Λέξεις:
44. Τῇ ἐπαύριον = τήν ἄλλη μέρα
ἠθέλησεν = ἀποφάσισε
46. ὅν ἔγραψε Μωϋσῆς = αὐτόν γιά τόν ὁποῖο ἔγραψε ὁ Μωυσῆς
47. Δύναταί τι ἀγαθόν εἶναι;= μπορεῖ νά ὑπάρχει κάτι καλό;
ἔρχου καί ἴδε = ἔλα καί δές
48. ἴδε ἀληθῶς Ἰσραηλίτης= νά, ἕνας πραγματικός Ἰσραηλίτης
49. Πρό τοῦ σε Φίλιππον φωνῆσαι = πρίν σέ φωνάξει ὁ Φίλιππος
ὄντα ὑπό τήν συκῆν εἶδόν σε= σέ εἶδα ὅταν ἤσουν κάτω ἀπό τή συκιά
51. ὅτι εἶπόν σοι = ἐπειδή σοῦ εἶπα
Μείζω τούτων ὄψει = θά δεῖς μεγαλύτερα ἀπό αὐτά
52. ἀμήν ἀμήν λέγω ὑμῖν = Ναί, ἀλήθεια σᾶς λέω
ἀπ’ ἄρτι= ἀπό τώρα
ἀνεῳγότα =ἀνοιγμένο

 Στήν περικοπή μᾶς περιγράφει ὁ εὐαγγελιστής Ἰωάννης πῶς κάλεσε ὁ Κύριος δύο ἀπό τούς πρώτους μαθητές του, τόν Φίλιππο καί τόν Ναθαναήλ. Βρισκόμαστε στήν ἀρχή τῆς δημόσιας δράσεως τοῦ Ἰησοῦ. Πρίν ἀπό λίγο καιρό ἔχει διαλέξει τούς τρεῖς πρώτους μαθητές του, τόν Ἀνδρέα, Πέτρο καί Ἰωάννη, οἱ ὁποῖοι ἦταν παλιά μαθητές τοῦ Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου. Τώρα ὁ Κύριος βρίσκεται στά Ἰεροσόλυμα καί ἑτοιμάζεται νά ἐπιστρέψει στή Γαλιλαία, μαζί μέ ἄλλους προσκυνητές πού εἶχαν ἔρθει ἀπό ἐκεῖ. Σέ ὅλη τή δράση του συνήθιζε νά πηγαίνει στά Ἰεροσόλυμα τόν καιρό πού συγκεντρώνονταν ἐκεῖ οἱ εὐσεβεῖς Ἰουδαῖοι ἀπ’ ὅλα τά μέρη γιά νά ἐκτελέσουν τά καθήκοντά τους πρός τόν Θεό. Ἐκεῖ τοῦ δινόταν ἡ εὐκαιρία νά διαλέξει καί νά ξεχωρίσει ἐκείνους πού θά χρησιμοποιοῦσε στό στενό του ἐπιτελεῖο. Σάν τό λιοντάρι πού παραμονεύει στήν πηγή τήν ὥρα πού πηγαίνουν νά πιοῦν τά κοπάδια καί διαλέγει ἀπό αὐτά τή λεία του, ἔτσι καί ὁ Κύριος στά Ἰεροσόλυμα διάλεγε τούς ἐκλεκτούς του.

1,44. Τῇ ἐπαύριον ἠθέλησεν ὁ ᾿Ιησοῦς ἐξελθεῖν εἰς τήν Γαλιλαίαν· καί εὑρίσκει Φίλιππον καί λέγει αὐτῷ· ἀκολούθει μοι.
τῇ ἐπαύριον: Μετά τήν ἐκλογή τοῦ Σίμωνα Πέτρου.
ἠθέλησεν ὁ Ἰησοῦς ἐξελθεῖν εἰς τήν Γαλιλαίαν: Ἑτοιμαζόταν ἀπό τήν Ἰερουσαλήμ πού ἦταν στό νότο, στήν Ἰουδαία, νά ἐπιστρέψει στή Γαλιλαία, στό βορρᾶ. Στό ξεκίνημα αὐτῆς τῆς πορείας ἤ στόν δρόμο γιά τή Γαλιλαία συνάντησε καί κάλεσε τόν Φίλιππο καί τόν Ναθαναήλ.
ἀκολούθει μοι: Μ’ ἕνα λόγο ὁ Φίλιππος, ὅπως φαίνεται ἀπό τή συνέχεια, ὑπήκουσε στήν πρόσκληση τοῦ Κυρίου καί τόν ἀκολούθησε. Γιά τήν ὑπακοή αὐτή συνεργάζονται πολλές προϋποθέσεις : α) Ὁ Φίλιππος θά γνώριζε τόν Κύριο ἀπό παλιά, ἔστω καί ἀπό μακριά. β) Θά ἦταν μᾶλλον καί αὐτός μαθητής τοῦ Προδρόμου καί θά εἶχε ἀκούσει τή μαρτυρία ἐκείνου γιά τόν Ἰησοῦ. γ) Ἦταν ὁ ἴδιος εὐσεβής καί πιστός καί εἶχε βαθιά ριζωμένη μέσα του τήν προσδοκία τοῦ Μεσσία. δ) Ἔπειτα, τόν ἐπηρέασε ὁπωσδήποτε καί ἡ μυστική θεία δύναμη τοῦ Ἰησοῦ ἀλλά καί ἡ ἐπιβολή του.

1,45. Ἦν δέ ὁ Φίλιππος ἀπό Βηθσαϊδά, ἐκ τῆς πόλεως ᾿Ανδρέου καί Πέτρου.
Βηθσαϊδά: Μικρή πόλη στή δυτική παραλία τῆς λίμνης Γεννησαρέτ πρός τά βορειοδυτικά τῆς λίμνης, κοντά στήν Καπερναούμ. Ὅταν ἦταν τετράρχης τῆς περιοχῆς ὁ Φίλιππος, τήν καλλώπισε καί τή στόλισε καί τῆς ἔδωσε τό ὄνομα Ἰουλία πρός τιμήν τῆς κόρης του, πού εἶχε αὐτό τό ὄνομα.
ἐκ τῆς πόλεως Ἀνδρέου καί Πέτρου: Σύμφωνα μέ τόν εὐαγγελιστή Μᾶρκο τό σπίτι τοῦ Σίμωνα καί τοῦ Ἀνδρέα ἦταν στήν Καπερναούμ (Μρ 1,29). Φαίνεται ὅτι οἱ δύο ἀπόστολοι κατάγονταν ἀπό τή Βηθσαϊδά, ἀλλά ἔμεναν μέ τήν οἰκογένειά τους στήν Καπερναούμ, πού καθώς ἦταν ἡ μεγαλύτερη πόλη τῆς περιοχῆς τούς ἐξυπηρετοῦσε καλύτερα καί στή δουλειά τους.

1,46. Εὑρίσκει Φίλιππος τόν Ναθαναήλ καί λέγει αὐτῷ· ὃν ἔγραψε Μωϋσῆς ἐν τῷ νόμῳ καί οἱ προφῆται, εὑρήκαμεν, ᾿Ιησοῦν τόν υἱόν τοῦ ᾿Ιωσήφ τόν ἀπό Ναζαρέτ.
εὑρίσκει Φίλιππος τόν Ναθαναήλ: Τό «εὑρίσκει» προϋποθέτει ὅτι προηγουμένως τόν ἔψαχνε.
Ναθαναήλ: Ἑβραϊκό ὄνομα πού σημαίνει Θεόδωρος. Ὅπως μᾶς λέει ὁ ἴδιος ὁ εὐαγγελιστής (Ἰω 21,2), ὁ Ναθαναήλ ἦταν ἀπό τήν Κανά τῆς Γαλιλαίας. Οἱ ἄλλοι εύαγγελιστές δέν ἀναφέρουν καθόλου αὐτό τό ὄνομα στούς καταλόγους τῶν μαθητῶν τοῦ Κυρίου (Μθ 10,2· Μρ 3,16· Λκ 6,14· Πρξ 1,13). Συνήθως μαζί μέ τόν Φίλιππο ἀναφέρουν κάποιο Βαρθολομαῖο. Αὐτός εἶναι ὁ Ναθαναήλ, πού φαίνεται ὅτι ἦταν γιός κάποιου Θολομαίου (Βαρ-Θολομαῖος). Οἱ Ἰουδαῖοι συνήθιζαν νά ὀνομάζονται ἀπό τό ὄνομα τοῦ πατέρα τους. Ἔτσι καί ὁ Σίμων λεγόταν Βαριωνᾶς.
ὅν ἔγραψε... εὑρήκαμεν: Τά λόγια αὐτά τοῦ Φιλίππου δείχνουν ὅτι οἱ δύο φίλοι ἀπό παλιά μελετοῦσαν τήν Π. Διαθήκη καί περίμεναν τόν ἐρχομό τοῦ Μεσσία μέ ἐνδιαφέρον.
τόν υἱόν τοῦ Ἰωσήφ: Οἱ ἄνθρωποι δέν ἤξεραν τήν ἐκ Πνεύματος ἁγίου γέννηση τοῦ Κυρίου, γι’ αὐτό καί τόν ὀνόμαζαν γιό τοῦ Ἰωσήφ, γιατί ἔτσι φαινόταν. Τό μεγάλο μυστικό τό ἤξεραν μόνο ἡ Παναγία μας, ὁ Ἰωσήφ καί ἡ Ἐλισάβετ.

1,47. Καί εἶπεν αὐτῷ Ναθαναήλ· ἐκ Ναζαρέτ δύναταί τι ἀγαθόν εἶναι; λέγει αὐτῷ Φίλιππος· ἔρχου καί ἴδε.
ἐκ Ναζαρέτ δύναταί τι ἀγαθόν εἶναι;: Ἡ Ναζαρέτ ἦταν ἕνα μικρό χωριό τῆς Γαλιλαίας. Τό ὄνομά του παράγεται ἀπό τό ἑβραϊκό Νέζερ πού σημαίνει ἀδύνατη παραφυάδα καί δείχνει τή μικρότητα, τήν ἀσημαντότητα καί τή φτώχεια του. Ἡ Ναζαρέτ, ἦταν φαίνεται κακόφημο χωριό, γι’ αὐτό καί ὁ Ναθαναήλ πού ἦταν κοντοχωριανός (ἀπό τήν Κανά) παραξενεύεται ὅταν ἀκούει ὅτι ὁ Μεσσίας τόν ὁποῖο περίμεναν εἶναι ἀπό τή Ναζαρέτ. Δέν μποροῦσε νά περιμένει τίποτε καλό ἀπό τή Ναζαρέτ.

1,48. Εἶδεν ὁ ᾿Ιησοῦς τόν Ναθαναήλ ἐρχόμενον πρός αὐτόν καί λέγει περί αὐτοῦ· ἴδε ἀληθῶς ᾿Ισραηλίτης ἐν ᾧ δόλος οὐκ ἔστι.
ἴδε ἀληθῶς Ἰσραηλίτης: Ὁ Κύριος ὀνομάζει τόν Ναθαναήλ ἀντάξιο τοῦ ὀνόματος τοῦ Ἰσραηλίτη. Τό ὄνομα αὐτό πῆραν οἱ ἀπόγονοι τοῦ Ἰακώβ ἀπό τότε πού καί ὁ ἴδιος ὁ Ἰακώβ μετονομάσθηκε Ἰσραήλ (= δυνατός) μετά τήν πάλη του μέ τόν Θεό (βλ. Γέ 32,24-30). Ὁ Ναθαναήλ δέν ἔχει μόνο τό ὄνομα τοῦ Ἰσραηλίτη, ἀλλά εἶναι κι αὐτός σάν τόν Ἰακώβ δυνατός καί ἄξιος νά δεῖ τόν Θεό.
ἐν ᾧ δόλος οὐκ ἔστι: Δόλος (δελεάζω, δέλεαρ) εἶναι τό δόλωμα μέ τό ὁποῖο πιάνουν τά ψάρια καί κάθε παγίδα μέ τήν ὁποία ζητᾶ κανείς νά ἐξαπατήσει τόν ἄλλο. Ὅταν ἄλλο ἔχεις στήν καρδιά καί ἄλλο στά χείλη, αὐτό εἶναι δόλος.

1,49. Λέγει αὐτῷ Ναθαναήλ· πόθεν με γινώσκεις; ἀπεκρίθη ᾿Ιησοῦς καί εἶπεν αὐτῷ· πρό τοῦ σε Φίλιππον φωνῆσαι, ὄντα ὑπό τήν συκῆν εἶδόν σε.
πόθεν με γινώσκεις;: Ὁ Ναθανήλ δέν κολακεύθηκε ἀπό τόν ἐπαινετικό λόγο τοῦ Κυρίου, ἀλλά ζητᾶ νά μάθει ἀπό ποῦ τόν ξέρει.
πρό τοῦ σε Φίλιππον φωνῆσαι ὄντα ὑπό τήν συκῆν εἶδόν σε: Ἡ ἔκφραση «ὑπό τήν συκῆν» ἀναφέρεται πρώτη φορά στόν προφήτη Ζαχαρία (Ζα 3,10) καί ἀργότερα τή χρησιμοποιοῦσαν οἱ ραββῖνοι ὡς μία παροιμιώδη ἔκφραση πού σημαίνει μελετῶ τήν ἁγία Γραφή. Ἐπειδή στήν Παλαιστίνη, ὅπου καίει πολύ ὁ ἥλιος, οἱ ἄνθρωποι ὅταν ἤθελαν νά μελετήσουν τήν ἁγία Γραφή ζητοῦσαν μιά σκιά καί συνήθως κάθονταν κάτω ἀπό κάποια συκιά, ἡ ὁποία δίνει καλή σκιά, ἔμεινε ἡ ἔκφραση παροιμιώδης. Ἔχουμε καί στή σημερινή γλῶσσα τέτοιες ἐκφράσεις· π.χ. λέμε «αὐτός εἶναι καβάλα στ΄ ἄλογο», ὅταν θέλουμε νά ποῦμε γιά κάποιον ὅτι πᾶνε καλά οἱ δουλειές του.

1,50. Ἀπεκρίθη Ναθαναήλ καί λέγει αὐτῷ· ῥαββί, σύ εἶ ὁ υἱός τοῦ Θεοῦ, σύ εἶ ὁ βασιλεύς τοῦ ᾿Ισραήλ.
Ραββί, σύ εἶ … Ἰσραήλ: Ὁ Ναθαναήλ βλέπει ὅτι ἡ ἀπάντηση τοῦ Κυρίου δέν εἶναι ἀνθρώπινη. Καταλαβαίνει ὅτι ἔχει μπροστά του ἕναν καρδιογνώστη. Γι’ αὐτό ἀφήνει κατά μέρος τίς ἀντιρρήσεις καί ὁμολογεῖ τόν Ἰησοῦ Μεσσία.
ὁ υἱός τοῦ Θεοῦ: Τήν ὁμολογία αὐτή τοῦ Ναθαναήλ δέν μποροῦμε νά τή θεωρήσουμε ὡς ὁμολογία τῆς θεότητος τοῦ Κυρίου, ὅπως ἦταν ἡ ὁμολογία τοῦ Πέτρου (Μθ 16,16-17). Ὁ Ναθαναήλ ἐκφράζει τήν πίστη τῶν συγχρόνων του Ἰσραηλιτῶν ὅτι ὁ Μεσσίας, ὁ βασιλιάς τοῦ Ἰσραήλ, θά εἶναι ἀγαπητός καί οἰκεῖος στόν Θεό. Μ’ αὐτή τήν ἔννοια τόν ὀνομάζει υἱό τοῦ Θεοῦ.

1,51. Ἀπεκρίθη ᾿Ιησοῦς καί εἶπεν αὐτῷ· ὅτι εἶπόν σοι, εἶδόν σε ὑποκάτω τῆς συκῆς, πιστεύεις; μείζω τούτων ὄψει.
Τά λόγια αὐτά τοῦ Κυρίου εἶναι ἕνα εὐγενικό ἀστεῖο πρός τόν Ναθαναήλ.

1,52. Καί λέγει αὐτῷ· ἀμήν ἀμήν λέγω ὑμῖν, ἀπ᾿ ἄρτι ὄψεσθε τόν οὐρανόν ἀνεῳγότα, καί τούς ἀγγέλους τοῦ Θεοῦ ἀναβαίνοντας καί καταβαίνοντας ἐπί τόν υἱόν τοῦ ἀνθρώπου.
ἀμήν: Εἶναι ἑβραϊκή λέξη. Στήν ἀρχή προτάσεως σημαίνει «ναί, ἀλήθεια». Στό τέλος, «γένοιτο, εἴθε». Οἱ ἄλλοι εὐαγγελιστές χρησιμοποιοῦν τό «ἀμήν» ἁπλό. Ὁ εὐαγγελιστής Ἰωάννης τό χρησιμοποιεῖ, ὅπως ἐδῶ, διπλό. Ὁ Κύριος λέει τό «ἀμήν ἀμήν» ὅταν πρόκειται νά κάνει μία βαρυσήμαντη δήλωση. Κι ἐδῶ, τά λόγια του, εἶναι προφητικά.
ἀπ’ ἄρτι ὄψεσθε τόν οὐρανόν ἀνεῳγότα: Ἡ εἰκόνα θυμίζει τό ὅραμα τοῦ Ἰακώβ (Γέ 28, 12-13). Ὁ οὐρανός ἄνοιξε ἤδη, γιατί κατέβηκε ἀπ’ αὐτόν ὁ υἱός τοῦ Θεοῦ.
καί τούς ἀγγέλους… ἀνθρώπου: Οἱ ἄγγελοι κατέβηκαν στή γέννηση τοῦ Ἰησοῦ, στήν Ἀνάσταση, στήν Ἀνάληψή του.

