ὡς αἰώνιος ἀπευθύνεται καί στούς παρόντες ἀκροατές, ἀλλά καί στήν αἰώνια Ἐκκλησία τους, σέ ὅλους ἐκείνους πού στό διάβα τῶν αἰώνων θά πολιτογραφηθοῦν διά τῆς πίστεως στήν βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Καί σημαίνει ὅτι ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ βρίσκεται ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους τοῦ κόσμου καί μέσα στίς καρδιές τῶν πιστῶν.

Στέργιος Σάκκος, Ἀπολύτρωσις 41 (1986) 74-76