 Πίστις καί ἔρευνα: Ἡ περικοπή μας εἶναι μία τρανταχτή καί ἀδιάψευστη ἀπάντηση σ' ἐκείνους πού βλέπουν τήν πίστη σάν ἕνα ταμπού καί ἰσχυρίζονται ὅτι τό εὐαγγέλιο λέει «πίστευε καί μή ἐρεύνα». Αὐτό εἶναι ἕνα μεγάλο ψέμα. Τό εὐαγγέλιο δέν φοβᾶται καθόλου τήν ἔρευνα. Ἀντίθετα, μάλιστα, τήν ἐπιζητεῖ. Ὄχι μόνο μποροῦμε ἀλλά καί πρέπει νά ἐρευνήσουμε γιά νά μάθουμε γιά τόν Χριστό, γιά τήν πίστη μας. Χρειάζεται ὅμως προσοχή, ποῦ θά ἐρευνήσουμε. Ὅπως γιά κάθε θέμα ἀπευθυνόμαστε στόν εἰδικό, ἔτσι καί γιά τό θέμα τῆς πίστεως θά ἀπευθυνθοῦμε στόν εἰδικό, δηλαδή στό εὐαγγέλιο καί τήν Ἐκκλησία. Ὅπως γιά ἕνα μαθηματικό πρόβλημα θά ρωτήσουμε τόν μαθηματικό, γιά ἕνα θέμα ὑγείας θά ἀπευθυνθοῦμε στόν εἰδικό γιατρό κτλ., ἔτσι γιά θέματα πού ἔχουν σχέση μέ τόν Θεό, τήν ψυχή μας, τήν αἰωνιότητα, εἴμαστε ὑποχρεωμένοι νά ἐρευνήσουμε καί νά μελετήσουμε τήν ἁγία Γραφή καί νά ζητήσουμε τίς πληροφορίες πού θέλουμε ἀπό τήν Ἐκκλησία. Εἶναι ἄτιμο καί ἐγκληματικό γιά τόν ἑαυτό μας, γιά θέματα πίστεως νά καταφεύγουμε σέ ἀνθρώπους ἄπιστους, πού δέν ἔχουν καμία πνευματική γεύση.
 Ὁ Φίλιππος καί ὁ Ναθαναήλ μελετοῦσαν τήν Π. Διαθήκη, ἤξεραν τόν Μωυσῆ καί τούς προφῆτες, πού μιλοῦσαν γιά τόν Μεσσία, κι ἔτσι τόν ἀναγνώρισαν ὅταν τόν εἶδαν. Καί οἱ κάτοικοι τῆς Βεροίας, ὅπως μᾶς πληροφοροῦν οἱ Πράξεις τῶν Ἀποστόλων, εἶχαν ὅλο τό δικαίωμα νά ἐρευνοῦν καί νά κρίνουν τή διδασκαλία τοῦ ἀποστόλου Παύλου· «τό καθ’ ἡμέραν ἀνακρίνοντες τάς γραφάς εἰ ἔχοι ταῦτα οὕτως» (Πρξ 17,11).
 Σ’ ἐκείνους πού μέ εἰλικρινῆ καί ἄδολη διάθεση ἐρευνοῦν, ἀποκαλύπτεται ὁ Θεός, ἀφοῦ ὁ ἴδιος ὑποσχέθηκε· «ζητεῖτε, καί εὑρήσετε… πᾶς γάρ ὁ αἰτῶν λαμβάνει καί ὁ ζητῶν εὑρίσκει» (Μθ 7,7· 8). Κι ἄν ὁ μεγάλος μαθηματικός Ἀρχιμήδης, ὅταν ἀνακάλυψε ἕνα φυσικό νόμο βγῆκε ἔξω συνεπαρμένος ἀπό χαρά καί φώναζε «εὕρηκα, εὕρηκα», πόση χαρά καί ἀγαλλίαση γεμίζουν οἱ καρδιές ἐκείνων πού μετά ἀπό ἔρευνα καί μελέτη εὑρίσκουν ὄχι ἕνα νόμο τῆς φυσικῆς, ἀλλά αὐτόν τόν Δημιουργό καί Νομοθέτη τοῦ σύμπαντος, εὑρίσκουν τόν Χριστό.
 Εἶναι ὡραῖο πρᾶγμα συχνά νά ἀποσπώμαστε ἀπό τίς διάφορες φροντίδες καί ἔννοιες καί νά βυθιζόμαστε στή μελέτη τῆς ἁγίας Γραφῆς, νά ἔχουμε ἐνδιαφέροντα πνευματικά. Τότε, κάθε φορά περισσότερο θά ξεκαθαρίζονται τά πράγματα μέσα μας, κάθε φορά λαμπρότερη θά γίνεται ἡ πίστη μας καί καθαρώτερα θά ἀτενίζουμε τή μορφή τοῦ Κυρίου μας, γιατί ἡ ἔρευνα, ἡ τίμια καί εἰλικρινής ἔρευνα, πού γίνεται σέ σωστές πηγές, ἔχει πάντοτε καλά ἀποτελέσματα, ἐνισχύει καί φρεσκάρει τήν πίστη μας.
 Ἡ σωτήρια δοκιμή: Αὐτό πού κρατᾶ τούς περισσότερους ἀνθρώπους μακριά ἀπό τόν Θεό καί τήν πίστη, εἶναι ἡ προκατάληψη. Ἔχουν μία ἐσφαλμένη ἰδέα γιά τά πνευματικά θέματα καί ἐπιμένουν σ’ αὐτή, χωρίς νά ζητήσουν νά μάθουν τήν πραγματικότητα. Γεμάτος ἀπορία -ἴσως καί μέ κάποια περιφρόνηση- ὁ Ναθαναήλ εἶπε στόν Φίλιππο· «ἐκ Ναζαρέτ δύναταί τι ἀγαθόν εἶναι;». Καί ὁ Φίλιππος δέν κάθισε νά τοῦ κάνει διδασκαλία, νά τοῦ ἀναπτύξει θεωρίες. Πολύ ἁπλά τόν προσκάλεσε· «ἔρχου καί ἴδε». Ὁ κόσμος μας καταρρέει πρός τό ψέμα καί τή συκοφαντία. Μέ καχυποψία καί προκατάληψη ἀντιμετωπίζει κάθε πρόσκληση. Ἀλλά ὁ Χριστός, τό εὐαγγέλιό του, δέν φοβᾶται τήν ἔρευνα. Προσκαλεῖ καί προκαλεῖ γιά μία δοκιμή. Ἀμφιβάλλεις; Θέλεις νά μάθεις τήν ἀλήθεια; Ἔλα, δοκίμασε καί θά δεῖς. Δέν ἔχει μυστικά καί ἀπόκρυφα πράγματα ἡ πίστη μας. Ὅ,τι λέει τό ἐπιβεβαιώνει καί τό ἀποδεικνύει μέ τή δοκιμή. Ὑπάρχουν βέβαια στήν πίστη μας καί πράγματα μελλούμενα, ὅπως ἡ μέλλουσα κρίση, ὁ παράδεισος, κτλ. Ἀλλά καί γι’ αὐτά ἔχουμε μία ἐμπειρία μέ ὅσα ζοῦμε τώρα. Εἶναι τέτοια ἡ προκαταβολή, τό καπάρο πού δίνει ὁ Χριστός γιά τά μέλλοντα, ὥστε μᾶς ὑποχρεώνει νά πιστέψουμε. Ἀντί νά ἀμφιβάλλουμε καί νά ταλαιπωρούμαστε πνευματικά μέσα στίς ὑποψίες, εἶναι συμφέρον μας νά δοκιμάσουμε προσωπικά αὐτά πού ὑπόσχεται ὁ Θεός καί νά δοῦμε ἀπό τήν πεῖρα μας ἄν καί πόσο εἶναι ἀληθινά. Πολλοί ὁμολογοῦν ὅτι εἶδαν ἐντελῶς καινούργια τήν πίστη καί ἀναγνώρισαν τόν Χριστό διαφορετικό, ὅταν θέλησαν νά παραμερίσουν τήν προκατάληψη καί νά κάνουν μία εἰλικρινῆ δοκιμή καί ἐφαρμογή αὐτῶν πού ὑπόσχεται ὁ Χριστός.
 Ἡ εἰλικρίνεια ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιά νά πιστέψουμε: Εἶναι πολύ φυσική καί λογική ἡ ἀπορία: Ἀφοῦ ὁ Χριστός δέν καταπιέζει καί δέν ἐξαναγκάζει κανένα, ἀλλά μᾶς καλεῖ ἐλεύθερα νά δοκιμάσουμε, γιατί οἱ ἄνθρωποι ἀρνοῦνται νά τόν πλησιάσουν καί νά σχηματίσουν μία προσωπική γνώμη, μέ τήν ἐμπειρία πού τούς χαρίζει; Ἡ ἀπάντηση εἶναι ὅτι οἱ ἄνθρωποι φοβοῦνται τήν ἀλήθεια. Δέν εἶναι εἰλικρινεῖς οὔτε μέ τόν ἴδιο τόν ἑαυτό τους. Ἡ πίστη στόν Χριστό ἔχει συνέπειες στή ζωή μας καί αὐτές τίς συνέπειες φοβοῦνται. Γι' αὐτό περιορίζονται μόνο στά λόγια, σέ μερικές ἐξωτερικές ἐνέργειες χωρίς ἐσωτερική συμμετοχή. Ὅσοι εἶναι εἰλικρινεῖς καί τίμιοι ὁμολογοῦν ὅτι πράγματι δέν ὑπάρχει καμία δυσκολία γιά νά πιστέψουν. Ἡ δυσκολία βρίσκεται στή μετάνοια. Δέν ὑπάρχουν ἐπιχειρήματα πού νά χτυποῦν τή θεότητα τοῦ Χριστοῦ, τήν ἀλήθεια τοῦ εὐαγγελίου. Ὅσοι ἀρνοῦνται νά πιστέψουν, δέν εἶναι γιατί δέν τούς πείθει τό εὐαγγέλιο, ἀλλά γιατί τούς δυσκολεύει στήν ἐφαρμογή του. Εἶναι πολύ εὔκολο νά πιστέψεις, ἄν εἶσαι ἕτοιμος νά ἀρνηθεῖς τόν παλιό ἑαυτό του, νά κόψεις τούς δεσμούς μέ τήν ἁμαρτία. Τήν πίστη μᾶς τή χαρίζει ὁ Θεός καί μᾶς δίνει γι’ αὐτήν ὅσες ἀποδείξεις χρειαζόμαστε. Γιά νά τή ζήσουμε ὅμως εἶναι ἀνάγκη νά μετανοήσουμε. Ὅσο μετανοοῦμε, τόσο καθαρώτερη γίνεται ἡ πίστη μας καί ὅσο προχωροῦμε στήν πίστη, τόσο πιό ἔντονη νιώθουμε τήν ἀνάγκη νά μετανοήσουμε.

῾Η γενεαλογία καί ἡ γέννηση τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ
 

   Τήν Κυριακή πού προηγεῖται τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων τό εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα περιλαμβάνει τό πρῶτο κεφάλαιο τοῦ κατά Ματθαῖον Εὐαγγελίου (1,1-25). Σ᾿ αὐτό καταγράφεται ἡ γενεαλογία τοῦ ᾿Ιησοῦ καί ἐξιστορεῖται ἡ γέννησή του. Βέβαια ὡς Θεός ὁ ᾿Ιησοῦς Χριστός ἔχει ἀίδιο ὕπαρξη καί γι᾿ αὐτό εἶναι ἀγενεαλόγητος. ῾Ως ἄνθρωπος ὅμως γεννήθηκε σέ συγκεκριμένο χρόνο γι᾿ αὐτό ἔχει γενεαλογία, ἱστορία καί καταγωγή. Μέ τήν ἐνανθρώπηση ὁ ἀγενεαλόγητος γενεαλογεῖται, ὁ αἰώνιος καί ἀπερίγραπτος Θεός εἰσέρχεται στήν ἱστορία τῶν ἀνθρώπων.
 
 α) ῾Η γενεαλογία τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ (1,1-17)
 
   ῾Η γενεαλογία, ὁ ἰδιότυπος αὐτός πρόλογος τοῦ κατά Ματθαῖον Εὐαγγελίου, ἀποτελεῖ τήν εἰσαγωγή ὁλόκληρης τῆς Καινῆς Διαθήκης καί ἑνώνει τήν Π. Διαθήκη μέ τήν Καινή. Εἶναι ἐντυπωσιακό πῶς γνωρίζει ὁ Ματθαῖος τόσους πολλούς προγόνους τοῦ ᾿Ιησοῦ, ἐνῶ κανένας σημερινός ἄνθρωπος δέν ξέρει περισσότερους ἀπό 3-4 προγόνους του· ἴσως ὅσοι ἀνήκουν σέ ἱστορικές οἰκογένειες νά γνωρίζουν μέχρι καί 10. Στήν ἀρχαιότητα σέ πολλούς λαούς διατηροῦνταν προσεκτικά τά γενεαλογικά δένδρα. ᾿Ιδιαίτερη προσοχή ἔδιναν στίς γενεαλογίες οἱ ῾Εβραῖοι, διότι προσδοκοῦσαν τόν ἐρχομό τοῦ Μεσσία, ὁ ὁποῖος θά προερχόταν ἀπό συγκεκριμένη φυλή καί γενιά. ῾Η κάθε οἰκογένεια κρατοῦσε κατάλογο τῶν προγόνων της. ῎Ετσι ὑπῆρχε καί κατάλογος πολλῶν προγόνων τῆς οἰκογένειας τοῦ ᾿Ιωσήφ. Στή διαφύλαξη αὐτοῦ τοῦ καταλόγου φαίνεται ἡ ἐπέμβαση καί ἡ φροντίδα τοῦ Θεοῦ.
  ῾Ο εὐαγγελιστής Ματθαῖος ἐξιστορεῖ τή γενιά τοῦ Χριστοῦ μέχρι τόν ᾿Αβραάμ, ἐνῶ ὁ Λουκᾶς μέχρι τόν ᾿Αδάμ. ῾Ο Χριστός ἀνῆκε στή φυλή τοῦ ᾿Ιούδα καί ἰδιαίτερα στήν οἰκογένεια τοῦ Δαυΐδ. ῾Η γενιά του ἔχει κάθε εἴδους ἀνθρώπους· Εὐσεβεῖς, ἀσεβεῖς, ἁγνούς, πόρνους, μοιχούς, ἀγρότες, ποιμένες, βασιλιάδες, γνήσιους ᾿Ισραηλίτες, ἀλλόφυλες γυναῖκες.
  ῾Ο Θεός κατέστρωσε καί κατεύθυνε τό σχέδιο τῆς θείας οἰκονομίας μέ θαυμαστό τρόπο. Γιά νά πραγματοποιήσει αὐτό τό σχέδιο ἐπενέβη στήν ἱστορία τῶν ἀνθρώπων καί χρησιμοποίησε διάφορα πρόσωπα χωρίς νά κρίνει μέ τά ἀνθρώπινα κριτήρια τήν καταγωγή ἤ τήν ἠθικότητα τῆς ζωῆς τους. Τό μόνο κριτήριο σύμφωνα μέ τό ὁποῖο τούς ἐπέλεξε ἦταν ἡ διάθεση ὑποταγῆς στό θέλημά του.
   Στόν Ματθαῖο ἡ γενεαλογία βρίσκεται ἀμέσως πρίν ἀπό τή διήγηση τῆς γεννήσεως τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, ἐνῶ στό Λουκᾶ στήν ἀρχή τῆς δημόσιας δράσεως τοῦ ᾿Ιησοῦ (3,23-38). Καί οἱ δύο γενεαλογικοί κατάλογοι εἶναι ἱστορικά μνημεῖα. Συγκρίνοντας τίς δύο γενεαλογίες διαπιστώνουμε ἀρκετές διαφορές τόσο στόν ἀριθμό τῶν ὀνομάτων ὅσο καί στά ἴδια τά ὀνόματα. Μελετώντας τό θέμα πρέπει νά λάβουμε ὑπ᾿ ὄψη μας ὅτι, ὅταν ἔγραφε τή γενεαλογία στό Εὐαγγέλιό του ὁ Λουκᾶς, γνώριζε τή γενεαλογία τοῦ Ματθαίου, ἀφοῦ ἤδη κυκλοφοροῦσε τό κατά Ματθαῖον Εὐαγγέλιο. ῾Ωστόσο ὁ Λουκᾶς δέν φοβᾶται μήπως δημιουργήσει σύγχυση μέ τή διαφορετική γενεαλογία, διότι οἱ σύγχρονοί του γνώριζαν ἀπό τήν παράδοση καί τίς δύο.
   Καί στίς δύο γενεαλογίες θά ἔπρεπε νά ὑπάρχουν κι ἄλλα ὀνόματα, τά ὁποῖα ὅμως παραλείπονται. Οἱ παραλείψεις αὐτές ὀφείλονται ἤ στό ὅτι ὑπῆρχαν ἐλλείψεις στούς γενεαλογικούς καταλόγους, στούς ὁποίους στηρίχθηκαν οἱ εὐαγγελιστές, ἤ στό ὅτι ἡ λέξη «υἱός» σημαίνει ἁπλῶς ἀπόγονος καί ὄχι ἄμεσος υἱός. Οἱ διαφορές πού ὑπάρχουν εἶναι οἱ ἑξῆς·
   1) ῾Ο Ματθαῖος ἀρχίζει ἀπό τόν ᾿Αβραάμ καί καταλήγει στόν ᾿Ιωσήφ, τόν ἄνδρα Μαρίας. ῾Ο Λουκᾶς ἀντίστροφα ἀρχίζει ἀπό τόν ᾿Ιωσήφ καί προσπερνώντας τόν ᾿Αβραάμ καταλήγει στόν ᾿Αδάμ, στόν κοινό προπάτορα τοῦ ἀνθρωπίνου γένους. ῾Η διαφορά αὐτή εὔκολα κατανοεῖται, ὅταν γνωρίζουμε τό σκοπό τῆς συγγραφῆς τῶν δύο Εὐαγγελίων. ῾Ο Ματθαῖος ἀπευθύνεται στούς ἐξ ῾Εβραίων χριστιανούς, στούς ὁποίους θέλει νά καταδείξει ὅτι ὁ ᾿Ιησοῦς σύμφωνα μέ τίς ἐπαγγελίες εἶναι τό σπέρμα τοῦ ᾿Αβραάμ (βλ. Γα 3,16· ῾Εβ 2,16) καί ὅτι κατάγεται ἀπό τό βασιλικό γένος τοῦ Δαυΐδ (βλ. Λκ 1,32· Πρξ 2,30· Ρω 1,3· Β´ Τι 2,8). ῾Ο Λουκᾶς, ὁ μαθητής τοῦ ἀπ. Παύλου, πού γράφει στόν κράτιστο Θεόφιλο καί ἀπευθύνεται σέ ὅλα τά ἔθνη, ἐπιδιώκει νά παρουσιάσει τήν παγκοσμιότητα τοῦ εὐαγγελίου, πού τούς ἀγκαλιάζει ὅλους. Γι αὐτό στή γενεαλογία του ἀνάγεται ὥς τόν ᾿Αδάμ.
   2) ᾿Από τόν ᾿Αβραάμ μέχρι τόν Δαυΐδ ταυτίζονται οἱ γενεαλογίες τῶν δύο εὐαγγελιστῶν καί συμπίπτουν μέ ὅσα μᾶς παραδίδει ἡ Παλαιά Διαθήκη. Οἱ σοβαρές διαφορές μεταξύ τῶν δύο γενεαλογιῶν ἐντοπίζονται στό διάστημα ἀπό Δαυΐδ μέχρι ᾿Ιωσήφ. Συνεπῶς ἀπό τόν ᾿Ιωσήφ μέχρι τόν Δαυΐδ ἔχουμε δύο διαφορετικούς πίνακες. ῾Ο Λουκᾶς παραθέτει συνολικά 42 ὀνόματα, ἐνῶ ὁ Ματθαῖος 28. Τό ἐνδιαφέρον εἶναι ὅτι καί οἱ δύο γενεαλογίες συναντιοῦνται στόν βασιλιά Δαυΐδ, ἀπό τή γενιά τοῦ ὁποίου ἀναμενόταν ὁ Μεσσίας.
    Γιά ποιό λόγο ἡ Παρθένος δέν ἀναφέρεται στή γενεαλογία ἐνῶ ἀντιθέτως μνημονεύεται ὁ ᾿Ιωσήφ, πού δέν συντελεῖ καθόλου στή γέννηση; ῾Ο ἅγιος Χρυσόστομος καί οἱ ἄλλοι πατέρες ἀπαντοῦν·
Στήν εὐαγγελική ἐξιστόρηση λέγεται σαφέστατα ὅτι ἡ Παρθένος ἦταν ἀπό τόν οἶκο καί τήν πατριά τοῦ Δαυΐδ, ἀφοῦ ὁ Θεός λέγει στόν Γαβριήλ νά μεταβεῖ «πρός παρθένον μεμνηστευμένην ἀνδρί, ᾧ ὄνομα ᾿Ιωσήφ, ἐξ οἴκου καί πατριᾶς Δαυΐδ» (βλ. Λκ 1,27). ᾿Αλλά καί ὁ ᾿Ιωσήφ προερχόταν ἀπό τήν ἴδια φυλή, διότι ὑπῆρχε νόμος καί ἔθιμο νά μήν ἐπιτρέπεται ὁ γάμος μεταξύ προσώπων διαφορετικῆς φυλῆς, καί ὁ ᾿Ιωσήφ ὡς τηρητής τοῦ νόμου, θά κράτησε αὐτό τό ἔθιμο. ῎Αρα γενεαλογώντας τόν ᾿Ιωσήφ, τόν νομιζόμενο πατέρα (βλ. Λκ 3,23), γενεαλογεῖται ἔμμεσα καί ἡ Μαρία πού ἦταν ἀπό τήν ἴδια γενιά.
 
1,1. Βίβλος γενέσεως ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, υἱοῦ Δαυΐδ υἱοῦ ᾿Αβραάμ.
   Βίβλος γενέσεως (βλ. Γέ 5,1) σημαίνει ἱστορία. Βίβλος γενέσεως ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ εἶναι ἡ ἱστορία τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ. Πρῶτο θέμα τῆς ἱστορίας αὐτῆς εἶναι ἡ γενεαλογία, ἡ καταγωγή τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ.
Χριστός σημαίνει χρισμένος. ῾Ο ᾿Ιησοῦς εἶναι ὁ κατεξοχήν Χριστός, διότι ὡς ἄνθρωπος δέν χρίσθηκε μέ ἔλαιο, καθώς χρίονταν οἱ ἱερεῖς καί οἱ βασιλεῖς, ἀλλά ἦταν πεπληρωμένος μέ τό ἅγιο Πνεῦμα, ὅπως προφήτευσε ὁ ᾿Ησαΐας· «Πνεῦμα Κυρίου ἐπ ἐμέ, οὗ εἵνεκεν ἔχρισέ με» (᾿Ησ. 61,1· Λκ 4,18). ῾Ο ᾿Ιησοῦς Χριστός, ὁ υἱός τῆς Παρθένου εἶναι ταυτόχρονα υἱός Δαυΐδ καί υἱός ᾿Αβραάμ. Αὐτοί εἶναι οἱ δύο σπουδαιότεροι ἀπό τούς προγόνους τοῦ Χριστοῦ ἀλλά καί δύο ἐπίσημα πρόσωπα τοῦ ἰουδαϊκοῦ ἔθνους. ῾Ο ᾿Αβραάμ (2000 π.Χ.) εἶναι ὁ πατέρας καί γενάρχης τοῦ ᾿Ισραηλιτικοῦ λαοῦ (βλ. Μθ 3,9· Λκ 1,73· ᾿Ιω 8,33· ᾿Ια 2,5), ἀπό αὐτόν κατάγονται ὅλοι οἱ ῾Εβραῖοι. Σ᾿ αὐτόν ἔδωσε πρῶτα ὁ Θεός τίς ὑποσχέσεις, ὅτι διά τοῦ σπέρματος αὐτοῦ, εὐλογηθήσονται «πᾶσαι αἱ φυλαί τῆς γῆς» (Γέ 12,3· 22,18) ἐπειδή «ἡ πίστις (τοῦ ᾿Αβραάμ) ἐλογίσθη εἰς δικαιοσύνην» (Γέ 15,6· Ρω 4,3). ᾿Αλλά καί στόν βασιλιά Δαυΐδ (1000 π.Χ.) ὁ Θεός ὑποσχέθηκε· «ἐκ καρποῦ τῆς κοιλίας σου θήσομαι ἐπί τοῦ θρόνου σου» (Ψα 131,11 πρβλ. Ψα 88,4. 29. 39). ῾Ο εὐαγγελιστής τοποθέτησε μάλιστα τόν Δαυΐδ πρίν ἀπό τόν ᾿Αβραάμ, ἐπειδή ὁ Δαυΐδ ἦταν πλησιέστερος στόν ᾿Ιησοῦ Χριστό, ἐνδοξότερος τοῦ ᾿Αβραάμ καί ἐπειδή ἀπό τό σπέρμα τοῦ Δαυΐδ προεῖπαν οἱ προφῆτες ὅτι πρόκειται νά σαρκωθεῖ. ῾Ο ᾿Ιησοῦς ἦταν ἀπόγονος τοῦ Δαυΐδ. Αὐτό τονίζεται ἰδιαίτερα ἀπό τούς εὐαγγελιστές, διότι ἀποτελεῖ βασικό στοιχεῖο τῆς ταυτότητος τοῦ Μεσσία (βλ. Μθ 9,27. 15,22. 21,9. 15· ᾿Ιω 7,42).
   ῾Ο ἅγιος Χρυσόστομος τονίζει· «῎Ακουσέ τα αὐτά χωρίς καμία ταπεινή ὑποψία, ἀλλά αὐτό ἀκριβῶς νά θαυμάσεις, ὅτι ἐνῶ εἶναι Υἱός τοῦ ἀνάρχου Θεοῦ καί μάλιστα Υἱός γνήσιος, κατεδέχθηκε νά ὀνομασθεῖ καί υἱός Δαυΐδ, γιά νά κάνει ἐσένα υἱό τοῦ Θεοῦ· κατεδέχθηκε νά κάνει αὐτός πατέρα του δοῦλο, γιά νά καταστήσει τόν Κύριο πατέρα σέ σένα τόν δοῦλο. Γιά τόν ἀνθρώπινο λογισμό εἶναι πολύ δυσκολότερο νά γίνει ὁ Θεός ἄνθρωπος, παρά ὁ ἄνθρωπος υἱός τοῦ Θεοῦ. ῞Οταν ἀκούσεις, λοιπόν, ὅτι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ εἶναι υἱός τοῦ Δαυΐδ καί τοῦ ᾿Αβραάμ, νά μήν ἀμφιβάλλεις, ὅτι καί σύ, ὁ υἱός τοῦ ᾿Αδάμ, θά γίνεις υἱός τοῦ Θεοῦ. Γεννήθηκε κατά σάρκα, γιά νά γεννηθεῖς ἐσύ πνευματικά· γεννήθηκε ἀπό γυναίκα, γιά νά παύσεις ἐσύ νά εἶσαι υἱός γυναίκας. Γι᾿ αὐτό ἡ γέννηση εἶναι καί ὅμοια μέ τή δική μας ἀλλά καί ὑπερέβη τή δική μας».
 
1,2. ᾿Αβραάμ ἐγέννησε τόν ᾿Ισαάκ, ᾿Ισαάκ δέ ἐγέννησε τόν ᾿Ιακώβ, ᾿Ιακώβ δέ ἐγέννησε τόν ᾿Ιούδαν καί τούς ἀδελφούς αὐτοῦ.
  ᾿Εγέννησε· ῾Ο ἄνδρας, ἡ κεφαλή τῆς γυναίκας, εἶναι καί ἡ ἀρχή καί ἡ ρίζα τοῦ τέκνου, ἐπειδή αὐτός σπείρει, γεννᾶ. ῾Ωστόσο ἡ γυναίκα πού δόθηκε ὡς βοηθός στόν ἄνδρα, ἐκτρέφει καί θάλπει καί συναυξάνει τό σπέρμα καί τέλος τίκτει.
  ῾Ο εὐαγγελιστής ἀναφέρει ὀνομαστικά ὡς υἱό τοῦ ᾿Ιακώβ μόνο τόν ᾿Ιούδα, ἐνῶ γιά τούς ὑπόλοιπους λέει ἁπλῶς τούς ἀδελφούς αὐτοῦ, ἐπειδή ἀπό τή δική του φυλή γεννήθηκε ὁ Χριστός, ὅπως τό προφήτευσε ὁ πατριάρχης ᾿Ιακώβ ὅταν πέθαινε, ξεχωρίζοντας ἀπό ὅλα τά παιδιά του τόν ᾿Ιούδα (βλ. Γέ 49,10· ῾Εβ 7,14· ᾿Απ 5,5).
 
1,3. ᾿Ιούδας δέ ἐγέννησε τόν Φαρές καί τόν Ζαρά ἐκ τῆς Θάμαρ, Φαρές δέ ἐγέννησε τόν ᾿Εσρώμ, ᾿Εσρώμ δέ ἐγέννησε τόν ᾿Αράμ.
  ῾Ο ᾿Ιούδας, ὁ γιός τοῦ ᾿Ιακώβ, ἔκανε τή Θάμαρ νύφη στόν πρῶτο γιό του καί ἔπειτα στόν δεύτερο, σύμφωνα μέ τή συνήθεια τῶν ᾿Ιουδαίων τῆς ἐπιγαμβρεύσεως (λεβιρατικός γάμος). ᾿Επειδή καί οἱ δυό πέθαναν ξαφνικά χωρίς ν᾿ ἀφήσουν παιδιά, ὁ ᾿Ιούδας θέλησε νά ἀπομακρύνει τήν Θάμαρ ἀπό τήν οἰκογένειά του. ᾿Εκείνη ὅμως μέ τέχνασμα ξεγέλασε τόν πεθερό της ᾿Ιούδα, τόν ἔκανε ἄνδρα της, χωρίς ἐκεῖνος νά τήν ἀναγνωρίσει καί γέννησε δίδυμα. ῾Η Θάμαρ ἐνήργησε ἔτσι ὄχι ἀπό διαφθορά, ἀλλά ἀπό πίστη ὅτι ἡ οἰκογένεια τοῦ ᾿Ιακώβ εἶναι εὐλογημένη, ἐπειδή αὐτή μόνο λατρεύει τόν ἀληθινό Θεό. Γι᾿ αὐτό θέλησε μέ κάθε τρόπο νά μπεῖ καί νά παραμείνει σ᾿ αὐτή. Στήν πραγματικότητα ἅγνευσε περισσότερο ἀπό ἄλλες γυναῖκες, διότι μέ τόν ᾿Ιούδα δέν ξαναεῖχε σαρκικές σχέσεις. ῾Ο Θεός γιά νά βραβεύσει τήν πίστη της, τήν ἔκανε πρόγονο τοῦ Χριστοῦ.
  ῾Ο ἅγιος Χρυσόστομος παρατηρεῖ ὅτι «ἐνῶ ἀπαριθμεῖ ἄνδρες ἡ γενεαλογία, ἀναφέρει καί ὁρισμένες γυναῖκες. Δέν ἀνέφερε βέβαια ὅλες τίς γυναῖκες, ἀλλά παρέλειψε τίς τιμημένες, ὅπως ἦταν ἡ Σάρρα, ἡ Ρεβέκκα καί ἄλλες, ἐνῶ παρουσίασε τίς διαβόητες γιά τήν κακία τους, ὅποια π.χ. ἦταν πόρνη καί μοιχαλίδα, ὅποια προερχόταν ἀπό παράνομους γάμους, ὅποια ἦταν ἀλλόφυλη καί βάρβαρη. Μνημόνευσε τή γυναίκα τοῦ Οὐρία, τή Θάμαρ, τή Ραάβ καί τή Ρούθ, ἀπό τίς ὁποῖες ἡ μία ἦταν ἀλλόφυλη, ἄλλη πόρνη καί ἄλλη πλάγιασε μέ τόν πεθερό της καί ὄχι ἔπειτα ἀπό νόμιμο τουλάχιστον γάμο, ἀλλά ἀφοῦ πέτυχε μέ δόλο τή συνεύρεση καί καλύφθηκε μέ τό προσωπεῖο τῆς πόρνης. Κανείς ἐπίσης δέν ἀγνοεῖ τή γυναίκα τοῦ Οὐρία μέ τήν ὁποία μοίχευσε ὁ Δαυΐδ, ἐπειδή τό τόλμημα ἦταν πρωτοφανές. ῾Ο εὐαγγελιστής ὅμως ἄφησε ὅλες τίς ἄλλες καί περιέλαβε μόνο αὐτές στή γενεαλογία του. ῎Αν ἔπρεπε νά ἀναφερθοῦν γυναῖκες, ἔπρεπε νά μποῦν ὅλες καί ἄν ὄχι ὅλες ἔπρεπε νά ἀναφερθοῦν οἱ φημισμένες γιά τήν ἀρετή καί ὄχι γιά τά ἁμαρτήματα... ῾Ο πατριάρχης τους, ἀπό τόν ὁποῖο πῆραν καί τό ἐθνικό τους ὄνομα, εἶναι γνωστό ὅτι ὑπέπεσε σέ μεγάλη ἁμαρτία, διότι παρουσιάζεται ἡ Θάμαρ καί τόν κατηγορεῖ γιά τήν πορνεία του. Καί ὁ Δαυΐδ ἐπίσης ἀπέκτησε τόν Σολομώντα ἀπό παράνομη γυναίκα. Καί ἀφοῦ οἱ σπουδαῖοι δέν κατόρθωσαν νά τηρήσουν τόν Μωσαϊκό νόμο, πολύ περισσότερο δέν τό πέτυχαν οἱ ἀσήμαντοι. Καί ἀφοῦ ὅλοι τόν παρέβαιναν, ὅλοι ἦταν ἁμαρτωλοί, γι᾿ αὐτό ἦταν ἀναγκαία ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ Χριστοῦ».
  ῾Ο εὐαγγελιστής προβάλλει ὄχι μόνο τόν Φαρές τόν πατέρα τοῦ ᾿Εσρώμ, ἀλλά καί τόν ἀδελφό του Ζαρά, διότι ἦταν δίδυμοι. Εἶναι μάλιστα πολύ χαρακτηριστικό αὐτό πού συνέβη τήν ὥρα τῆς γέννησής τους. Πρῶτος ἔβγαλε τό χέρι του ὁ Ζαρά, τότε ἡ μαία πού ἦταν ἐκεῖ τό ἔδεσε ἀμέσως μέ κόκκινη κλωστή. ᾿Εκεῖνος ὅμως τράβηξε πίσω τό χέρι καί ἔτσι βγῆκε πρῶτος ὁ Φαρές κι ἔπειτα ὁ Ζαρά μέ τό κόκκινο νήμα. ῾Ο ᾿Εσρώμ γεννήθηκε στή Χαναάν πρίν ἀκόμη ὁ ᾿Ιακώβ μετοικήσει στήν Αἴγυπτο (Γέ 46,12).
 
1,4-5. ᾿Αράμ δέ ἐγέννησε τόν ᾿Αμιναδάβ, ᾿Αμιναδάβ δέ ἐγέννησε τόν Ναασών, Ναασών δέ ἐγέννησε τόν Σαλμών, Σαλμών δέ ἐγέννησε τόν Βοόζ ἐκ τῆς ῾Ραχάβ, Βοόζ δέ ἐγέννησε τόν ᾿Ωβήδ ἐκ τῆς ῾Ρούθ, ᾿Ωβήδ δέ ἐγέννησε τόν ᾿Ιεσσαί.
   ῾Ο Ναασών ἀναφέρεται ὡς ἀρχηγός τῆς φυλῆς ᾿Ιούδα στήν ἔξοδο τῶν ᾿Ισραηλιτῶν ἀπό τήν Αἴγυπτο (βλ. ᾿Αρ 1,7· Α´ Πα 2,10). Σύμφωνα μέ τόν κατάλογο τοῦ Ματθαίου ὁ Ναασών ἀπέχει μόλις τρεῖς γενιές ἀπό τόν ᾿Εσρώμ. ᾿Αλλά τρεῖς γενιές εἶναι πολύ λίγες γιά τά 400 καί πλέον χρόνια πού ἔκαναν οἱ ᾿Ισραηλίτες στήν Αἴγυπτο. Μᾶλλον πρέπει ὁ εὐαγγελιστής νά παραλείπει μερικά πρόσωπα.
   ῾Ο Σαλμών ἔζησε στά χρόνια τοῦ Μωυσῆ. ῾Η ῾Ραχάβ ἤ Ραάβ ἦταν πόρνη σ᾿ ἕνα εἰδωλολατρικό ἔθνος στά χρόνια πού οἱ ῾Εβραῖοι μπῆκαν στήν Παλαιστίνη. ῞Οταν γνώρισε τούς πρώτους ᾿Ισραηλίτες, πίστεψε ὅτι αὐτοί λατρεύουν τόν ἀληθινό Θεό, μετανόησε καί ἐγκατέλειψε τό ἀτιμωτικό ἐπάγγελμά της. Συνεργάστηκε μέ τούς ἰσραηλινούς κατασκόπους καί ζήτησε νά γίνει μέλος τοῦ ᾿Ισραήλ (᾿Ιη 2, 7-24), γιά νά λατρεύει τόν Θεό αὐτοῦ τοῦ λαοῦ. ῾Ο Θεός βράβευσε τήν πίστη, τή μετάνοια καί τήν ἀφοσίωσή της καί τήν ἔκανε πρόγονο τοῦ Χριστοῦ.
   ῾Η Ρούθ ἦταν ἀλλοεθνής, ἀλλόθρησκη. ᾿Εγκατέλειψε τό ἔθνος της καί τό θρήσκευμά της, ἄν καί ἦταν χήρα καί ἄτεκνη, γιά νά ἀκολουθήσει τήν πρώτη πεθερά της Νωεμίν, ὄχι μόνο ἐπειδή τήν ἀγαποῦσε ἀλλά ἐπειδή πίστεψε ὅτι αὐτή λατρεύει τόν ἀληθινό Θεό. ῾Ο Θεός γιά νά τή βραβεύσει τήν ἀποκατέστησε μέ τόν Βοόζ καί τήν ἔκανε γιαγιά τοῦ βασιλιά Δαυΐδ καί πρόγονο τοῦ Χριστοῦ.
   ῾Ο ἅγιος Χρυσόστομος λέει ὅτι ὁ Ματθαῖος ἀναφέρει τή Ρούθ καί τή Ραάβ, ἀπό τίς ὁποῖες ἡ πρώτη ἦταν ἀπό ἄλλο ἔθνος καί ἡ δεύτερη ὄχι μόνο ἀπό ἄλλο ἔθνος ἀλλά καί πόρνη, γιά νά βεβαιωθοῦμε ὅτι ὁ Κύριος ἦρθε γιά νά ἐξαλείψει ὅλες τίς κακίες μας, γιά νά διαδραματίσει ρόλο γιατροῦ καί ὄχι δικαστῆ. ῞Οπως οἱ πρόγονοι τοῦ ᾿Ιησοῦ πῆραν πόρνες γιά γυναῖκες τους, ἔτσι καί ὁ Θεός μέ τήν ἐνανθρώπησή του πῆρε καί προστάτευσε τήν ἀνθρωπότητα, πού εἶχε γίνει πόρνη καί ἀνήθικη. Τήν ἀπάλλαξε ἀπό τίς προγονικές ἁμαρτίες καί τήν κατέστησε πιστή νύμφη του, ἔφτιαξε τήν ᾿Εκκλησία του.
 
1,6. ᾿Ιεσσαί ἐγέννησε τόν Δαυΐδ τόν βασιλέα. Δαυΐδ δέ ὁ βασιλεύς ἐγέννησε τόν Σολομῶντα ἐκ τῆς τοῦ Οὐρίου.
   Γιά τόν Δαυΐδ σημειώνεται καί ὁ τίτλος του, βασιλέας, ὄχι μόνο ἐπειδή εἶναι ὁ πρῶτος βασιλιάς πού μνημονεύεται στή γενεαλογία αὐτή, ἀλλά ἐπειδή αὐτό τό βασιλικό του ἀξίωμα θά κληρονομοῦσε ὁ Μεσσίας (βλ. Λκ 1,32). ῾Ο Οὐρίας ἦταν ἕνας σπουδαῖος στρατηγός τοῦ Δαυΐδ. ῾Ο βασιλιάς γιά νά πάρει τή γυναίκα του, τή Βηρσαβεέ μέ τήν ὁποία προηγουμένως εἶχε διαπράξει μοιχεία ἔστειλε τόν Οὐρία σέ πολύ ἐπικίνδυνες μάχες, ὅπου καί σκοτώθηκε. Μέ αὐτή τή γυναίκα τοῦ Οὐρίου, τῆς ὁποίας τό ὄνομα δέν ἀναφέρεται, διότι ἁμάρτησε σέ ἀντίθεση μέ τίς ἄλλες τρεῖς πού μετανόησαν, ὁ Δαυΐδ ἐγέννησε τόν Σολομῶντα.
 
1,7-9. Σολομών δέ ἐγέννησε τόν ῾Ροβοάμ, ῾Ροβοάμ δέ ἐγέννησε τόν ᾿Αβιά, ᾿Αβιά δέ ἐγέννησε τόν ᾿Ασά, ᾿Ασά δέ ἐγέννησε τόν ᾿Ιωσαφάτ, ᾿Ιωσαφάτ δέ ἐγέννησε τόν ᾿Ιωράμ, ᾿Ιωράμ δέ ἐγέννησε τόν ᾿Οζίαν, ᾿Οζίας δέ ἐγέννησε τόν ᾿Ιωάθαμ, ᾿Ιωάθαμ δέ ἐγέννησε τόν ῎Αχαζ, ῎Αχαζ δέ ἐγέννησε τόν ᾿Εζεκίαν, ᾿Εζεκίας δέ ἐγέννησε τόν Μανασσῆ.
   ῾Ο ᾿Οζίας ἤ ᾿Αζαρίας εἶναι ὁ βασιλιάς πού τόλμησε νά θυμιατίσει στό ναό καί γι᾿ αὐτό προσβλήθηκε ἀπό λέπρα (βλ. Β´ Πα 26,19). ᾿Από τά βιβλία τῶν Βασιλειῶν πληροφορούμαστε ὅτι γιός τοῦ ᾿Ιωράμ εἶναι ὁ ᾿Οχοζίας, γιός τοῦ ᾿Οχοζία ὁ ᾿Ιωάς, γιός τοῦ ᾿Ιωάς ὁ ᾿Αμασίας ὁ ὁποῖος γέννησε τόν ᾿Οζία ἤ ᾿Αζαρία (Δ´ Βα 8,25·11,1-2· 14,1·15,1). ᾿Από αὐτό φαίνεται ὅτι ὁ Ματθαῖος ἀποσιώπησε τρία ὀνόματα, τοῦ ᾿Οχοζία, τοῦ ᾿Ιωάς καί τοῦ ᾿Αμασία. Δέν τά ἀνέφερε, εἴτε ἐπειδή αὐτοί ἦσαν ἀσεβεῖς (βλ. Δ´ Βα 8,27· Β´ Πα 24,18 καί 25,14), εἴτε ἐπειδή τά ὀνόματά τους ἦταν σβησμένα ἀπό τούς ἑβραϊκούς καταλόγους.
 
1,10-11. ᾿Εζεκίας δὲ ἐγέννησε τὸν Μανασσῆ, Μανασσῆς δὲ ἐγέννησε τὸν ᾿Αμών, ᾿Αμὼν δὲ ἐγέννησε τὸν ᾿Ιωσίαν, ᾿Ιωσίας δέ ἐγέννησε τόν ᾿Ιεχονίαν καί τούς ἀδελφούς αὐτοῦ ἐπί τῆς μετοικεσίας Βαβυλῶνος.
   Στήν ἱστορία τοῦ ᾿Ισραήλ ὁ Μανασσῆς ἦταν ἀπό τούς πλέον ἀσεβεῖς καί ἁμαρτωλούς βασιλεῖς. ῾Υποχρέωσε τούς πιό πολλούς ᾿Ισραηλίτες νά ἀρνηθοῦν τόν Θεό, νά γίνουν εἰδωλολάτρες καί νά πέσουν σέ σαρκικά ἁμαρτήματα.
   ᾿Επί τῆς μετοικεσίας Βαβυλῶνος· Μετοικεσία σημαίνει τήν ἀλλαγή τῆς κατοικίας. Τόν 6ο π.Χ. αἰώνα οἱ Βαβυλώνιοι κυρίευσαν τήν Παλαιστίνη, κατέστρεψαν τήν ᾿Ιερουσαλήμ καί ὁδήγησαν τούς μισούς ῾Εβραίους αἰχμαλώτους στή Βαβυλώνα γιά 70 χρόνια. ᾿Από τότε ποτέ πιά ὁ ᾿Ισραήλ δέν εἶδε δόξες. ῾Η πρώτη μετοικεσία τῶν ῾Εβραίων στή Βαβυλώνα ἔγινε ἐπί ᾿Ιωακείμ καί ἡ δεύτερη μετά ἀπό λίγο χρονικό διάστημα ἐπί ᾿Ιεχονίου (βλ. Δ´ Βα 24,1-16). Τότε ὁ Ναβουχοδονόσορ μετέφερε ἀπό τήν ᾿Ιερουσαλήμ στή Βαβυλώνα πολλές χιλιάδες ῾Εβραίους μαζί μέ τόν βασιλιά τους (βλ. Δ´ Βα 24,14-16. Β´ Πα 36,6-10). Σβήνει πλέον ὁ θεσμός τοῦ βασιλιᾶ. Μέ τήν αἰχμαλωσία κλείνει τό τμῆμα αὐτό τοῦ καταλόγου.
 
1,12-15. Μετά δέ τήν μετοικεσίαν Βαβυλῶνος ᾿Ιεχονίας ἐγέννησε τόν Σαλαθιήλ, Σαλαθιήλ δέ ἐγέννησε τόν Ζοροβάβελ, Ζοροβάβελ δέ ἐγέννησε τόν ᾿Αβιούδ, ᾿Αβιούδ δέ ἐγέννησε τόν ᾿Ελιακείμ, ᾿Ελιακείμ δέ ἐγέννησε τόν ᾿Αζώρ, ᾿Αζώρ δέ ἐγέννησε τόν Σαδώκ, Σαδώκ δέ ἐγέννησε τόν ᾿Αχείμ, ᾿Αχείμ δέ ἐγέννησε τόν ᾿Ελιούδ, ᾿Ελιούδ δέ ἐγέννησε τόν ᾿Ελεάζαρ, ᾿Ελεάζαρ δέ ἐγέννησε τόν Ματθάν, Ματθάν δέ ἐγέννησε τόν ᾿Ιακώβ.
   ῾Ο ᾿Ιεχονίας ἀνέβηκε στό βασιλικό θρόνο ὀχτώ χρονῶν καί βασίλευσε μόνο γιά ἕνα τρίμηνο, ἔπειτα μεταφέρθηκε ἀπό τόν Ναβουχοδονόσορα στή Βαβυλώνα, ὅπου καί πέθανε. Στή Βαβυλώνα ἐγέννησε τόν Σαλαθιήλ, καί ὁ Σαλαθιήλ τόν Ζοροβάβελ (βλ. Α´ Πα 3,17), ὁ ὁποῖος ἐπέστρεψε στήν ᾿Ιερουσαλήμ καί οἰκοδόμησε τό θυσιαστήριο τοῦ Θεοῦ (βλ. Β´ ῎Εσ 3,2. 8· 5,2).
 
1,16. ᾿Ιακώβ δέ ἐγέννησε τόν ᾿Ιωσήφ τόν ἄνδρα Μαρίας, ἐξ ἧς ἐγεννήθη ᾿Ιησοῦς ὁ λεγόμενος Χριστός.
   ῾Ο εὐαγγελιστής φθάνει στόν ᾿Ιωσήφ καί τόν χαρακτηρίζει ὡς τόν ἄνδρα Μαρίας, δηλαδή σύζυγο, ἀφοῦ ἔτσι φαινόταν στά μάτια τοῦ κόσμου. ῾Ο ἅγιος Χρυσόστομος ἐπισημαίνει· «᾿Αφοῦ ἀνέφερε λοιπόν ὅλους τούς προγόνους καί τελείωσε στόν ᾿Ιωσήφ, δέν ἀρκέσθηκε στό ὄνομά του, ἀλλά πρόσθεσε· ᾿Ιωσήφ τόν ἄνδρα Μαρίας, διότι ἤθελε νά δείξει ὅτι τόν περιέλαβε στή γενεαλογία ἐξαιτίας τῆς Μαρίας. ῎Επειτα γιά νά μή νομίσεις, ὅταν ἀκούσεις τό ἄνδρα Μαρίας, ὅτι ἡ γέννηση τοῦ Χριστοῦ ἀκολούθησε τό φυσικό δρόμο, συμπλήρωσε τόν τρόπο τῆς γεννήσεως». Μέ τή φράση ἐξ ἧς ἐγεννήθη, ὁ εὐαγγελιστής ἀπέκλεισε τή συμμετοχή τοῦ ᾿Ιωσήφ στή σύλληψη καί στή γέννηση τοῦ ᾿Ιησοῦ τήν ὁποία ἀποδίδει στήν Παρθένο Μαρία.
   ῾Ο ᾿Ιησοῦς διακρίνεται ἀπό ὅλους τούς ἄλλους πού ἔφεραν αὐτό τό ὄνομα. Εἶναι ὁ λεγόμενος Χριστός. ῾Η φράση αὐτή ἀποτελεῖ τό ἐπώνυμό του.
 
1,17. Πᾶσαι οὖν αἱ γενεαί ἀπό ᾿Αβραάμ ἕως Δαυΐδ γενεαί δεκατέσσαρες, καί ἀπό Δαυΐδ ἕως τῆς μετοικεσίας Βαβυλῶνος γενεαί δεκατέσσαρες, καί ἀπό τῆς μετοικεσίας Βαβυλῶνος ἕως τοῦ Χριστοῦ γενεαί δεκατέσσαρες.
   ῾Ο Ματθαῖος πού ἀπευθύνει τό Εὐαγγέλιό του στούς ἐξ ᾿Ιουδαίων χριστιανούς ἐνδιαφέρεται νά παρουσιάσει τή γενεαλογία Χριστολογικά, σέ ἄμεση σχέση μέ τό πρόσωπο τοῦ Μεσσία. Κατατάσσει τά ὀνόματα σέ τρεῖς δεκατετράδες. Τόν ἐνδιαφέρει πρῶτα ὁ ἱερός ἀριθμός ἑπτά πού μέ τόν διπλασιασμό (14) ἐπιβεβαιώνεται. ῎Επειτα οἱ τρεῖς ὁμάδες περιλαμβάνουν ἀντίστοιχα· πατριάρχες, βασιλεῖς καί διδασκάλους. ᾿Αντιστοιχοῦν δέ οἱ τρεῖς αὐτές ὁμάδες στό τριπλό ἀξίωμα τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, ἀρχιερατικό, βασιλικό, προφητικό. Οἱ πρόγονοι τῆς μεσαίας δεκατετράδος, ἀπό Δαυΐδ μέχρι ᾿Ιεχονία, τότε πού ἔγινε ἡ μετοικεσία Βαβυλῶνος, ἦταν ὅλοι βασιλιάδες. ῾Ο ἅγιος Χρυσόστομος παρατηρεῖ· «Δέν βελτιώθηκαν μέ τίς ἀλλαγές τῆς πολιτικῆς τους κατάστασης, ἀλλά διατήρησαν τά ἴδια ἐλαττώματα καί μέ τό ἀριστοκρατικό πολίτευμα καί μέ τή βασιλεία καί μέ τήν ὀλιγαρχία. Δέν ἔγιναν περισσότερο ἐνάρετοι οὔτε ἀπό τήν ἡγεσία μεγάλων ἀρχηγῶν οὔτε ἱερέων οὔτε βασιλέων...Πολύ σωστά ὑπενθυμίζει καί τήν αἰχμαλωσία, ὑποδηλώνοντας ἔτσι ὅτι δέν συνετίσθηκαν ἀκόμη καί τότε πού ξέπεσαν σ᾿ ἐκείνη τήν κατάσταση. ῾Επομένως ὅλα δείχνουν ὅτι ἦταν ἀνάγκη νά ἔρθει στόν κόσμο ὁ Χριστός».
   ῎Αν μετρήσουμε τίς γενιές ἀπό τή μετοικεσία Βαβυλῶνος ὥς τόν ᾿Ιωσήφ εἶναι δώδεκα καί ὄχι δεκατέσσαρες. ῾Ο ἅγιος πατέρας ἀπαντᾶ καί σ᾿ αὐτή τήν ἀπορία· «Στό σημεῖο αὐτό ὁ εὐαγγελιστής ὑπολογίζει ὡς μία γενιά τό χρόνο τῆς αἰχμαλωσίας καί ὡς ἄλλη τόν ἴδιο τόν Χριστό. ῎Ετσι τόν συνδέει στενότατα μέ μᾶς τούς ἀνθρώπους».
   ῾Η συνεχής ἀναφορά ὅλων αὐτῶν τῶν προσώπων πού συνδέονται μέ τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ μᾶς διδάσκει ὅτι πάνω στή γῆ ὅλες οἱ γενιές τῶν ἀνθρώπων ἔρχονται καί παρέρχονται. Μόνο ὁ Χριστός καί ὅ,τι σχετίζεται μέ τό ὄνομά του μένουν αἰώνια. ῾Η πίστη στό πρόσωπο τοῦ Κυρίου δίνει αἰώνια ἀξία στή μικρή καί ἀσήμαντη ζωή μας.
 
β) ῾Η γέννηση τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ (1,18-25)
 
  Μέ πολλή συντομία καί ἁπλότητα περιγράφει ὁ εὐαγγελιστής τό μεγαλύτερο γεγονός τῶν αἰώνων, τή γέννηση τοῦ Χριστοῦ, τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ, τή σάρκωση τοῦ Λόγου (βλ.᾿Ιω 1,13). «Οὐ φέρει τό μυστήριον ἔρευνα. Πίστει μόνῃ τοῦτο πάντες δοξάζομεν», ψάλλουμε στούς αἴνους τῶν Χριστουγέννων. Ζοῦμε τή γέννηση τοῦ Χριστοῦ ὡς ἀποκάλυψη, ὡς ἱστορία καί ὡς ἐμπειρία, πού τήν παρακολουθοῦμε μέ ἔκσταση, μέ δέος καί θαυμασμό.
 
1,18. Τοῦ δέ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ ἡ γέννησις οὕτως ἦν. Μνηστευθείσης γάρ τῆς μητρός αὐτοῦ Μαρίας τῷ ᾿Ιωσήφ, πρίν ἤ συνελθεῖν αὐτούς εὑρέθη ἐν γαστρί ἔχουσα ἐκ Πνεύματος ῾Αγίου.
   Οὕτως ἦν δηλαδή «αὐτή εἶναι» ἡ γέννησις, τήν ὁποία πρόκειται νά ἐξιστορήσει. ῾Η μνηστεία σύμφωνα μέ τόν ἰουδαϊκό νόμο ἦταν προκαταρκτική πράξη τοῦ γάμου καί δημιουργοῦσε σχέση δεσμευτικῆς ὑποχρεώσεως μεταξύ τῶν μνηστευομένων. Μετά τή μνηστεία ὁ ἄνδρας ἦταν σύμφωνα μέ τό νόμο ὁ σύζυγος τῆς γυναίκας (βλ. Γε 29,21· Δε 22,23) καί ὁ δεσμός μποροῦσε νά λυθεῖ μόνο μέ διαζύγιο καί ἀποζημίωση χρηματική πού ἔπρεπε νά δώσει ὁ ἄνδρας στή γυναίκα.
Γιά νά γίνει παραδεκτός ὁ λόγος ὁ εὐαγγελιστής δέν εἶπε τῆς Παρθένου ἀλλά τῆς μητρός αὐτοῦ Μαρίας. ῾Ο Θεοτόκης λέει ὅτι γιά τρεῖς λόγους εὐδόκησε ὁ Θεός νά μνηστευθεῖ ἡ ἀειπάρθενος Μαρία τόν ᾿Ιωσήφ. α) Γιά νά ἀποφύγει τόν κίνδυνο τοῦ θανάτου, διότι ὁ θάνατος ἦταν ἡ τιμωρία τῆς παρθένου πού βρισκόταν ἔγκυος, ἐνῶ δέν εἶχε ἄνδρα (βλ. Δε 22,23-24). ῾Η μνηστεία τῆς Μαρίας ἔκανε τόν καθένα νά νομίζει ὅτι συνέλαβε ἀπό τόν ᾿Ιωσήφ. β) Γιά νά φανεῖ ὅτι ὁ Χριστός καταγόταν ἀπό τό γένος τοῦ ᾿Αβραάμ καί τή φυλή τοῦ ᾿Ιούδα. Αὐτό δέν θά γινόταν, ἐάν ἡ παρθένος δέν εἶχε μνηστευθεῖ μέ ἄνδρα ἀπό τή φυλή τοῦ ᾿Ιούδα. γ) Γιά νά ὑπηρετεῖ ὁ ᾿Ιωσήφ χωρίς καμιά κακή ὑποψία τίς ἀνάγκες τοῦ νεογέννητου Χριστοῦ, ὅταν τόν καταδίωκε ὁ ῾Ηρώδης. ῾Ο ᾿Ιωσήφ κρίθηκε κατάλληλος γιά τήν ὑπηρεσία αὐτή, διότι ὑπερεῖχε στήν ἀρετή ἀπό ὅλους τούς ἄλλους.
  ῾Η φράση εὑρέθη ἐν γαστρί ἔχουσα δηλώνει τήν αἰφνίδια καί ἀνέλπιστη μεταβολή ἀπό τή φυσική κατάσταση στήν κατάσταση τῆς ἐγκυμοσύνης. ᾿Εξάλειψε, βέβαια, ὁ εὐαγγελιστής κάθε ὑποψία κλεψιγαμίας, λέγοντας ὅτι συνέλαβε ἐκ Πνεύματος ἁγίου (βλ. Λκ 1,35), μέ τή δύναμη καί τήν ἐνέργεια τοῦ παναγίου Πνεύματος. ῾Ο ἅγιος Χρυσόστομος ἑρμηνεύει· «῾Ο Ματθαῖος εἶπε ποιός ἔκαμε τό θαῦμα καί προχώρησε σέ ἄλλο θέμα, γιά νά μή κουράζεις ἐσύ τόν κήρυκα τοῦ εὐαγγελίου καί νά τόν ἐνοχλεῖς μέ τίς ἐρωτήσεις σου... ᾿Αγνοοῦμε πῶς ὁ ἄπειρος χώρεσε μέσα στή μήτρα, πῶς ὁ κυβερνήτης τοῦ κόσμου ἔμεινε ἔμβρυο μέσα στήν κοιλιά τῆς γυναίκας, πῶς γέννησε ἡ Παρθένος καί παρέμεινε παρθένος. Πές μου, πῶς ἔπλασε τό ἅγιο Πνεῦμα ἐκεῖνο τό ναό; Τό ὅτι γεννήθηκε ἀπό τό σῶμα τῆς Παρθένου, τό ἔκαμε βέβαια γνωστό μέ τά ἑξῆς λόγια· “Τό γάρ ἐν αὐτῇ γεννηθέν”. Καί ὁ Παῦλος εἶπε· “Γενόμενος ἐκ γυναικός”. Εἶναι φανερό ὅτι τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἀπό τό δικό μας φύραμα, ἀπό τή μήτρα τῆς Παρθένου. Δέν εἶναι ὅμως καθόλου φανερό τό πῶς».
 
1,19. ᾿Ιωσήφ δέ ὁ ἀνήρ αὐτῆς, δίκαιος ὤν καί μή θέλων αὐτήν παραδειγματίσαι, ἐβουλήθη λάθρα ἀπολῦσαι αὐτήν.
   ῾Ο ᾿Ιωσήφ ἦταν ἄνθρωπος δίκαιος δηλαδή ἐνάρετος καί ἄμεμπτος, ὅπως ὁ Νῶε, ὁ ᾿Ιώβ, οἱ γονεῖς τοῦ Προδρόμου (βλ. Γέ 6,9. ᾿Ιβ 1,1· Λκ 1,6). ῾Η εὐγένεια, ἡ λεπτότητα καί ἡ ὑπομονή τοῦ ᾿Ιωσήφ φαίνονται στή στάση του ἀπέναντι στήν Παρθένο, ὅταν ἀντιλήφθηκε τήν ἐγκυμοσύνη της καί ὅταν προστατεύει τόν Κύριο. ῾Ο Θεός τόν διάλεξε νά γίνει μνηστήρας τῆς Παρθένου, ἐπειδή ἦταν δίκαιος.
   ῾Ο ᾿Ιωσήφ ὑποπτεύεται μοιχεία, καί ὅμως μέ πραότητα καί ἀνεξικακία ὑπομένει τό ὄνειδος καί σκέφτεται· ᾿Εάν παραδώσει τήν Παρθένο στά κριτήρια, θά γίνει παράδειγμα ἀτιμίας καί τιμωρίας, ἡ ποινή της θά ἦταν ὁ θάνατος (βλ. Δε 22,21). Δέν μπορεῖ ὅμως καί νά τήν κρατήσει· ἡ ὑπακοή του στό νόμο τοῦ Θεοῦ τόν ἀναγκάζει νά τήν χωρίσει ὡς μοιχαλίδα. ᾿Εάν τήν ἔδιωχνε φανερά, αὐτό θά ἦταν ἀρκετό γιά τήν κατάκρισή της. Γι᾿ αὐτό θέλησε λάθρα ἀπολῦσαι αὐτήν, νά τήν ἀποπέμψει κρυφά συμβιβάζοντας ἔτσι τήν αὐστηρότητα τοῦ νόμου μέ τή συμπάθεια στή μνηστή του.
  ῾Ο Μωσαϊκός νόμος ἔλεγε ὅτι, ἄν βρεθεῖ μιά ἀνύπανδρη κοπέλα ἔγκυος ἤ μιά ἀρραβωνιασμένη πού δέν ἔχει τό παιδί ἀπό τόν ἀρραβωνιαστικό της, νά τήν παραδίδουν στό κοινοτικό συμβούλιο καί νά τή λιθοβολοῦν ἔξω ἀπό τό χωριό, μπροστά σ᾿ ὅλο τόν κόσμο, γιά νά γίνει παράδειγμα. ῾Ο ᾿Ιωσήφ εἶδε τή μνηστή του ἔγκυο, καί μή ξέροντας ὅτι εἶναι ἀπό τό Πνεῦμα τό ἅγιο, στενοχωρήθηκε, ἀλλά ἦταν σπλαχνικός καί δέν θέλησε αὐτήν παραδειγματίσαι, νά τῆς ἐπιβάλει τίς κυρώσεις τοῦ νόμου, νά τήν παραδώσει γιά λιθοβολισμό. ᾿Αρκέστηκε μόνο στό νά τή διώξει κρυφά, ὥστε κι αὐτός νά ἀπαλλαγεῖ καί αὐτή νά ζήσει. «῾Ο ᾿Ιωσήφ παραιτήθηκε ὄχι μόνο ἀπό τή βαρύτερη, τή νομική ποινή, ἀλλά καί ἀπό τήν ἐλαφρότερη, τό δημόσιο ἐξευτελισμό. Βλέπεις πόσο συγκαταβατικός ἦταν αὐτός ὁ ἄνθρωπος; ῎Οχι μόνο δέν τήν τιμώρησε, ἀλλά καί δέν τό ἀνακοίνωσε σέ κανένα, οὔτε σ᾿ αὐτή πού ἦταν ὕποπτη, ἀλλά τό σκεπτόταν μόνος του καί φρόντιζε νά ἀποκρύψει τήν κατηγορία ἀκόμη καί ἀπό τήν Παρθένο», τονίζει ὁ ἅγιος Χρυσόστομος.
 
1,20. Ταῦτα δέ αὐτοῦ ἐνθυμηθέντος ἰδού ἄγγελος Κυρίου κατ᾿ ὄναρ ἐφάνη αὐτῷ λέγων· ᾿Ιωσήφ υἱός Δαυΐδ, μή φοβηθῇς παραλαβεῖν Μαριάμ τήν γυναῖκα σου· τό γάρ ἐν αὐτῇ γεννηθέν ἐκ Πνεύματός ἐστιν ῾Αγίου.
   ῾Ο ἅγιος Χρυσόστομος δίνει ἀπαντήσεις στά εὔλογα ἐρωτήματα· Γιατί ὁ ἄγγελος δέν πληροφόρησε τόν ᾿Ιωσήφ προτοῦ νά ὑποψιασθεῖ καί νά στενοχωρηθεῖ; Γιά νά μή δυσπιστήσει καί πάθει ὅ,τι ἔπαθε ὁ Ζαχαρίας. ῏Ηταν εὔκολο νά πιστέψει ἀφ᾿ ὅτου ἔγινε τό πράγμα φανερό, δέν ἦταν ὅμως τό ἴδιο εὔκολο νά παραδεχθεῖ τήν πληροφορία, πρίν ἀρχίσει νά φαίνεται ἡ ἐγκυμοσύνη τῆς Μαρίας. Γι᾿ αὐτό ὁ ἄγγελος δέν τό εἶπε ἀπό τήν πρώτη στιγμή, γι᾿ αὐτό καί ἡ Παρθένος τό ἀποσιώπησε. Νόμιζε ὅτι δέν θά γινόταν πιστευτή ἀπό τόν μνηστήρα της ἄν τοῦ ἀνακοίνωνε ἕνα τόσο παράξενο πράγμα, ἀλλά θά τόν ἐξαγρίωνε πιό πολύ, διότι θά νόμιζε ὅτι προσπαθεῖ νά συγκαλύψει τήν ἁμαρτία της. ᾿Αφοῦ καί αὐτή ἡ ἴδια πού προοριζόταν γιά τή θεία ἀποστολή, ταράχθηκε καί εἶπε· «Πῶς ἔσται μοι τοῦτο, ἐπεί ἄνδρα οὐ γινώσκω;» (Λκ 1,34), πολύ περισσότερο θά δυσπιστοῦσε ἐκεῖνος, ἀφοῦ μάλιστα θά τό μάθαινε ἀπό γυναίκα ὕποπτη.
   ῞Οταν ὁ ᾿Ιωσήφ κατέληξε σ᾿ αὐτές τίς σκέψεις τοῦ ἐμφανίστηκε στόν ὕπνο του ἄγγελος Κυρίου κατ᾿ ὄναρ. ῾Ο Ματθαῖος ἀναφέρει καί ἄλλα ὄνειρα πού εἶδε ὁ ᾿Ιωσήφ (βλ. 2,13· 2,19· 2,22), καθώς ἐπίσης καί τό ὄνειρο τῶν Μάγων (2,12) καί τῆς συζύγου τοῦ Πιλάτου (27,19). Μέ τή μετοχή λέγων δείχνει ὅτι ἀναφέρει μέ ἀκρίβεια τά λόγια τοῦ ἀγγέλου ὁ ὁποῖος τόν προσφωνεῖ ᾿Ιωσὴφ υἱὸς Δαυΐδ. Τοῦ ὑπενθυμίζει τήν καταγωγή του ἀπό τή γενιά τοῦ Δαυΐδ, γιά νά θυμηθεῖ τίς προφητεῖες πού ἔλεγαν ὅτι ἀπό τόν Δαυΐδ θά προέλθει ὁ Χριστός. ῾Ο ἄγγελος γιά νά γίνει πιστευτός ἀπό τόν ᾿Ιωσήφ, τοῦ φανερώνει τή σκέψη, τούς φόβους, τήν ταραχή καί τήν ἀνησυχία του, τοῦ προλέγει στή συνέχεια ὅτι τό παιδί θά εἶναι ἀγόρι καί τοῦ ἀναφέρει τήν προφητεία τοῦ ᾿Ησαΐα γιά τή γέννηση τοῦ ᾿Εμμανουήλ ἀπό τήν Παρθένο. Τοῦ δείχνει μέ ὅλα αὐτά, ὅτι εἶναι ἀπεσταλμένος τοῦ Θεοῦ.
   Δέν ἐπιπλήτει τόν ᾿Ιωσήφ ἀλλά τοῦ μιλάει μέ ἤπιο τρόπο· ῾Η φράση μή φοβηθῇς, φανερώνει ὅτι ὁ ᾿Ιωσήφ φοβόταν μήπως δυσαρεστήσει τόν Θεό, συγκατοικώντας μέ μοιχαλίδα. ῎Αν δέν ὑπῆρχε αὐτός ὁ φόβος, δέν θά σκεφτόταν νά τήν ἀποπέμψει. Τοῦ συνιστᾶ ἐπίσης νά τήν κρατήσει στό σπίτι του· παραλαβεῖν Μαριάμ τήν γυναῖκά σου, διότι τοῦ τήν παραδίδει ὁ ἴδιος ὁ Θεός, ὄχι γιά γάμο ἀλλά γιά νά συγκατοικεῖ. ῞Οπως καί ὁ Χριστός τήν παρέδωσε ἀργότερα στόν ᾿Ιωάννη, ἔτσι τήν παραδίδει τώρα στόν ᾿Ιωσήφ. Γυναίκα ὀνομάζει ἐδῶ τή μνηστή. «᾿Επίτηδες δέ ὀνομάζει αὐτήν γυναῖκα αὐτοῦ, ἵνα πληροφορήσῃ αὐτόν ὅτι καθαρά ἐστι καί ἀμίαντος», τονίζει ὁ Θεοφύλακτος. ῎Επειτα ὁ ἄγγελος μίλησε ἔμμεσα γιά τό ζήτημα καί δέν ἔκανε λόγο γιά τήν καχυποψία του. ῎Ετσι μέ τρόπο εὐγενικό καί διακριτικό ἀπάλλαξε τήν Παρθένο ἀπό τήν κατηγορία ὅτι ἡ ἐγκυμοσύνη της εἶναι μεμπτή. ῎Εδειξε ἐπίσης ὅτι, γιά τό λόγο πού φοβόταν καί ἤθελε νά τήν ἀποπέμψει, γι᾿ αὐτό ἀκριβῶς ἔπρεπε νά τήν πάρει καί νά τήν κρατήσει στό σπίτι του. ῎Ετσι διέλυσε τελείως τήν ἀγωνία τοῦ ᾿Ιωσήφ, ἀφοῦ τόν βεβαίωσε ὅτι ὄχι μόνο δέν εἶναι ἔνοχη γιά παράνομη συνεύρεση, ἀλλά ἔμεινε ἔγκυος μέ ὑπερφυσικό τρόπο. ῾Ο ᾿Ιωσήφ θά πρέπει ὄχι μόνο νά διώξει τό φόβο, ἀλλά καί νά αἰσθάνεται μεγάλη χαρά, διότι τό γάρ ἐν αὐτῇ γεννηθέν ἐκ Πνεύματός ἐστιν ῾Αγίου. ῾Ο ἅγιος Χρυσόστομος λέει ὅτι τά λόγια αὐτά εἶναι παράδοξα, βρίσκονταν πέρα ἀπό τήν ἀνθρώπινη λογική καί πάνω ἀπό τούς φυσικούς νόμους. Πῶς θά τά πιστεύσει ὅμως ὁ ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος τά ἀκούει γιά πρώτη φορά; ᾿Από ὅσα τοῦ ἀπεκάλυψε ὁ ἄγγελος. Γι᾿ αὐτό τοῦ εἶπε ὅσα φοβήθηκε καί ὅσα σκέφθηκε, ὥστε νά βεβαιωθεῖ γιά τό ὅλο ζήτημα.
 
1,21. τέξεται δέ υἱόν καί καλέσεις τό ὄνομα αὐτοῦ ᾿Ιησοῦν· αὐτός γάρ σώσει τόν λαόν αὐτοῦ ἀπό τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν.
   Δέν εἶπε στόν ᾿Ιωσήφ, θά σοῦ γεννήσει, ἀλλά γενικά τέξεται θά γεννήσει υἱόν, λέει ὁ ἅγιος Χρυσόστομος. Διότι δέν θά γεννοῦσε τό παιδί γιά τόν ᾿Ιωσήφ σάν γυναίκα του, ἀλλά γιά ὁλόκληρη τήν οἰκουμένη. ῾Ο ἄγγελος ἔφερε καί τό ὄνομα καί ἔδειξε καί μ᾿ αὐτό, ὅτι ἡ ἐγκυμοσύνη ὀφείλεται σέ θαῦμα. ᾿Ακόμη θέλει νά πεῖ στόν ᾿Ιωσήφ ὅτι θά προσφέρει τίς ὑπηρεσίες του ὡς οἰκογενειάρχης, ἄν καί δέν συνέβαλε καθόλου στή γέννηση. Τοῦ δίνει τό δικαίωμα πού ἀνήκει στόν πατέρα νά δώσει τό ὄνομα στό νεογέννητο. Καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ ᾿Ιησοῦν, ἄν καί δέν εἶναι παιδί σου, ἐσύ θά τοῦ δώσεις τό ὄνομα. Θά ἐνεργεῖς σάν πατέρας του.
   Τό ὄνομα ᾿Ιησοῦς εἶναι ἑβραϊκό (Γεσουάχ) καί σημαίνει «ὁ Γιαχβέ σώζει». Τό ἔχουν καί πολλοί ἄλλοι ᾿Ισραηλίτες, ἀναφέρονται τέσσερα πρόσωπα μέ αὐτό τό ὄνομα στήν Π. Διαθήκη (βλ. ᾿Ιη Ν. 1,1· Β´ ῎Εσ. 3,2· 10,18· Νε 12,8). ῾Ωστόσο, στήν περίπτωση τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, ὅπως ἐξηγεῖ ὁ ἄγγελος αὐτὸς γὰρ σώσει τὸν λαὸν αὐτοῦ ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν. Αὐτός ὁ ἴδιος εἶναι ὁ Γιαχβέ, ὁ μόνος ἀληθινός Θεός, ἴσος καί ὁμοούσιος μέ τόν Πατέρα Θεό καί γεννιέται γιά νά σώσει τόν κόσμο. ῾Ο ἀπ. Παῦλος λέει ὅτι «ὁ Θεός ἐχαρίσατο αὐτῷ ὄνομα τό ὑπέρ πᾶν ὄνομα» (Φι 2,9). «Καί τό ὄνομα ἀκόμα δέν ἦταν κάτι τό ἀσήμαντο, ἀλλά θησαυροφυλάκιο ἀπείρων ἀγαθῶν. ῾Ο ἄγγελος τό ἑρμηνεύει καί δημιουργεῖ ἀγαθές ἐλπίδες», ἐπισημαίνει ὁ ἅγιος Χρυσόστομος.
   Τό ὄνομα τοῦ ᾿Ιησοῦ ἔγινε ἡ χαρά τῶν πονεμένων, τό στήριγμα τῶν ἀδυνάτων, τό καταφύγιο τῶν ἀδικημένων, ἡ εἰρήνη τῶν ταραγμένων, τό φῶς τῶν τυφλῶν, ἡ ἀγάπη καί ἡ εὐδοκία τοῦ Θεοῦ στούς ἀνθρώπους. Στό ὄνομα τοῦ ᾿Ιησοῦ ἀπέθεσαν οἱ θνητοί τίς ἐλπίδες τους, ὅπως προφήτευσε ὁ ᾿Ησαΐας· «Τῷ ὀνόματι αὐτοῦ ἔθνη ἐλπιοῦσι» (᾿Ησ 11,10· 42,4). Εἶναι τό ὄνομα τοῦ ᾿Ιησοῦ τό ὅπλο τῶν πιστῶν ἐναντίον τῶν δαιμόνων. «᾿Ονόματι ᾿Ιησοῦ μάστιζε πολεμίους», συνιστᾶ ὁ ἅγιος ᾿Ιωάννης τῆς Κλίμακος. ῾Ο ἀείμνηστος π. Κωνσταντῖνος Καλλίνικος γράφει· «Εἶναι δηλαδή ὄνομα δηλοῦν τήν ἀπό τῆς ἁμαρτίας σωτηρίαν· ὄνομα πλῆρες δυνάμεως καί μεγαλοπρεπείας· ὄνομα, τό ὑπέρ πᾶν ὄνομα εἰς τό ἄκουσμα τοῦ ὁποίου πᾶν γόνυ κάμπτει ἐπουρανίων καί ἐπιγείων καί καταχθονίων· ὄνομα, δι οὗ παράλυτοι ἐγείρονται ἐν ᾿Ιεροσολύμοις ὑπό τοῦ Πέτρου καί δαίμονες ἐλαύνονται ἐν Φιλίπποις ὑπό τοῦ Παύλου». Μέ τό ὄνομα αὐτό συστήθηκε στόν Σαῦλο ὅταν αὐτός τόν ρώτησε στό δρόμο πρός τή Δαμασκό «τίς εἶ, Κύριε; ὁ δέ Κύριος εἶπεν· ἐγώ εἰμι ᾿Ιησοῦς, ὅν σύ διώκεις» (Πρξ 9,5). Τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἡ δύναμη τῆς ᾿Εκκλησίας καί τῶν μαθητῶν (βλ. Μρ 16,17-18) , εἶναι τό μόνο πού σώζει (Πρξ 4,12). Τό ὄνομά του δοξάζουμε ἤ βλασφημοῦμε μέ τή ζωή μας. Μέ αὐτό ἀρχίζουμε καί σφραγίζουμε τή προσευχή μας.
   «Μέ τά λόγια, αὐτός γάρ σώσει τόν λαόν αὐτοῦ ἀπό τῶν ἁμαρτιῶν αὐτῶν, ὑποδηλώνεται τό θαῦμα. ῾Υπόσχεται ἀπαλλαγή ἀπό τίς ἁμαρτίες. Αὐτό κανένας δέν τό κατόρθωσε ποτέ προηγουμένως. ᾿Αλλά γιατί, εἶπε τόν λαόν αὐτοῦ καί δέν εἶπε ὅλους τούς λαούς; Γιά νά μή κάνει διστακτικό τόν ἀκροατή του ἐκείνη τή στιγμή. ᾿Αλλά γιά τόν συνετό ἀκροατή ἦταν φανερό ὅτι ἀναφερόταν σέ ὅλους τούς λαούς. Λαός του δέν εἶναι μόνον οἱ ᾿Ιουδαῖοι, ἀλλά καί ὅλοι ὅσοι πιστεύουν καί δέχονται τή διδασκαλία του», βεβαιώνει ὁ ἅγιος Χρυσόστομος. ῎Αν ὁ ᾿Ιησοῦς ρύθμιζε μόνο τήν ἐπίγεια ζωή μας, θά ἦταν ἕνας ἁπλός κοινωνικός μεταρρυθμιστής, παιδαγωγός καί φιλόσοφος. ῾Ο ᾿Ιησοῦς εἶναι ὁ μοναδικός σωτήρας. Κατέβηκε στή γῆ καί γεννιέται στίς καρδιές μας γιά νά μᾶς σώσει. ῾Η γέννησή του δέν θά πρέπει νά μένει μόνο ἕνα σημαντικό ἱστορικό γεγονός ἤ μιά συγκινητική γιορτή τῆς ᾿Εκκλησίας, πρέπει νά συντελεῖται μέσα στόν ἄνθρωπο, νά ἀλλάζει τήν καρδιά του, νά φέρνει τή σωτηρία, τήν ἀπελευθέρωση ἀπό τά πάθη, τήν ἄφεση καί τή συγχώρεση (βλ. Λκ 1,77). Νά γίνεται δηλαδή ἡ ἀληθινή ἱστορία καί ἡ καθημερινή γιορτή τοῦ κάθε πιστοῦ.
 
1,22. Τοῦτο δὲ ὅλον γέγονεν ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν ὑπὸ τοῦ Κυρίου διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος.
    ᾿Αφοῦ ὁ ἄγγελος ἐνίσχυσε τήν πίστη τοῦ ᾿Ιωσήφ μέ ὅσα τοῦ εἶπε, ἀναφέρει καί τόν προφήτη στήν κατάλληλη στιγμή νά τά ἐπικυρώσει, λέει ὁ Χρυσόστομος καί συνεχίζει· Δέν πρέπει νά νομίσεις ὅτι αὐτό ἀποφασίσθηκε τώρα, ἔχει σχεδιασθεῖ ἀπό πολύ παλιά. ῾Ο ἄγγελος παραπέμπει τόν ᾿Ιωσήφ στόν ᾿Ησαΐα, ὥστε καί ἄν δυσπιστήσει στά δικά του λόγια, νά θυμηθεῖ τά λόγια τοῦ προφήτη πού τά ἄκουγε σ᾿ ὅλη του τή ζωή, ἀφοῦ ἦταν εὐσεβής καί μελετοῦσε τούς προφῆτες. Δέν ἀρκεῖται στόν προφήτη ἀλλά ἀναφέρει ὡς πηγή τῆς προφητείας τόν Θεό, διότι τά λόγια δέν εἶναι τοῦ ᾿Ησαΐα ἀλλά τοῦ Κυρίου. Μόνο τό στόμα ἦταν τοῦ ᾿Ησαΐα, ἡ πηγή τῆς προφητείας ἦταν ὁ οὐρανός.
 
1,23. ἰδού ἡ παρθένος ἐν γαστρί ἕξει καί τέξεται υἱόν, καί καλέσουσι τό ὄνομα αὐτοῦ ᾿Εμμανουήλ, ὅ ἐστι μεθερμηνευόμενον μεθ᾿ ἡμῶν ὁ Θεός.
   Προηγουμένως εἶπε· «Μαριάμ τήν γυναῖκά σου» (στ. 20), τώρα λέει ἡ παρθένος. ῾Ο ᾿Ιωσήφ δέν ἄκουγε κάτι τό παράξενο, διότι τό συγκεκριμένο χωρίο τό εἶχε μελετήσει στόν ᾿Ησαΐα. ῾Η παρθένος, πού ἀνέφερε ἡ προφητεία δέν εἶναι πιά ἄγνωστη, ἀλλά εἶναι ἡ Μαρία ἡ μνηστή του ἀπό τήν ὁποία ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ λαμβάνει τήν ἀνθρώπινη φύση.
   ᾿Εμμανουήλ· ῾Εβραϊκό ὄνομα, ὅ ἐστι μεθερμηνευόμενον μεθ᾿ ἡμῶν ὁ Θεός. Σημαίνει «ὁ Θεός εἶναι μαζί μας». Δηλώνει τήν παρουσία καί τήν παραμονή τοῦ Θεοῦ ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους. Δέν ὀνομάσθηκε ἔτσι ὁ ᾿Ιησοῦς, ἀλλ᾿ ἔτσι εἶπε γι᾿ αὐτόν ὁ κόσμος, ὅταν τόν εἶδε. Οἱ ἄνθρωποι μέ πολύ αἰσθητό τρόπο, θά δοῦν τόν Θεό δίπλα τους, διότι ὁ Δημιουργός τοῦ παντός ἔκρυψε ὅλο τό θεῖο μεγαλεῖο καί τή δόξα του, φόρεσε τήν ἀνθρώπινη φύση καί ἦρθε νά μείνει μαζί τους (βλ. ᾿Ιω 1,14). ᾿Ανερμήνευτη ἡ ἁπλότητα, ἡ ταπείνωση, ἡ θεία συγκατάβασή του!
 
1,24-25. Διεγερθείς δέ ὁ ᾿Ιωσήφ ἀπό τοῦ ὕπνου ἐποίησεν ὡς προσέταξεν αὐτῷ ὁ ἄγγελος Κυρίου καί παρέλαβε τήν γυναῖκα αὐτοῦ, καί οὐκ ἐγίνωσκεν αὐτήν ἕως οὗ ἔτεκε τόν υἱόν αὐτῆς τόν πρωτότοκον, καί ἐκάλεσε τό ὄνομα αὐτοῦ ᾿Ιησοῦν.
    ῾Ο ᾿Ιωσήφ πίστευσε στίς πληροφορίες πού τοῦ δόθηκαν καί ἔκανε ὡς προσέταξεν αὐτῷ ὁ ἄγγελος Κυρίου. Μέ εὐλάβεια παρέλαβε τήν ἁγία Παρθένο καί τήν ὑπηρετοῦσε ὡς μητέρα τοῦ Θεανθρώπου. ῾Ο Ζιγαβηνός γιά τήν πρόθυμη ὑπακοή τοῦ ᾿Ιωσήφ, λέγει· «῾Ο φανείς ἄγγελος ἀνεκάλυψεν αὐτῷ τό τῆς καρδίας αὐτοῦ ἐνθύμημα. Συνῆκε γάρ ὅτι ὄντως παρά Θεοῦ ἧκεν ὁ φανείς. Μόνος γάρ ὁ Θεός οἶδε τά τῶν καρδιῶν ἐνθυμήματα». ῾Ο εὐαγγελιστής λέει ὅτι ὁ Χριστός δέν γεννήθηκε ἀπό τόν ᾿Ιωσήφ ἀλλά ἀπό τό Πνεῦμα τό ἅγιο, μόνο μέ μητέρα, κι ὅτι ἡ μητέρα του, ἕως οὗ ἔτεκε τόν υἱόν αὐτῆς, ἦταν παρθένος ἁγνή. Αὐτό ὅμως τό ἕως οὗ δέν σημαίνει ὅτι μετά τή γέννηση δέν ἦταν παρθένος. «Χρησιμοποίησε ἐδῶ τή λέξη ἕως ὄχι γιά νά νομίσεις ὅτι εἶχε συζυγικές σχέσεις μαζί της ἀργότερα, ἀλλά γιά νά σέ βεβαιώσει ὅτι ἡ Παρθένος ἐξάπαντος δέν ἦλθε σέ ἐπαφή μαζί του πρίν ἀπό τή γέννηση», λέει ὁ ἅγιος Χρυσόστομος. ῾Η Γραφή λέει, ὅτι ὁ κόρακας τοῦ Νῶε δέν ἐπέστρεψε στήν κιβωτό ἕως ὅτου ξηράθηκαν τά νερά ἤ ὅτι ἡ γυναίκα τοῦ Δαυΐδ Μελχόλ δέν γέννησε παιδί ἕως ὅτου πέθανε. Οὔτε ὁ κόρακας γύρισε ποτέ, οὔτε ἡ Μελχόλ γέννησε μετά τό θάνατό της. ῾Η παρθενία τῆς Μαρίας δέν ἔπαψε νά ὑπάρχει καί μετά τή γέννηση τοῦ ᾿Ιησοῦ.
   Τό ὅτι ὁ ᾿Ιησοῦς λέγεται πρωτότοκος υἱός τῆς Μαρίας δέν σημαίνει ὅτι ἡ Μαρία ἔκανε καί ἄλλα παιδιά. Πρωτότοκον εἶναι κάθε τι πού γεννιέται πρώτη φορά ἀπό τή μάνα χωρίς νά ἐνδιαφέρει ἄν ἡ μάνα ἐκείνη γέννησε ἔπειτα καί ἄλλα ἤ ὄχι. ῞Ολα τά πρωτότοκα τῶν ῾Εβραίων, παιδιά ἤ ζῶα, ἦταν ἀφιερωμένα στόν Θεό. ῾Ο ᾿Ιωσήφ δέν ἔκανε ποτέ τή Μαρία φυσική γυναίκα του. ᾿Ενῶ πρίν νά γεννήσει τόν Χριστό, πού εἶναι βέβαιο ὅτι ἦταν παρθένος, ὀνομάζεται συμβατικά «ἄνδρας της», μετά τή γέννηση ποτέ δέν ὀνομάζεται ἄνδρας της οὔτε ἡ Μαρία γυναίκα τοῦ ᾿Ιωσήφ. Γι᾿ αὐτό λέει· «᾿Ιωσήφ, σήκω καί πάρε τό παιδίον καί τή μητέρα αὐτοῦ». Δέν λέει «τό παιδί σου καί τή γυναίκα σου», ἀλλά τό παιδί καί τή μητέρα του. ᾿Από ἐδῶ φαίνεται ὅτι ἡ παρθένος Μαρία ἔμεινε παντοτινά παρθένος. ῾Ο ἅγιος ᾿Ιωάννης ὁ Δαμασκηνός γιά αὐτούς πού φλυαροῦν καί ἰσχυρίζονται ὅτι μετά τόν τόκο ἡ Παρθένος γέννησε καί ἄλλα παιδιά μέ τόν ᾿Ιωσήφ, λέγει ὅτι «οὐ σωφρονοῦντος λογισμοῦ τά τοιαῦτα» (Βλ. Σ. Σάκκου, ῾Η ἔρευνα τῆς Γραφῆς, 185-199).
   Καί ἐκάλεσε τό ὄνομα αὐτοῦ ᾿Ιησοῦν· ῾Ο ᾿Ιωσήφ ἐκτέλεσε τήν παραγγελία τοῦ ἀγγέλου καί ὀνόμασε τό παιδί ᾿Ιησοῦ ἀναγνωρίζοντάς το δημόσια ὡς μέλος τῆς οἰκογενείας του. Τήν ἑρμηνεία τοῦ ὀνόματος ᾿Ιησοῦς τήν ἔδωσε ὁ ἄγγελος στόν ᾿Ιωσήφ. Εἶναι ὁ σωτήρας τοῦ κόσμου πού δίνει τή σωτηρία μέ τήν ἐνανθρώπησή του, τή διδασκαλία καί τή θυσία του. «᾿Επεσκέψατο ἡμᾶς ἐξ ὕψους ὁ σωτήρ ἡμῶν». ῾Ο ἀπρόσιτος Θεός ἔγινε προσιτός ἄνθρωπος καί ἐγκαινιάζει μιά ἄμεση ἐπαφή μαζί μας, γιά νά συνδεθοῦμε καί πάλι μαζί του.

Στεργίου Ν. Σάκκου, Εὐαγγελικές περικοπές (βοήθημα γιά κυκλάρχες)

 Ἡ μετάνοια τοῦ Ζακχαίου

   ῾Η περικοπή τοῦ ἀρχιτελώνη Ζακχαίου διαβάζεται στούς ναούς ὡς εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα πρίν τήν ἔναρξη τοῦ Τριωδίου. Εἶναι ἡ πρώτη περικοπή ἀπό τή μεγάλη σειρά τῶν ἀναγνωσμάτων πού προηγοῦνται τοῦ Πάσχα καί ἔχουν ὡς κύριο θέμα τους τή μετάνοια. Βρίσκεται μόνο στό κατά Λουκᾶν εὐαγγέλιο καί ἐντάσσεται στά γεγονότα πρό τοῦ Πάθους τοῦ Κυρίου.
   ῾Ο εὐαγγελιστής Λουκᾶς ἀφηγήθηκε προηγουμένως τή θεραπεία τοῦ τυφλοῦ, τήν ὁποία ἔκανε ὁ Κύριος «ἐν τῷ ἐγγίζειν αὐτόν εἰς ᾿Ιεριχώ». Στή συνέχεια περιγράφει τή συνάντηση τοῦ ᾿Ιησοῦ μέ τόν Ζακχαῖο, πού ἔγινε μέσα στήν ᾿Ιεριχώ.

19,1. Καί εἰσελθών διήρχετο τήν ᾿Ιεριχώ· καί ἰδού ἀνήρ ὀνόματι καλούμενος Ζακχαῖος.

   ᾿Ιεριχώ· ῾Η πόλη αὐτή βρίσκεται δυτικά τοῦ ᾿Ιορδάνη καί εἶναι ἀπό τίς ἀρχαιότερες πόλεις τῆς Παλαιστίνης. Περιλαμβανόταν στόν κλῆρο τῆς φυλῆς Βενιαμίν.
    ῾Η γεωγραφική της θέση τήν καθιστοῦσε κλειδί σ᾿ ὅλη τή γῆ Χαναάν. ῏Ηταν ἡ πρώτη πόλη πού ἔπρεπε νά ἐκπορθήσουν οἱ ᾿Ισραηλίτες μέ τήν εἴσοδό τους στή γῆ τῆς ἐπαγγελίας, μετά σαράντα χρόνων περιπλάνηση στήν ἔρημο. ῾Η κατάκτησή της ἔγινε μ᾿ ἕναν θαυμαστό τρόπο, πού περιγράφεται στό 6ο κεφάλαιο τοῦ βιβλίου τοῦ ᾿Ιησοῦ τοῦ Ναυῆ. Τό ὄνομα τοῦ ἡγέτη τους, τοῦ ᾿Ιησοῦ τοῦ Ναυῆ, καί ἡ θαυματουργική κατάκτησή της ἔμειναν χαραγμένα στήν ἱστορία καί στή σκέψη τῶν ᾿Ισραηλιτῶν.
    Μετά ἀπό αἰῶνες ἕνας ἄλλος ᾿Ιησοῦς πλησιάζει τήν ᾿Ιεριχώ. Δέν εἶναι ὁ υἱός τοῦ Ναυῆ ἀλλά ὁ υἱός τοῦ Θεοῦ, ὁ ἐνανθρωπήσας Θεός. ῾Ο ᾿Ιησοῦς τοῦ Ναυῆ ἦρθε ὡς κατακτητής· ὁ ᾿Ιησοῦς Χριστός εἰσέρχεται ὡς ἐλευθερωτής. ᾿Επιθυμεῖ νά λυτρώσει τίς ψυχές τῶν ἀνθρώπων ἀπό τήν τυραννία τοῦ διαβόλου. γιά τό σκοπό αὐτό δίνει ἀλλεπάλληλες μάχες· στά σύνορα Γαλιλαίας καί Σαμάρειας γκρεμίζει τό φρούριο πού εἶχε στήσει ὁ σατανᾶς στά σώματα τῶν δέκα λεπρῶν καί θεραπεύει τούς δυστυχεῖς ἀνθρώπους· μπαίνοντας στήν ᾿Ιεριχώ, διαλύει τό σκοτάδι πού εἶχε καλύψει τά μάτια τοῦ τυφλοῦ καί τοῦ χαρίζει τό φῶς. ῾Ο λαός ἐνθουσιασμένος τόν ἀκολουθεῖ. Πιστεύει ὅτι σύντομα αὐτός θά ἀναλάβει τή βασιλεία καί θά στήσει πάλι τό θρόνο τοῦ Δαυΐδ στά ᾿Ιεροσόλυμα.
   καλούμενος Ζακχαῖος· Τό ὄνομα Ζακχαῖος εἶναι ἑβραϊκό· σημαίνει ἀθῶος, καθαρός. ᾿Αλλά ὁ Ζακχαῖος τῆς περικοπῆς μας κάθε ἄλλο παρά καθαρός καί ἀθῶος ἦταν. ῏Ηταν κλέφτης, ἅρπαγας, διεφθαρμένος. Αὐτή τήν ἀντίθεση δυστυχῶς τή διαπιστώνουμε σέ πολλές περιπτώσεις. Μπορεῖ π.χ. κάποιος νά λέγεται Γεννάδιος καί νά εἶναι δειλός. Νά λέγεται Εὐσέβιος καί νά εἶναι ἀσεβής, Χρυσόστομος καί νά εἶναι βλάσφημος καί ἀθυρόστομος, ᾿Αρετή καί νά συμπεριφέρεται μέ κακία κτλ. ᾿Αλλά ἡ σοβαρότερη ἀντινομία βρίσκεται στή δική μας ζωή καί στό ἱερό ὄνομα «χριστιανός», πού ὅλοι φέρουμε. Λεγόμαστε χριστιανοί, μικροί Χριστοί, μιμητές τοῦ Χριστοῦ, ἀλλά δέν εὐθυγραμμίζουμε τή ζωή μας στά ἴχνη του. Γινόμαστε κακέκτυπο τοῦ Χριστοῦ καί αἰτία νά βλασφημεῖται τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ στούς ἀνθρώπους.
(Μπορεῖ νά ἀναφερθεῖ τό παράδειγμα τοῦ Μ. ᾿Αλεξάνδρου, ὁ ὁποῖος στή μάχη συνάντησε ἕναν δειλό στρατιώτη, πού λεγόταν ᾿Αλέξανδρος, καί τοῦ εἶπε· «῎Η θά ἀλλάξεις ὄνομα ἤ διαγωγή»).

19,2. καί αὐτός ἦν ἀρχιτελώνης, καί οὗτος ἦν πλούσιος.

   ῏Ην ἀρχιτελώνης· ῾Η ᾿Ιεριχώ ἦταν ἕδρα ἑνός ἀπό τά πέντε τελωνειακά τμήματα στά ὁποῖα ὁ Καίσαρας χώρισε τήν Παλαιστίνη. ῾Ο Ζακχαῖος ἦταν ἀρχιτελώνης, ὁ ἀρχηγός τῆς τελωνειακῆς ἐπιχείρησης πού εἰσέπραττε τούς φόρους τῆς περιοχῆς.
    ῏Ην πλούσιος· Πλούτησε, βέβαια, μέ τήν περιουσία καί τά ἀγαθά τοῦ λαοῦ, τόν ὁποῖο καταπίεζε μέ τή βαρειά φορολογία, πού τό ὕψος της αὐτός καί οἱ συνέταιροί του καθόριζαν. Οἱ ἄνθρωποι δούλευαν σκληρά καί ἀκατάπαυστα, χύνοντας κυριολεκτικά τόν ἱδρώτα καί τό αἷμα τους στήν καλλιέργεια τῆς γῆς, καί οἱ τελῶνες μέ σκληρότητα καί ἀδικία ἀποσποῦσαν τούς καρπούς τῶν μόχθων τους.
   Στή φράση· καί αὐτός ἦν ἀρχιτελώνης καί οὗτος ἦν πλούσιος, διακρίνεται ἴσως καί κάποιος θαυμασμός τοῦ εὐαγγελιστῆ. Βλέπει τό μέγεθος τοῦ πλούτου καί τήν ὑψηλή κοινωνική θέση τοῦ ἀρχιτελώνη Ζακχαίου καί νιώθει ἱκανοποίηση, διότι αὐτά δέν στάθηκαν ἱκανά νά ἀνακόψουν τήν πορεία του πρός τή σωτηρία, ὅπως στήν περίπτωση τοῦ πλούσιου νεανίσκου.

19,3. καί ἐζήτει ἰδεῖν τόν ᾿Ιησοῦν τίς ἐστι, καί οὐκ ἠδύνατο ἀπό τοῦ ὄχλου, ὅτι τῇ ἡλικίᾳ μικρός ἦν.

   ᾿Εζήτει ἰδεῖν τόν ᾿Ιησοῦν τίς ἐστι· ῾Η συνάντηση τοῦ Ζακχαίου μέ τόν Κύριο δέν εἶναι κάτι τυχαῖο καί συμπτωματικό. ᾿Ενδιαφέρεται νά δεῖ τίς ἐστι, ποιός εἶναι αὐτός πού ἡ προσωπικότητά του εἶναι σ᾿ ὅλους γνωστή. Οἱ θεραπεῖες καί οἱ λόγοι του εἶναι ἀντικείμενο συζητήσεως τῶν περισσοτέρων. ῎Εχει ἀκούσει πολλά ὁ Ζακχαῖος. Σίγουρα ἄκουσε καί τίς ἐπικρίσεις γιά τήν ἐπιείκεια καί τή συγκατάβαση τήν ὁποία δείχνει ὁ ᾿Ιησοῦς πρός τούς τελῶνες καί τούς ἁμαρτωλούς. ῞Ολα αὐτά τόν συγκινοῦν. Ποιός εἶναι αὐτός πού καί ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ ἀποδεικνύεται ἀπ᾿ τά σημεῖα πού ἐπιτελεῖ καί ἀγάπη δείχνει πρός τούς ἁμαρτωλούς; Στά βάθη τῆς ὑπάρξεώς του γεννιέται σφοδρή ἡ ἐπιθυμία νά δεῖ τόν ᾿Ιησοῦ.
   ῾Ο ἄνθρωπος ἀκολουθεῖ τίς ἐπιθυμίες του. ῾Ολόκληρο τό «εἶναι» του ἐπιστρατεύει, γιά νά ἀποκτήσει αὐτό πού ἐπιθυμεῖ. Μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι εἶναι ὅλος μιά ἀσίγαστη ἐπιθυμία· ζητιάνος τῆς χαρᾶς καί κυνηγός τῆς ἀλήθειας. «῞Οπου γάρ ἐστιν ὁ θησαυρός ὑμῶν, ἐκεῖ ἔσται καί ἡ καρδία ὑμῶν»  (Μθ 6,21), λέει ὁ Κύριος στήν ἐπί τοῦ ὄρους ὁμιλία. Συνήθως, στόν πεπτωκότα ἄνθρωπο, οἱ ἐπιθυμίες ταυτίζονται μέ τά πάθη καί τόν ἐξωθοῦν στήν καταστροφή. ῞Οταν ὅμως ἡ ἐπιθυμία στρέφεται σέ ἀνώτερα καί θεῖα πράγματα, τότε ὁ ἄνθρωπος ὁδηγεῖται στήν πραγματική χαρά καί τή σωτηρία. ῾Ο Ζακχαῖος χρόνια προσπαθοῦσε νά γεμίσει τό κενό τῆς ψυχῆς του, κυνηγώντας μέ ἀπληστία τόν πλοῦτο, ἀλλά δέν τά κατάφερε· τώρα ἀναζητεῖ τόν πραγματικό θησαυρό.
   Γιά νά γνωρίσουμε τόν Χριστό ὀφείλουμε νά τόν ἀναζητήσουμε. Καί ἀναζήτηση σημαίνει πόθος ψυχῆς, ἀσίγαστη δίψα, προσπάθεια νά ἀνακαλύψουμε τόν ἀληθινό προορισμό μας πάνω στή γῆ. ῾Ο Δαυΐδ στόν 41ο Ψαλμό ἐκφράζει τόν πόθο του γιά τόν Θεό μέ τήν εἰκόνα τοῦ διψασμένου ἐλαφιοῦ, πού τρέχει στίς πηγές τῶν ὑδάτων. Καί σ᾿ ἄλλον Ψαλμό ἐπαναλαμβάνει· «᾿Εξεζήτησέ σε τό πρόσωπό μου· τό πρόσωπόν σου, Κύριε, ζητήσω» (26,8).
   Τίποτε δέν μπορεῖ νά ὑποκαταστήσει αὐτή τή δίψα τῆς θείας παρουσίας. Τίποτε δέν ἔχει τή δύναμη νά ἀναπληρώσει τή θέση τοῦ Θεοῦ στήν καρδιά καί στή ζωή τοῦ ἀνθρώπου. Αὐτό ἀκριβῶς ἐκφράζει καί ὁ ἅγιος Αὐγουστίνος· «῏Ω Κύριε, εἶναι ἀνήσυχη ἡ ψυχή μας, ἕως ὅτου εὕρει ἀνάπαυση κοντά Σου». Καί ὁ ἅγιος Συμεών ὁ νέος Θεολόγος λέει· «῾Ο Θεός εἶναι πῦρ καί ζητᾶ ὕλη ν᾿ ἁρπάξει, δηλαδή ἀγαθή πρόθεση καί προαίρεση, καί νά πέσει μέσα σ᾿ αὐτήν καί ν᾿ ἀναφθεῖ. Σέ ὅποιους ἀναφθεῖ, πετάγεται σέ φλόγα μεγάλη καί φθάνει ὥς τούς οὐρανούς καί δέν ἀφήνει αὐτόν πού φλογίσθηκε νά σταματήσει καθόλου καί νά ἠρεμήσει».
   Οὐκ ἠδύνατο ἀπό τοῦ ὄχλου· ῾Ο Ζακχαῖος δέν μένει μόνο στήν ἐπιθυμία. Πλησιάζει πρός τό πλῆθος πού συρρέει γύρω ἀπ᾿ τόν ᾿Ιησοῦ, προσπαθώντας νά τόν δεῖ· συνωστίζεται ἀνάμεσα στόν κόσμο. Εἶναι ὅμως ἀδύνατο νά διακρίνει τόν ᾿Ιησοῦ· ὅτι τῇ ἡλικίᾳ μικρός ἦν, εἶχε μικρό ἀνάστημα, ἦταν κοντός. Τό ἐμπόδιο, πού ὀρθώνεται μπροστά του, δέν τόν σταματᾶ· εἶναι ἀποφασισμένος νά δεῖ τόν ᾿Ιησοῦ, ἔστω κι ἄν χρειαστεῖ νά παραμερίσει τήν ἀξιοπρέπειά του καί νά κινηθεῖ ἀντίθετα ἀπ᾿ ὅ,τι ταιριάζει στήν κοινωνική του θέση.

19,4. Καί προδραμών ἔμπροσθεν ἀνέβη ἐπί συκομορέαν, ἵνα ἴδῃ αὐτόν, ὅτι ἐκείνης ἤμελλε διέρχεσθαι.

   προδραμών ἔμπροσθεν· Τρέχει μπροστά, πρός τήν κατεύθυνση πού πορεύεται τό πλῆθος, ξεπερνᾶ τούς ἄλλους καί ψάχνει ἕναν σίγουρο τόπο, ἀπό τόν ὁποῖο θά μπορεῖ νά ἀντικρύσει τόν ᾿Ιησοῦ, καθώς θά διέρχεται ἀπό κεῖ.
   ᾿Ανέβη ἐπί συκομορέαν· Γιά νά καταλάβει κανείς τή σημασία αὐτῆς τῆς ἐνέργειας, πρέπει νά φαντασθεῖ τόν ἀντιδήμαρχο ἤ τόν πρόεδρο τοῦ ἐμπορικοῦ ἐπιμελητηρίου ἤ κάποιον διάσημο μεγαλοβιομήχανο νά ἀνεβαίνει σάν ἀλητόπαιδο σέ ἕνα δένδρο, γιά νά δεῖ ἀπό κεῖ κάποιο διερχόμενο πρόσωπο, τό ὁποῖο θεωρεῖται κοινωνικά κατώτερό του. ῾Ο Ζακχαῖος ἀνέβηκε στή συκομουριά ὄχι γιά νά δεῖ κάποιον ἀξιωματοῦχο, ρωμαῖο αὐτοκράτορα, τετράρχη ἤ στρατηγό, ἀλλά τόν ᾿Ιησοῦ.
   Τί θά ἔλεγε ὁ κόσμος, ὅταν θά ἔβλεπε αὐτό τό ἐπίσημο πρόσωπο νά ἀνεβαίνει πάνω στή συκομουριά σάν ἕνα ἀτίθασο παιδί; Τόν διακαῆ του πόθο καμιά τέτοια σκέψη, καμιά ἀξιοπρέπεια δέν στάθηκε ἱκανή νά τόν ἀνακόψει. ῞Οταν κανείς μέ πάθος ἐπιθυμεῖ κάτι, κάνει πράγματα πού κάτω ἀπό «ὁμαλές» συνθῆκες θά ἦταν ἀδύνατο νά τά διανοηθεῖ.
   Σίγουρα ἦταν ἀσυμβίβαστη πρός τήν κοινωνική του θέση ἡ ἐνέργειά του αὐτή. ῎Ισως ἐμεῖς θά τή χαρακτηρίζαμε καί παιδαριώδη. ῾Ο καρδιογνώστης Κύριος ὅμως συγκινεῖται ἀπό τήν ταπείνωση καί τόν πόθο του καί σταματᾶ, γιά νά ἀσχοληθεῖ εἰδικά μ᾿ αὐτόν.

19,5. Καί ὡς ἦλθεν ἐπί τόν τόπον, ἀναβλέψας ὁ ᾿Ιησοῦς εἶδεν αὐτόν καί εἶπε πρός αὐτόν· Ζακχαῖε, σπεύσας κατάβηθι· σήμερον γάρ ἐν τῷ οἴκῳ σου δεῖ με μεῖναι.

   ᾿Αναβλέψας ὁ ᾿Ιησοῦς εἶδεν αὐτόν·  ῾Ο Ζακχαῖος ἐπιθύμησε μόνο νά δεῖ τόν ᾿Ιησοῦ κι αὐτό τοῦ φαινόταν ἀρκετό. ῾Ωστόσο, ἡ λαχτάρα τῆς καρδιᾶς του δέν διαφεύγει τήν προσοχή τοῦ παντεπόπτη Κυρίου. Σηκώνει τά μάτια του καί τόν βλέπει. Τό βλέμμα τοῦ ᾿Ιησοῦ συναντιέται μέ τοῦ τελώνη· κι εἶναι μιά ἰσχυρή ἐπικοινωνία, πού ἀγγίζει τόν Ζακχαῖο μέχρι τά βάθη τῆς ὑπάρξεώς του· τόν ἀνασταίνει.
   Μέ μιά παρόμοια ματιά ἀργότερα, στήν αὐλή τοῦ ἀρχιερέα, ὁ Κύριος θά δημιουργήσει συγκλονισμό στήν καρδιά τοῦ Πέτρου καί θά τόν ὁδηγήσει στή μετάνοια· «Στραφείς ὁ Κύριος ἐνέβλεψε τῷ Πέτρῳ, καί ὑπεμνήσθη ὁ Πέτρος...τοῦ λόγου τοῦ Κυρίου καί ἐξελθών ἔξω... ἔκλαυσε πικρῶς» (Λκ 22,61).
   Ζακχαῖε, σπεύσας κατάβηθι· ῎Ηδη ἡ ἐπικοινωνία μεταξύ ᾿Ιησοῦ καί Ζακχαίου ἔχει ἐπιτευχθεῖ. ῾Ο Κύριος τόν προσφωνεῖ μέ τό ὄνομά του καί προστακτικά τόν καλεῖ νά ζήσει τή λυτρωτική ἐμπειρία πού λαχταρᾶ. Στή συνάντηση αὐτή τοῦ ᾿Ιησοῦ μέ τόν παραστρατημένο ἄνθρωπο ἀρχίζει ἡ σωτηρία. ῾Ο Ζακχαῖος γίνεται οἰκεῖος τοῦ Θεοῦ καί ὁ Κύριος τοῦ ἀνακοινώνει ὅτι θά πάει τήν ἴδια μέρα στό σπίτι του νά φιλοξενηθεῖ· σήμερον γάρ ἐν τῷ οἴκῳ σου δεῖ με μεῖναι.

19,6-7. Καί σπεύσας κατέβη, καί ὑπεδέξατο αὐτόν χαίρων. Καί ἰδόντες πάντες διεγόγγυζον λέγοντες ὅτι παρά ἁμαρτωλῷ ἀνδρί εἰσῆλθε καταλῦσαι.

   Καί σπεύσας κατέβη· ῾Ο Ζακχαῖος ἀνταποκρίθηκε πάραυτα στήν τιμή πού τοῦ κάνει ὁ Κύριος. κατέβηκε γρήγορα καί ὑπεδέξατο αὐτόν χαίρων, ὑποδέχθηκε τόν ᾿Ιησοῦ στό σπίτι του μέ χαρά. Τή χαρά, πού δέν βρῆκε τόσα χρόνια στόν πλοῦτο καί στήν ὑψηλή κοινωνική θέση, τοῦ τήν προσφέρει ὁ Κύριος μέ τήν ἐπίσκεψη στό σπίτι του. ῎Αν θεωροῦσε σπουδαῖο ὁ Ζακχαῖος καί μόνο τό νά δεῖ τόν ᾿Ιησοῦ, τό νά Τόν δεχθεῖ στό σπίτι του, νά καθίσει στό ἴδιο τραπέζι, νά Τόν συναναστραφεῖ μιά μέρα καί νά συζητήσει μαζί Του ὑπερέβαινε τά ὅρια τῆς φαντασίας του.
   ῾Ο ὄχλος ὅμως, ὁ ὁποῖος ἀκολουθοῦσε τόν ᾿Ιησοῦ καί ζοῦσε μέ τήν αὐταπάτη ὅτι αὐτός πορεύεται πρός τόν ἔνδοξο θρόνο τοῦ Δαυΐδ, ἀποκαρδιώθηκε ἀπό τήν ἐνέργεια αὐτή. Γνώριζε τήν προηγούμενη διαγωγή τοῦ Ζακχαίου καί δέν ἦταν σέ θέση νά ἐκτιμήσει τήν ἀναζήτησή του. Πολύ περισσότερο δέν μποροῦσε νά ἐξηγήσει τή συμπεριφορά τοῦ ᾿Ιησοῦ, ὁ ὁποῖος ἤθελε νά ἐνθαρρύνει τή μετάνοια τοῦ Ζακχαίου καί νά τόν βοηθήσει, ὥστε νά βγεῖ ἀπό τόν ἁμαρτωλό κλοιό πού τόν περιέσφιγγε.
Διεγόγγυζον· Τό ρῆμα «γογγύζω» εἶναι ἠχοποίητο, ἀπό τή φωνή τῶν περιστεριῶν «γόγγυ-γόγγυ». ῾Η πρόθεση «διά» ἐπιτείνει τή σημασία του. Σημαίνει γκρινιάζω ὑπερβολικά καί δυνατά, γιά νά δείξω τή δυσαρέσκειά μου ἤ κατακρίνω μουρμουριστά.
   Σάν ἀντίποδας στή χαρά τοῦ ἁμαρτωλοῦ πού ἀγγίζει τόν Θεό οἱ πάντες, ὁ ὄχλος πού ἀκολουθεῖ, ἀλλά «πόρρω ἀπέχει» (Μθ 15,8) ἀπό τόν ᾿Ιησοῦ, γογγύζει.
   ῞Οσοι ἄκουσαν τόν διδάσκαλο νά ζητᾶ φιλοξενία στό σπίτι τοῦ ἀρχιτελώνη, ἑνός ἄτιμου καί μιαροῦ ἀνθρώπου, ἀποκαρδιώθηκαν καί Τόν κατέκριναν. Δημιουργήθηκε μιά κατακραυγή, ἕνας ἔντονος ψίθυρος, ἕνα μουρμουρητό ὑπόκωφο καί ἐχθρικό. ᾿Αποροῦν γιά τό πῶς ὁ ᾿Ιησοῦς μπαίνει στό σπίτι ὅπου κατοικεῖ ἕνας καταπιεστής τοῦ λαοῦ, μιά βδέλλα πού ἀπομυζᾶ ἀχόρταγα τό αἷμα τῶν φτωχῶν ἀνθρώπων.
   ῾Ο Κύριος, ὅμως, δέν λογαριάζει τή γνώμη τοῦ κόσμου, ὅπως δέν τή λογάριασε καί ὁ Ζακχαῖος. Εἶναι κυνηγός ψυχῶν, πού ἦλθε ἀπό τόν οὐρανό στή γῆ, γιά νά ζητήσει καί νά σώσει τό ἀπολωλός. ῞Οταν ὅλος ὁ κόσμος δυσανασχετεῖ γιά τό γεγονός ὅτι ὁ Χριστός δέχθηκε νά μπεῖ στό σπίτι ἑνός ἁμαρτωλοῦ ἀρχιτελώνη, τήν ἴδια στιγμή ἕνας ἄνθρωπος μετανοεῖ καί ἀρχίζει καινούργια ζωή. Γιά τούς πολλούς αὐτό ὑπῆρξε ἀφορμή σκανδάλου, κριτικῆς καί δυσανασχέτησης. Παρά τά σχόλια καί τήν κατακραυγή, ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ ἄγγιξε βαθιά τόν μετανιωμένο ἁμαρτωλό.

19,8. Σταθείς δέ Ζακχαῖος εἶπε πρός τόν Κύριον· ἰδού τά ἡμίση τῶν ὑπαρχόντων μου, Κύριε, δίδωμι τοῖς πτωχοῖς, καί εἴ τινός τι ἐσυκοφάντησα, ἀποδίδωμι τετραπλοῦν.

   ῾Ο Ζακχαῖος μετανοεῖ γιά τά ἐγκλήματα πού ἔχει διαπράξει. ῾Η μετάνοια τόν ἀποκαθιστᾶ καί τόν κάνει πάλι παιδί τοῦ Θεοῦ. Δέν περιορίζεται στό νά ἐκφράσει τή λύπη του γιά τίς ἀδικίες καί τά λάθη του· προχωρᾶ ἀμέσως στήν ἔμπρακτη ἀποκατάσταση. Μετάνοια πού περιορίζεται στά λόγια καί σέ μερικούς ἐξωτερικούς ἐντυπωσιακούς τύπους εἶναι ἄκαρπη, ψεύτικη. ῾Η ἁγία Γραφή μᾶς παρουσιάζει παραδείγματα ἀνθρώπων πού ἔδωσαν τήν ἐντύπωση ὅτι μετανοοῦν, ἀλλά, ἐπειδή ἦταν ψεύτικη ἡ μετάνοιά τους, μία προσωρινή μεταμέλεια, δέν σώθηκαν (Κάιν, Φαραώ, Σαούλ, ᾿Ιούδας). ῎Εχουμε ὅμως καί ἀνθρώπους μέ εἰλικρινῆ μετάνοια (Δαυΐδ, Πέτρος, Παῦλος). αὐτοί παραμένουν φωτεινά παραδείγματα, πού ἀξίζει καί πρέπει νά τά μιμηθοῦμε.
   ῾Η ἀληθινή μετάνοια φαίνεται ἀπό τό πόσο πρόθυμος εἶναι ὁ ἄνθρωπος νά ξεκόψει ἀπό τήν ἁμαρτία καί νά ἀποχωρισθεῖ αὐτά πού τόν κρατοῦν σφικτά στή γῆ, εἴτε εἶναι χρήματα εἴτε δύναμη καί ἐξουσία εἴτε ἀξιώματα. Μόνο ὅποιος βρεῖ κάτι ἀνώτερο ἀπ᾿ αὐτά συνειδητοποιεῖ τή σχετικότητά τους καί δίνει προτεραιότητα στά πνευματικά. ῾Ο Ζακχαῖος βρῆκε τόν Χριστό καί τή σωτηρία πού ᾿Εκεῖνος προσφέρει.
   Τά ἡμίση τῶν ὑπαρχόντων μου, Κύριε, δίδωμι τοῖς πτωχοῖς· ῾Η δήλωση τοῦ Ζακχαίου· «Τό ἥμισυ τῆς περιουσίας μου δίνω, Κύριε, στούς φτωχούς καί ἄν πῆρα ἀπό κάποιον παράνομο φόρο, τοῦ ἐπιστρέφω τά τετραπλάσια», ἀποδεικνύει πόσο ἀδικαιολόγητος ἦταν ὁ γογγυσμός καί ὁ σκανδαλισμός τοῦ κόσμου.
   ῾Ο ᾿Ιησοῦς δέν δίδαξε τόν Ζακχαῖο, καί ὅμως αὐτός ἔκανε ὅ,τι θά ἐπιθυμοῦσε ὁ διδάσκαλος. ῎Εδωσε στούς φτωχούς τά μισά ἀπό τά ὑπάρχοντά του καί ἀπέδωσε στό τετραπλάσιο ὅσα εἶχε εἰσπράξει παράνομα. Φαίνεται πώς γνώριζε τά κεντρικά νοήματα τῆς διδασκαλίας τοῦ Κυρίου, ἄν καί ὁ ἴδιος δέν τόν ἄκουσε ποτέ νά διδάσκει. Τόν συγκινοῦσε ἡ διαβεβαίωση τοῦ ᾿Ιησοῦ ὅτι ὁ Θεός δέχεται τούς ἁμαρτωλούς καί θαύμαζε ἐνδόμυχα τήν ἔμπρακτη μετάνοια πού δίδασκε. Πιθανόν νά γνώριζε πώς κι ἕνας ἀπό τούς μαθητές του, ὁ Ματθαῖος, ἦταν τελώνης στήν Καπερναούμ καί ἄλλαξε ζωή, γιά νά ἀκολουθήσει τόν ᾿Ιησοῦ.
   εἴ τινός τι ἐσυκοφάντησα· Τό ρῆμα «συκοφαντῶ» σημαίνει εἰσπράττω ἀπό κάποιον ὁρισμένο χρηματικό ποσό ὡς φόρο, ἐπικαλούμενος ἀνύπαρκτους νόμους. (Γιά τή σημασία τοῦ ρήματος βλέπε στό 9ο Μάθημα).
᾿Αποδίδωμι τετραπλοῦν· ῾Η στό τετραπλάσιο ἀπόδοση εἶναι ἐντολή τοῦ μωσαϊκοῦ νόμου. Δέν ἰσχύει γιά ὅλες τίς κλοπές καί γιά τίς ποικίλες τελωνικές εἰσπράξεις, ἀλλά μόνο γιά τήν κλοπή μοσχαριῶν ἤ προβάτων· «᾿Εάν τις κλέψῃ μόσχον ἤ πρόβατον καί σφάξῃ ἤ ἀποδῶται, πέντε μόσχους ἀποτίσει ἀντί τοῦ μόσχου καί τέσσαρα πρόβατα ἀντί τοῦ προβάτου» (῎Εξ 22,1).
   Τό τετραπλοῦν τοῦ Ζακχαίου ὑπαινίσσεται τήν εἰδική ἐκείνη διάταξη τοῦ ρωμαϊκοῦ νόμου, κατά τήν ὁποία «εἴτε δημόσιον εἴτε ἰδιωτικόν πρόσωπον ἀπαιτήσει τι παρανόμως, μετά τοσούτου ἄλλου ἀποδίδωσιν αὐτό τῷ ἀδικηθέντι· εἰ δέ μετά βίας ἀπῄτηται, τό τετραπλοῦν δίδωσι καί σφοδρῶς τιμωρεῖται» (Βασιλικά 56,1,8).
   Κατά τήν ὀρθή παρατήρηση τοῦ Θεοφύλακτου, «ὁ Ζακχαῖος δέδωκεν πάντα τόν βίον», διότι «καί ὅσα ἀπό τά ὑπάρχοντά του κράτησε, τά ἤθελε γιά νά τά δώσει σ᾿ ὅσους ἀδίκησε... Πράγματι, ἔδωσε τά μισά ἀπό τά ὑπάρχοντά του στούς φτωχούς· τοῦ ἔμειναν τά ἄλλα μισά. ᾿Από αὐτά πάλι δίνει τετραπλάσια σ᾿ ὅσους ἀδικήθηκαν ἀπ᾿ αὐτόν. ᾿Αφοῦ ἡ περιουσία τοῦ ἀρχιτελώνη προερχόταν ἀπό ἀδικίες, τήν ἐπέστρεψε. Σκέψου ὅτι ἔτσι ἀπογυμνώθηκε ἐντελῶς».
   ῞Οταν ὁ Ζακχαῖος συναντᾶ τόν Κύριο, ἑκούσια πτωχεύει καί ἀποκτᾶ ἄφθαρτο θησαυρό. κερδίζει τήν ἐσωτερική του εἰρήνη· ὁ Κύριος πληρώνει τήν καρδιά του μέ τήν παρουσία του. Πέτυχε αὐτό πού μᾶς προτρέπει ἕνα κατανυκτικό τροπάριο τοῦ ῎Ορθρου τῆς Μ. Τρίτης· «Διάδος πτωχοῖς καί κτῆσαι φίλον τόν Κύριον». ᾿Αντίθετα, ὁ πλούσιος νεανίσκος, ὁ ὁποῖος συνάντησε τόν Χριστό πρίν ἀπό τόν Ζακχαῖο, ἄν καί ἦταν ἄμεμπτος ἠθικά, μελετοῦσε τό νόμο καί ποθοῦσε νά κληρονομήσει τήν αἰώνια ζωή, μόλις τοῦ ὑπέδειξε ὁ Κύριος μία ὁλοκληρωτική αὐταπάρνηση προκειμένου νά Τόν ἀκολουθήσει, ἀπομακρύνθηκε σκυθρωπός καί λυπημένος.
   ῾Η σωτηρία τοῦ πλούσιου Ζακχαίου ἑρμηνεύει αὐτό πού προηγουμένως εἶπε ὁ Κύριος· «Τά ἀδύνατα παρά ἀνθρώποις δυνατά παρά τῷ Θεῷ ἐστιν» (Λκ 18,27).

19,9-10. Εἶπε δέ πρός αὐτόν ὁ ᾿Ιησοῦς ὅτι σήμερον σωτηρία τῷ οἴκῳ τούτῳ ἐγένετο, καθότι καί αὐτός υἱός ᾿Αβραάμ ἐστιν. ῏Ηλθε γάρ ὁ υἱός τοῦ ἀνθρώπου ζητῆσαι καί σῶσαι τό ἀπολωλός.

   ῾Ο ᾿Ιησοῦς διαγγέλλει θριαμβευτικά· σήμερον σωτηρία τῷ οἴκῳ τούτῳ ἐγένετο, ἀπαντώντας σ᾿ ὅσους τόν κατέκριναν γιά τό ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον του πρός τόν ἁμαρτωλό ἀρχιτελώνη. Παρόμοια ἐξήγηση ἔδωσε καί ὅταν διαμαρτυρήθηκαν οἱ φαρισαῖοι γιά τή συνεστίασή του μετά «τῶν τελωνῶν καί ἁμαρτωλῶν» στό σπίτι τοῦ Ματθαίου.
   ῾Η ἔκφραση καί αὐτός υἱός ᾿Αβραάμ ἐστιν ἦταν ἀπάντηση στό καύχημα τῶν ᾿Ιουδαίων ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι θεωροῦσαν τούς ἑαυτούς τους ὡς γνήσιους ἀπογόνους τοῦ ᾿Αβραάμ καί φύλακες τοῦ νόμου. Μέ καύχηση ἔλεγαν· «Υἱοί ᾿Αβραάμ ἐσμεν», ἀντιδιαστέλλοντας τόν ἑαυτό τους ἀπό τούς ἄλλους, τούς ὁποίους θεωροῦσαν κατώτερους.
   ᾿Από τήν καταγωγή του, βέβαια, ἦταν καί ὁ Ζακχαῖος υἱός ᾿Αβραάμ, ἀλλά οἱ φαρισαῖοι εὔκολα ἀμφισβητοῦσαν τήν ἰδιότητα αὐτή σέ πολλούς. ῞Οταν ὁ ᾿Ιησοῦς εἶχε κατηγορηθεῖ γιά τή συναναστροφή του μέ τούς τελῶνες στό σπίτι τοῦ Ματθαίου, εἶχε ἀπαντήσει μέ δύο χαρακτηριστικές φράσεις· «Οὐ χρείαν ἔχουσιν οἱ ἰσχύοντες ἰατροῦ, ἀλλ᾿ οἱ κακῶς ἔχοντες» καί «Οὐ γάρ ἦλθον καλέσαι δικαίους, ἀλλά ἁμαρτωλούς εἰς μετάνοιαν» (Μθ 9,12-13). Τώρα ἀπαντᾶ λέγοντας· ῏Ηλθε γάρ ὁ υἱός τοῦ ἀνθρώπου ζητῆσαι καί σῶσαι τό ἀπολωλός. Οἱ τρεῖς φράσεις ἐκφράζουν τό ἴδιο νόημα. ῾Ο ᾿Ιησοῦς ἀποκαλύπτει ὅτι ἡ ἀναζήτηση καί ἡ σωτηρία τοῦ ἀπολωλότος εἶναι ἡ δική του ἀποστολή. ῞Οταν συντρώγει μέ τούς ἁμαρτωλούς ἤ τούς συναναστρέφεται καί δείχνει μέ κάθε τρόπο τή στοργή του σ᾿ αὐτούς, δέν κάνει τίποτε ἄλλο ἀπό τό νά ἐκτελεῖ τήν ἀποστολή του.
   Αὐτή τήν ἴδια ἀποστολή, τῆς ἐπιστροφῆς καί σωτηρίας τῶν παραστρατημένων παιδιῶν τοῦ Θεοῦ, ἔχουμε ὅλα τά μέλη τῆς ᾿Εκκλησίας. ῎Ετσι π.χ. ὁ ἅγιος Κοσμᾶς, ὅταν πάνω στά βουνά τῆς Βωβούσας στήν ῎Ηπειρο βρῆκε τό λήσταρχο Τότσκα, ἄγγιξε μέ τή διδαχή καί τήν ἁγιότητά του τή σπίθα πού κρυβόταν μέσα στήν καρδιά τοῦ λήσταρχου καί τήν ἔκανε πυρκαγιά πίστεως καί μετανοίας. ῾Υπάρχουν γύρω μας ἄνθρωποι πού ζοῦν μέσα στήν ἁμαρτία, ὅμως διατηρεῖται μέσα τους μιά θεϊκή σπίθα. Αὐτή θά κάψει κάθε κακία, ἄν βρεθεῖ κάποιος νά τήν τροφοδοτήσει.
   ῾Ο Χριστός ἀδιαφόρησε τελείως γιά τόν ἄδικο γογγυσμό τοῦ ὄχλου, τόν ὁποῖο προκάλεσε ἡ συμπεριφορά του πρός τόν ἀρχιτελώνη. Μπροστά στήν ἀξία τῆς ψυχῆς καμία ἀξία δέν ἔχει ἡ ἄδικη ταραχή πολλῶν συνειδήσεων. Τό μεγαλύτερο σκάνδαλο, ἐφόσον εἶναι ἄδικο, εἶναι ἀνάξιο προσοχῆς, προκειμένου νά σωθεῖ μία ψυχή. ῾Ο Χριστός γνώριζε καλά καί δίδαξε τόσο γιά τήν ἀξία τῆς ψυχῆς, τῆς ὁποίας δέν ὑπάρχει ἀντάλλαγμα, ὅσο καί γιά τήν εὐθύνη τοῦ σκανδαλοποιοῦ.
   ῾Ο γογγυσμός φαίνεται ὅτι συνεχιζόταν καί μετά τή γενναία δήλωση τοῦ Ζακχαίου, ἡ ὁποία ἔπρεπε νά μεταβάλει τό γογγυσμό σέ δοξολογία. Αὐτοί πού γογγύζουν δέν ξέρουν τί εἶναι μετάνοια. ῎Εχουν τήν ἐπιφανειακή καί ἐπίπλαστη εὐσέβειά τους καί νομίζουν ὅτι ζοῦν ὅπως θέλει ὁ Θεός, στήν οὐσία ὅμως κάνουν τό θέλημά τους. Γι᾿ αὐτό ὁ ᾿Ιησοῦς ἀδιαφορεῖ. ῾Ως γιατρός πού εἶναι ἐπισκέπτεται τόν ἄρρωστο Ζακχαῖο καί προβαίνει σέ μιά λεπτή ἐγχείρηση. ῾Ο ἀσθενής του θεραπεύεται καί ἀναθεωρεῖ ἔμπρακτα τό βεβαρημένο παρελθόν του. Αὐτό ὅμως ἀφήνει ἀσυγκίνητους τούς ἐχθρούς τοῦ ᾿Ιησοῦ. Γι᾿ αὐτούς μετράει τό ὅτι ὁ ᾿Ιησοῦς φιλοξενεῖται στό σπίτι τοῦ ἁμαρτωλοῦ. Μοιάζουν μέ τόν πρεσβύτερο υἱό τῆς παραβολῆς, πού ἡ ζήλεια καί ἡ ὀργή κάνουν τήν ψυχή του νά κοχλάζει ἀπό φθόνο καί κακία, διότι ὁ ἄσωτος υἱός ἐπέστρεψε στό σπίτι τοῦ πατέρα.
                                                                                   * * *
   Προϋπόθεση γιά τήν πνευματική ζωή καί τή σωτηρία εἶναι ἡ εἰλικρινής μετάνοια (βλ. Πρξ 11,18). Αὐτή τή μετάνοια βλέπουμε στήν περίπτωση τοῦ Ζακχαίου, ὁ ὁποῖος περνᾶ ἀπό τό σκοτάδι στό φῶς, ἀπό τό θάνατο στή ζωή, ἀπό τά δίχτυα τοῦ σατανᾶ στήν ἀγκαλιά τοῦ Θεοῦ. Στή σωτήρια πορεία του διακρίνουμε τά ἑξῆς στάδια·
α) Συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητος. ῾Ο Ζακχαῖος δέν ἐπαναπαύθηκε στά πλούτη καί τά ἀγαθά του, διότι εἶχε τή συναίσθηση ὅτι τά εἶχε ἀποκτήσει μέ ἀδικίες. ῾Η ἁμαρτία εἶναι μία φωτιά, πού ταράσσει καί ἀναστατώνει τόν ἁμαρτωλό, δέν τόν ἀφήνει σέ ἡσυχία.
β) ᾿Αναζήτηση τοῦ Λυτρωτῆ. ῾Η συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητος ὠθεῖ τόν Ζακχαῖο στήν ἀναζήτηση τοῦ ᾿Ιησοῦ, τοῦ μοναδικοῦ Λυτρωτῆ.
γ) ῾Υπέρβαση τῶν ἐμποδίων πού παρεμβάλλονται. Τό μικρό του ἀνάστημα τό μεγαλώνει ἀνεβαίνοντας στό δένδρο. Γιά τήν κακή ἐντύπωση, πού θά προκαλοῦσε αὐτή ἡ ἐνέργειά του στόν κόσμο, ἀδιαφορεῖ.
δ) ᾿Απόφαση ἀλλαγῆς. ᾿Από τή στιγμή πού συνάντησε τόν ᾿Ιησοῦ ὁ Ζακχαῖος ἀποφασίζει νά ζήσει μία νέα ζωή. Τό πρῶτο βῆμα σ᾿ αὐτή τή ζωή εἶναι ἡ θυσία. Θυσιάζει τήν περιουσία του. ᾿Επιστρέφει τά κλεμμένα καί ἀποκαθιστᾶ τίς ἀδικίες πού διέπραξε, χωρίς νά ὑπολογίζει ὅτι ἔτσι στερεῖται τά πλούτη του. Τώρα ἡ ζωή του ρυθμίζεται ἀπό τό θέλημα τοῦ Λυτρωτῆ.
   ῎Αν ὁ ἀρχιτελώνης Ζακχαῖος σώθηκε μέ τήν εἰλικρινῆ μετάνοια, δέν εἶναι λιγότερο ἀναγκαία καί γιά τή δική μας ζωή ἡ μετάνοια. ῾Η συνάντηση καί ὁ σύνδεσμός μας μέ τόν Θεό δέν εἶναι κάτι δεδομένο καί αὐτονόητο λόγῳ τῆς χριστιανικῆς μας ἰδιότητας. ᾿Αποτελεῖ τό σκοπό τῆς ζωῆς μας, κάτι πού γιά νά τό πραγματοποιήσουμε ἀπαιτεῖται ἰσόβιος ἀγώνας. Σ᾿ ὅποιον βαθμό καί ἄν τό ἐπιτύχουμε, πάντοτε θά ὑπάρχουν περιθώρια ἐπέκτασης. Εἶναι αὐτό πού ὁ ἅγιος ᾿Ιωάννης τῆς Κλίμακος ὀνόμασε «ἀτέλεστον τελειότητα» καί ἡ ὁποία συνιστᾶ τόν θεμελιώδη σκοπό τῆς χριστιανικῆς ζωῆς.
   ᾿Αξίζει ἐπίσης νά σημειώσουμε ὅτι ἡ μετάνοια τοῦ Ζακχαίου ἦταν εὐνοϊκή γιά ὅλο τό σπιτικό του. ῾Ο προφήτης Ζαχαρίας περιγράφει σ᾿ ἕνα ὅραμά του πώς πάνω ἀπό τό σπίτι τοῦ κλέφτη ἔρχεται τό πετόμενο δρέπανο, πού θά τό θερίσει (Ζα 5,1-4). Τό σπίτι τοῦ Ζακχαίου χτίστηκε μέ κλεψιές καί ἀδικίες, μέ τό αἷμα καί τόν ἱδρώτα τοῦ φτωχοῦ λαοῦ, τόν ὁποῖο κατέκλεβε ὡς ἀρχιτελώνης, γι᾿ αὐτό κινδύνευε νά καταστραφεῖ. Σώθηκε ὅμως τήν τελευταία στιγμή μέ τή μετάνοια τοῦ ἀρχηγοῦ τῆς οἰκογένειας, πού τό παράδειγμά του ἀσφαλῶς θά ἀκολούθησαν καί ὅλα τά μέλη της.
   Καί σήμερα πολλά σπίτια εἶναι κτισμένα μέ χρήματα πού προέρχονται ἀπό κλοπές, ἀδικίες καί ἀπάτες. Μολύνονται καθημερινά ἀπό ἁμαρτίες φοβερές καί μεγάλες, πού μπορεῖ νά μένουν κρυφές ἀπό τούς ἀνθρώπους, ἀλλά τίς γνωρίζει πολύ καλά ὁ Θεός. Κάθε ἁμαρτία εἶναι ἕνας δυναμίτης, πού βάζει ὁ σατανᾶς στά θεμέλια τοῦ σπιτιοῦ. ῾Ο ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός ἔλεγε· «῎Εχεις 100 πρόβατα· θέλεις νά τά χάσεις ὅλα; Βάλε μέσα στό μαντρί σου ἕνα κλεμμένο πρόβατο. ᾿Εξαιτίας τοῦ κλεμμένου θά χάσεις καί τά ἄλλα!».
   ῾Η μετάνοια, ἡ δικαιοσύνη καί ἡ ἐλεημοσύνη ἀσφαλίζουν καί σώζουν ἀπό κάθε συμφορά.

Στεργίου Σάκκου, Εὐαγγελικές περικοπές (βοήθημα γιά κυκλάρχες)